Przejdź do zawartości

Nierówność

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Nierównośćrelacja porządku między dwoma wyrażeniami.

Jest to więc jedno z następujących wyrażeń logicznych (formuł logicznych):

  • oznaczająca jest mniejsze od
  • oznaczająca jest większe od
  • oznaczająca jest nie większe (mniejsze lub równe) od
  • oznaczająca jest nie mniejsze (większe lub równe) od

Dwie pierwsze nierówności nazywane są ostrymi lub mocnymi; dwie następne nieostrymi lub słabymi. Ostre są przeciwzwrotne.

Często terminem nierówność określa się także negację równości, czyli oznaczającą jest różne (nie jest równe) od

Wyrażenie nazywa się lewą stroną nierówności, – prawą stroną nierówności.

Wyrażenia po obu stronach są stałymi ze zbioru liniowo uporządkowanego albo przy wartościowaniu stają się stałymi z tego zbioru.

Przykłady nierówności:

Pierwsza nierówność jest prawdziwa, druga fałszywa, trzecia może być – w zależności od wartości – prawdziwa lub fałszywa: dla jest prawdziwa, dla jest fałszywa.

Podstawowe własności

[edytuj | edytuj kod]

Badanie nierówności sprowadza się do badania równania (lub równości) Z tego względu nie będziemy się nią tu zajmować.

Pozostałe rodzaje nierówności można rozpatrywać tylko w zbiorach, w których określono uporządkowanie elementów (tzw. zbiorach liniowo uporządkowanych[1]). Poniżej zajmiemy się tylko nierównościami w dziedzinie liczb rzeczywistych [2].

Podstawowe własności nierówności:

  • Własność trychotomii dla relacji ostrych. Np.: dokładnie jedno z tych zdań jest prawdziwe:
  • Spójność dla relacji słabych. Np. dla dowolnych zachodzi
  • Antysymetryczność ścisła. Np.
  • Antysymetryczność słaba. Np.
  • Nierówności mocne są przeciwzwrotne, tzn. że dla żadnego nie zachodzi ani
  • Nierówności słabe są zwrotne. Np.
  • Przechodniość dla relacji słabych i mocnych. Np. jeśli i to
  • Do obu stron nierówności można dodać lub odjąć tę samą liczbę. jest równoważne a także
  • Nierówności można dodawać stronami. Jeżeli i to
  • Obie strony nierówności można pomnożyć lub podzielić przez tę samą liczbę dodatnią. Jeżeli to jest równoważne nierówności a także
  • Obie strony nierówności można pomnożyć lub podzielić przez tę samą liczbę ujemną, zmieniając znak nierówności na przeciwny. Jeżeli to jest równoważne nierówności a także
  • Kwadrat każdej liczby rzeczywistej jest nieujemny:
  • Niech Jeżeli jest funkcją rosnącą, to Jeżeli jest funkcją malejącą, to Innymi słowy, na obie strony nierówności można nałożyć funkcję monotoniczną, zmieniając znak, jeżeli jest to funkcja nierosnąca. Jeżeli nie jest to funkcja ściśle monotoniczna, to mocną nierówność należy zamienić na jej słabą wersję.

Rozwiązywanie nierówności

[edytuj | edytuj kod]

Rozwiązywanie nierówności to znalezienie wszystkich wartości zmiennych użytych w nierówności, dla których jest ona spełniona. Zmienne te nazywane są niewiadomymi (oprócz nich mogą występować parametry, patrz niżej). Najprostsze nierówności rozwiązuje się, przekształcając je na prostsze, równoważne.

Nierówność liniowa

[edytuj | edytuj kod]

Najprostszą nierównością jest nierówność liniowa (nierówność stopnia pierwszego), tj. nierówność, po której obu stronach występują funkcje liniowe.

Przykład: aby rozwiązać nierówność

dodajemy do obu stron nierówności 15:

odejmujemy od obu stron nierówności

dzielimy obie strony nierówności przez zmieniając jej znak:

Rozwiązaniem nierówności jest każda liczba mniejsza od tj. każda liczba z przedziału

Nierówność kwadratowa

[edytuj | edytuj kod]

Nierówność kwadratowa (nierówność stopnia drugiego) jest nierównością postaci

dla przy czym znak w nierówności kwadratowej można zastąpić którymś ze znaków

W dziedzinie liczb rzeczywistych rozwiązaniem nierówności kwadratowej może być:

  • cały zbiór liczb rzeczywistych, np.
  • przedział ograniczony (obustronnie otwarty albo obustronnie domknięty), np.
  • przedział zdegenerowany (jedna liczba), np.
  • suma dwu rozłącznych przedziałów nieograniczonych (obu jednostronnie otwartych albo obu jednostronnie domkniętych), np.
  • zbiór liczb rzeczywistych z wykluczeniem jednej liczby, np.
  • zbiór pusty, np.

Nierówność algebraiczna

[edytuj | edytuj kod]

Nierówności liniowe i kwadratowe to szczególne przypadki nierówności algebraicznych, tj. nierówności postaci (ewentualnie ) gdzie jest wielomianem. Stopniem nierówności nazywa się stopień wielomianu

Aby rozwiązać nierówność algebraiczną, należy rozwiązać równanie algebraiczne i sprawdzić, czy nierówność zachodzi pomiędzy poszczególnymi miejscami zerowymi, zwracając uwagę na zachowanie w nieskończoności.

Przykładowo nierówność

jest spełniona dla Zbadajmy zachowanie wielomianu pomiędzy pierwiastkami:

  • dla lewa strona jest ujemna; nierówność nie zachodzi,
  • dla lewa strona jest dodatnia; nierówność zachodzi,
  • dla lewa strona jest ujemna; nierówność nie zachodzi,
  • dla lewa strona jest dodatnia; nierówność zachodzi.

Tak więc

Taki sposób postępowania jest przydatny dla nierówności typu gdzie jest funkcją ciągłą. Należy wyznaczyć wszystkie miejsca zerowe funkcji i zbadać jej zachowanie między nimi.

Można mówić o nierówności liniowej, kwadratowej, algebraicznej itp. ze względu na wybrane wiadome. Na przykład nierówność jest liniowa ze względu na niewiadome i

Nierówności z funkcjami wymiernymi doprowadza się do nierówności algebraicznych, korzystając z własności: nierówność

dla

jest równoważna nierówności

Nierówności trygonometryczne

[edytuj | edytuj kod]

Nierówności trygonometryczne to nierówności zawierające funkcje trygonometryczne, np.

Ich rozwiązaniem jest zwykle nieskończona suma przedziałów, np. w tym przypadku

Nierówności wykładnicze i logarytmiczne

[edytuj | edytuj kod]

Nierówności wykładnicze najczęściej przekształca się do postaci

która, po zlogarytmowaniu, jest równoważna nierówności

dla

lub

dla

Natomiast nierówności logarytmiczne przekształca się do postaci

która jest równoważna postaci

dla

lub

dla

Nierówności z parametrem

[edytuj | edytuj kod]

Jeżeli jedną lub kilka zmiennych uznaje się za stałą, to mówi się o nierówności z parametrem (parametrami).

Przykładem może być

Jeżeli jest parametrem, to:

  • dla nierówność nie ma rozwiązań,
  • dla jedynym rozwiązaniem nierówności jest
  • dla rozwiązaniem nierówności są liczby z przedziału

Jeżeli jest parametrem, to rozwiązaniem nierówności są liczby z przedziału

Dowodzenie nierówności

[edytuj | edytuj kod]

Dowodzenie nierówności polega na przedstawieniu dowodu, że nierówność jest spełniona dla wszystkich rozważanych liczb (zwykle rzeczywistych lub dodatnich)

Przekształcenia

[edytuj | edytuj kod]

Najczęściej przy dowodzeniu nierówności wykorzystuje się przekształcenia algebraiczne i trygonometryczne.

Przykład: udowodnić, że dla każdego zachodzi

Mnożąc obie strony nierówności przez 2, otrzymujemy

co jest równoważne nierówności

a suma kwadratów liczb rzeczywistych jest zawsze nieujemna.

Redukcja do innych nierówności

[edytuj | edytuj kod]

Często dowodząc nierówności, korzysta się z ogólniejszej, której prawdziwość została już stwierdzona. Do nierówności szczególnie używanych w tym celu zalicza się:

Użycie metod analizy matematycznej

[edytuj | edytuj kod]

Ważnym narzędziem używanym do dowodzenia nierówności jest rachunek różniczkowy. Pozwala on badać monotoniczność funkcji.

Innym źródłem nierówności jest rachunek całkowy, przykładem może być nierówność Younga.

Nierówności geometryczne

[edytuj | edytuj kod]

Nierówności zawierające długości boków trójkąta często udowadnia się, stosując podstawienie Wówczas Z nierówności trójkąta wynika, że i nierówność sprowadza się do nierówności dla liczb dodatnich.

Do ważniejszych nierówności w trójkącie oprócz nierówności trójkąta należą i nierówność Erdősa.

Nierówności podwójne

[edytuj | edytuj kod]
Obszar dopuszczalny w programowaniu liniowym jest zdefiniowany układem nierówności liniowych.

Zapis oznacza, że i Z przechodniości wynika, że Do wszystkich członów nierówności można dodać/odjąć tę samą liczbę, lub pomnożyć/podzielić przez tę samą liczbę, ewentualnie zmieniając znak. Przykładowo jest równoważne

Ten zapis może być uogólniony dla dowolnej liczby członów: oznacza, że dla Z przechodniości, warunek ten jest równoważny dla wszystkich

Koniunkcję kilku nierówności nazywa się układem nierówności.

Oznaczenie różnicy rzędów wielkości

[edytuj | edytuj kod]

Czasami (np. w fizyce) stosuje się zapisy oznaczające, że jedna wielkość jest większa od innej, zwykle o kilka rzędów wielkości:

  • Zapis oznacza, że jest znacznie większe niż
  • Zapis oznacza, że jest znacznie mniejsze niż

Przykładem może być zapis oznaczający, że rozważana prędkość jest znacznie mniejsza od prędkości światła i w związku z tym zamiast praw mechaniki relatywistycznej można stosować prawa mechaniki klasycznej.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Ogólniej zbiór może być częściowo uporządkowany.
  2. Należy pamiętać, że dziedziną nierówności może być dowolny zbiór, np. dziedziną nierówności jest zbiór macierzy rzeczywistych. Obiekty po lewej i prawej stronie nierówności muszą pochodzić ze zbioru uporządkowanego.