Zbigniew Białas

Zbigniew Białas

Zbigniew Białas (2019)
Imię i nazwisko	Zbigniew Stanisław Białas
Data i miejsce urodzenia	3 lipca 1960 Sosnowiec
Narodowość	polska
Język	polski, angielski
Alma Mater	Uniwersytet Śląski
Dziedzina sztuki	studium literaturoznawcze (ang.), powieść historyczna (pol.)
Ważne dzieła
Mapping Wild Gardens The Body Wall Korzeniec

Zbigniew Białas (ur. 3 lipca 1960 w Sosnowcu) – polski literaturoznawca-anglista, profesor nauk humanistycznych, prozaik i tłumacz.

Życiorys

Absolwent II Liceum Ogólnokształcącego im. Włodzimierza Majakowskiego w Zawierciu (obecnie im. Heleny Malczewskiej). Ukończył filologię angielską na Uniwersytecie Śląskim. Od grudnia 1984 do czerwca 1985 służył w wojskach ONZ na Bliskim Wschodzie (Misja Obserwacyjna Sił Narodów Zjednoczonych ds. Nadzoru Rozdzielenia Wojsk na Wzgórzach Golan (UNDOF – United Nations Disengagement Observer Force)). Odznaczony przez Sekretarza Generalnego ONZ medalem In the Service of Peace.

Działalność naukowa

W roku 1993 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Habilitację uzyskał na Uniwersytecie w Essen (Niemcy), gdzie przebywał w latach 1995–1997 jako stypendysta Fundacji Alexandra von Humboldta. Rozprawa habilitacyjna, Mapping Wild Gardens, opublikowana, podobnie jak doktorat, w Niemczech, uzyskała nagrodę Sparkasse Essen jako Najlepsza Rozprawa Habilitacyjna w dziedzinie nauk humanistycznych Uniwersytetu w Essen w roku 1997. W roku 2001 przebywał w Stanach Zjednoczonych (Creighton University) jako stypendysta Programu Fulbrighta, gdzie pracował nad monografią The Body Wall. W roku 2007 Prezydent RP Lech Kaczyński nadał mu tytuł profesora nauk humanistycznych.

Pracownik naukowy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, był prodziekanem ds. Nauki Wydziału Filologicznego w latach 1998–2001. W latach 2004–2019 kierownik Zakładu Literatur Podróżniczych i Studiów Postkolonialnych w Instytucie Kultur i Literatur Anglojęzycznych. W latach 2016–2019 Dyrektor Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych. Jego zainteresowania badawcze obejmują teorię i historię literatury i kultury, teorię i literaturę postkolonialną.

Prowadził wykłady gościnne na uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Niemczech, Republice Południowej Afryki, Szwecji, Finlandii, Danii, Włoszech, Grecji, Turcji i Maroku. Promotor w dwudziestu dwóch obronionych przewodach doktorskich (stan na 5 października 2023). We wrześniu 2023 r. Senat Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach przyznał mu złotą odznakę "Zasłużony dla Uniwersytetu Śląskiego".

23 października 2018 r. był laudatorem w procesie nadania tytułu doktora honoris causa nobliście Johnowi Maxwellowi Coetzee przez Uniwersytet Śląski w Katowicach. W marcu 2023 był recenzentem w procesie nadania tytułu doktora honoris causa kolejnemu nobliście, Orhanowi Pamukowi, przez Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Działalność literacka

Powieść Korzeniec zdobyła Śląski Wawrzyn Literacki 2011 – nagrodę przyznawaną przez Bibliotekę Śląską w Katowicach oraz Zagłębiowską Nagrodę „Humanitas”. Powieść została ponadto uhonorowana Specjalną Nagrodą Artystyczną Miasta Sosnowca i wywalczyła tytuły „Najlepszej Książki Roku 2011” oraz „Najlepszej Książki na Jesień” w kategorii „proza polska” w plebiscytach organizowanych przez wortal literacki granice.pl. Książka uzyskała także nominację do Nagrody Literackiej Srebrny Kałamarz 2011 przyznawanej przez Fundację im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i jako jedyny utwór beletrystyczny zdobyła nominację do nagrody „Historia zebrana” (edycja 2011) w konkursie organizowanym przez wortal historyczny histmag.org.

Korzeniec jest pierwszym tomem „trylogii sosnowieckiej”. Bezpośrednią kontynuacją jest powieść Puder i pył, która ukazała się w 2013 roku. Trzecim tomem cyklu jest Tal, wydany w roku 2015.

W roku 2011 Program 2 Polskiego Radia wyemitował dziesięć fragmentów Korzeńca w interpretacji Mariana Opani, a w 2013 r. wyemitowano dziesięć fragmentów Pudru i pyłu w interpretacji Grzegorza Damięckiego.

Wersję teatralną Korzeńca przygotował Teatr Zagłębia w Sosnowcu, prapremiera miała miejsce 26 maja 2012. Reżyseria i scenografia: Remigiusz Brzyk, adaptacja i dramaturgia: Tomasz Śpiewak, muzyka: Jacek Grudzień. Wersję telewizyjną na potrzeby Teatru Telewizji zrealizowali Remigiusz Brzyk oraz Marcin Koszałka. Spektakl emitowano 1 kwietnia 2014.

Działalność publiczna

Członek Rady Programowej Teatru Śląskiego w Katowicach. W latach 2013–2018 był autorem i gospodarzem cyklicznych debat prowadzonych na Scenie Kameralnej Teatru Śląskiego. Debaty („Puder i pył”) poświęcone były tożsamości lokalnej oraz istotnym zjawiskom społecznym i kulturowym.

Działalność translatorska

Współpracował z Literaturą na Świecie, Wydawnictwem Literackim, Polskim Wydawnictwem Muzycznym, „Książnicą”, KAW, Wydawnictwem „Śląsk”. Tłumaczył współczesną prozę i poezję amerykańską (Bernard Malamud, Irwin Shaw, Stephen Tapscott, John Jakes), współczesną prozę brytyjską (Alasdair Gray, P.D. James, Jim Curran) oraz prozę i poezję nigeryjską (Wole Soyinka).

Publikacje

Książki naukowe

• Post-Tribal Ethos in Contemporary Anglophone African Literature: A Study in Detribalisation. Essen: Verlag Die Blaue Eule, 1993; ISBN 3-89206-558-6.
• Mapping Wild Gardens: The Symbolic Conquest of South Africa. Essen: Verlag Die Blaue Eule, 1997; ISBN 3-89206-829-1.
• The Body Wall: Somatics of Travelling and Discursive Practices. Frankfurt/Mein, New York: Peter Lang Verlag, 2006; ISBN 978-3-631-54534-8 pb..

Powieści

Tzw. „kwartet zagłębiowski”:

• Korzeniec, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2011; ISBN 978-83-7779-006-9; Wydanie ilustrowane: Warszawa: Wydawnictwo MG, 2015; ISBN 978-83-7779-315-2
• Puder i pył, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2013; ISBN 978-83-7779-150-9
• Tal, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2015; ISBN 978-83-7779-332-9
• Rutka, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2018; ISBN 978-83-7779-481-4
• Kafelek mistrza Alojzego, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2019; ISBN 978-83-7779-581-1. Scalone wydanie dwóch pierwszych powieści: Korzeniec oraz Puder i pył

Reportaże

• Nebraska, Warszawa: Wydawnictwo MG, 2016; ISBN 978-83-7779-302-2

Książki naukowe redagowane i współredagowane (wybór)

• Aristippus Meets Crusoe: Rethinking the Beach Encounter, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1779, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1999; ISBN 83-226-0882-9
• East-Central European Traumas and a Millennial Condition, Boulder/Lublin/New York: East European Monographs/Marie Curie Skłodowska University / Columbia University Press, 2000; ISBN 0-88033-441-X (z Wiesławem Krajką)
• Under the Gallows of Zoto’s Brothers: Essays on ‘The Manuscript Found in Saragossa’ Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2015; Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2001; ISBN 83-226-1092-0
• Alchemization of the Mind: Literature and Dissociation, Frankfurt, New York: Peter Lang Verlag, 2003; ISBN 3-631-50645-7 (z Krzysztofem Kowalczykiem-Twarowskim)
• Ebony, Ivory & Tea, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2203; Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004; ISBN 83-226-1318-0 (z Krzysztofem Kowalczykiem-Twarowskim)
• Culture and the Rites/Rights of Grief, Newcastle: Cambridge Scholars Publishers, 2013; ISBN 978-1-4438-5059-9 (z Pawłem Jędrzejko i Julią Szołtysek)

Przekłady literackie (wybór)

• Alasdair Gray, 1982, Janine, [obszerne fragmenty powieści] Literatura na Świecie nr 9 (194) 1987, PL ISSN 0324-8305
• Wole Soyinka, Rozmowa telefoniczna Literatura na Świecie nr 9 (194) 1987, PL ISSN 0324-8305
• Wole Soyinka, Czas anomii, [obszerne fragmenty powieści] Literatura na Świecie nr 9 (194) 1987, PL ISSN 0324-8305
• Josif Brodski/David Montenegro, Wątpliwości są przekonaniami, Literatura na Świecie nr 7 (204) 1988
• Walter Abish, Autoportret, Literatura na Świecie nr 10 (219) 1989
• Bernard Malamud, Żydoptak, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989 [wybrane opowiadania].
• Jim Curran, K2: triumf i tragedia, Czeladź: Alma-Press, 1989, ISBN 83-7020-069-9
• John Jakes, Piekło i niebo, Katowice: KAW, 1992 [dwa tomy]; Warszawa: Wydawnictwo Albatros, 2023 [w jednym tomie], ISBN 978-83-6751-244-2
• P.D. James, Czarna wieża, Katowice: "Książnica", 1993, ISBN 83-85348-55-7; Warszawa: Świat Książki, 1999, ISBN 83-7129-508-1; Warszawa: W.A.B., 2014, ISBN 978-83-280-0876-2
• Stephen Tapscott, Mesopotamia, Katowice: "Śląsk", 1994 [wybrane wiersze].
• Irwin Shaw, Głosy letniego dnia i inne utwory, tom 3, Katowice: "Książnica", 1997 [wybrane opowiadania].
• Lydia Goehr, Dzieła muzyczne w muzeum wyobraźni. Esej z filozofii muzyki, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2022. ISBN 978-83-224-5144-1

Bibliografia

• Zbigniew Białas, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2011-01-10] .
• "Śladami prozy Zbigniewa Białasa. Przewodnik literacki po Sosnowcu", red. T. Grząślewicz, R. Opalski, Sosnowiec: 2018
• Remigiusz Brzyk, "Topografia miejsca teatralnego w pracy reżysera na podstawie spektaklu „Korzeniec” zrealizowanego w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu", Kraków AST: 2017 (rozprawa doktorska).
• „Rutka jest niebezpieczna”. O nowo powstającej powieści inspirowanej losami będzińskiej Żydówki z Profesorem Zbigniewem Białasem rozmawia Anita Jasińska: "Narracje o Zagładzie", (3) 2017, ISSN 2450-4424; Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 361-365.
• Domagalska, M. (2019). "Ziarno prawdy? Mord rytualny w polskich kryminałach retro". Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 50(4), 209-224. https://doi.org/10.18778/1505-9057.50.12.

Linki zewnętrzne

• strona pracownika Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych Uniwersytetu Śląskiego
• informacja o powieści Korzeniec na stronie wydawcy