Polonia w Bośni i Hercegowinie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Polonia w Bośni i Hercegowinie
Populacja

ok. 300

Miejsce zamieszkania

Bośnia i Hercegowina

Język

serbski, bośniacki

Religia

katolicy oraz inne

Grupa

Polacy

Multimedia w Wikimedia Commons
Pierwsi polscy osadnicy w Čelinovacu.
Polonia w Bośni w czasie nabożeństwa, lata 30.
Tomislav Durtka, Miloš Mišković, Igor Kanjski podczas uroczystości stowarzyszenia Polaków „Bolesławiec” z Prnjavora
Procesja podczas X festiwalu polonijnego Pirogijada w Čelinovacu (2020)
Siedziba stowarzyszenia polonijnego w Prnjavorze (2020)

Polonia w Bośni i Hercegowinie − społeczność polska mieszkająca w Bośni i Hercegowinie od XIX wieku, obecnie licząca około 300 osób.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki osadnictwa polskiego[edytuj | edytuj kod]

Napływ Polaków na ziemie Bośni i Hercegowiny miał miejsce pod koniec XIX wieku, po zajęciu tych terenów przez Austro-Węgry[1] (zob. okupacja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry). W kilka lat po podporządkowaniu sobie tego terytorium przez Austrię, w Galicji rozpoczęto werbunek wśród osób, które mogły objąć stanowiska administracyjne w nowym kraju koronnym. Werbowanie polskich kadr do pracy w Bośni było efektem złego stosunku bośniackiej ludności do urzędników niemieckich i węgierskich. Ta postawa spowodowała skierowanie do Bośni urzędników pochodzenia czeskiego, chorwackiego i polskiego[2]. W 1910 na terenie Bośni i Hercegowiny przebywało około 600 urzędników, prawników, lekarzy i inżynierów pochodzących z polskich ziem monarchii habsburskiej[3].

Władze austro-węgierskie stymulowały także osadnictwo chłopskie w rzadko zaludnionym kraju, zachęcając do migracji małorolnych chłopów z różnych rejonów kraju i z zagranicy[3]. Osadnicy mogli liczyć na uzyskanie od 10 do 12 hektarów lasu, który musieli wykarczować i zagospodarować w ciągu trzech lat[4]. W Bośni oprócz Polaków z zaboru austriackiego i z Bukowiny osiedlali się także chłopi z zaboru rosyjskiego, w którym władze zabroniły Polakom dzierżawienia gruntów. W latach 1895−1914 w Bośni i Hercegowinie osiedliło się 1194 rodzin polskich, które założyły liczne nowe osady. Największym skupiskiem polskich chłopów były okolice Nowego Martyńca[3], w środkowej części Bośni, w dorzeczu rzeki Vrbas[4]. Łącznie w okresie panowania austriackiego władze sprowadziły do tego kraju blisko 200 000 osadników różnych narodowości[2].

Według spisu ludności z 1910 w Bośni i Hercegowinie żyło ponad 11 000 osób posługujących się językiem polskim jako ojczystym, z tego prawie 9000 stałych mieszkańców i ponad 2000 żołnierzy[3]. Polacy osiedlali się głównie w okolicach Sarajewa, Travnika[1], Bosanskiej Gradiszki, Prnjavora, Banja Luki[1][3], Bosanskiej Dubicy, Bosanskiej Novej, Tešanja, Zenicy i Zvornika[3].

Polska społeczność nie prowadziła aktywnego życia kulturalnego. Tworzony przez inteligencję „Klub Polski” w Sarajewie służył wyłącznie jako miejsce zabaw. Chłopi w chwili wybuchu I wojny światowej dysponowali sześcioma czytelniami Towarzystwa Szkół Ludowych i kilkoma polskimi szkołami ludowymi. Po wybuchu wojny władze austriackie zabroniły działalności narodowo-patriotycznej. W momencie upadku Austro-Węgier polscy żołnierze sformowali się w Legion Polski, formacja szybko jednak wyjechała do Polski[3].

Okres międzywojenny[edytuj | edytuj kod]

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i powstaniu Jugosławii Bośnię opuścili austriaccy urzędnicy narodowości polskiej, a w latach 1923−1925 kilka tysięcy polskich osadników wyemigrowało do Brazylii, Kanady, Francji i Luksemburga[3]. W połowie lat 20. liczebność Polaków szacowano na 12 000. W następnej dekadzie mieszkało w Bośni 15 000 Polaków[1], w tym świeżo przybyli robotnicy z łódzkich fabryk tekstylnych. Odrodziło się także przerwane przez I wojnę światową życie kulturalne[3].

Funkcjonowały dwa konsulaty honorowe: w Sarajewie w latach 1919−1921 kierowany przez Franciszka Kruszelnickiego[5] oraz w latach 1927–1941 w Banja Luce kierowany przez Artura Burdę[1].

Druga wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Podczas II wojny światowej Polacy udzielali pomocy uchodźcom z Polski i udającym się do Francji żołnierzom. Po zajęciu Jugosławii Niemcy zakazali polskiego życia kulturalnego, ale nie prześladowali Polaków[3]. Zagrożeniem dla Polaków były jednak bojówki chorwackie i serbskie, które często mordowały polską ludność. Efektem terroru tych ugrupowań było wiązanie się Polaków z partyzantką komunistyczną[4]. Jugosłowiańscy Polacy i uciekinierzy z Polski[3] walczyli w szeregach partyzantki jugosłowiańskiej, liczebność polskich bojowników szacowana jest na 3000 ludzi[1]. Wiosną 1944 sformowano pięciusetosobowy polski batalion, działający w składzie 18. Brygady Środkowo-Bośniackiej[3]. Jego dowódca został Slavko Zranić, a zastępcą Jan Drąg. Polskich partyzantów upamiętnia otwarty w 1964 cmentarz w Srbcu; spoczywa na nim 56 Jugosłowian oraz 22 Polaków (tablica pamiątkowa wymienia dodatkowych 5 nazwisk, najpewniej osób, których ciał nie odnaleziono)[6].

Czasy współczesne[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też: Przesiedlenie Polaków z Bośni i Hercegowiny do Polski w 1946.

Po wojnie zdecydowano o wysiedleniu Polaków do Polski. Dane Mieszanej Komisji Repatriacyjnej Polsko-Jugosłowiańskiej podają liczbę 15 031 przesiedlonych[3], przy czym wskazuje się, że przesiedlonych mogło być nawet ok. 18 tys.[6] W okolicach Bosanskiej Gradiški pozostały jednak grupy Polaków[3] liczące około 4000 osób[4]. Repatrianci osiedleni zostali głównie w okolicach Bolesławca[1].

Po rozpadzie Jugosławii największymi skupiskami Polaków były Tuzla, Sarajewo, Mostar i Banja Luka. W początkach XXI wieku liczba Polaków w Bośni i Hercegowinie wynosiła mniej niż pół tysiąca osób. Grupa ta charakteryzowała się słabą znajomością języka polskiego, trudną sytuacją materialną i wysoką średnią wieku[1]. Mniejszość polska jest jedną z 17 oficjalnie uznanych mniejszości narodowych w Bośni i Hercegowinie. We wsi Čelinovac regularnie odbywają się wydarzenia lokalnej organizacji polonijnej[7], w tym co roku festiwal Pirogijada[8].

W 2021 za zasługi w działalności polonijnej zostali odznaczeni przez Prezydenta RP: Srebrnym Krzyżem Zasługi Marija Buganik Pranjić ze Stowarzyszenia Polaków i Przyjaciół „Mak” Gradiška oraz Brązowym Krzyżem Zasługi Danijel Kovč ze Stowarzyszenia Polaków w Banja Luce[9].

Organizacje polonijne[edytuj | edytuj kod]

Główne organizacje polonijne[10]:

  • Stowarzyszenie Obywateli POLSA w Sarajewie
  • Stowarzyszenie Polaków w Banja Luce
  • Związek Mniejszości Narodowych w Prnjavorze[11]
  • Stowarzyszenie Polaków i Przyjaciół „Mak” Gradiška[12]
  • Wspólnota Obywateli Polskiego Pochodzenia w Tuzli, nieaktywna
  • Polskie Towarzystwo Kulturalne „Mieszko I” w Mostarze, nieaktywne

Polonia w tym kraju nie wydaje prasy, ani nie współtworzy radia czy telewizji[10].

W Bolesławcu funkcjonuje stowarzyszenie skupiające potomków reemigrantów z Bośni[4].

Kościoły[edytuj | edytuj kod]

Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego, odbywają się msze w języku polskim w Medziugorie[13].

Znani Polacy związani z Bośnią i Hercegowiną[5][edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h Polacy w Bośni i Hercegowinie. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. [dostęp 2013-12-13]. (pol.).
  2. ↑ a b Dariusz J. Gregorczyk: Polscy urzędnicy w administracji Bośni i Hercegowiny w latach 1879-1914. [w:] Roczniki administracji i prawa. Teoria i praktyka. Rok X [on-line]. Wyższa Szkoła Humanitas, Sosnowiec, 2010. s. 94. [dostęp 2013-12-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-14)]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Marian Kałuski: Polacy w Bośni i Hercegowinie. 2006-07-24. [dostęp 2013-12-14]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e Kim są reemigranci z Bośni?. [w:] Stowarzyszenie Reemigrantów z Bośni, ich Potomków oraz Przyjaciół w Bolesławcu [on-line]. [dostęp 2013-12-14]. (pol.).
  5. ↑ a b Sylwetki największych Polaków w Bośni. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. [dostęp 2013-12-13]. (pol.).
  6. ↑ a b Paulina Wichniewicz, Polskie miejsca pamięci w północnej Bośni, „Adeptus”, 4, 2014, s. 41–42, DOI: 10.11649/a.2014.016 [dostęp 2022-08-02].
  7. ↑ Poljaci u Srpskoj nastavljaju njegovati tradiciju i kulturu svog naroda (VIDEO) [online], DRUŠTVO - RTRS, 24 lipca 2022 [dostęp 2022-08-02].
  8. ↑ U Gradišci održana 11. Pirogijada (VIDEO) [online], DRUŠTVO - RTRS, 7 sierpnia 2021 [dostęp 2022-08-02] (serb.).
  9. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 marca 2021 r. o nadaniu orderów i odznaczeń (M.P. z 2021 r. poz. 465).
  10. ↑ a b Organizacje polonijne. Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. [dostęp 2013-12-13]. (pol.).
  11. ↑ Stowarzyszenie Polaków „Bolesławiec” z Prnjawora [online], www.facebook.com [dostęp 2020-02-03] (pol.).
  12. ↑ Udruženje Poljaka i prijatelja " Mak " - Gradiška [online], www.facebook.com [dostęp 2020-02-03] (pol.).
  13. ↑ Instytut Duszpasterstwa Emigracyjnego: Msze po polsku, Bośnia i Hercegowina. [dostęp 2017-06-04].
Polacy na świecie
Autochtoniczni Polacy poza RP
Polonia w Europie
Polonia poza Europą

Polska

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polonia_w_Bośni_i_Hercegowinie&oldid=69667874”