Ziemie zabrane: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 18:52, 9 sie 2019

Ziemie zabrane^[1], Kraj Zabrany (ros. Западный край, Zapadnyj kraj, kraj zachodni) – wschodnie województwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów zagarnięte przez Imperium Rosyjskie w wyniku rozbiorów Polski (1772–1795), stanowiące obszar zaboru rosyjskiego, które nie weszły w skład utworzonego w 1815 Królestwa Polskiego.

Termin „ziemie zabrane” wprowadził do obiegu naukowego i publicystyki Maurycy Mochnacki w 1834^{[potrzebny przypis]}. W 1914 ziemie zabrane zamieszkiwało 2,5 mln Polaków, stanowiących większość tamtejszego ziemiaństwa i inteligencji^[2].

Obszar ziem zabranych

Obszar ziem zabranych obejmował utracone w wyniku I rozbioru (1772) województwo inflanckie, północną część województwa połockiego, województwa mścisławskie, witebskie i południowo-wschodnią część województwa mińskiego (ok. 92 tys. km²); utracone w II rozbiorze (1793) województwo kijowskie, bracławskie, część podolskiego, wschodnią część wołyńskiego i brzeskiego, pozostałą część województwa mińskiego i część wileńskiego (ok. 250 tys. km²); utracone w III rozbiorze pozostałe ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego i ziemie na wschód od Bugu (ok. 120 tys. km²) oraz obwód białostocki uzyskany przez Rosję na mocy traktatu tylżyckiego w 1807. Łączny obszar ziem zabranych wynosił ponad 462 tys. km².

Demografia

Szacuje się, że w 1910 roku na ziemiach zabranych żyło ok. 24 500 000 – 26 013 400 ludzi (53-56 osób na km². Zdaniem Romana Dmowskiego populacja Polaków wynosiła szacunkowo ok. 6 mln na 26 mln (23% całej populacji), natomiast Eugeniusz Romer szacował populację Polaków w ziemiach zabranych na ok. 5 mln na 24,5 mln (20% całej populacji)^[3]. Urzędowe wyliczenia podawały, że na tych ziemiach żyło tylko od 0,8–1,1 mln Polaków^[4].

Historia

Za panowania Aleksandra I w guberniach zachodnich: grodzieńskiej, wileńskiej, mińskiej, wołyńskiej, podolskiej i obwodzie białostockim przeważał żywioł polski. Od 1819 jednostki te pozostawały pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego. Na wszystkich stanowiskach tamtejszej administracji przeważali Polacy. Tamtejsza szlachta posiadała szeroki samorząd lokalny i cieszyła się przywilejami w kwestiach włościańskich, podatkowych i wojskowych, których to przywilejów pozbawione było ziemiaństwo Królestwa Polskiego. Za panowania Mikołaja I stanowiska wyższe i niższe w administracji cywilnej zaczęli obejmować Rosjanie^[5].

Początkowo część polskiej opinii publicznej, po nadaniu przez Aleksandra I uchodzącej wówczas za liberalną Konstytucji Królestwa, liczyła na kolejne gesty cara wobec Polaków, w tym rozszerzenia terenów „Kongresówki” na część obszarów byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Takie rozszerzenie nigdy jednak nie nastąpiło, a w 1912 z części guberni siedleckiej i lubelskiej wydzielono nawet gubernię chełmską, bezpośrednio wcieloną do Imperium Rosyjskiego.

15 maja 1905 roku uchylono ukazy z 1865 i 1884 roku, ograniczające Polakom prawo do nabywania majątków na terytorium ziem zabranych^[6].

Mapa generalna guberni grodzieńskiej i obwodu białostockiego, 1820
Mapa generalna guberni kijowskiej, 1821
Mapa generalna guberni mińskiej, 1821
Mapa generalna guberni mohylewskiej, 1821
Mapa generalna guberni podolskiej, 1820
Mapa generalna guberni wileńskiej, 1820
Mapa generalna guberni wołyńskiej, 1820

Zobacz też

Przypisy

↑ Pisownia za: ziemia zabrane. Internetowa encyklopedia PWN. [dostęp 2016-03-02].
↑ O. Czarnowski Metoda historycznego obliczania liczebności ludności polskiej zamieszkałej na terytorium dawnej Litwy i Rusi pod zaborem rosyjskim w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. I: Referaty, Lwów 1935, s. 231–238.
↑ Patrz: Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989, s. 41, przypis.
↑ Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989.
↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–57.
↑ Henryk Wereszycki, Historia polityczna Polski 1864-1918, 1990, s. 214.

Bibliografia

Daniel Beauvois Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793-1914, Wydawnictwo: UMCS, Lublin 2005 ISBN 83-227-2377-6.
Paweł Jasienica, Dwie drogi, O powstaniu styczniowym, Warszawa 1985
Stefan Kieniewicz, Powstanie Styczniowe, Warszawa 1994.
Marceli Kosman, Historia Białorusi, Wrocław 1979.
Jerzy Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982.
Władysław Serczyk, Historia Ukrainy, Wrocław 2001.
Trzy powstania narodowe, pod red. Władysława Zajewskiego, Warszawa 1994.

Szablon:Zabory 1815-1918

[1] Pisownia za: ziemia zabrane. Internetowa encyklopedia PWN. [dostęp 2016-03-02].

[2] O. Czarnowski Metoda historycznego obliczania liczebności ludności polskiej zamieszkałej na terytorium dawnej Litwy i Rusi pod zaborem rosyjskim w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. I: Referaty, Lwów 1935, s. 231–238.

[3] Patrz: Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989, s. 41, przypis.

[4] Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989.

[5] Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–57.

[6] Henryk Wereszycki, Historia polityczna Polski 1864-1918, 1990, s. 214.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[Plik:Stolen lands (ziemie zabrane).PNG|mały|Ziemie zabrane (żółty) na tle granic Rzeczypospolitej z 1772]]
+[[Plik:Stolen lands (ziemie zabrane).PNG|mały|upright=1.4|Ziemie zabrane (żółty) na tle granic Rzeczypospolitej z 1772]]
-[[Plik:Gubernie zachodnie krolestwo polskie 1902.jpg|thumb|[[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwo Polskie]] i zachodnie [[gubernia|gubernie]] [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] w 1902]]
+[[Plik:Gubernie zachodnie krolestwo polskie 1902.jpg|thumb|upright=1.4|[[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwo Polskie]] i zachodnie [[gubernia|gubernie]] [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] w 1902]]
-'''Ziemie zabrane'''<ref>Pisownia za: {{Cytuj stronę | url = http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ziemie-zabrane;4001477.html | tytuł = ziemia zabrane| opublikowany = [[Encyklopedia PWN (internetowa)|Internetowa encyklopedia PWN]] | data dostępu = 2016-03-02}}</ref>, '''Kraj Zabrany''' ([[język rosyjski|ros.]] Западный край, ''Zapadnyj kraj'', kraj zachodni) – wschodnie województwa [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] zagarnięte przez [[Imperium Rosyjskie]] w wyniku [[rozbiory Polski|rozbiorów Polski]] (1772–1795), stanowiące obszar [[zabór rosyjski|zaboru rosyjskiego]], które nie weszły w skład utworzonego w 1815 [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]].
+'''Ziemie zabrane'''<ref>Pisownia za: {{Cytuj stronę |url = http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ziemie-zabrane;4001477.html |tytuł = ziemia zabrane| opublikowany = [[Encyklopedia PWN (internetowa)|Internetowa encyklopedia PWN]] |data dostępu = 2016-03-02}}</ref>, '''Kraj Zabrany''' ([[język rosyjski|ros.]] Западный край, ''Zapadnyj kraj'', kraj zachodni) – wschodnie województwa [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] zagarnięte przez [[Imperium Rosyjskie]] w wyniku [[rozbiory Polski|rozbiorów Polski]] (1772–1795), stanowiące obszar [[zabór rosyjski|zaboru rosyjskiego]], które nie weszły w skład utworzonego w 1815 [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa Polskiego]].
-{{fakt|data=2015-02|Termin „ziemie zabrane” wprowadził do obiegu naukowego i publicystyki [[Maurycy Mochnacki]] w 1834}}. W 1914 ziemie zabrane zamieszkiwało 2,5 mln [[Polacy w Rosji|Polaków]], stanowiących większość tamtejszego [[ziemiaństwo|ziemiaństwa]] i [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]]<ref>O. Czarnowski ''Metoda historycznego obliczania liczebności ludności polskiej zamieszkałej na terytorium dawnej Litwy i Rusi pod zaborem rosyjskim w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. I: Referaty'', [[Lwów]] [[1935]], s. 231-238.</ref>.
+{{fakt|data=2015-02|Termin „ziemie zabrane” wprowadził do obiegu naukowego i publicystyki [[Maurycy Mochnacki]] w 1834}}. W 1914 ziemie zabrane zamieszkiwało 2,5 mln [[Polacy w Rosji|Polaków]], stanowiących większość tamtejszego [[ziemiaństwo|ziemiaństwa]] i [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]]<ref>O. Czarnowski ''Metoda historycznego obliczania liczebności ludności polskiej zamieszkałej na terytorium dawnej Litwy i Rusi pod zaborem rosyjskim w: Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie, t. I: Referaty'', [[Lwów]] 1935, s. 231–238.</ref>.
 == Obszar ziem zabranych ==
@@ Linia 9: / Linia 9: @@
 == Demografia ==
-Szacuje się, że w 1910 roku na ziemiach zabranych żyło ok. 24 500 000 – 26 013 400 ludzi (53-56 osób na km². Zdaniem [[Roman Dmowski|Romana Dmowskiego]] populacja Polaków wynosiła szacunkowo ok. 6 mln na 26 mln (23% całej populacji), natomiast [[Eugeniusz Romer]] szacował populację Polaków w ziemiach zabranych na ok. 5 mln na 24,5 mln (20% całej populacji)<ref>Patrz: Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989, s. 41, przypis.</ref>. Urzędowe wyliczenia podawały, że na tych ziemiach żyło tylko od 0,8-1,1 mln Polaków<ref>Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989.</ref>.
+Szacuje się, że w 1910 roku na ziemiach zabranych żyło ok. 24 500 000 – 26 013 400 ludzi (<!-- SPRAWDŹ TO MIEJSCE! (NIESPAROWANE NAWIASY OKRĄGŁE) -->53-56 osób na km². Zdaniem [[Roman Dmowski|Romana Dmowskiego]] populacja Polaków wynosiła szacunkowo ok. 6 mln na 26 mln (23% całej populacji), natomiast [[Eugeniusz Romer]] szacował populację Polaków w ziemiach zabranych na ok. 5 mln na 24,5 mln (20% całej populacji)<ref>Patrz: Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989, s. 41, przypis.</ref>. Urzędowe wyliczenia podawały, że na tych ziemiach żyło tylko od 0,8–1,1 mln Polaków<ref>Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1989.</ref>.
 == Historia ==
-Za panowania [[Aleksander I Romanow|Aleksandra I]] w guberniach zachodnich: [[gubernia grodzieńska|grodzieńskiej]], [[gubernia wileńska|wileńskiej]], [[gubernia mińska|mińskiej]], [[gubernia wołyńska|wołyńskiej]], [[gubernia podolska|podolskiej]] i [[Obwód białostocki (Rosja)|obwodzie białostockim]] przeważał żywioł polski. Od [[1819]] jednostki te pozostawały pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia [[Konstanty Romanow (1779–1831)|Konstantego]]. Na wszystkich stanowiskach tamtejszej administracji przeważali [[Polacy]]. Tamtejsza szlachta posiadała szeroki samorząd lokalny i cieszyła się przywilejami w kwestiach włościańskich, podatkowych i wojskowych, których to przywilejów pozbawione było ziemiaństwo Królestwa Polskiego. Za panowania [[Mikołaj I Romanow|Mikołaja I]] stanowiska wyższe i niższe w administracji cywilnej zaczęli obejmować [[Rosjanie]]<ref>[[Wacław Tokarz]], Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, [[Warszawa]] [[1993]], s. 55-57.</ref>.
+Za panowania [[Aleksander I Romanow|Aleksandra I]] w guberniach zachodnich: [[gubernia grodzieńska|grodzieńskiej]], [[gubernia wileńska|wileńskiej]], [[gubernia mińska|mińskiej]], [[gubernia wołyńska|wołyńskiej]], [[gubernia podolska|podolskiej]] i [[Obwód białostocki (Rosja)|obwodzie białostockim]] przeważał żywioł polski. Od 1819 jednostki te pozostawały pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia [[Konstanty Romanow (1779–1831)|Konstantego]]. Na wszystkich stanowiskach tamtejszej administracji przeważali [[Polacy]]. Tamtejsza szlachta posiadała szeroki samorząd lokalny i cieszyła się przywilejami w kwestiach włościańskich, podatkowych i wojskowych, których to przywilejów pozbawione było ziemiaństwo Królestwa Polskiego. Za panowania [[Mikołaj I Romanow|Mikołaja I]] stanowiska wyższe i niższe w administracji cywilnej zaczęli obejmować [[Rosjanie]]<ref>[[Wacław Tokarz]], Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–57.</ref>.
-Początkowo część polskiej opinii publicznej, po nadaniu przez Aleksandra I uchodzącej wówczas za liberalną [[Konstytucja Królestwa Polskiego|Konstytucji Królestwa]], liczyła na kolejne gesty cara wobec Polaków, w tym rozszerzenia terenów „Kongresówki” na część obszarów byłego [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Takie rozszerzenie nigdy jednak nie nastąpiło, a w [[1912]] z części [[gubernia siedlecka|guberni siedleckiej]] i [[gubernia lubelska|lubelskiej]] wydzielono nawet [[gubernia chełmska|gubernię chełmską]], bezpośrednio wcieloną do [[Imperium Rosyjskie]]go.
+Początkowo część polskiej opinii publicznej, po nadaniu przez Aleksandra I uchodzącej wówczas za liberalną [[Konstytucja Królestwa Polskiego|Konstytucji Królestwa]], liczyła na kolejne gesty cara wobec Polaków, w tym rozszerzenia terenów „Kongresówki” na część obszarów byłego [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]. Takie rozszerzenie nigdy jednak nie nastąpiło, a w 1912 z części [[gubernia siedlecka|guberni siedleckiej]] i [[gubernia lubelska|lubelskiej]] wydzielono nawet [[gubernia chełmska|gubernię chełmską]], bezpośrednio wcieloną do [[Imperium Rosyjskie]]go.
-[[15 maja]] [[1905]] roku uchylono [[ukaz]]y z [[1865]] i [[1884]] roku, ograniczające [[Polacy|Polakom]] prawo do nabywania majątków na terytorium ziem zabranych<ref>Henryk Wereszycki, Historia polityczna Polski 1864-1918, 1990, s. 214.</ref>.
+maja 1905 roku uchylono [[ukaz]]y z 1865 i 1884 roku, ograniczające [[Polacy|Polakom]] prawo do nabywania majątków na terytorium ziem zabranych<ref>Henryk Wereszycki, Historia polityczna Polski 1864-1918, 1990, s. 214.</ref>.
 <gallery>
@@ Linia 27: / Linia 27: @@
 Plik:Volhynian governorate 1820.jpg|''Mapa generalna guberni wołyńskiej'', 1820
 </gallery>
-== Przypisy ==
-{{Przypisy}}
 == Zobacz też ==
+{{Wikiźródła|Dekret cesarza Aleksandra II wykluczający Polaków z pełnienia funkcji publicznych (1864)|Dekret cesarza Aleksandra II wykluczający Polaków z pełnienia funkcji publicznych (1864)}}
 * [[powstanie listopadowe na ziemiach zabranych]]
 * [[powstanie styczniowe na ziemiach zabranych]]
 * [[Manifestacja Jedności Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Kownie w 1861 roku]]
-* [[Organizacje niepodległościowe na ziemiach polskich 1815–1830#Organizacje wileńskie|organizacje niepodległościowe 1815–1830]]
 * [[Koło Kresowe]]
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
 == Bibliografia ==
-* [[Daniel Beauvois]] ''Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793-1914'' ,Wydawnictwo: [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie|UMCS]], Lublin 2005 {{ISBN|83-227-2377-6}} ;
+* [[Daniel Beauvois]] ''Trójkąt ukraiński. Szlachta, carat i lud na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyźnie 1793-1914'', Wydawnictwo: [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie|UMCS]], Lublin 2005 {{ISBN|83-227-2377-6}}.
-* [[Paweł Jasienica]], ''Dwie drogi, O powstaniu styczniowym'', Warszawa [[1985]]
+* [[Paweł Jasienica]], ''Dwie drogi, O powstaniu styczniowym'', Warszawa 1985
 * [[Stefan Kieniewicz]], ''Powstanie Styczniowe'', Warszawa 1994.
 * [[Marceli Kosman]], ''Historia Białorusi'', Wrocław 1979.
@@ Linia 46: / Linia 46: @@
 * [[Władysław Serczyk]], ''Historia Ukrainy'', Wrocław 2001.
 * ''Trzy powstania narodowe'', pod red. [[Władysław Zajewski|Władysława Zajewskiego]], Warszawa 1994.
-{{Wikiźródła|Dekret cesarza Aleksandra II wykluczający Polaków z pełnienia funkcji publicznych (1864)|Dekret cesarza Aleksandra II wykluczający Polaków z pełnienia funkcji publicznych (1864)}}
 {{Zabory 1815-1918}}
-[[Kategoria:Ziemie zabrane|!]]
+[[Kategoria:Ziemie zabrane| ]]