Przejdź do zawartości

Województwo mścisławskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Województwo mścisławskie
Palatinatus Mscislaviensis
województwo
1566–1772
Herb
Herb
Państwo

 I Rzeczpospolita

Prowincja

Litwa

Data powstania

1566

Siedziba wojewody i sejmiku

Mścisław

Wojewoda

zobacz: wojewodowie mścisławscy

Powierzchnia

22 600 km²

Liczba reprezentantów
Liczba senatorów

2

Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski

     Położenie województwa mścisławskiego na mapie Wielkiego Księstwa Litewskiego

Mohylew w XIX w. Napoleon Orda

Województwo mścisławskiewojewództwo położone we wschodniej części Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z wyjątkiem okresu gdy do Litwy należało województwo smoleńskie graniczne województwo I Rzeczypospolitej w latach 1566–1772.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Teren województwa mścisławskiego w czasie rozbicia dzielnicowego Rusi Kijowskiej wchodził w skład księstwa smoleńskiego. Książę smoleński, a później wielki książę kijowski Rościsław I Michał (święty prawosławny), w latach 30. XII w. założył miasto Mścisław lub też nadał istniejącej wcześniej miejscowości nazwę pochodzącą od imienia swojego ojca Mścisława I Haralda wielkiego księcia kijowskiego. W toku dalszych podziałów dynastycznych powstało odrębne księstwo mścisławskie.

W II poł. XIV w. księstwo mścisławskie opanowali Litwini. Pierwszym księciem z dynastii Giedyminowiczów był brat Władysława Jagiełły Korygiełło (Kazimierz), w latach 1377–1390, a następnie kolejny brat wielkiego księcia Lingwen (Siemion, Szymon), w latach 1390–1430, który wsławił się jako dowódca trzech pułków smoleńskich (smoleński, orszański, mścisławski) w bitwie pod Grunwaldem. Hołdownicze księstwo mścisławskie utrzymało się aż do I połowy XVI w. Zostało zlikwidowane w związku z wojnami litewsko-rosyjskimi prowadzonymi w dwóch pierwszych dziesięcioleciach wieku ze względu na niepewną postawę książąt. Ostatni książę mścisławski, Michał, sprzymierzył się z Rosją i po zwycięstwie Rzeczypospolitej pod Orszą (1514) musiał uchodzić do Moskwy.

Po śmierci matki księcia, Juliany, księstwo mścisławskie stało się starostwem (1527). W 1566 r. Zygmunt August mianował pierwszego wojewodę mścisławskiego Jurija Ostyka (Jerzy Ościk) i kasztelana Iwana Sołomoreckiego.

W Rzeczypospolitej Obojga Narodów

[edytuj | edytuj kod]

Po unii lubelskiej (1569) wojewoda i kasztelan mścisławski zajęli dość dalekie miejsca w senacie Rzeczypospolitej. Wojewoda za wojewodą chełmińskim, a przed wojewodą malborskim. Kasztelan, wśród kasztelanów większych, szedł za chełmińskim, a przed elbląskim.

Województwo nie zostało podzielone na powiaty. Miało w związku z tym jeden komplet urzędników ziemskich i wybierało dwóch posłów na sejm oraz dwóch deputatów na Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego (po jednym na sesję wiosenną i jesienną). Starostwo grodowe, zatem i sąd grodzki, znajdowało się w Mścisławiu. Tu także sądził sąd ziemski, odbywały się sejmiki ziemskie i popisy pospolitego ruszenia.

Herbem województwa była litewska Pogoń w czerwonym polu. Chorągiew wojewódzka miała kolor żółty. Mundur wojewódzki składał się z granatowego kontusza ze srebrnymi wyłogami i żółtego (słomianego) żupana.

Mścisław był ważną twierdzą położoną niedaleko granicy i szybko rozwijającym się miastem. Drugim głównym ośrodkiem miejskim województwa był Krzyczew ośrodek najbogatszego w województwie starostwa niegrodowego.

Oprócz majętnej średniej szlachty w województwie było dużo szlachty zagrodowej wywodzącej się z uszlachconych, w XV i XVI w. całymi wsiami, za ich zasługi w wojnie z Krzyżakami, a później w wojnach z Rosją, bitnych bojarzynów mścisławskich. Wśród nich Kmicic, bohater Potopu, poszukiwał kandydatów do swego straceńczego oddziału. Aż do lat 20. XX w. zachowały się całe okolice spolonizowanej zaściankowej szlachty: Pietrowicze, Klimowicze, Kurkowie, Dubiejkowscy, Krzyczewscy.

Pierwsza parafia katolicka w tym prawosławnym regionie powstała dopiero na początku XVII w. w Mścisławiu. W 1601 r. większość duchowieństwa prawosławnego w mścisławskim przystąpiła do unii brzeskiej. W 1634 r. Władysław IV zgodził się na utworzenie w Mohylewie biskupstwa (eparchii) dyzunickiego obejmującego całą Białoruś.

Województwa nie ominęły klęski wojen toczonych w połowie XVII w. Szczególne spustoszenie przyniósł rok 1654. Wojska rosyjskie pod dowództwem wojewody Trubeckiego zdobyły Mścisław i dokonały rzezi ludności kwitnącego dotąd, trzydziestotysięcznego miasta. Z tych, którzy nie zdążyli wcześniej uciec, zginęło 15000 osób, żywych zostało ok. 700. Mieszkańców Mścisławia nazywano odtąd niedosiekami.

W granicach Rzeczypospolitej województwo mścisławskie pozostawało do I rozbioru (1772), kiedy to przyłączone zostało do Rosji i przekształcone w gubernię mohylewską. Podobnie jak w przypadku innych utraconych województw, król nadal, do końca istnienia I Rzeczypospolitej, mianował urzędników województwa, a ta część szlachty, która opuściła województwo, sejmikowała i wybierała posłów oraz deputatów.

Po rozbiorach

[edytuj | edytuj kod]

W 1918 r. na terenie byłego województwa mścisławskiego walczył przedzierający się do Polski I Korpus Polski generała Józefa Dowbor-Muśnickiego spotykając się z poparciem miejscowej polskiej ludności i ochraniając ją przed mordami bolszewików.

Swój szlak bojowy 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki rozpoczęła od sforsowania rzeki Mierei stanowiącej przez długi czas granicę pomiędzy Rosją a Rzecząpospolitą Obojga Narodów a jednocześnie wschodnią granicę województwa mścisławskiego. W bogatej później symbolice dotyczącej bitwy pod Lenino nie nawiązywano oczywiście do tego zbiegu okoliczności.

Urzędnicy

[edytuj | edytuj kod]

Godności senatorskie województwa mścisławskiego nie plasowały się zbyt wysoko w hierarchii urzędów. Z tego powodu nie stanowiły łakomego kąska dla ambitnych przedstawicieli największych rodów magnackich. W większości obsadzane były przez lokalne możnowładztwo reprezentowane przez potomków kniaziów litewskich i ruskich, a nawet przedstawicieli średniej szlachty. Podobnie było ze starostwem. Urzędy ziemskie, jak wszędzie, opanowała średnia szlachta, dla której były to godności wskazujące jej pozycję w lokalnym środowisku.

Wojewodowie, kasztelanowie i starostowie mścisławscy

[edytuj | edytuj kod]
wojewodowie mścisławscy kasztelanowie mścisławscy starostowie mścisławscy
1566-1578 Jurij Ostyk (Ościk) 1566-1586 Iwan Sołomerecki 1527 Jan Hlebowicz
1578-1593 Paweł Pac 1586-1588 Stanisław Pawłowicz Naruszewicz 1528 Jan Ilinicz
1593-1595 Hieronim Chodkiewicz 1588-1599 Szymon Wojno 1529 Jerzy Zenowicz
1595-1596 Stanisław Narbut 1599-1603 Sokoł Wojno 1535 Bazyli Połubiński(inne języki)
1596-1599 Jan Kieżgajło Zawisza 1603-1610 Jan Meleszko Jan Sołomerecki
1600-1605 Piotr Moniwid Dorohostajski 1610-1613 Fiodor Łukomski 1539 Jerzy Zenowicz
1605-1611 Andrzej Sapieha 1613-1620 Konstanty Hołowczyński 1547 Jan Hlebowicz
1611-1614 Eustachy Jan Tyszkiewicz 1620-1621 Szymon Samuel Sanguszko 1551-1555 Jan Połubiński
1614-1617 Aleksander Hołowczyński 1622-1625 Krzysztof Drucki Sokoliński 1566-1571 Jan Sołomerecki
1617-1621 Marcin Giedrojć 1625-1633 Konstanty Pałubiński 1593-1607 Paweł Pac
1621-1626 Janusz Tyszkiewicz Skumin 1633-1639 Jan Feliks Ogiński 1611 Piotr Pac
1627-1636 Mikołaj Kiszka 1639-1643 Mikołaj Abramowicz 1612 Jan Drucki Sokoliński
1636-1639 Krzysztof Kiszka 1643-1644 Jan Kamieński 1615 Mikołaj Frąckiewicz Radzimiński
1639-1643 Józef Korsak Głębocki 1644-1646 Bohdan Stetkiewicz 1623-1626 Krzysztof Stefan Sapieha
1643-1647 Mikołaj Abramowicz 1646-1649 Jan Eustachy Kossakowski 1635-1641 Józef Korsak Głębocki
1647-1650 Fryderyk Sapieha 1653-1655 Krzysztof Ciechanowiecki 1641-1650 Jarosz Radziwiłł
1650-1659 Hrehory Drucki Horski 1655-1662 Jan Antoni Drucki Sokoliński 1651 Gedeon Michał Tryzna
1659-1672 Mikołaj Walerian Ciechanowiecki 1662-1666 Stanisław Władysław Białłozor 1653 Krzysztof Ciechanowiecki
1672-1681 Jan Jacek Ogiński 1667-1702 Paweł Ryszkowski 1658-1671 Mikołaj Walerian Ciechanowiecki
1681-1685 Szymon Karol Ogiński 1703 Marian Karol Ogiński 1674-1680 Jan Ogiński
1685-1698 Aleksander Jan Mosiewicz 1703-1715 Michał Kamiński 1681-1697 Leon Kazimierz Ogiński
1698-1713 Michał Dowmont Siesicki 1715-1722 Konstanty Benedykt Brzostowski 1701-1705 Michał Bogusław Kociełł
1714-1730 Jan Tyzenhaus 1722-1730 Krzysztof Dominik Puzyna 1706 Grzegorz Antoni Ogiński
1730-1731 Krzysztof Dominik Puzyna 1730-1738 Samuel Łazowy 1710 Bogusław Kociełł
1732 Jerzy Felicjan Sapieha 1738-1740 Stanisław Ogiński 1716 Mikołaj Sapieha
1735 Kazimierz Niesiołowski 1740-1745 Józef Niemirowicz Sczytt (zm. 1745)(Niemirowicz-Szczytt) 1717-1719 Kazimierz Ogiński
1735-1737 Kazimierz Chłusiewicz 1746-1752 Michał Puzyna 1719-1729 Jan Kazimierz Lendorff
1737-1742 Michał Józef Massalski 1752-1761 Jan Zabiełło 1731-1733 Feliks Ciechanowiecki
1742-1750 Jerzy Felicjan Sapieha 1761-1775 Józef Tyszkiewicz 1734-1738 Aleksander Wołłowicz
1750-1758 Ignacy Sapieha 1775-1783 Stanisław Antoni Tyszkiewicz 1738-1747 Nikodem Ciechanowiecki
1758-1770 Konstanty Ludwik Plater 1783-1786 Tadeusz Billewicz 1749-1757 Krzysztof Wołłowicz
1770-1786 Józef Jerzy Hylzen 1786-1792 Józef Chrapowicki 1757 Michał Antoni Sapieha
1786-1788 Tadeusz Billewicz 1792 Ignacy Daszkiewicz 1757-1767 Mikołaj Tadeusz Łopaciński
1788 Franciszek Ksawery Chomiński 1767-1772 Jan Nikodem Łopaciński

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]