Wysoka (województwo zachodniopomorskie)
Na mapach: 
52°44′32″N 14°36′30″E/52,742222 14,608333
52°44′32″N 14°36′30″E/52,742222 14,608333| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
58 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2005) |
297 |
| Strefa numeracyjna |
95 |
| Kod pocztowy |
74-407[2] |
| Tablice rejestracyjne |
ZMY |
| SIMC |
0179016 |
Położenie na mapie gminy Boleszkowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu myśliborskiego  | |
| 52°44′32″N 14°36′30″E/52,742222 14,608333[1]
| |
Wysoka (niem. Hochwalde, do 1945 Wittstock) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie myśliborskim, w gminie Boleszkowice. Według danych z 2005 miejscowość liczyła 297 mieszkańców.
W 2 poł. VII – IX w. istniała osada wiejska w Wysokiej, następnie wieś słowiańska, po około 1250 r. skolonizowana przez margrabiów brandenburskich. Przez wieki stanowiła własność rodów rycerskich, od 1720 r. przeszła do domeny państwowej w Dębnie, która w 1731 r. przeniosła tu swoją siedzibę. Od 1945 r. leży w granicach Polski.
Wieś ulicowo-placowa, w znacznym stopniu przekształcona. Na cyplu przy wschodnim brzegu jeziora stoi zabytkowy kościół gotycki z XIV/XV w., z wieżą z lat 1880-90.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa na przestrzeni wieków: Withstock 1337; Witstoch 1350
Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]
Największym, naturalnym zbiornikiem wodnym jest jezioro bez nazwy, polodowcowe typu wytopiskowego. Położone na płd.-wsch. krańcu wsi, pow. 5 ha, rzędna lustra wody 56,4 m n.p.m. Jezioro jest silnie zeutrofizowane, brzegi niedostępne, zadrzewione i zakrzewione. Wykorzystywane jako staw hodowlany do produkcji karpia, lina, karasia. Funkcjonowanie stawu hodowlanego związane jest z odprowadzaniem nadmiaru wody podziemnym rurociągiem do kanału Dar – dopływu Myśli na obszarze gm. Dębno.
Historia[edytuj | edytuj kod]
- Kultura łużycka (1300-400 p.n.e.) – ślady osadnictwa w rejonie Namyślina i Wysokiej; cmentarzysko, groby popielnicowe
- 2 poł. VII-IX w. – na południowo-zachodnim stoku niewielkiego wzniesienia, obok małego oczka wodnego, istnieje osada wiejska w Wysokiej
- VIII-poł. X w. – w widłach Odry i dolnej Warty znajduje się odrębna jednostka terytorialna typu plemiennego, prawdopodobnie powiązana z plemieniem Lubuszan. Na północy od osadnictwa grupy cedyńskiej oddzielały ją puszcze mosińska (merica Massen) i smolnicka (merica Smolnitz). Mieszkańcy zajmowali się gospodarką rolniczo-hodowlaną.
- 960–972 – książę Mieszko I opanowuje tereny nadodrzańskie, obejmujące obręb późniejszej kasztelani cedyńskiej, ziemię kiniecką i kostrzyńską.
- 1005 (lub 1007) – Polska traci zwierzchność nad Pomorzem, w tym również nad terytorium w widłach Odry i dolnej Warty.
- 1250 – margrabiowie brandenburscy z dynastii Askańczyków rozpoczynają ekspansję na wschód od Odry; z zajmowanych kolejno obszarów powstaje następnie Nowa Marchia.
- 1320-1323 – po wygaśnięciu dynastii askańskiej, Nowa Marchia przejściowo przechodzi we władanie książąt pomorskich.
- 1323 – władzę w Nowej Marchii obejmują Wittelsbachowie.
- 1337 – wzmianka w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego pod nazwą Withstock, w ziemi mieszkowickiej: „Withstock LXIIII, dos IIII, pactus X solidos, taberna soluit X solidos” – wieś liczy 64 łanów, wolne od ciężarów podatkowych są 4 łany parafialne (dos), pakt (pactus) płacony rycerstwu przez chłopów wynosi 10 szylingów (solidos), opłata karczmy (taberna) wynosi 10 szylingów[3]. Wieś znajdowała się na miejscu słowiańskiej osady.
- 1350 – margrabia Ludwik nadaje von Mörnerom ekspektatywę na lenno Hermana i Nicolausa Witten (von Weisse – „Albus”) w Łukowicach, Wysokiej i dwór (curia) Neuenhagen z dwoma przynależnymi wsiami. Miała to być rekompensata za szkody i więzienie Henninga von Mörner, zmarłego brata obdarowanych.
- XIV/XV w. – zbudowano kościół z kamienia polnego, bez wieży i chóru.
- 1402-1454/55 – ziemie Nowej Marchii pod rządami zakonu krzyżackiego.
- 1444 – we wsi wzmiankowany Franz Werbelow
- 1535-1571 – za rządów Jana kostrzyńskiego Nowa Marchia staje się niezależnym państwem w ramach Świętego Cesarstwa Rzymskiego
- 1538 – margrabia Jan kostrzyński oficjalnie wprowadza na terenie Nowej Marchii luteranizm jako religię obowiązującą.
- 1618-1648 (wojna trzydziestoletnia) – wieś zniszczona i opustoszała w wyniku działań wojennych.
- Koniec XVII w. – ponowne zasiedlenie wsi.
- Ok. 1700 – przebudowa kościoła: poszerzono okna i zamurowano portale w elewacji południowej i zachodniej.
- 1701 – powstanie Królestwa Prus.
- 1720 – wieś Wysoka zostaje zakupiona przez domenę państwową w Dębnie (Amt Neudamm).
- 1731 – siedziba domeny dębnowskiej zostaje przeniesiona do Wysokiej.
- 1755 – powstanie folwarku.
- Koniec XVIII w. – przy folwarku zostaje założony park krajobrazowy.
- 1800 – majątek liczy 1361 morgi, 4 domy i 32 mieszkańców; wieś liczy 13 domów i 111 mieszkańców (w tym 8 zagrodników i chłopów małorolnych, 6 komorników), posiada kuźnię i karczmę[4].
- 1806–1807 – Nowa Marchia pod okupacją wojsk napoleońskich; na mocy traktatu w Tylży w dniu 12.07.1807 wojska francuskie opuszczają terytorium państwa pruskiego z wyjątkiem niektórych ważniejszych twierdz, pod warunkiem spłaty bądź zabezpieczenia nałożonej na Prusy kontrybucji wojennej.
- 1807 – zniesienie poddaństwa osobistego chłopów (reformy ustrojowe i rolne Steina – Hardenberga, potwierdzone edyktem z 1811 r.) z prawem własności ziemi, które obwarowane jednak zostaje przepisami dotyczącymi przekazania części ziemi.
- 1815-1818 – reformy administracyjne Prus zmieniają strukturę Nowej Marchii; wieś należy do powiatu Chojna, w rejencji frankfurckiej, w prowincji brandenburskiej.
| Niemiecka nazwa | Obiekt | Położenie | Polska nazwa |
|---|---|---|---|
| Vorwerk Fürstenfelde | folwark | 2 km na płd. | [nie istnieje] |
| Vorwerk Klein Wittstock | folwark | 2,5 km na płn.-zach. | Wyszyna (Wysoka Mała) |
- 1871-1918 – Nowa Marchia w ramach zjednoczonej Drugiej Rzeszy Niemieckiej.
- 1880-1890 – postawiono wieżę kościelną.
- XIX/XX w. – powstają obecne zabudowania folwarczne oraz gorzelnia; na płn. od parku wzniesiono nowy dwór. Majątek liczy ponad 1100 ha.
- Okres międzywojenny – majątek ulega parcelacji (lata 30 XX w.), a w dworze mieści się szkoła rolnicza. Powstaje drugi, niewielki folwark zlokalizowany na płd. od wsi, należący do domeny w Wysokiej (a nie jak sugerowałaby jego nazwa „Fürstenfelde” – do Boleszkowic).
- 04.02.1945 – zajęcie przez wojska 5 Armii 1 Frontu Białoruskiego; dwór zniszczony w wyniku działań wojennych, w samej wsi zostało zniszczonych jedynie 4 gospodarstwa.
- 1945–1946 – do końca wojny we wsi przebywa grupa francuskich jeńców wojennych pracujących u niemieckich gospodarzy, a do 1946 również niemieccy robotnicy zatrudnieni przez stacjonującą tu Armię Czerwoną (do jesieni 1945). Przybywają przesiedleńcy głównie z okolic Stanisławowa oraz Lwowa, następnie uwolnieni z syberyjskich łagrów.
- 03.10.1946 – poświęcenie kościoła jako świątyni rzymskokatolickiej pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus
- 1947 – uruchomienie szkoły podstawowej.
- 1949 – majątek upaństwowiony, następnie powstaje Państwowe Gospodarstwo Rolne Wysoka
- Koniec lat 80 XX w. – likwidacja szkoły podstawowej.
- 1975–1998 – wieś należny administracyjnie do województwa gorzowskiego.
- 1993 – likwidacja PGR, ziemie przechodzą do zasobów AWRSP.
| Właściciel | Lata |
|---|---|
| Witte | ?-1350 |
| von Mörner | 1350-1444 |
| Werbelow | 1444-po 1583 |
| Ihlow | 1588-1676 |
| Sohr | ?-1720 |
| Królowie Prus państwo niemieckie [domena Dębno] |
1720-1945 |
Ludność[edytuj | edytuj kod]
Ludność w ostatnich 3 stuleciach[4][5][6][7]:
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
- Na terenie sołectwa funkcjonuje 47 gospodarstw rolnych. Struktura użytków rolnych (2004):
| Użytki rolne | Pow. w ha |
| Orne | 906 |
| Sady | 10,5 |
| Łąki | 0 |
| Pastwiska | 16 |
W miejscowości działało państwowe gospodarstwo rolne – Zakład Rolny w Wysokiej wchodzący w skład Myśliborskiego Kombinatu Rolnego, później usamodzielniony jako Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Wysokiej.
Organizacje i instytucje[edytuj | edytuj kod]
- Wszelkie instytucje znajdują się w Boleszkowicach.
Edukacja[edytuj | edytuj kod]
- Dzieci i młodzież uczęszczają do szkoły podstawowej i gimnazjum w Boleszkowicach. Szkoła w Wysokiej została zlikwidowana pod koniec lat 80 XX w., obecnie stanowi budynek mieszkalny (na płd.-wsch. od kościoła).
- Punkt biblioteczny w świetlicy wiejskiej (obiekt z lat 20 XX w., zlokalizowany po północnej stronie osi kompozycji o przebiegu E-W)
Wyznania[edytuj | edytuj kod]
Kościół pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus, filialny parafii rzymskokatolickiej pw. św. Antoniego z Padwy w Boleszkowicach.
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
- Kościół pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus – zbudowany w XIV/XV w. z ciosów granitowych i kamieni narzutowych, na planie prostokąta, w stylu gotyckim. Stropy i wiązania dachowe drewniane. Położony na lekko wzniesionym cyplu wschodniego brzegu jeziora. Około 1700 r. poszerzono okna i zamurowano portale w elewacji południowej i zachodniej (dwa mniejsze portale zdobią fasadę południową. W latach 1880-90 wybudowano nad fasadą zachodnią, kwadratową, 2-stopniową wieżę zwieńczoną stożkowym hełmem z puszką i krzyżem. Poświęcony 03.10.1946 r. jako świątynia rzymskokatolicka. W 1997 r. położono nową posadzkę w prezbiterium. Dzwon z 1883 r. o średnicy 0,7 m. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. 397[8]
- Pomnik ofiar I wojny światowej – obecnie zwieńczony figurą Matki Boskiej, zlokalizowany przy wschodniej elewacji kościoła
- Park podworski – założony w końcu XVIII w., przylega do płd.-wsch. części dawnego folwarku (rozparcelowanego w latach 30 XX w.) i położony jest na zach. brzegu śródwiejskiego jeziora. Dwór został zniszczony w 1945 r. Pow. 2,5 ha. W szacie roślinnej wyróżnia się 48 gatunków: 27 gatunków drzew liściastych, 7 gatunków drzew iglastych i 14 gatunków krzewów i pnączy. W drzewostanie dominują dęby (najstarsze 180-200 lat i więcej), buki, świerki, lipy. Bluszcz tworzy zwarty kobierzec. Dużo jest nasadzeń z 2 poł. XIX w. Z drzew obcego pochodzenia wyróżniają się: buk pospolity odmiany purpurowej, dąb błotny, dęby czerwone, klon jawor odmiany purpurowej, jedlice Douglasa, sosny czarne. Do okazałych drzew o rozmiarach pomnikowych należą: 6 dębów szypułkowych o obwodzie pnia 300, 430, 480 i 515 cm oraz lipa drobnolistna o obwodzie pnia 410 cm (pień wypróchniały, najniższy konar odłamany). Obecnie park jest zaniedbany, układ ścieżek zatarty. Dawne polany użytkowane są jako ogród warzywny. Wiele starych drzew obumiera, usychają stare dęby (martwica pnia, suche korony) i drzewa iglaste. Część drzew została zniszczona przez bydło i spływ gnojowicy z pobliskich obiektów inwentarskich w latach 70 i 80 XX w. Po zlokalizowaniu na terenie parku hydroforni jest on niedostępny. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. 275/79[8].
- Gorzelnia – wzniesiona w 4 ćwierci XIX w., murowana (obecnie znacznie przebudowana)
- Cmentarz przy kościele – położony na wsch. brzegu jeziora, nieczynny; drzewostan – jesiony, dęby, świerki.
- Obiekty w gminnej ewidencji zabytków: cmentarz śródpolny (obecnie pole uprawne), kuźnia (wzniesiona w 1899 r., naprzeciwko założenia folwarcznego, murowana, obecnie w stanie półruiny), zagroda nr 30: budynek mieszkalny, obora i stodoła
- Pomnikowy dąb przed zagrodą nr 30
- Stanowiska archeologiczne: 19 starożytność, 2 epoka kamienna, 1 epoka brązu/ Hallstatt, 2 laten/okres wpływów rzymskich; 2 wczesne średniowiecze, 6 średniowiecze.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153500
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1574 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Ludwig Gollmert: Das Neumärkische Landbuch Markgraf Ludwigs des Älteren vom Jahre 1337. Nach einer neu aufgefundenen Handschrift des vierzehnten Jahrhunderts. Frankfurt am Oder: 1862, s. 12.
- ↑ a b Friedrich Wilhelm August Bratring: Statistisch-topographische Beschreibung der gesammten Mark Brandenburg: Für Statistiker, Geschäftsmänner, bes. für Kameralisten. Die Neumark. T. 3. Berlin: Friedrich Maurer, 1809, s. 125.
- ↑ Leopold Krugg: Neues topographisch-statistisch-geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. T. 5. Halle: Karl August Kümmel, 1823, s. 177.
- ↑ Topographische Uebersicht des Appellationsgerichts-Departements Frankfurt a/O: Zusammengestellt von Güthlein. Gustav Harnecker & Co., 1856, s. 22. [dostęp 2014-05-01].
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte. Landkreis Königsberg (Neumark). [dostęp 2014-05-01].
- ↑ a b Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Szczecinie.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kreis Königsberg/Neumark. Erinnerungen an einen ostbrandenburgischen Landkreis. Berlin/Bonn: Westkreuz-Verlag GmbH, 1996, s. 332-333. ISBN 3-929592-13-4.
- Jerzy Kosacki, Bogdan Kucharski: Pomorze Zachodnie i Środkowe. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka – Muza SA, 2001, s. 340. ISBN 83-7200-583-4.
- Między Odrą a Myślą: krajobraz przyrodniczy i kulturowy południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego. Szczecin: Oficyna In Puls, 2011, s. 66-67. ISBN 978-83-89402-78-3.
- Antoni Porzeziński: Osadnictwo ziemi cedyńskiej we wczesnym średniowieczu. Archeologiczne studium osadnicze. Chojna: Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne "Terra Incognita", 2012, s. 19-24, 90. ISBN 978-83-932245-3-1.
- Plan rozwoju miejscowości Wysoka na lata 2005–2015.
- Strategia Rozwoju Gminy Boleszkowice.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Boleszkowice. [dostęp 2008-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-18)].
- Z Dziejów Ziemi Chojeńskiej. red. Tadeusz Białecki. Szczecin: Instytut Zachodniopomorski, 1969.
