Polacy na Ukrainie
Polacy na Ukrainie – na terenie Ukrainy mieszka według różnych oficjalnych danych od ponad 144 tys.[1] do 900 tys.[2] Polaków. Nieoficjalnie liczba osób tej narodowości w granicach państwa Ukraina szacowana jest nawet na 2 miliony[3].
Na Ukrainie odbyły się cztery Festiwale Kultury Polskiej w latach 1996–2002.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Tereny dzisiejszego pogranicza polsko-ukraińskiego jeszcze przed ostatecznym wykrystalizowaniem się państwowości polskiej za czasów pierwszych Piastów były zamieszkiwane przez zachodniosłowiańskie plemię Lędzian (Lachów) od którego wywodzi się jedna z nazw określających Polaków, plemię to ma swoje istotne miejsce w polskiej historiografii. Według ruskiego kronikarza Nestora plemiona Radymiczów oraz Wiatyczów miały „pochodzić od Lachów i być Lachami”[4]. W swojej kronice wydarzeń Powieść doroczna Nestor opisuje także rywalizację Polski i Rusi o Grody Czerwieńskie leżące obecnie po części na terenach zachodniej Ukrainy i Białorusi, a po części we wschodnich województwach polskich[5]. Pierwsza wzmianka o tych Grodach pochodzi z roku 981, kiedy to zdobył je na Polakach książę kijowski Włodzimierz I[6].
- W leto 6489 ide Wołodimer' k Liachom' i zaja grady ich: Peremyszl', Czerwien', i iny grady jeże sut' do sego dnie pod' Rusiu. W sem że letie i Wiaticzi pobiedi i wiezłożi na nia dan' ot niaouga, jakoże otci (otec) jego imasze.
Co w polskim tłumaczeniu brzmi następująco[7];
- Roku 6489 [981]. Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które do dziś dnia są pod Rusią. Tegoż roku i Wiatyczów zwyciężył i nałożył na nich dań od pługa, jaką i ojciec jego brał.
_compared_with_today%27s_borders_PL.png)
W następnych stuleciach Polacy osiedlali się na terenach Rusi Czerwonej i Podola, czy po Unii Lubelskiej – Wołynia (do unii obowiązywał zakaz nabywania ziemi na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego przez obywateli Korony. W latach 1569–1648 ponad trzy/czwarte terytorium obecnego państwa Ukraina wchodziło w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako część Korony Królestwa Polskiego.
Po rozbiorach Rzeczypospolitej, zwłaszcza zaś w ramach represji po powstaniu listopadowym i powstaniu styczniowym ludność i kultura polska poddana była masowym represjom w ramach Imperium Rosyjskiego. Polskie instytucje społeczne i kulturalne (jak Liceum Krzemienieckie, wyposażenie Uniwersytetu Wileńskiego, szkolnictwo polskie) były likwidowane, a ludność polska poddana dyskryminacji ekonomicznej (zakaz nabywania ziemi, konfiskaty).
W czasie istnienia Ukraińskiej Republiki Ludowej kilku Polaków (Mieczysław Mickiewicz, Stanisław Stempowski, Henryk Józewski) zajmowało stanowiska w rządzie URL. Podpisana 21 kwietnia 1920 pomiędzy rządem Polski a rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej umowa sojusznicza gwarantowała prawa ukraińskiej ludności w Polsce i polskiej na Ukrainie.
Po traktacie ryskim, kończącym wojnę polsko-bolszewicką na wschód od granicy polsko-sowieckiej ustalonej traktatem znalazło się w USRR kilkaset tysięcy Polaków. Władze sowieckie po próbach tworzenia w latach 20. XX w. tzw. polskich regionów autonomicznych (w USRR Marchlewszczyzna), w latach 30. dokonały eksterminacji i masowych deportacji ludności polskiej z ZSRR (por. operacja polska NKWD).
W antypolskiej polityce władz ZSRR uczestniczył I sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy w latach 1929–1938, Stanisław Kosior (Polak), ostatecznie aresztowany i zamordowany w ramach Wielkiej Czystki w ZSRR.
Obecnie na Ukrainie działa wiele organizacji, stowarzyszeń i innych związków polonijnych skupiających w swoich szeregach ludzi podtrzymujących kulturę i ostoje polskości na tych terenach.
Według ukraińskiego spisu powszechnego z 2001 roku obszar państwa Ukraina w tym czasie zamieszkiwało 147,9 tysięcy Polaków[8].
Liczba Polaków na obszarze Ukraińskiej SRR i na Ukrainie na podstawie spisów radzieckich i ukraińskich[edytuj | edytuj kod]
| Liczba Polaków na Ukrainie od 1926 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rok | 1926 spis1 |
1939 spis2 |
1959 spis3 |
1970 spis4 |
1979 spis5 |
1989 spis6 |
2001 spis7 | |||||
| Populacja | 476 435 | 357 710 | 363 297 | 295,107 | 258 309 | 219 179 | 144 130 | |||||
| Odsetek | 1,6% | 1,2% | 0,9% | 0,6% | 0,5% | 0,4% | 0,3% | |||||
| 1 Source: [1]. 2 Source: [2]. 3 Source: [3]. 4 Source: [4]. 5 Source: [5]. 6 Source: [6]. 7 Source: [7]. | ||||||||||||
Rozmieszczenie Polaków na Ukrainie według ukraińskiego spisu powszechnego z 2001 r.[9][edytuj | edytuj kod]
| Obwód | Liczba Polaków | % Polaków |
|---|---|---|
| Obwód żytomierski | 49046 | 3,53% |
| Obwód chmielnicki | 23005 | 1,61% |
| Obwód lwowski | 18948 | 0,73% |
| miasto Kijów | 6924 | 0,27% |
| Obwód tarnopolski | 3856 | 0,34% |
| Obwód winnicki | 3794 | 0,22% |
| Obwód kijowski | 2846 | 0,16% |
| Obwód rówieński | 2031 | 0,17% |
| Obwód iwanofrankiwski | 1864 | 0,13% |
| Obwód wołyński | 788 | 0,07% |
| Obwód doniecki | 4343 | 0,09% |
| Obwód czerniowiecki | 3367 | 0,37% |
| Obwód dniepropetrowski | 3288 | 0,09% |
| Obwód odeski | 3247 | 0,13% |
| Obwód ługański | 2107 | 0,08% |
| Obwód charkowski | 1936 | 0,07% |
| Obwód zaporoski | 1774 | 0,09% |
| Obwód chersoński | 1625 | 0,14% |
| Obwód mikołajowski | 1317 | 0,1% |
| Obwód połtawski | 813 | 0,05% |
| Obwód czerkaski | 729 | 0,05% |
| Obwód kirowohradzki | 556 | 0,05% |
| Obwód czernihowski | 528 | 0,04% |
| Obwód zakarpacki | 518 | 0,04% |
| Obwód sumski | 421 | 0,03% |
| Autonomiczna Republika Krymu | 3879 | 0,19% |
| miasto Sewastopol | 580 | 0,15% |
| Cała Ukraina | 144130 | 0,3% |
Struktury narodowe w obwodzie żytomierskim i chmielnickim[edytuj | edytuj kod]
Obwód żytomierski i chmielnicki mają najwięcej Polaków żyjących na Ukrainie.
| Narodowość | Liczba Ludności | % Ludności |
|---|---|---|
| Ukraińcy | 1 mln 225 tys. | 90,3% |
| Rosjanie | 68,9 tys. | 5% |
| Polacy | 49 tys. | 3,5% |
| Białorusini | 4,9 tys. | 0,4% |
| Żydzi | 2,6 tys. | 0,2% |
| Inni | 8,9 tys. | 0,6% |
| Suma | 1 mln 389,3 tys. | 100% |
| Narodowość | Liczba Ludności | % Ludności |
|---|---|---|
| Ukraińcy | 1 mln 339,3 tys. | 93,9% |
| Rosjanie | 50,7 tys. | 3,6% |
| Polacy | 23 tys. | 1,6% |
| Białorusini | 2,7 tys. | 0,2% |
| Inni | 10,9 tys. | 0,7% |
| Suma | 1 mln 426,6 tys. | 100% |
Organizacje polonijne[edytuj | edytuj kod]
Na Ukrainie działa wiele organizacji polonijnych, największe z nich to:
- Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie z siedzibą we Lwowie zrzeszająca 134 polskie organizacje członkowskie skupiające ponad 18 500 Polaków z całej Ukrainy [10]
- Związek Polaków na Ukrainie z siedzibą w Kijowie
- Związek Polaków na Ukrainie Oddział im. A. Mickiewicza, Odessa
- Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia”, Odessa
- Stowarzyszenie Polaków na Krymie, Symferopol
- Zjednoczenie Polaków Sewastopola „Jedność”, Sewastopol
- Stowarzyszenie Obywateli Polskiej Narodowości „Nadzieja”
- Stowarzyszenie Polaków w Mikołajowie, Mikołajów
- Stowarzyszenie Polaków w Jałcie „Odrodzenie”, Krym
- Obwodowe Towarzystwo Polskie „Polonia” w Chersoniu [8]
- Stowarzyszenie Polaków „Polonia”, Jużnoukraińsk
- Stowarzyszenie Polaków, Dżankoja
- Rejonowe Stowarzyszenie Polaków „Nadzieja”, Pierwomajsk
- Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Przyjaźni Ukraińsko-Polskiej „Wisła”, Jałta
- Stowarzyszenie „Dom Polski Kujawy”, Izmaił
- Stowarzyszenie „Dom Polski” w Tulczynie
- Polskie Narodowo-Kulturalne Stowarzyszenie miasta Biełgorod-Dniestrowskij, Białogród nad Dniestrem
- Polski Ośrodek Kulturalno-Oświatowy im. A. Mickiewicza na Krymie, Symferopol
- Krymski Oddział Stowarzyszenia Uczonych Polskich na Ukrainie, Symferopol
- Polskie Kulturalno-Oświatowe Towarzystwo „Odrodzenie”, Berdiańsk [9]
- Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej (siedziba we Lwowie, 21 oddziałów w obwodzie lwowskim)[11]
- Polsko-Ukraińskie Stowarzyszenia Kulturalne w Mariupolu [10]
- Związek Miłośników Kultury Polskiej Ziemi Połtawskiej „Polonia” w Połtawie.
- Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie[12]
- Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia” Doniecka obwodowa organizacja społeczna[13]
- Towarzystwo Kultury Polskiej im. Adama Mickiewicza, Czerniowce
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Raport Ambasady RP w Kijowie. W: Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią MSZ. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2009, s. 242. ISBN 978-83-89607-81-2. [dostęp 2016-10-12]. (pol.)
- ↑ Polonia w liczbach (pol.). Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-03-26].
- ↑ Piotr Furmaniak: Polacy na Ukrainie- sytuacja polskiej mniejszości
- ↑ August Bielowski: Monumenta Poloniae Historica. podane za Małopolska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 39.
- ↑ Połnoje sobranije russkich letopisiej. t. I., Leningrad 1926–1928.
- ↑ Henryk Paszkiewicz: Początki Rusi. Kraków 1996, s. 67-68, 74, 410-411
- ↑ F. Sielicki: Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat. Wrocław 2005.
- ↑ Spis ludności na Ukrainie, 2001 r.
- ↑ Piotr Eberhardt,Polacy na Ukrainie: Liczebność i rozmieszczenie ludności polskiej według ostatnich spisów powszechnych.
- ↑ O nas, Dom Polski w Kijowie [dostęp 2020-02-22] (pol.).
- ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej
- ↑ Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie
- ↑ Maria Erdman: Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia” (ros.). Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia”. [dostęp 28.01.2015].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- August Bielowski: Monumenta Poloniae Historica.
- F. Sielicki: Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat. Wrocław 2005
- Połnoje sobranije russkich letopisiej. t. I., Leningrad 1926–1928
- H. Krasowska: Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie. Warszawa 2012
- Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. Warszawa 2009, ISBN 978-83-89607-81-2.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. Warszawa 2009, ISBN 978-83-89607-81-2.
- Piotr Furmaniak: Polacy na Ukrainie - sytuacja polskiej mniejszości - Portal Spraw Zagranicznych psz.pl
- Stowarzyszenie Wspólnota Polska
- Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie
| |||||||||||||
