Warszawski Okręg Wojskowy

Warszawski Okręg Wojskowy (WOW) – terenowy organ wykonawczy ministra Obrony Narodowej w sprawach operacyjno-obronnych i administracji wojskowej istniejący w latach 1945–1998.

Historia Okręgu

Po zakończeniu II wojny światowej, rozkazem NDWP nr 23/Org. z 1.02.1945 r., sformowano sześć okręgów wojskowych w tym: Dowództwo OW Warszawa, obejmujące woj. warszawskie i białostockie. W kwietniu do okręgu włączono województwo olsztyńskie. W listopadzie 1945 r. dowództwu okręgu nadano oznaczenie DOW I.

Jesienią 1945 przy Dowództwie Warszawskiego OW został sformowany Wydział Wojsk Ochrony Pogranicza II kategorii. Na stanowisko szefa wydziału został wyznaczony ppłk Kazimierz Gut. Szefowi wydziału podlegał 5 i 6 Oddział Ochrony Pogranicza oraz trzy samodzielne kompanie łączności^[1]. We wrześniu 1946 wydział został rozformowany, a 5 Mazurski Oddział WOP i 6 Białostocki Oddział WOP podporządkowane bezpośrednio szefowi Departamentu WOP w Warszawie^[2].

Okręg, oprócz funkcji administracyjnych, spełniał również rolę dowództwa szczebla operacyjnego, któremu podlegały związki taktyczne i oddziały stacjonujące na jego terenie. W 1945 podlegały mu dwie dywizje piechoty (1 i 15) oraz 1 Brygada Pancerna. W 1948 r., po likwidacji Lubelskiego Okręgu Wojskowego OW Warszawa objął dodatkowo województwo lubelskie. W 1949 r. okręg przemianowano na Warszawski Okręg Wojskowy (WOW).

W 1951 na terytorium WOW utworzono dwa korpusy piechoty typu B (8 i 9), w każdym po trzy dywizje piechoty. Rok później korpusy te przemianowano na korpusy armijne. W 1954 r., po likwidacji Krakowskiego Okręgu Wojskowego, WOW objął swoim zasięgiem województwa: warszawskie, białostockie, lubelskie, kieleckie, krakowskie i rzeszowskie. Po utworzeniu Układu Warszawskiego w 1955 r. rozformowano korpusy oraz część dywizji piechoty. Pozostałe dywizje piechoty przekształcono w dywizje zmechanizowane, a 6 Dywizję Piechoty w 6 Dywizję Powietrznodesantową (6 DPD). Związki taktyczne WOW, poza 6 DPD, należały do jednostek głęboko skadrowanych, co wynikło z położenia okręgu oraz jego roli w systemie mobilizacyjnym Sił Zbrojnych PRL.

Od połowy lat 60. na wypadek wojny na bazie dowództwa i jednostek WOW formowano 4 Armię Ogólnowojskową wchodzącą w skład Frontu Polskiego. Od kwietnia 1990, zamiast 4 Armii Ogólnowojskowej, w oparciu o WOW tworzono 3 Korpus Zmechanizowany czasu „W”. Skład korpusu był zbliżony do 4 Armii.

Pod koniec 1998 r., w ramach reorganizacji podziału kraju na okręgi wojskowe, Warszawski OW został rozformowany.

Skład jednostek Okręgu

1945

1 Warszawska Dywizja Piechoty w Siedlcach
15 Dywizja Piechoty w Olsztynie
1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte w Modlinie
7 Pułk Czołgów Ciężkich w Modlinie
13 Pułk Artylerii Samobieżnej w Modlinie
5 Brygada Saperów
1 Samodzielny Pułk Łączności

1951

8 Korpus Piechoty w Olsztynie
- 15 Dywizja Piechoty w Olsztynie
- 21 Dywizja Piechoty w Lidzbarku Warmińskim
- 22 Dywizja Piechoty w Giżycku
9 Korpus Piechoty w Lublinie
- 1 Warszawska Dywizja Piechoty w Legionowie
- 3 Pomorska Dywizja Piechoty w Lublinie
- 18 Dywizja Piechoty w Ełku
24 Dywizja Piechoty w Zambrowie
25 Dywizja Piechoty w Siedlcach
11 Pułk Czołgów Średnich w Giżycku
8 Dywizja Artylerii Przełamania w Orzyszu
9 Dywizja Artylerii OPL w Warszawie
2 Ciężka Brygada Saperów w Kazuniu
6 Ciężka Brygada Saperów w Dęblinie
7 Pułk Pontonowy w Płocku
5 Pułk Łączności

1988

1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana im. Tadeusza Kościuszki w Legionowie
3 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Romualda Traugutta w Lublinie
9 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana w Rzeszowie
5 Podhalańska Brygada Wojsk Obrony Wewnętrznej w Krakowie
6 Pomorska Brygada Powietrznodesantowa w Krakowie
1 Warszawska Brygada Artylerii Armat im. gen. Józefa Bema w Węgorzewie
32 Łużycka Szkolna Brygada Artylerii im. gen. broni Bolesława Czarniawskiego w Orzyszu
21 Polowa Techniczna Baza Remontowa w Ornecie
80 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej w Suwałkach
2 Warszawska Brygada Saperów im. gen. Jerzego Bordziłowskiego w Kazuniu
3 Pułk Chemiczny w Biskupcu
9 Pułk Łączności w Białobrzegach
Stanowisko Dowodzenia Dowódcy WOPL WOW w Białobrzegach
15 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej im. ppłk. Anatola Przybylskiego w Gołdapi
34 Batalion Radiotechniczny w Modlinie
14 Szkolny Batalion Rozpoznawczy im. ppor. Ryszarda Kuleszy w Giżycku
48 Kompania Specjalna Krakowie

1997

1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana w Legionowie
15 Warmińsko-Mazurska Dywizja Zmechanizowana w Olsztynie
16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana w Elblągu
2 Warszawska Brygada Saperów w Kazuniu
1 Warszawska Brygada Artylerii w Węgorzewie
2 Brygada Obrony Terytorialnej w Mińsku Mazowieckim
49 Pułk Śmigłowców Bojowych w Pruszczu Gdańskim
9 Pułk Dowodzenia

Dowództwo Okręgu

Dowódcy:

gen. bryg. Włodzimierz Nałęcz-Gembicki (1945)
gen. dyw. Bruno Olbrycht (1945–1946)
gen. dyw. Gustaw Paszkiewicz (1946–1948)
gen. dyw. Wsiewołod Strażewski (1948–1949)
gen. dyw. Jan Rotkiewicz (1949–1953)
gen. bryg. Franciszek Andrijewski (1953–1956)
gen. dyw. Józef Kuropieska (1956–1964)
gen. dyw. Czesław Waryszak (1964–1968)
gen. dyw. Zygmunt Huszcza (1968–1972)
gen. bryg. Michał Stryga (1972) p.o.
gen. dyw. Włodzimierz Oliwa (1972–1983)
gen. dyw. Jerzy Skalski (1983–1987)
gen. dyw. Jan Kuriata (1987–1989)
gen. dyw. Zdzisław Stelmaszuk (1989–1990)
gen. bryg. Leon Komornicki (1990–1992)
gen. dyw. Julian Lewiński (1992–1997)
gen. dyw. Adam Rębacz (1997–1998)

Szefowie sztabu:

płk Dionizy Surżyc^[3]

Przypisy

↑ Jan Ławski, Czesław Żmuda, Wojska Ochrony Pogranicza ... s. 27, 28, 40.
↑ Paweł Piotrowski, Śląski Okręg Wojskowy ... s. 44.
↑ Margules 2003 ↓, s. 410.

Bibliografia

Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
Jerzy Kajetanowicz, Polskie wojska lądowe 1985-2000. Przegląd Wojsk Lądowych 2000, nr 9.
Jerzy Kajetanowicz, Wojska lądowe III Rzeczypospolitej, Wojska Lądowe 2003, nr 24.
Jan Ławski, Czesław Żmuda, Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945-1946, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (40), Warszawa 1966, s. 3-48.
Józef Margules: Drugie dywizje w bojach o Polskę 1776-2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003. ISBN 83-11-09575-2. OCLC 830529540.
PawełP. Piotrowski PawełP., Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2003, ISBN 83-88542-53-2, OCLC 830528040 .
Warszawski Okręg Wojskowy. Historia i współczesność, Warszawa 1997.

[1] Jan Ławski, Czesław Żmuda, Wojska Ochrony Pogranicza ... s. 27, 28, 40.

[2] Paweł Piotrowski, Śląski Okręg Wojskowy ... s. 44.

[CITEREFMargules2003410-3] Margules 2003 ↓, s. 410.

[1]

[2]

[3]

Rada Regencyjna 1918	I Warszawski II Siedlecki III Lubelski IV Radomski V Kielecki VI Piotrkowski VII Częstochowski VIII Łódzki IX Kaliski X Łowicki XI Włocławski XII Ciechanowski XIII Łomżyński XIV XIV
PKL 1918	Będziński Podhalański Przemyski Rzeszowski Śląski Tarnowski Wadowicki
Okręgi etapowe	Białystok Brześć Chełm Grodno Lwów Mińsk (4 A) Mołodeczno Płoskirów Równe Tarnopol Wilno Wołkowysk Zamość
Okręgi korpusów II RP	I II III IV V VI VII VIII IX X
1945-1949	Warszawski (I) Krakowski (V) Lubelski (VII) Łódzki (VI) Pomorski (II) Poznański (III) Śląski (IV)
1949-1953	Krakowski Pomorski Śląski Warszawski
1953-1992	Pomorski Śląski Warszawski
1992-1998	Pomorski Śląski Warszawski Krakowski
1999-2011	Pomorski Śląski

Wojska Lądowe	Polskie fronty Polskie armie Polskie korpusy Polskie dywizje Wojsko Polskie 1918-1921 Dywizja piechoty w 1920 Dywizja piechoty w 1939 Brygada kawalerii w 1939 Pułk kawalerii w 1939 Brygada ON w 1939 Dywizja piechoty AP w ZSRR w 1941 Brygada kawalerii LWP w 1944 Dywizja Pancerna PSZ w 1944 1 Brygada Spadochronowa PSZ w 1944 Dywizja piechoty PSZ w 1944 Dywizja piechoty LWP w 1945 1 Korpus Pancerny LWP w 1945 Dywizja zmechanizowana w latach 80. XX wieku
Siły Powietrzne	Polskie dywizje Polskie pułki lotnicze Lotnictwo polskie w 1920 Lotnictwo polskie w 1939 Lotnictwo polskie we Francji Lotnictwo polskie w Wielkiej Brytanii
Marynarka Wojenna	Flotylla okrętów Brygada okrętów Dywizjon okrętów Grupa okrętów