50°29′09″N 16°20′21″E/50,485833 16,339167Szczeliniec Wielki
 Widok na masyw z Karłowa (Szczeliniec Mały i Szczeliniec Wielki) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
922 m n.p.m. |
| Wybitność |
259 m |
Położenie na mapie Sudetów  | |
| 50°29′09″N 16°20′21″E/50,485833 16,339167
| |
Szczeliniec Wielki (w XIX w. również Siennica, po 1945 Strzaskany[1] i Spękany, Stołowiec, niem. Große Heuscheuer, czes. Velká Hejšovina) – najwyższy szczyt (922 m n.p.m.[2][3][4]) w Górach Stołowych, na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Należy on do Korony Gór Polski i jest jedną z największych atrakcji turystycznych Sudetów, z rezerwatem krajobrazowym i tarasami widokowymi z panoramą Sudetów. Najwyższym punktem jest Fotel Pradziada. Podawana najczęściej wysokość 919 m odnosi się nie do wierzchołka, lecz do punktu osnowy geodezyjnej umiejscowionego pod tarasem widokowym na Fotelu Pradziada[2][5].
Geologia[edytuj | edytuj kod]
Szczeliniec Wielki, podobnie jak całe Góry Stołowe, jest spękanym stoliwem zbudowanym ze skał górnej kredy, głównie piaskowców ciosowych[6]. Powstawały one w środowisku morskim[6].
Rzeźba terenu[edytuj | edytuj kod]
Pomimo niedużej wysokości bezwzględnej szczyt ten jest widoczny już z daleka jako trapezoidalny blok skalny porośnięty lasem iglastym. Piaskowcowa powierzchnia szczytu jest zwietrzała i popękana, dzięki czemu tworzy różnorodne formy skalne przypominające swoim wyglądem ludzi i zwierzęta (Wielbłąd, Mamut, Słoń, Kwoka, Małpa, Pies, Żółw, Sowa, Fotel Pradziada) oraz głębokie wąwozy i korytarze (Piekiełko, Diabelska Kuchnia) tworzące labirynt skał[6]. Dwie skały, tzw. chybotki: Kołyska Księżniczki Emilki oraz Serce Ducha Gór, pomimo znacznej masy, można niewielkim wysiłkiem poruszyć[6]. Wewnątrz licznych korytarzy panuje swoisty mikroklimat, a w niektórych miejscach śnieg utrzymuje się do lipca[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Sylwetka Szczelińca, doskonale widoczna i rozpoznawalna z okolic Kłodzka, Bystrzycy Kłodzkiej czy też czeskiego Náchodu, mogła być już w bardzo odległych czasach obiektem orientacyjnym, związanym z przebiegiem prastarego szlaku łączącego kraje po obu stronach Sudetów. W dawnej niemieckiej nazwie Heuscheuer dopatrywano się nawet pragermańskiego złoża; niezależnie od prawdziwości tej etymologii starsze nazwy podkreślały charakterystyczny kształt góry widoczny z daleka[7]. Pierwszy znany ślad bytności człowieka na szczycie pozostawiono w 1576 r. Na skale zwanej Fotelem Pradziada wykuto wówczas napis IHSV 1576 (In hoc signo vinces – Pod tym znakiem zwyciężysz, zapewne pozostałość po ustawionym tam wówczas krzyżu). Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–1648) skały Szczelińca prawdopodobnie służyły jako schronienie prześladowanym protestantom. U podnóża sąsiedniego Szczelińca Małego od strony Pasterki, na przełomie 1790/1791, przed spodziewanym konfliktem pomiędzy Prusami a Austrią, zbudowano Baterię nad Pasterką[8].
Od końca XVIII w. szczyt stawał się coraz bardziej znaną atrakcją turystyczną[6]. Odwiedziło go wiele znanych osobistości, m.in. król pruski Fryderyk Wilhelm II, poeta Johann Wolfgang von Goethe oraz ówczesny poseł w Prusach, późniejszy prezydent USA John Quincy Adams (25 sierpnia 1800)[9].
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Na szczyt prowadzi kręty szlak składający się z 665 schodów, ułożonych w 1814 przez Franza Pabla, sołtysa pobliskiego Karłowa, pierwszego przewodnika, autora pierwszej broszury o Szczelińcu[6]. Od strony północnej wiedzie szlak z Pasterki na przełęcz między Szczelińcami[6]. Na okrężnej, jednokierunkowej trasie o długości około 5 km, biegnącej wierzchowiną Szczelińca, znajduje się również schronisko turystyczne PTTK "Na Szczelińcu", wybudowane w 1846 roku w stylu tyrolskim (wówczas jako Schweizerei)[6]. Wstęp na teren rezerwatu, obejmującego szczytowe partie góry, jest płatny w okresie turystycznym.
Okrężny szlak zaczyna się i kończy w okolicach płatnego parkingu w Karłowie.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Szczeliniec Wielki od strony czeskiej
Masyw od strony Karłowa
Skała z Fotelem Pradziada
Jedna z formacji skalnych
Skała Kwoka
Na szlaku na szczyt Szczelińca
,_Poland.JPG)
Galeria zachodnia
Skała Małpolud
Skała Wielbłąd
Szlak pod szczytem
Piekiełko
Taras widokowy
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Mapa WIG z 1947
- ↑ a b Instytut Geodezji i Geoinformatyki - Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, www.igig.up.wroc.pl [dostęp 2021-08-26].
- ↑ Maciuk, K.; Apollo, M.; Cheer, J.M.; Konečný, O.; Kozioł, K.; Kudrys, J.; Mostowska, J.; Róg, M.; Skorupa, B.; Szombara, S.. Determining Peak Altitude on Maps, Books and Cartographic Materials: Multidisciplinary Implications. „Remote Sensing”. 13 (6), 2021. DOI: 10.3390/rs13061111.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Dane pomiarowe z lotniczego skaningu laserowego.
- ↑ Opis topograficzny punktu osnowy geodezyjnej. [dostęp 2021-08-28].
- ↑ a b c d e f g h i Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 231–235. ISBN 83-7005-301-7.
- ↑ Jarosław Malicki, "Hejszowina. Przyczynek do badań nad dziejami nazewnictwa górskiego Sudetów", [w:] Nazwy własne a społeczeństwo 2, red. R. Łobodzińska, Łask 32010
- ↑ Henryk Grzybowski. Bateria nad Pasterką – zapomniana kłodzka fortyfikacja. Geneza powstania i charakterystyka. „Ziemia Kłodzka”. 2013 (nr 226), s. 8–12, maj 2013. Wydawnictwo Ziemia Kłodzka. ISSN 1234-9208.
- ↑ John Quincy Adams, Letters on Silesia: Written During a Tour Through that Country in the Years 1800, 1801, London 1804
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki góry w bibliotece Polona