Tarczek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Tarczek
Kościół św. Idziego w Tarczku
Kościół św. Idziego w Tarczku
Państwo  Polska
Województwo  świętokrzyskie
Powiat starachowicki
Gmina Pawłów
Liczba ludności (2011) 583[1]
Strefa numeracyjna 41
Kod pocztowy 27-225[2]
Tablice rejestracyjne TST
SIMC 0261060
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa lokalizacyjna województwa świętokrzyskiego
Tarczek
Tarczek
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Tarczek
Tarczek
Ziemia50°56′35″N 21°00′12″E/50,943056 21,003333
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Tarczek

Tarczek – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, w gminie Pawłów[3][4]

W miejscowości wydzielono dwa sołectwa: Tarczek Górny i Tarczek Dolny.

Do 1954 roku istniała gmina Tarczek. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Miejscowość jest siedzibą parafii św. Idziego Opata. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii krakowskiej, diecezji kieleckiej, dekanatu bodzentyńskiego.

Położenie[edytuj]

Tarczek położony jest w Górach Świętokrzyskich na północ od pasma Łysogór. Znajduje się w Dolinie Bodzentyńskiej, u stóp Pasma Bostowskiego, które jest wschodnim przedłużeniem Pasma Klonowskiego. Przez wieś przepływa rzeka Psarka.

Miejscowość znajduje się ok. 5 km na wschód od Bodzentyna. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 752 z Górna do Rzepina, łącząca Starachowice z Kielcami.

Przez wieś przechodzi szlak turystyczny zielony zielony szlak turystyczny ze Starachowic do Łącznej oraz szlak rowerowy czerwony czerwony szlak rowerowy z Cedzyny do Nowej Słupi.

Części miejscowości[edytuj]

Integralne części miejscowości: Tarczek[5]
Identyfikator SIMC Nazwa miejscowości Rodzaj miejscowości
0261077 Na Dworskiem część wsi
0261083 Parcele część wsi
0261090 Stara Wieś część wsi
0261108 Tarczek Dolny część wsi
0261114 Tarczek Poduchowny część wsi
0261120 Zagórze część wsi

Historia[edytuj]

W średniowieczu Tarczek był osadą targową, własnością biskupów krakowskich i ośrodkiem administracyjnym ich dóbr. Znajdował się tu dwór biskupi i niewielki kościółek wzniesiony podobno już w 1067 r. W 1227 r. biskup Iwo Odrowąż, na mocy przywileju Leszka Białego, osadził w okolicach Tarczka osadników niemieckich. Od 1259 r. Tarczek posiadał prawa miejskie. Był siedzibą kasztelanii. W 1275 r. przywileje dla targowisk w Tarczku i Iłży posłużyły jako wzór swobód dla targowiska w należącej do wąchockich cystersów Wierzbicy. W 1244 r. osada została spalona i złupiona przez Konrada mazowieckiego. W 1268 r. przechodzili tędy Litwini.

Kościół w Tarczku, drzeworyt Michała Andriollego z 1895
Wnętrze kościoła

Tarczek stracił swoje znaczenie gdy biskup Bodzanta założył w pobliżu (na gruntach Tarczka) nowe miasto Bodzentyn, do którego przeniósł targowisko oraz ośrodek administracyjny. W roku 1412 biskup krakowski Piotr oddaje wieś Tarczek na własność miastu Bodzentynowi, a kmieci pod władzę urzędu miejskiego (Kodeks katedry krakowskiej t.II s.361)

W XV w. Jan Długosz o Tarczku pisał, że było tu niegdyś znaczne miasto biskupie (oppidum notabile). Kościół miał tu założyć według Długosza Władysław I Herman[6]. W połowie XV w. Tarczek był wsią biskupią posiadającą 12 łanów ziemi, z których dziesięcinę o wartości 12 grzywien oddawano biskupom krakowskim. W 1581 r. było tu 21 osadników, 11 łanów, 1 ogrodnik i 3 komorników.

Według spisu miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z 1827 roku wieś miała 31 domów i 229 mieszkańców. Pod koniec XIX w. Tarczek był siedzibą gminy. Były tu 52 domy i młyn wodny, na rzece Psarce. Wieś zamieszkiwało 378 osób. W Tarczku było 520 morgów ziemi włościańskiej i 520 morgów ziemi folwarcznej.

Powstanie styczniowe[edytuj]

W dniu 29 X 1863 r. powstańcy pod dowództwem gen. Józefa Haukego-Bosaka stoczyli bitwę, która rozpoczęła się na polach wsi Jeziorko, ale walki objęły również teren Grabkowa, Tarczka, Śniadki, Bronkowic, Radkowa, po Sieradowice.

W wyniku walk poległo 22 powstańców, w tym 9 zginęło w Tarczku. Akta Stanu Cywilnego parafii Tarczek z roku 1863 zawierają 9 wpisów zgonów powstańców, uczestników bitwy 29 X 1863 r.

Ks. Sebastian Zborowski (ówczesny proboszcz) zapisał:

Quote-alpha.png
m.in.: w dniu dwudziestym dziewiątym bieżącego miesiąca i roku o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie powstaniec Felix Langman v. Francuz uznawali go że ma pochodzić z Wieliczki lat około dwudziestu ośmiu mający ... [akt nr 34/1863],... o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie Powstaniec na polu plebanii Tarczek, około lat czterdzieści mający, nazwiska i imienia niewiadomo, mówią ża ma pochodzić z Krakowa [akt nr 35/1863],... poległ w bitwie Powstaniec nad rzeką Luboszą na gruncie plebanii Tarczek Felix Grabowski około lat 20 mający, mówią że ma być rodem z Warszawy [akt nr 36/1863],

Zabytki[edytuj]

  • Romański kościół pw. św. Idziego z pierwszej połowy XIII w. Powstał prawdopodobnie na miejscu kościoła z XI w. fundacji Władysława Hermana. Jest to budowla orientowana, jednonawowa, wzniesiona z ciosów piaskowcowych. Zachowały się romańskie mury obwodowe, z wyjątkiem fasady zachodniej, przebudowanej w XVI w. W południowej ścianie prezbiterium znajduje się fragment fryzu plecionkowego, w kruchcie późnogotycki portal. Gotyckie sklepienie prezbiterium zostało zrekonstruowane po wojnie. W kościele zachowały się resztki późnorenesansowej polichromii z przełomu XVI i XVII w. Wewnątrz znajduje się też gotycka płaskorzeźba z XVI w., renesansowy tryptyk z ok. 1540 r. w ołtarzu głównym oraz romańska chrzcielnica. Pozostałe wyposażenie pochodzi z XVII i XVIII w. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z początku XIX w.
  • Cmentarz parafialny z pomnikami przyrody: trzema 300-letnimi lipami i dwiema topolami w wieku 200 lat.
  • Pozostałości parku podworskiego. Zachował się fragment alei złożonej z ośmiu 300-letnich dębów i pięciu 300-letnich wiązów.
  • Murowana kapliczka z XVIII w. na polach pomiędzy Tarczkiem a Bodzentynem. Według tradycji stoi na miejscu bitwy stoczonej z Tatarami 19 marca 1241 r.

Osoby związane z Tarczkiem[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych - Poczta Polska. „Spis numerów adresowych”, s. według indeksu nazw, 2013. Warszawa: Poczta Polska S.A.. 
  3. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp online].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200), ze zmianami w obwieszczeniu z dnia 2015-08-044 sierpnia 2015 (Dz.U. z 2015 r. poz. 1636).
  5. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy wykaz nazw miejscowości (2012,2015) (pol.). Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części (xls) opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2017-07-09].
  6. ↑ Tarczek w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa, 1902.

Bibliografia[edytuj]

  • Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ​ISBN 83-01-12677-9​.
  • Ryszard Garus, Znakowane szlaki turystyczne województwa kieleckiego, Kielce 1990

Linki zewnętrzne[edytuj]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarczek&oldid=49855868”