Przejdź do zawartości

Stefan Bałuk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Svajcr (dyskusja | edycje) o 09:41, 9 sty 2022. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Stefan Klemens Bałuk
Starba, Kubuś, Michał Bałucki,
Michał Zawistowski
Ilustracja
Stefan „Starba” Bałuk
Warszawa, 15 sierpnia 2008
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

15 stycznia 1914
Warszawa

Data i miejsce śmierci

30 stycznia 2014[1][2]
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1939-1945

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne
Armia Krajowa
Wolność i Niezawisłość

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa:

działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Późniejsza praca

fotografik

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (od 1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Armii Krajowej Warszawski Krzyż Powstańczy Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego (nadany po 1992) Odznaczenie pamiątkowe 3 DSK Medal „Zasłużony dla Fotografii Polskiej”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Por. „Kubuś” z powstania warszawskiego
Stefan Bałuk na warszawskim Żoliborzu, 27 sierpnia 2008
Stefan Bałuk z dyplomem Honorowego Obywatela M. St. Warszawy, 27 sierpnia 2008
Grób Stefana Bałuka na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Stefan Klemens Bałuk ps. Starba, Kubuś, Michał Bałucki, Michał Zawistowski (ur. 15 stycznia 1914 w Warszawie, zm. 30 stycznia 2014[1][2] tamże) – polski fotografik, fotoreporter wojenny, jeden z 91 cichociemnych – uczestników powstania warszawskiego, generał brygady Wojska Polskiego w stanie spoczynku.

Życiorys

Syn Władysława Bałuka i Marii Uszyńskiej. W 1933 r. zdał maturę w Rakowicach pod Krakowem, po czym wstąpił ochotniczo do Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, lecz został przedterminowo zwolniony ze względów zdrowotnych po odbyciu trzymiesięcznego kursu. Uzyskał absolutorium w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. W chwili wybuchu II wojny światowej był na III roku wydziału prawa na Uniwersytecie Warszawskim.

Po ataku Niemiec na Polskę, 6 września 1939 r. zgłosił się ochotniczo do kadry 9 batalionu pancernego w Lublinie, przekształconego w Ośrodek Zapasowy Broni Pancernej nr 2. Z jednostką tą wycofywał się na wschód. Wykonał wówczas, we Lwowie, swoje pierwsze wojenne zdjęcia, przedstawiające budynki zbombardowane przez Luftwaffe. Podczas próby ewakuacji na Węgry aresztowany przez wojska radzieckie, po czym zwolniony; kolejny raz aresztowany w Worochcie, zdołał uciec i następnie przedostać się przez Węgry, Rumunię i Bejrut do Francji (20 grudnia 1939). Został wcielony do formowanego tam Wojska Polskiego – 10 Brygady Kawalerii Pancernej płk. Maczka, następnie 10 pułku strzelców konnych[3]. Po klęsce Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii, służył początkowo w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej szkolącej się w Szkocji.

Cichociemny

W lutym 1942 zgłosił się do służby w kraju. Uczestnik szkoleń cichociemnych, przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie (legalizacja dokumentów, m.in. od 16 maja do 18 listopada 1942 uczestnik Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej w Glasgow, będącego kamuflażem polskiej szkoły wywiadu Zaprzysiężony na rotę ZWZ-AK 29 grudnia 1942 w Audley End, awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 grudnia 1942. Zrzucony do okupowanej Polski w nocy 9/10 kwietnia 1944, w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 2”, w ekipie skoczków nr XXXIX, z samolotu Liberator BZ-965 „S” (1586 Eskadra PAF). Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę „Imbryk”, w okolicach miejscowości Dąbrówka, 15 km od stacji kolejowej Tłuszcz. Razem z nim skoczyli: kpt. Benon Łastowski ps. Łobuz, mjr Tadeusz Runge ps. Osa oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj kpr. Henryk Waniek ps. Pływak[4].

Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych przydzielony do Wydziału Legalizacji i Techniki Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej, dowodzonego przez Stanisława Jankowskiego „Agatona” i zajmującego się produkcją fałszywych dokumentów i wywiadem. Specjalnością Stefana Bałuka była mikrofotografia. Robił również wiele zdjęć okupowanej Warszawy, m.in. pomnika Lotnika na placu Unii Lubelskiej z wymalowaną na cokole „kotwicą” – znakiem Polski Walczącej. Przed wybuchem powstania warszawskiego sporządził dokumentację fotograficzną niemieckich umocnień w Warszawie.

Walczył w powstaniu warszawskim w plutonie „Agaton” batalionu „Pięść” Zgrupowania „Radosław” na Woli, Starówce i Żoliborzu. Jego dowódca Stanisław Jankowski, dowódca plutonu „Agaton” mawiał o nim, że „o swoją lajkę i zapas filmów dbał równie jak o stena i magazynki, które dostał w Kampinosie”[5]. Dokumentował też życie powstańcze na zdjęciach. Jego laboratorium fotograficzne mieściło się w kamienicy przy ul. Chłodnej 20. Uczestniczył w kilku śmiałych wypadach w celu nawiązania łączności, m.in. 13/14 sierpnia przedarł się przez pozycje niemieckie w rejonie Dworca Gdańskiego na Żoliborz, dostarczając kwarce do radiostacji płk. Niedzielskiemu „Żywicielowi”, a następnie do Zgrupowania Kampinos, gdzie wykonał wiele zdjęć[6].

27 sierpnia przeszedł kanałami z meldunkiem dowódcy Starego Miasta do gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, za co został odznaczony Orderem Virtuti Militari[7]. Otrzymał także, dwukrotnie, Krzyż Walecznych. Powstanie zakończył w stopniu porucznika. Po kapitulacji powstania w niewoli niemieckiej – internowany kolejno w oflagach Lamsdorf oraz Gross-Born, z którego uciekł 27 stycznia 1945. W lutym 1945 r. powrócił do Warszawy[3].

W pierwszych latach Polski „ludowej” działał w antykomunistycznym ruchu oporu w szeregach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, zajmując się tworzeniem dokumentów, jako kierownik Wydziału Legalizacji „Agaton II”. 1 listopada 1945 r. aresztowany przez siły bezpieczeństwa, był przesłuchiwany przez oficera MBP Józefa Różańskiego, późniejszego dyrektora departamentu śledczego. W 1946 skazany na 2,5 roku więzienia za uczestnictwo w Armii Krajowej. Zwolniony z więzienia na mocy amnestii z 1947 r. Pracował jako taksówkarz, po czym w 1950 rozpoczął pracę fotografika. Od 1952 r. zatrudniony w Dziale Serwisu Centralnej Agencji Fotograficznej. Był współautorem pierwszego albumu o powstaniu warszawskim „Miasto nieujarzmione”, który ukazał się w 1957 roku. W 1972 r. przeszedł na emeryturę.

Prowadził aktywną działalność kombatancką, m.in. zainicjował budowę pomnika Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego (odsłonięty w 1999 r.), a także pomnika Cichociemnych Spadochroniarzy AK (2013) – oba znajdują się przed Sejmem RP w Warszawie – oraz utworzenia Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari (2001 r.), którego został prezesem[8].

Autor wielu wystaw i albumów historycznych i krajoznawczych. Wystąpił w filmie dokumentalnym pt. Cichociemni z 1989[9].

Członek Związku Polskich Artystów Fotografików (legitymacja nr 370). Awansowany w stanie spoczynku na kolejne stopnie wojskowe, m.in. w 1999 r. na podpułkownika w stanie spoczynku, a 10 listopada 2006 na stopień generała brygady w stanie spoczynku[10]. Honorowy obywatel Tuszowa Narodowego (2006) i Warszawy (2008). Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[11]. W 2010 roku objął urząd Kanclerza Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Mieszkał w Warszawie, na Żoliborzu.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach[12] (FIV-tuje-14)[13].

Odznaczenia

Twórczość, opracowania

  • Warsaw 1944
    Warsaw 1944
  • Warsaw 1944, Month before Warsaw Uprising: Children swimming in firefighting water reservoir at Napoleon Square. Behind them Goldstan's townhouse at Plac Napoleona 5 / Moniuszki 1 street and townhouse at Plac Napoleona 7 / Moniuszki 2 street. Further visible lower floors of Prudential building.
    Warsaw 1944, Month before Warsaw Uprising: Children swimming in firefighting water reservoir at Napoleon Square. Behind them Goldstan's townhouse at Plac Napoleona 5 / Moniuszki 1 street and townhouse at Plac Napoleona 7 / Moniuszki 2 street. Further visible lower floors of Prudential building.
  • Germans loading trucks with Polish artwork at Zachęta building at Plac Małachowskiego 3.
    Germans loading trucks with Polish artwork at Zachęta building at Plac Małachowskiego 3.
  • Warsaw Uprising: Barricade building on Chmielna Street, corner with Nowy Świat, during air raid.
    Warsaw Uprising: Barricade building on Chmielna Street, corner with Nowy Świat, during air raid.
  • Warsaw Uprising Corps of German soldier on a street of North Śródmieście.
    Warsaw Uprising Corps of German soldier on a street of North Śródmieście.

Przypisy

  1. ↑ a b Ada Michalak, Zmarł gen. Stefan Bałuk „Starba” [online], rp.pl, 30 stycznia 2014 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02].
  2. ↑ a b Ewa Korsak: Generał „Starba” nie żyje. polska-zbrojna.pl, 30 stycznia 2014.
  3. ↑ a b Kopf 1994 ↓, s. 17.
  4. ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: ARCANA, 1994, s. 128-133, 386, ISBN 83-86225-10-6.
  5. ↑ Jewsiewicki 1989 ↓, s. 27.
  6. ↑ Jewsiewicki 1989 ↓, s. 33.
  7. ↑ Jewsiewicki 1989 ↓, s. 34.
  8. ↑ Zarząd Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari [online], Klub Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari [zarchiwizowane z adresu 2010-03-12].
  9. ↑ Cichociemni. filmpolski.pl. [dostęp 15 stycznia 2014].
  10. ↑ M.P. z 2006 r. nr 87, poz. 894
  11. ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05].
  12. ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017. 
  13. ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  14. ↑ Krzyż Wielki OOP dla Stefana Bałuka. prezydent.pl, 4 lutego 2014. [dostęp 4 lutego 2014].
  15. ↑ M.P. z 2005 r. nr 5, poz. 42 – pkt 1.
  16. ↑ M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 374 – pkt 30.
  17. ↑ Wyróżnieni medalami przez Kapitułę Fotoklubu RP - lista. Strona oficjalna FOTOKLUBU RP [online], fotoklubrp.org [dostęp 2019-05-03].

Bibliografia

  • Stanisław Kopf: Z kamerą w powstańczej Warszawie 1944. Warszawa: Związek Polskich Artystów Fotografików, 1994. ISBN 83-900225-2-4.
  • Władysław Jewsiewicki: Powstanie warszawskie 1944 okiem polskiej kamery. Warszawa: Interpress, 1989. ISBN 83-223-2531-2.
  • Daniel Passent. Człowiek z chmur. „Polityka”. 4 (2638), 2008. Warszawa. ISSN 0032-3500. 

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefan_Bałuk&oldid=65896804”