50°56′35″N 21°00′12″E/50,943056 21,003333Tarczek
|
||
 Kościół św. Idziego w Tarczku |
||
| Państwo |  Polska |
|
| Województwo |  świętokrzyskie |
|
| Powiat | starachowicki | |
| Gmina | Pawłów | |
| Liczba ludności (2006) | 590 | |
| Strefa numeracyjna | (+48) 41 | |
| Kod pocztowy | 27-225[1] | |
| Tablice rejestracyjne | TST | |
| SIMC | 0261060 | |
|
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
 Tarczek
|
||
|
Położenie na mapie Polski
Tarczek
|
||
| 50°56′35″N 21°00′12″E/50,943056 21,003333 |
||
Tarczek – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, w gminie Pawłów[2]. Jest podzielona na dwa sołectwa: Tarczek Górny i Tarczek Dolny.
Do 1954 roku istniała gmina Tarczek. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.
Miejscowość jest siedzibą parafii św. Idziego Opata. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii krakowskiej, diecezji kieleckiej, dekanatu bodzentyńskiego.
Spis treści
Położenie[edytuj]
Tarczek położony jest w Górach Świętokrzyskich na północ od pasma Łysogór. Znajduje się w Dolinie Bodzentyńskiej, u stóp Pasma Bostowskiego, które jest wschodnim przedłużeniem Pasma Klonowskiego. Przez wieś przepływa rzeka Psarka.
Miejscowość znajduje się ok. 5 km na wschód od Bodzentyna. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 752 z Górna do Rzepina, łącząca Starachowice z Kielcami.
Przez wieś przechodzi 
zielony szlak turystyczny ze Starachowic do Łącznej oraz 
czerwony szlak rowerowy z Cedzyny do Nowej Słupi.
Części wsi[edytuj]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0261077 | Na Dworskiem | część wsi |
| 0261083 | Parcele | część wsi |
| 0261090 | Stara Wieś | część wsi |
| 0261108 | Tarczek Dolny | część wsi |
| 0261114 | Tarczek Poduchowny | część wsi |
| 0261120 | Zagórze | część wsi |
Historia[edytuj]
W średniowieczu Tarczek był osadą targową, własnością biskupów krakowskich i ośrodkiem administracyjnym ich dóbr. Znajdował się tu dwór biskupi i niewielki kościółek wzniesiony podobno już w 1067 r. W 1227 r. biskup Iwo Odrowąż, na mocy przywileju Leszka Białego, osadził w okolicach Tarczka osadników niemieckich. Od 1259 r. Tarczek posiadał prawa miejskie. Był siedzibą kasztelanii. W 1275 r. przywileje dla targowisk w Tarczku i Iłży posłużyły jako wzór swobód dla targowiska w należącej do wąchockich cystersów Wierzbicy. W 1244 r. osada została spalona i złupiona przez Konrada mazowieckiego. W 1268 r. przechodzili tędy Litwini.
Tarczek stracił swoje znaczenie gdy biskup Bodzanta założył w pobliżu (na gruntach Tarczka) nowe miasto Bodzentyn, do którego przeniósł targowisko oraz ośrodek administracyjny. W roku 1412 biskup krakowski Piotr oddaje wieś Tarczek na własność miastu Bodzentynowi, a kmieci pod władzę urzędu miejskiego (Kodeks katedry krakowskiej t.II s.361)
W XV w. Jan Długosz o Tarczku pisał, że było tu niegdyś znaczne miasto biskupie (oppidum notabile). Kościół miał tu założyć według Długosza Władysław I Herman[5]. W połowie XV w. Tarczek był wsią biskupią posiadającą 12 łanów ziemi, z których dziesięcinę o wartości 12 grzywien oddawano biskupom krakowskim. W 1581 r. było tu 21 osadników, 11 łanów, 1 ogrodnik i 3 komorników.
W 1827 r. wieś miała 31 domów i 229 mieszkańców. Pod koniec XIX w. Tarczek był siedzibą gminy. Były tu 52 domy i młyn wodny, na rzece Psarce. Wieś zamieszkiwało 378 osób. W Tarczku było 520 morgów ziemi włościańskiej i 520 morgów ziemi folwarcznej.
Powstanie styczniowe[edytuj]
W dniu 29 X 1863 r. powstańcy pod dowództwem gen. Józefa Haukego-Bosaka stoczyli bitwę, która rozpoczęła się na polach wsi Jeziorko, ale walki objęły również teren Grabkowa, Tarczka, Śniadki, Bronkowic, Radkowa, po Sieradowice.
W wyniku walk poległo 22 powstańców, w tym 9 zginęło w Tarczku. Akta Stanu Cywilnego parafii Tarczek z roku 1863 zawierają 9 wpisów zgonów powstańców, uczestników bitwy 29 X 1863 r.
Ks. Sebastian Zborowski (ówczesny proboszcz) zapisał:
 |
Zabytki[edytuj]
- Romański kościół pw. św. Idziego z pierwszej połowy XIII w. Powstał prawdopodobnie na miejscu kościoła z XI w. fundacji Władysława Hermana. Jest to budowla orientowana, jednonawowa, wzniesiona z ciosów piaskowcowych. Zachowały się romańskie mury obwodowe, z wyjątkiem fasady zachodniej, przebudowanej w XVI w. W południowej ścianie prezbiterium znajduje się fragment fryzu plecionkowego, w kruchcie późnogotycki portal. Gotyckie sklepienie prezbiterium zostało zrekonstruowane po wojnie. W kościele zachowały się resztki późnorenesansowej polichromii z przełomu XVI i XVII w. Wewnątrz znajduje się też gotycka płaskorzeźba z XVI w., renesansowy tryptyk z ok. 1540 r. w ołtarzu głównym oraz romańska chrzcielnica. Pozostałe wyposażenie pochodzi z XVII i XVIII w. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z początku XIX w.
- Cmentarz parafialny z pomnikami przyrody: trzema 300-letnimi lipami i dwiema topolami w wieku 200 lat.
- Pozostałości parku podworskiego. Zachował się fragment alei złożonej z ośmiu 300-letnich dębów i pięciu 300-letnich wiązów.
- Murowana kapliczka z XVIII w. na polach pomiędzy Tarczkiem a Bodzentynem. Według tradycji stoi na miejscu bitwy stoczonej z Tatarami 19 marca 1241 r.
Osoby związane z Tarczkiem[edytuj]
- Wojciech Świątkiewicz – kanonik, profesor seminarium duchownego w Kielcach, proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Busku Zdroju. W 1812 r. w kościele w Tarczku przyjął sakrament chrztu.
Przypisy
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-04-10].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 18.11.2015].
- ↑ Tarczek w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom XV, cz. 2 (Januszpol – Wola Justowska) z 1902 r.
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Tarczek w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom XII (Szlurpkiszki – Warłynka) z 1892 r.
- Tarczek w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom XV, cz. 2 (Januszpol – Wola Justowska) z 1902 r.
Bibliografia[edytuj]
- Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9.
- Ryszard Garus, Znakowane szlaki turystyczne województwa kieleckiego, Kielce 1990
