Stanisław Jankowski (architekt)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Ten artykuł dotyczy architekta i oficera WP, ps. „Agaton”. Zobacz też: inne osoby nazywające się Stanisław Jankowski.
Stanisław Jankowski
Agaton
Ilustracja
kapitan artylerii kapitan artylerii
Data i miejsce urodzenia 29 września 1911
Warszawa
Data i miejsce śmierci 5 marca 2002
Warszawa
Przebieg służby
Lata służby od 1939
Siły zbrojne Wojsko Polskie II RP
Armia Krajowa
Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Jednostki Gabinet Naczelnego Wodza
Stanowiska adiutant osobisty Naczelnego Wodza
Główne wojny i bitwy II wojna światowa
kampania wrześniowa
powstanie warszawskie
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920-1941, dwukrotnie) Krzyż Armii Krajowej Order Sztandaru Pracy II klasy
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Patrol plutonu „Agaton” w drodze z Woli do Śródmieścia w pierwszych dniach sierpnia 1944. Na czele plutonu Stanisław Jankowski
Stanisław Jankowski (drugi z lewej) w urbanistycznej pracowni „Śródmieście” Biura Odbudowy Stolicy

Stanisław Jankowski ps. „Agaton” (ur. 29 września 1911 w Warszawie, zm. 5 marca 2002 tamże) – polski architekt, kapitan artylerii Wojska Polskiego, cichociemny, członek Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, adiutant osobisty gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem Czesława[1]. Rodzina Jankowskich mieszkała na pierwszym piętrze oficyny kamienicy przy ul. Mokotowskiej 39 w Warszawie[1].

Ukończył prywatne gimnazjum Towarzystwa Ziemi Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16[2]. W 1929 roku podjął studia, najpierw na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Tam po ukończeniu studiów (1938) rozpoczął pracę jako asystent, przerwaną wybuchem II wojny światowej[1]. W momencie rozpoczęcia studiów wstąpił do Korporacjji Akademickiej Sarmatia (w 1992 uczestniczył w procesie jej reaktywacji). Po ślubie zamieszkał z żoną przy ul. Topolowej 8 (obecnie al. Niepodległości 216)[1].

W czasie wojny obronnej 1939 w stopniu podporucznika został skierowany do Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej Nr 3 w Wilnie. Po ataku ZSSR na Polskę przekroczył granicę i został internowany na Litwie. Wraz z grupą kolegów uciekł z obozu dla internowanych w Połądze i przedostał się przez Łotwę, Estonię do Szwecji, a stamtąd przez Danię, Holandię i Belgię do Francji. Tam wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych. Po upadku Francji w czerwcu 1940 został ewakuowany na brytyjskim okręcie do Wielkiej Brytanii[3]. Jego jednostka stacjonowała w St Andrews w Szkocji[4].

W kwietniu 1940 Niemcy aresztowali w Warszawie jego ojca i brata Andrzeja, których następnie rozstrzelali w Pamirach[3]. W sierpniu 1941 aresztowali jego żonę i jej matkę[3].

W 1941 został skierowany na Kurs Doskonalenia Administracji Wojskowej w Londynie, będącym kryptonimem Szkoły Oficerów Wywiadu (przyszłych „cichociemnych”)[5].

W nocy z 3 marca na 4 marca 1942 w stopniu porucznika został zrzucony na spadochronie razem z pięcioma innymi członkami zespołu „Collar” pod Wyszkowem[6]. Po powrocie do Warszawy zorganizował i objął kierownictwo Wydziału Legalizacji i Techniki w Oddziale II Komendy Głównej Armii Krajowej. Podstawowym zadaniem wydziału była „legalizacja”, tj. zaopatrywanie innych komórek wywiadu w fałszywe dokumenty[7]. W latach 1943–1944 wszystkie pracownie Wydziału wytwarzały ich ok. 1000 sztuk miesięcznie[8].

Po wybuchu powstania warszawskiego w 1944 został dowódcą plutonu „Agaton” w batalionie „Pięść”[9]. Szlak bojowy rozpoczął na Woli, obsadzając cmentarz ewangelicko-augsburski przy ul. Młynarskiej[9]. Po kilku dniach jego oddział przeszedł przez ruiny getta na Stare Miasto[8]. W nocy z 13 na 14 sierpnia wraz z patrolem przedarł się ze Starego Miasta na Żoliborz z rozkazami dla płk. Mieczysława Niedzielskiego „Żywiciela”, po czym następnej nocy do oddziałów grupy „Kampinos” w Puszczy Kampinoskiej. Wrócił na Żoliborz i wraz z żołnierzami m.in. z grupy „Kampinos” wziął udział w nocy z 21 na 22 sierpnia w nieudanym ataku na Dworzec Gdański. Od 8 września 1944 służył w oddziale osłonowym Komendy Głównej AK. W czasie powstania siedem razy przechodził kanałami[10].

W ostatnich dniach powstania został awansowany na stopień kapitana[11]. Po upadku powstania poszedł do niewoli i jako jeniec niemieckiego oflagu został adiutantem gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego. Był więźniem m.in. oflagu 73 Langwasser koło Norymbergi i oflagu IV C Colditz[12].

11 maja 1945 roku przybył do Londynu. 28 maja 1945 roku został przydzielony do Gabinetu Naczelnego Wodza na stanowisko adiutanta osobistego Naczelnego Wodza[13]. Chcąc być jak najbardziej przydatny przy odbudowie Warszawy, w której chciał wziąć udział, zapisał się na roczne studium urbanistyczne na Uniwersytecie w Liverpoolu, gdzie w lipcu 1946 uzyskał dyplom Civic Design[14]. W kwietniu 1946 spotkał w Londynie kolegę Stanisława Dziewulskiego, który przyjechał razem z kilkoma urbanistami z Warszawy na konferencję w Hastings[15]. Po spotkaniu zwrócił się listownie do Biura Odbudowy Stolicy (BOS) z pytaniem o możliwość zatrudnienia i otrzymał odpowiedź pozytywną[15].

Wrócił do Polski 8 września 1946, drogą morską przez Gdańsk[15]. 15 września tego roku zgłosił się do pracy w BOS. Był zatrudniony w Pracowni Urbanistycznej Warszawy przekształconej w Biuro Planowania Rozwoju Warszawy. Pracował do 1977 roku. W tym okresie był współautorem m.in. Trasy W-Z, MDM oraz kolejnych opracowań Planu Perspektywicznego Rozwoju Warszawy i Warszawskiego Zespołu Miejskiego.

Przez 18 lat mieszkał z rodziną na osiedlu domków fińskich na osiedlu Jazdów[16].

W latach 1960–1961 przebywał w Iraku. Z zespołem polskich urbanistów opracował plany rozwoju takich miast jak Mosul, Karbala i Basra. W latach 1964–1965 był kierownikiem polskiego zespołu opracowującego plany odbudowy miasta Skopje w Jugosławii (dziś stolica Macedonii), zniszczonego przez trzęsienie ziemi w 1963, za co został odznaczony srebrnym medalem miasta Skopje.

W latach 1971–1972 wszedł w skład polskiej grupy opracowującej plan odbudowy miasta Chimbote w Peru, także zniszczonego przez trzęsienie ziemi. W latach 1975–1977 był ekspertem Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie do spraw budowy domków mieszkalnych dla ofiar bombardowań w Wietnamie Północnym.

Jest współautorem projektu Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie[17]. Wystąpił w filmie dokumentalnym pt. Cichociemni z 1989[18].

W roku 1995 otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Warszawy[19]. Otrzymał także tytuł członka honorowego Towarzystwa Urbanistów Polskich[20].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Został odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Orderem Sztandaru Pracy II Klasy, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1949)[21], Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1994)[22], Krzyżem Armii Krajowej, trzykrotnie Państwową Nagrodą Artystyczną oraz Złotą Odznaką Odbudowy Warszawy.

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

Od 2009 roku jest patronem skweru na warszawskim Powiślu.

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Synem Stanisława Jankowskiego był matematyk, informatyk i działacz opozycji demokratycznej w PRL Michał Jankowski (1947-2015)[23].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Olgierd Budrewicz: Warszawskie małe ojczyzny. Warszawa: Iskry, 1985, s. 29. ISBN 83-207-0768-4.
  2. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984, s. 269. ISBN 83-06-00140-0.
  3. ↑ a b c Olgierd Budrewicz: Warszawskie małe ojczyzny. Warszawa: Iskry, 1985, s. 30. ISBN 83-207-0768-4.
  4. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984, s. 146. ISBN 83-06-00140-0.
  5. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984, s. 177. ISBN 83-06-00140-0.
  6. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984, s. 213, 284. ISBN 83-06-00140-0.
  7. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 46. ISBN 83-06-00140-0.
  8. ↑ a b Olgierd Budrewicz: Warszawskie małe ojczyzny. Warszawa: Iskry, 1985, s. 32. ISBN 83-207-0768-4.
  9. ↑ a b Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 218. ISBN 83-06-00140-0.
  10. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 320. ISBN 83-06-00140-0.
  11. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 338. ISBN 83-06-00140-0.
  12. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 352, 364. ISBN 83-06-00140-0.
  13. ↑ Gabinet NW 1944 ↓, s. 274, 278.
  14. ↑ Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 372–373. ISBN 83-06-00140-0.
  15. ↑ a b c Stanisław Jankowski: Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie. Tom 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1985, s. 373. ISBN 83-06-00140-0.
  16. ↑ Olgierd Budrewicz: Warszawskie małe ojczyzny. Warszawa: Iskry, 1985, s. 32. ISBN 83-207-0768-4.
  17. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 164. ISBN 83-88973-59-2.
  18. ↑ Cichociemni. filmpolski.pl. [dostęp 15.01.2014].
  19. ↑ Lista Honorowych Obywateli m.st. Warszawy. W: Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl. s. 3. [dostęp 2019-03-15].
  20. ↑ 90 lat. Towarzystwo Urbanistów Polskich. Wydawnictwo jubileuszowe. Warszawa: TUP, 2013.
  21. ↑ 22 lipca 1949 „za zasługi położone przy budowie trasy W-Z” M.P. z 1949 r. nr 94, poz. 1121
  22. ↑ M.P. z 1994 r. nr 54, poz. 454
  23. ↑ Zmarł darczyńca Archiwum Akt Nowych (pol.). aan.gov.pl. [dostęp 2015-11-30].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Jankowski_(architekt)&oldid=56211454”