Warszawski Okręg Wojskowy
Warszawski Okręg Wojskowy (WOW) – terenowy organ wykonawczy ministra Obrony Narodowej w sprawach operacyjno-obronnych i administracji wojskowej istniejący w latach 1945–1998.
Historia Okręgu
[edytuj | edytuj kod]Po zakończeniu II wojny światowej, rozkazem NDWP nr 23/Org. z 1.02.194, sformowano sześć okręgów wojskowych w tym: Dowództwo OW Warszawa, obejmujące woj. warszawskie i białostockie. W kwietniu do okręgu włączono województwo olsztyńskie. W listopadzie 1945 dowództwu okręgu nadano oznaczenie DOW I.
Jesienią 1945 przy Dowództwie Warszawskiego OW został sformowany Wydział Wojsk Ochrony Pogranicza II kategorii[a]. Na stanowisko szefa wydziału został wyznaczony ppłk Kazimierz Gut[b]. Szefowi wydziału podlegał 5 i 6 Oddział Ochrony Pogranicza oraz trzy samodzielne kompanie łączności[3]. Wydział WOP przy dowództwie Warszawskiego OW formował Przejściowy Punkt Kontrolny Okęcie (PPK lotniczy – Warszawa Okęcie)[c][5]. We wrześniu 1946 wydział został rozformowany, a 5 Mazurski Oddział WOP i 6 Białostocki Oddział WOP podporządkowane bezpośrednio szefowi Departamentu WOP w Warszawie[6].
Okręg, oprócz funkcji administracyjnych, spełniał również rolę dowództwa szczebla operacyjnego, któremu podlegały związki taktyczne i oddziały stacjonujące na jego terenie. W 1945 podlegały mu dwie dywizje piechoty (1 i 15) oraz 1 Brygada Pancerna. W 1948, po likwidacji Lubelskiego Okręgu Wojskowego OW Warszawa objął dodatkowo województwo lubelskie. W 1949 okręg przemianowano na Warszawski Okręg Wojskowy (WOW).
W 1951 na terytorium WOW utworzono dwa korpusy piechoty typu B (8 i 9), w każdym po trzy dywizje piechoty. Rok później korpusy te przemianowano na korpusy armijne. W 1954, po likwidacji Krakowskiego Okręgu Wojskowego, WOW objął swoim zasięgiem województwa: warszawskie, białostockie, lubelskie, kieleckie, krakowskie i rzeszowskie. Po utworzeniu Układu Warszawskiego w 1955 rozformowano korpusy oraz część dywizji piechoty. Pozostałe dywizje piechoty przekształcono w dywizje zmechanizowane, a 6 Dywizję Piechoty w 6 Dywizję Powietrznodesantową (6 DPD). Związki taktyczne WOW, poza 6 DPD, należały do jednostek głęboko skadrowanych, co wynikło z położenia okręgu oraz jego roli w systemie mobilizacyjnym Sił Zbrojnych PRL.
Od połowy lat 60. na wypadek wojny na bazie dowództwa i jednostek WOW formowano 4 Armię Ogólnowojskową wchodzącą w skład Frontu Polskiego. Od kwietnia 1990, zamiast 4 Armii Ogólnowojskowej, w oparciu o WOW tworzono 3 Korpus Zmechanizowany czasu „W”. Skład korpusu był zbliżony do 4 Armii.
Pod koniec 1998, w ramach reorganizacji podziału kraju na okręgi wojskowe, Warszawski OW został rozformowany.
Skład jednostek Okręgu
[edytuj | edytuj kod]1945
- 1 Warszawska Dywizja Piechoty w Siedlcach
- 15 Dywizja Piechoty w Olsztynie
- 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte w Modlinie
- 7 Pułk Czołgów Ciężkich w Modlinie
- 13 Pułk Artylerii Samobieżnej w Modlinie
- 5 Brygada Saperów
- 1 Samodzielny Pułk Łączności
1951
- 8 Korpus Piechoty w Olsztynie
- 15 Dywizja Piechoty w Olsztynie
- 21 Dywizja Piechoty w Lidzbarku Warmińskim
- 22 Dywizja Piechoty w Giżycku
- 9 Korpus Piechoty w Lublinie
- 1 Warszawska Dywizja Piechoty w Legionowie
- 3 Pomorska Dywizja Piechoty w Lublinie
- 18 Dywizja Piechoty w Ełku
- 24 Dywizja Piechoty w Zambrowie
- 25 Dywizja Piechoty w Siedlcach
- 11 Pułk Czołgów Średnich w Giżycku
- 8 Dywizja Artylerii Przełamania w Orzyszu
- 9 Dywizja Artylerii OPL w Warszawie
- 2 Ciężka Brygada Saperów w Kazuniu
- 6 Ciężka Brygada Saperów w Dęblinie
- 7 Pułk Pontonowy w Płocku
- 5 Pułk Łączności
1988
- 1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana im. Tadeusza Kościuszki w Legionowie
- 3 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Romualda Traugutta w Lublinie
- 9 Drezdeńska Dywizja Zmechanizowana w Rzeszowie
- 5 Podhalańska Brygada Wojsk Obrony Wewnętrznej w Krakowie
- 6 Pomorska Brygada Powietrznodesantowa w Krakowie
- 1 Warszawska Brygada Artylerii Armat im. gen. Józefa Bema w Węgorzewie
- 32 Łużycka Szkolna Brygada Artylerii im. gen. broni Bolesława Czarniawskiego w Orzyszu
- 21 Polowa Techniczna Baza Remontowa w Ornecie
- 80 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej w Suwałkach
- 2 Warszawska Brygada Saperów im. gen. Jerzego Bordziłowskiego w Kazuniu
- 3 Pułk Chemiczny w Biskupcu
- 9 Pułk Łączności w Białobrzegach
- Stanowisko Dowodzenia Dowódcy WOPL WOW w Białobrzegach
- 15 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej im. ppłk. Anatola Przybylskiego w Gołdapi
- 34 Batalion Radiotechniczny w Modlinie
- 14 Szkolny Batalion Rozpoznawczy im. ppor. Ryszarda Kuleszy w Giżycku
- 48 Kompania Specjalna Krakowie
1997
- 1 Warszawska Dywizja Zmechanizowana w Legionowie
- 15 Warmińsko-Mazurska Dywizja Zmechanizowana w Olsztynie
- 16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana w Elblągu
- 2 Warszawska Brygada Saperów w Kazuniu
- 1 Warszawska Brygada Artylerii w Węgorzewie
- 2 Brygada Obrony Terytorialnej w Mińsku Mazowieckim
- 49 Pułk Śmigłowców Bojowych w Pruszczu Gdańskim
- 9 Pułk Dowodzenia
Dowództwo Okręgu
[edytuj | edytuj kod]- Dowódcy:
- gen. bryg. Włodzimierz Nałęcz-Gembicki (1945)
- gen. dyw. Bruno Olbrycht (1945–1946)
- gen. dyw. Gustaw Paszkiewicz (1946–1948)
- gen. dyw. Wsiewołod Strażewski (1948–1949)
- gen. dyw. Jan Rotkiewicz (1949–1953)
- gen. bryg. Franciszek Andrijewski (1953–1956)
- gen. dyw. Józef Kuropieska (1956–1964)
- gen. dyw. Czesław Waryszak (1964–1968)
- gen. dyw. Zygmunt Huszcza (1968–1972)
- gen. bryg. p.o. Michał Stryga (1972)
- gen. dyw. Włodzimierz Oliwa (1972–1983)
- gen. dyw. Jerzy Skalski (1983–1987)
- gen. dyw. Jan Kuriata (1987–1989)
- gen. dyw. Zdzisław Stelmaszuk (1989–1990)
- gen. bryg. Leon Komornicki (1990–1992)
- gen. dyw. Julian Lewiński (1992–1997)
- gen. dyw. Adam Rębacz (1997–1998).
- płk Dionizy Surżyc[7].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Etat 8/5 Wydziału Służby Pogranicznej Warszawskiego OW kat. II przewidywał stan 29 ludzi, w tym 3 pracowników cywilnych[1].
- ↑ ppłk Kazimierz Gut oficer byłej Straży Granicznej[2].
- ↑ Na wniosek Departamentu WOP rozkaz organizacyjny naczelnego dowódcy WP nr 0304/Org. z 28 października 1945, nakazujący do 15 października 1945 „celem strzeżenia i kontrolowania wszelkiego rodzaju przejść granicznych” uzupełnić obsadę sekcji porozumiewawczych konfliktów granicznych i kontroli punktów przejściowych Departamentu WOP i wydziałów WOP oraz sformować 51 przejściowych punktów kontrolnych (PPK), w tym 27 drogowych, 19 kolejowych, 4 morskie i 1 lotnicze. Wydany rozkaz obarczał zadaniem sformowania PPK oddziały ochrony pogranicza oraz Wydział WOP Warszawskiego OW[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Prochwicz 2010 ↓, s. 21 przypis 33.
- ↑ Prochwicz 2010 ↓, s. 21 przypis 34.
- ↑ Jan Ławski, Czesław Żmuda, Wojska Ochrony Pogranicza ... s. 27, 28, 40.
- ↑ Prochwicz 2010 ↓, s. 14.
- ↑ Prochwicz 2010 ↓, s. 14, przypis 18.
- ↑ Paweł Piotrowski, Śląski Okręg Wojskowy ... s. 44.
- ↑ Margules 2003 ↓, s. 410.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
- Józef Margules: Drugie dywizje w bojach o Polskę 1776–2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2003. ISBN 83-11-09575-2. OCLC 830529540.
- Jerzy Prochwicz. Organizacja Wojsk Ochrony Pogranicza wrzesień 1945–grudzień 1945. „Problemy Ochrony Granic”. Biuletyn nr 44 (2010), s. 7–40, 2010. Piotrków Trybunalski: Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia Piotrków Trybunalski. (pol.).
- Jerzy Kajetanowicz, Polskie wojska lądowe 1985-2000. Przegląd Wojsk Lądowych 2000, nr 9.
- Jerzy Kajetanowicz, Wojska lądowe III Rzeczypospolitej, Wojska Lądowe 2003, nr 24.
- Jan Ławski, Czesław Żmuda, Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945-1946, Wojskowy Przegląd Historyczny Nr 4 (40), Warszawa 1966, s. 3-48.
- Paweł Piotrowski, Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2003, ISBN 83-88542-53-2, OCLC 830528040.
- Warszawski Okręg Wojskowy. Historia i współczesność, Warszawa 1997.