Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku

Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku – pieszy znakowany szlak turystyczny w Białymstoku utworzony i zorganizowany z inicjatywy grupy doktorantów i studentów Uniwersytetu w Białymstoku – wolontariuszy Fundacji Uniwersytetu w Białymstoku. Otwarcie szlaku miało miejsce 20 czerwca 2008 roku. Wydarzenie to poprzedzało przygotowanie ścieżki i mapy szlaku oraz materiałów informacyjnych i edukacyjnych związanych z historią Żydów w Białymstoku.

W ramach projektu „Szlak Dziedzictwa Żydowskiego” dążono do przedstawienia historii białostockich Żydów i stosunków polsko-żydowskich na terenie Białegostoku w latach 1658–1939 (1945), udokumentowania i oznaczenia miejsc związanych z historią białostockich Żydów, ukazania narodu żydowskiego jako części społeczeństwa wielonarodowej przedwojennej Polski, popularyzacji elementów żydowskiej kultury i tradycji, a także osłabienia wzajemnych stereotypów polsko-żydowskich. Projekt zaadresowano głównie do białostockiej młodzieży szkolnej i akademickiej oraz mieszkańców miasta, jak też do uczestników wymian młodzieżowych z zagranicy (m.in. z Izraela), potomków białostockich Żydów i turystów. Poza wyznaczeniem i oznakowaniem szlaku wydano broszury informacyjne i mapy w wersji drukowanej i na nośniku CD, wydano materiały pomocniczych dla nauczycieli oraz uruchomiono interaktywną stronę internetową. Realizacji projektu towarzyszyły wydarzenia o charakterze edukacyjnym i artystycznym: pokazy filmowe, przedstawienia, wykłady, warsztaty, seminaria, wystawy, wycieczki i gry terenowe^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]^[7].

Projekt zrealizowano dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz przy wsparciu finansowym Fundacji im. Stefana Batorego, Prezydenta Miasta Białegostoku i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku.

Podczas realizacji projektu dążono do budowy kapitału społecznego poprzez zaangażowanie do współpracy lokalnych instytucji. Wśród partnerów projektu znaleźli się m.in.: Akademicki Klub Turystyczno-Krajoznawczy, Archiwum Państwowe w Białymstoku, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, Klub Przewodników Turystycznych przy Regionalnym Oddziale PTTK w Białymstoku, Muzeum Historyczne – Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Stowarzyszenie „Dorzecze”, Stowarzyszenie „Żydowskie Motywy”, Towarzystwo Przyjaciół Kultury Żydowskiej, Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno-Socjologiczny UwB, Koło „Pamięć” działające w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Króla Zygmunta Augusta w Białymstoku, Koło „Judaica” z I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza w Białymstoku, a także Koło Historyczne Publicznego Gimnazjum nr 8 w Białymstoku i Koło Turystyczno-Krajoznawcze z Gimnazjum im. Ks. Wacława Rabczyńskiego w Wasilkowie.

Przebieg szlaku

Pałacyk Cytronów (obecnie Muzeum Historyczne) – Fabryka Tytoniu Fajwela Janowskiego – Synagoga Szmuela – Żydowskie Gimnazjum Żeńskie Zinaidy Chwolesowej – Teatr Palace – Szpital Żydowski (obecnie Szpital Położniczo-Ginekologiczny) – Pałacyk Tryllingów – Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta (obecnie VI Liceum Ogólnokształcące) – Biblioteka im. Szolema Alejchema – Sanatorium Towarzystwa Ochrony Zdrowia – Gimnazjum Hebrajskie (obecnie Szpital Miejski) – Kamienica czynszowa (ul. Sienkiewicza 26A) – Kinoteatr Apollo – Kamienica czynszowa (ul. Sienkiewicza 14; obecnie Akademia Teatralna w Warszawie filia w Białymstoku) – Gimnazjum Józefa Zeligmana, Józefa Lebenhafta i Jakuba Derczyńskiego – Teatr miniatur Gilarino – Kamienice Izaaka Zabłudowskiego – Towarzystwo dobroczynne Linas Chajlim – Dom rodzinny Ludwika Zamenhofa – Pomnik Ludwika Zamenhofa – Tablica Icchaka Malmeda – Gimnazjum Dawida Druskina – Pomnik Bohaterów Powstania w Getcie – Synagoga Cytronów (obecnie Galeria im. Sleńdzińskich) – Ulica Waryńskiego – Kino Modern – Dom rodzinny Jakuba Szapiro – Pałacyk Nowika – Szkoła żydowska Tarbut (obecnie Szkoła Rzemieślnicza im. Marii Grzegorzewskiej) – Żydowska Szkoła Rzemieślnicza (obecnie Wydział Fizyki Uniwersytetu w Białymstoku) – Kościół Misji Barbikańskiej w Białymstoku (byłe Kino Syrena) – Chanajki – Piaski – Cmentarz Rabinacki (obecnie Park Centralny) – Synagoga Piaskower – Pomnik Wielkiej Synagogi – Ratusz – Cmentarz Żydowski (ul. Wschodnia) – Cmentarz choleryczny

Ludzie związani z żydowskim dziedzictwem Białegostoku

Podczas przygotowań szlaku organizatorzy wskazali istotne postacie związane z historią miasta: artystów, działaczy społecznych, polityków, naukowców i sprawiedliwych wśród narodów świata.

Zygmunt Białostocki – kompozytor, pianista
Zygmunt Bobowski – malarz, członek grupy artystów Czapka Frygijska
Wiktor Bubryk – reżyser dramatyczny, dyrektor teatru miniatur „Gilarino”
Roza Bursztejn (Rosa Raisa) – śpiewaczka operowa
Izaak Celnikier – malarz
Józef Chazanowicz – lekarz, działacz syjonistyczny, założyciel Narodowej i Uniwersyteckiej Biblioteki Izraela w Jerozolimie
Molli Chwat – malarz
Zinaida Chwolesowa – założycielka gimnazjum żeńskiego
Szmuel Cytron – fabrykant, fundator synagogi, pierwotny właściciel pałacyku przy ul. Warszawskiej 37
Szymon Datner – historyk
Dawid Druskin – założyciel gimnazjum
Michał Duniec – malarz, członek grupy plastyków białostockich Forma-Farba-Faktura
Osip Dymow – dramaturg
Nachum Edelman – malarz, członek grupy plastyków białostockich Forma-Farba-Faktura
Leo Fink – fabrykant, działacz organizacji żydowskich w Australii
Piotr Gorodiszcz – duchowny Misji Barbikańskiej
Chajka Grossman – bojowniczka białostockiego getta, izraelska działaczka polityczna
Natan Gutman – malarz
Zbigniew Antoni Huzarski – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Fajwel Janowski – fabrykant
Kalman Kaplansky – polityk, działacz ruchu praw człowieka
Boris Kaufman – operator filmowy, laureat Oscara
Dawid Abelowicz Kaufman (Dziga Wiertow) – scenarzysta, reżyser filmowy, dokumentalista
Józef Kerszman – lekarz okulista, społecznik
Gustaw Kerszman – mikrobiolog, genetyk
Chaim Jakub Lipszyc – rzeźbiarz, malarz
Maksim Litwinow – dyplomata ZSRR
Juliusz Krajewski – malarz, członek grupy artystów Czapka Frygijska
Helena Malarewicz-Krajewska – malarka, jedna z pierwszych przedstawicielek socrealizmu
Icchok Malmed – bohater białostockiego getta
Zajnwel Messner – rzeźbiarz
Hersz Mersik – twórca archiwum białostockiego getta
Samuel Mohylewer – rabin żydowski, założyciel szkoły i towarzystwa kredytowego
Sonia Najman (Nora Ney) – aktorka
Chaim Nowik – fabrykant, pierwotny właściciel pałacyku przy ul. Lipowa 35
Felicja Raszkin-Nowak – pisarka, ocalała z białostockiego getta
Bencjon Rabinowicz – malarz
Oskar Rozanecki – malarz
Albert Sabin – wynalazca szczepionki przeciwko wirusowi polio
Czesław Sadowski – malarz, członek grupy plastyków białostockich Forma-Farba-Faktura
Simon Segal – malarz, grafik, projektant tkanin
Menasze i Efraim Seidenbeutel – malarze
Chaim Zelig Słonimski – astronom, wynalazca, dziadek pisarza Antoniego Słonimskiego
Icchak Szamir – premier Izraela
Jakub Szapiro – dziennikarz, popularyzator języka esperanto, założyciel Białostockiego Towarzystwa Esperantystów im. Ludwika Zamenhofa
Mordechaj Tenenbaum – przywódca powstania w białostockim getcie
Helena i Chaim Tryllingowie – fabrykanci, pierwotni właściciele zabytkowego pałacyku przy ul. Warszawskiej 7
Ichiel Tynowicki – malarz, członek grupy plastyków białostockich Forma-Farba-Faktura
Max Weber – malarz
Izaak Zabłudowski – kupiec, filantrop
Ludwik Zamenhof – twórca języka esperanto
Józef Zeligman – założyciel wielokulturowego gimnazjum
Nahum Zemach – organizator teatru Habima i Żydowskiego Teatru Narodowego w Tel Awiwie
Henryk Złotkowski – Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Przypisy

↑ Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku: Strona oficjalna. [dostęp 2009-07-21].
↑ Portal „Uczyć się z historii”: Opis projektu. [dostęp 2009-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 października 2011)].
↑ Monika Żmijewska. Szlak Dziedzictwa Żydowskiego otwarty. „Gazeta Wyborcza”. [dostęp 2009-07-21].
↑ Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis – Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku [online], Wrota Podlasia [dostęp 2009-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-05] .
↑ Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski: Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku. Przewodnik historyczny. Białystok: Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku, 2008. ISBN 978-83-925169-4-1.
↑ Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski: Jewish Heritage Trail in Bialystok. Historical guide. Białystok: The University of Bialystok Foundation, s. 2008. ISBN 978-83-925169-5-8.
↑ Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski (red.): Historia, pamięć, tolerancja. Nauczanie o wielokulturowości i lokalnej historii - materiały dla nauczycieli przygotowane w ramach projektu „Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku”. Białystok: Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku, 2008. ISBN 978-83-925169-3-4. (ang.).

Linki zewnętrzne

Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku: Strona oficjalna. [dostęp 2009-07-21].

[1] Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku: Strona oficjalna. [dostęp 2009-07-21].

[2] Portal „Uczyć się z historii”: Opis projektu. [dostęp 2009-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 października 2011)].

[3] Monika Żmijewska. Szlak Dziedzictwa Żydowskiego otwarty. „Gazeta Wyborcza”. [dostęp 2009-07-21].

[4] Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis – Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku [online], Wrota Podlasia [dostęp 2009-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2009-03-05] .

[5] Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski: Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku. Przewodnik historyczny. Białystok: Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku, 2008. ISBN 978-83-925169-4-1.

[6] Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski: Jewish Heritage Trail in Bialystok. Historical guide. Białystok: The University of Bialystok Foundation, s. 2008. ISBN 978-83-925169-5-8.

[7] Katarzyna Niziołek, Radosław Poczykowski (red.): Historia, pamięć, tolerancja. Nauczanie o wielokulturowości i lokalnej historii - materiały dla nauczycieli przygotowane w ramach projektu „Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku”. Białystok: Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku, 2008. ISBN 978-83-925169-3-4. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]