Polacy na Ukrainie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Mniejszość polska na Ukrainie według Wszechukraińskiego Spisu Ludności 2001

Polacy na Ukrainie – na terenie Ukrainy mieszka według różnych oficjalnych danych od ponad 144 tysięcy[1] do 900 tysięcy[2] Polaków. Nieoficjalnie liczba osób tej narodowości w granicach państwa Ukraina szacowana jest nawet na 2 miliony[3].

Na Ukrainie odbyły się cztery Festiwale Kultury Polskiej w latach 1996–2002.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Przypuszczalny zasięg państwa Polan na początku panowania Mieszka I i ziemie przyłączone przez tego władcę. Wschodnia granica Grodów Czerwieńskich obejmuje obok samego Czerwienia także ziemię chełmską, bełską, przemyską, sanocką i wołyńską.
 Osobny artykuł: Grody Czerwieńskie.

Tereny dzisiejszego pogranicza polsko-ukraińskiego jeszcze przed ostatecznym wykrystalizowaniem się państwowości polskiej za czasów pierwszych Piastów były zamieszkiwane przez zachodniosłowiańskie plemię Lędzian (Lachów) od którego wywodzi się jedna z nazw określających Polaków, plemię to ma swoje istotne miejsce w polskiej historiografii. Według ruskiego kronikarza Nestora plemiona Radymiczów oraz Wiatyczów miały „pochodzić od Lachów i być Lachami”[4]. W swojej kronice wydarzeń Powieść doroczna Nestor opisuje także rywalizację Polski i Rusi o Grody Czerwieńskie leżące obecnie po części na terenach zachodniej Ukrainy i Białorusi, a po części we wschodnich województwach polskich[5]. Pierwsza wzmianka o tych Grodach pochodzi z roku 981, kiedy to zdobył je na Polakach książę kijowski Włodzimierz I[6].

W leto 6489 ide Wołodimer' k Liachom' i zaja grady ich: Peremyszl', Czerwien', i iny grady jeże sut' do sego dnie pod' Rusiu. W sem że letie i Wiaticzi pobiedi i wiezłożi na nia dan' ot niaouga, jakoże otci (otec) jego imasze.

Co w polskim tłumaczeniu brzmi następująco[7];

Roku 6489 [981]. Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które do dziś dnia są pod Rusią. Tegoż roku i Wiatyczów zwyciężył i nałożył na nich dań od pługa, jaką i ojciec jego brał.
Zasięg terytorialny Rzeczypospolitej w 1619 na tle współczesnych granic państw.

     Korona Królestwa Polskiego

     Wielkie Księstwo Litewskie

W następnych stuleciach Polacy osiedlali się na terenach Rusi Czerwonej i Podola, czy po Unii Lubelskiej – Wołynia (do unii obowiązywał zakaz nabywania ziemi na terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego przez obywateli Korony. W latach 1569–1648 ponad trzy/czwarte terytorium obecnego państwa Ukraina wchodziło w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako część Korony Królestwa Polskiego.

Po rozbiorach Rzeczypospolitej, zwłaszcza zaś w ramach represji po powstaniu listopadowym i powstaniu styczniowym ludność i kultura polska poddana była masowym represjom w ramach Imperium Rosyjskiego. Polskie instytucje społeczne i kulturalne (jak Liceum Krzemienieckie, wyposażenie Uniwersytetu Wileńskiego, szkolnictwo polskie) były likwidowane, a ludność polska poddana dyskryminacji ekonomicznej (zakaz nabywania ziemi, konfiskaty).

W czasie istnienia Ukraińskiej Republiki Ludowej kilku Polaków (Mieczysław Mickiewicz, Stanisław Stempowski, Henryk Józewski) zajmowało stanowiska w rządzie URL. Podpisana 21 kwietnia 1920 pomiędzy rządem Polski a rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej umowa sojusznicza gwarantowała prawa ukraińskiej ludności w Polsce i polskiej na Ukrainie.

Po traktacie ryskim, kończącym wojnę polsko-bolszewicką na wschód od granicy polsko-sowieckiej ustalonej traktatem znalazło się w USRR kilkaset tysięcy Polaków. Władze sowieckie po próbach tworzenia w latach 20. XX w. tzw. polskich regionów autonomicznych (w USRR Marchlewszczyzna), w latach 30. dokonały eksterminacji i masowych deportacji ludności polskiej z ZSRR (por. operacja polska NKWD).

W antypolskiej polityce władz ZSRR uczestniczył I sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy w latach 1929–1938, Stanisław Kosior (Polak), ostatecznie aresztowany i zamordowany w ramach Wielkiej Czystki w ZSRR.

 Osobne artykuły: Traktat ryski (1921), Operacja polska NKWD i Wielki terror (ZSRR).

Obecnie na Ukrainie działa wiele organizacji, stowarzyszeń i innych związków polonijnych skupiających w swoich szeregach ludzi podtrzymujących kulturę i ostoje polskości na tych terenach.

Według ukraińskiego spisu powszechnego z 2001 roku obszar państwa Ukraina w tym czasie zamieszkiwało 147,9 tysięcy Polaków[8].

Liczba Polaków na obszarze Ukraińskiej SRR i na Ukrainie na podstawie spisów radzieckich i ukraińskich[edytuj | edytuj kod]

Liczba Polaków na Ukrainie od 1926
Rok 1926
spis1 		1939
spis2 		1959
spis3 		1970
spis4 		1979
spis5 		1989
spis6 		2001
spis7
Populacja 476 435 357 710 363 297 295,107 258 309 219 179 144 130
Odsetek 1,6% 1,2% 0,9% 0,6% 0,5% 0,4% 0,3%
1 Source: [1]. 2 Source: [2]. 3 Source: [3]. 4 Source: [4]. 5 Source: [5]. 6 Source: [6]. 7 Source: [7].

Rozmieszczenie Polaków na Ukrainie według ukraińskiego spisu powszechnego z 2001 r.[9][edytuj | edytuj kod]

Język polski w obwodzie lwowskim w 2001 według ukraińskiego spisu powszechnego
Polski chór dziecięcy w kościele katolickim we Lwowie
Spis z 2001
Obwód Liczba Polaków % Polaków
Obwód żytomierski 49046 3,53%
Obwód chmielnicki 23005 1,61%
Obwód lwowski 18948 0,73%
miasto Kijów 6924 0,27%
Obwód tarnopolski 3856 0,34%
Obwód winnicki 3794 0,22%
Obwód kijowski 2846 0,16%
Obwód rówieński 2031 0,17%
Obwód iwanofrankiwski 1864 0,13%
Obwód wołyński 788 0,07%
Obwód doniecki 4343 0,09%
Obwód czerniowiecki 3367 0,37%
Obwód dniepropetrowski 3288 0,09%
Obwód odeski 3247 0,13%
Obwód ługański 2107 0,08%
Obwód charkowski 1936 0,07%
Obwód zaporoski 1774 0,09%
Obwód chersoński 1625 0,14%
Obwód mikołajowski 1317 0,1%
Obwód połtawski 813 0,05%
Obwód czerkaski 729 0,05%
Obwód kirowohradzki 556 0,05%
Obwód czernihowski 528 0,04%
Obwód zakarpacki 518 0,04%
Obwód sumski 421 0,03%
Autonomiczna Republika Krymu 3879 0,19%
miasto Sewastopol 580 0,15%
Cała Ukraina 144130 0,3%

Struktury narodowe w obwodzie żytomierskim i chmielnickim[edytuj | edytuj kod]

Obwód żytomierski i chmielnicki mają najwięcej Polaków żyjących na Ukrainie.

Struktura narodowościowa obwodu żytomierskiego w 2001 r.
Narodowość Liczba Ludności % Ludności
Ukraińcy 1 mln 225 tys. 90,3%
Rosjanie 68,9 tys. 5%
Polacy 49 tys. 3,5%
Białorusini 4,9 tys. 0,4%
Żydzi 2,6 tys. 0,2%
Inni 8,9 tys. 0,6%
Suma 1 mln 389,3 tys. 100%
Struktura narodowościowa obwodu chmielnickiego w 2001 r.
Narodowość Liczba Ludności % Ludności
Ukraińcy 1 mln 339,3 tys. 93,9%
Rosjanie 50,7 tys. 3,6%
Polacy 23 tys. 1,6%
Białorusini 2,7 tys. 0,2%
Inni 10,9 tys. 0,7%
Suma 1 mln 426,6 tys. 100%

Organizacje polonijne[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcie szyldu Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej
Siedziba Towarzystwa Kultury Polskiej im. A. Mickiewicza w Czerniowcach

Na Ukrainie działa wiele organizacji polonijnych, największe z nich to:

  • Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie z siedzibą we Lwowie zrzeszająca 134 polskie organizacje członkowskie skupiające ponad 18 500 Polaków z całej Ukrainy [10]
  • Związek Polaków na Ukrainie z siedzibą w Kijowie
  • Związek Polaków na Ukrainie Oddział im. A. Mickiewicza, Odessa
  • Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia”, Odessa
  • Stowarzyszenie Polaków na Krymie, Symferopol
  • Zjednoczenie Polaków Sewastopola „Jedność”, Sewastopol
  • Stowarzyszenie Obywateli Polskiej Narodowości „Nadzieja”
  • Stowarzyszenie Polaków w Mikołajowie, Mikołajów
  • Stowarzyszenie Polaków w Jałcie „Odrodzenie”, Krym
  • Obwodowe Towarzystwo Polskie „Polonia” w Chersoniu [8]
  • Stowarzyszenie Polaków „Polonia”, Jużnoukraińsk
  • Stowarzyszenie Polaków, Dżankoja
  • Rejonowe Stowarzyszenie Polaków „Nadzieja”, Pierwomajsk
  • Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe Przyjaźni Ukraińsko-Polskiej „Wisła”, Jałta
  • Stowarzyszenie „Dom Polski Kujawy”, Izmaił
  • Stowarzyszenie „Dom Polski” w Tulczynie
  • Polskie Narodowo-Kulturalne Stowarzyszenie miasta Biełgorod-Dniestrowskij, Białogród nad Dniestrem
  • Polski Ośrodek Kulturalno-Oświatowy im. A. Mickiewicza na Krymie, Symferopol
  • Krymski Oddział Stowarzyszenia Uczonych Polskich na Ukrainie, Symferopol
  • Polskie Kulturalno-Oświatowe Towarzystwo „Odrodzenie”, Berdiańsk [9]
  • Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej (siedziba we Lwowie, 21 oddziałów w obwodzie lwowskim)[11]
  • Polsko-Ukraińskie Stowarzyszenia Kulturalne w Mariupolu [10]
  • Związek Miłośników Kultury Polskiej Ziemi Połtawskiej „Polonia” w Połtawie.
  • Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie[12]
  • Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia” Doniecka obwodowa organizacja społeczna[13]
  • Towarzystwo Kultury Polskiej im. Adama Mickiewicza, Czerniowce

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Raport Ambasady RP w Kijowie. W: Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią MSZ. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2009, s. 242. ISBN 978-83-89607-81-2. [dostęp 2016-10-12]. (pol.)
  2. ↑ Polonia w liczbach (pol.). Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-03-26].
  3. ↑ Piotr Furmaniak: Polacy na Ukrainie- sytuacja polskiej mniejszości
  4. ↑ August Bielowski: Monumenta Poloniae Historica. podane za Małopolska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 39.
  5. ↑ Połnoje sobranije russkich letopisiej. t. I., Leningrad 1926–1928.
  6. ↑ Henryk Paszkiewicz: Początki Rusi. Kraków 1996, s. 67-68, 74, 410-411
  7. ↑ F. Sielicki: Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat. Wrocław 2005.
  8. ↑ Spis ludności na Ukrainie, 2001 r.. [dostęp 2010-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-24)].
  9. ↑ Piotr Eberhardt,Polacy na Ukrainie: Liczebność i rozmieszczenie ludności polskiej według ostatnich spisów powszechnych.
  10. ↑ O nas, Dom Polski w Kijowie [dostęp 2020-02-22] (pol.).
  11. ↑ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej. [dostęp 2013-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
  12. ↑ Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie. [dostęp 2014-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-03)].
  13. ↑ Maria Erdman: Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia” (ros.). Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia”. [dostęp 28.01.2015].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • August Bielowski: Monumenta Poloniae Historica.
  • F. Sielicki: Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat. Wrocław 2005
  • Połnoje sobranije russkich letopisiej. t. I., Leningrad 1926–1928
  • H. Krasowska: Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie. Warszawa 2012
  • Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. Warszawa 2009, ​ISBN 978-83-89607-81-2​

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Polacy na świecie
Autochtoniczni Polacy poza RP
Polonia w Europie
Polonia poza Europą

Polska

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polacy_na_Ukrainie&oldid=64799610”