Psychoterapia: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 01:26, 25 sty 2017

Psychoterapia – stosowanie metod psychologicznych, zwłaszcza opartych o regularny kontakt międzyludzki, w celu pomocy osobom zmagającym się z różnorodnymi problemami. Psychoterapia służy poprawie dobrostanu i zdrowia psychicznego, i może dotyczyć zmiany lub radzenia sobie z dokuczliwymi zachowaniami, przekonaniami, obsesjami, myślami lub emocjami, oraz rozwojowi relacji i umiejętności społecznych. Niektóre techniki psychoterapeutyczne są uznane za metody leczenia określonych zaburzeń psychicznych oparte na dowodach naukowych.

Istnieją tysiące różnych technik i form psychoterapeutycznych, czasem opartych o znacząco różne pojmowanie psychologii, etyki i metod pomocy. Większość polega na regularnych spotkaniach klienta lub grupy klientów z jednym lub kilkoma terapeutami. Wspólną cechą psychoterapii jest prymat metod psychologicznych, w odróżnieniu od leczenia psychiatrycznego, zorientowanego na metody medyczne i leki; przy tym, psychoterapia i medycyna mogą się nawzajem efektywnie uzupełniać.

Zasady dostępu do zawodu psychoterapeuty ustala najczęściej lokalne prawo lub dobrowolna organizacja zawodowa – psychoterapia jest z reguły traktowana jako zawód zaufania publicznego, ograniczony wymogiem zawodowej certyfikacji i superwizji, i wykonywany przez osoby z wykształceniem psychologicznym lub psychiatrycznym, po dodatkowych szkoleniach.

Teorie psychologiczne formułowali już tacy myśliciele starożytni jak Arystoteles i Galen^[1], a termin psychoterapia (al-ilaj nal-nafs) wprowadzili do słownictwa medycznego prawdopodobnie tacy średniowieczni medycy bliskowschodni jak Rhazes i Ali al-Tabari^[2]. Zachodni termin psychoterapia pochodzi od stgr. ψυχή: psyche – dusza i therapein – leczyć. Psychoterapia nowożytna powstała oryginalnie jako integralna część psychoanalizy, ale wraz z rozwojem psychologii sformułowano wiele innych podejść.

W rozumieniu medycznym należy podzielić psychoterapię na dwie istotnie różniące się od siebie dziedziny – ścisłą psychoterapię i pomoc psychospołeczną. Psychoterapia sensu stricto jest metodą z wyboru w leczeniu m.in. zaburzeń lękowych i zaburzeń osobowości. Pomoc psychospołeczna jest to mniej sformalizowane pomaganie – tam gdzie nie ma zdiagnozowanej (według ICD-10 i DSM-IV) choroby ani zaburzenia, ale jednak pacjent potrzebuje czyjejś pomocy.

Status w Polsce

W Polsce zawód psychoterapeuty nie jest bezpośrednio uregulowany prawnie. Do wykonywania psychoterapii uznanej przez Ministerstwo Zdrowia uprawnione są m.in. osoby z dyplomem lekarza, pielęgniarstwa, psychologii, pedagogiki i resocjalizacji, które ukończyły dodatkowe podyplomowe szkolenie z uznanej naukowo szkoły psychoterapii. Regulują to decyzje Ministerstwa i NFZ, oraz m.in. ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów^[3] oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach^[4].

Pewne usługi psychoterapeutyczne są dostępne w ramach bezpłatnych świadczeń medycznych dla osób objętych powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym przez NFZ. Mogą je świadczyć takie ośrodki, jak np. Poradnie Zdrowia Psychicznego, Poradnie Leczenia Uzależnień i Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, które zawarły umowy z NFZ.

Mechanizmy i efektywność

Według niektórych badań przeglądowych, większość klientów odnotowuje istotną poprawę już po około ośmiu–dwunastu sesjach terapeutycznych^[5]. Wyniki opublikowanej w 2017 r. metaanalizy 207 badań sugerują, że już ok. 8 tygodni psychoterapii może wiązać się z utrzymującymi się w badaniach kontrolnych po 6 miesiącach zmianami takich cech osobowości, jak stabilność emocjonalna i ekstrawersja^[6]. Efekt ten występował w znacznej mierze niezależnie od rodzaju terapii, czy wieku lub płci uczestników badania.

Czynniki terapeutyczne

Podjęto wiele prób sklasyfikowania i zbadania wpływu różnych czynników na efektywność psychoterapii. Wśród roboczych klasyfikacji czynników terapeutycznych można wymienić np. propozycję Irvina Yaloma^[7], Grencavage i Norcrossa^[8], oraz Lamberta^[9]. Duża część badań i metaanaliz, stwierdza, że efektywność odmiennych szkół psychoterapii głównego nurtu nie różni się znacząco. W interpretacji wielu autorów, skuteczność terapii w większości wynika z czynników wspólnych, przede wszystkim relacji terapeutycznej, a nie z cech specyficznych dla każdego podejścia. Oryginalnie, Saul Rosenzweig nazwał tę hipotezę werdyktem ptaka Dodo, cytując Alicję w Krainie Czarów^[10]^[11]. Przykładowo, publikacja Lamberta z 1992 r. przypisała różnym czynnikom następujący wkład procentowy w sukces terapii: zmiana pozaterapeutyczna (40%), tj. czynniki działające na klienta niezależnie od udziału w terapii, np. upływ czasu; czynniki wspólne (30%), występujące w większości podejść terapeutycznych, takie jak empatyczna relacja terapeutyczna; nadzieja (15%), część poprawy wynikająca z pozytywnych oczekiwań i wiary klienta w skuteczność terapii; wreszcie, specyficzne techniki (15%) – czynniki charakterystyczne dla poszczególnych podejść.

Wielu badaczy i praktyków z różnych szkół uważa jednak, że takie wyniki mogą być mylące, i w dużej mierze wynikać z metodologicznych artefaktów^[12] i słabości analiz^[13]^[14], np. porównywania wyników terapii na zbyt ogólnym poziomie, bez rozróżniania zaburzeń^[15]. Autorzy ci nie zgadzają się na używanie tych porównań jako argumentu na rzecz całkowitego zrównywania skuteczności wszystkich szkół terapii we wszystkich obszarach. Odrębny nurt badań i metaanaliz (dotyczących tzw. praktyki opartej na dowodach – ang. EST) skupiających się na skuteczności konkretnych terapii w konkretnych diagnozach, przedstawia silne dowody, że niektóre metody terapeutyczne mogą być jednak bardziej skuteczne wobec poszczególnych problemów, i nie jest wszystko jedno jakiej się użyje.

W 2014 r. specjalna część jednego z czasopism naukowych Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, Psychotherapy, została poświęcona tematowi wspólnych czynników terapeutycznych w zestawieniu z EST. Publikacje podkreśliły, że teorie wspólnych czynników terapeutycznych mogą być formułowane w sposób kompatybilny z teoriami specyficznej efektywności konkretnych technik, oraz wskazywały na liczne obszary i zagadnienia wymagające dalszych i dokładniejszych badań^[16].

Praktyka oparta na dowodach

Ruch evidence-based practice (EBP; także EBM, EBT – medicine, treatments itp.) – nurt praktyki opartej na dowodach – wyłonił się w drugiej połowie XX. wieku z nasilających się apeli o krytyczną, naukową ocenę decyzji i procedur stosowanych w medycynie, psychologii, polityce i innych obszarach życia społecznego^[17]^[18]. Na przełomie XX. i XXI. wieku jego postulaty zostały szeroko zaakceptowane, m.in. przez środowiska akademickie i towarzystwa zawodowe takie jak Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne^[19]^[20]. EBP w psychoterapii polega na obiektywnym badaniu efektywności różnych podejść, ze stopniowaniem wartości dowodowej różnych analiz, i promowaniem najbardziej wiarygodnych technik naukowych, takich jak eksperymenty kliniczne (RCT), podwójnie ślepe próby czy metaanalizy i recenzja naukowa kontrolujące jakość metodologiczną badań^[18]^[21]^[22]. W EBP kładzie się również nacisk na szanowanie indywidualnych wartości i preferencji klientów^[20].

Metody oparte na dowodach (EST – ang. empirically supported treatments) są definiowane np. jako „jasno zdefiniowane metody psychologiczne, których efektywność zademonstrowano w eksperymentach klinicznych w odniesieniu do ściśle określonej populacji^[23]”. W badaniach okazuje się jednak, że większość praktyków opiera się częściej na intuicji niż metodach naukowych^[24]^[25]^[26]. Kliniki i praktycy, którzy w większym stopniu korzystają z EST, notują większą efektywność i trwałość zmian terapeutycznych^[27].

Wykaz skutecznych metod według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego

Jeden z publicznych wykazów metod opartych na naukowych dowodach prowadzi Stowarzyszenie Psychologii Klinicznej Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, według rekomendacji grup zadaniowych ekspertów Towarzystwa^[28]. Rekomendacje te mogą się z czasem zmieniać, wraz z napływem wyników kolejnych badań, aktualna lista opiera się głównie na danych dostępnych do 1998 r., aktualizacja do 2015 r. nie została jeszcze opublikowana.

Wśród przedstawionych w wykazie APA powiązań zaburzeń z metodami terapeutycznymi o efektywności podpartej silnymi dowodami znajdują się na przykład:

bulimia – terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia interpersonalna^[29]^[30]
schizofrenia – poznawczo-behawioralny trening umiejętności społecznych (SST), terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia usprawniania poznawczego (CRT), program asertywności środowiskowej ACT, psychoedukacja rodziny, systemy chronionego zatrudnienia, systemy uczenia społecznego i gospodarki żetonowej
lęk społeczny – terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
zaburzenia depresyjne – terapia behawioralna/aktywacja behawioralna, terapia poznawczo-behawioralna Becka, terapia poznawczo-behawioralna CBASP, terapia interpersonalna, techniki rozwiązywania problemów (PST), trening zarządzania sobą (SMT)
osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline – terapia dialektyczno-behawioralna (DBT)
uzależnienie od alkoholu – behawioralna terapia par
ból przewlekły, fibromialgia, ból reumatyczny – wielokomponentowa terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia akceptacji i zaangażowania (ACT)
bezsenność – terapia poznawczo-behawioralna (CBT), metoda ograniczania snu (SRT), metoda kontroli bodźców (SCT), trening relaksacji, technika dyrektyw paradoksalnych

Psychoterapia a leczenie medyczne

Badania wskazują, że psychoterapia i leczenie psychiatryczne mogą się efektywnie uzupełniać, również w przypadku klinicznych zaburzeń psychiatrycznych, np. w leczeniu i radzeniu sobie z zaburzeniami afektywnymi^[31]^[32], zaburzeniami lękowymi i PTSD, uzależnieniami czy schizofrenią^[33]. W szczególności, o ile działanie leków jest często ograniczone do okresu ich zażywania, efekty udanej psychoterapii utrzymują się długotrwale.

Jatrogenia

Nieodpowiednia lub źle prowadzona terapia może wywołać u niektórych osób także negatywne skutki – działać jatrogennie^[34]. Badania efektywności tylko czasami (w jednym z przeglądów, w 21%^[35]) odnoszą się wprost do tego ryzyka. Część podejść diagnostycznych i terapeutycznych uznaje się obecnie w całości za zdyskredytowane lub poważnie ryzykowne. Jedną z propozycji klasyfikacji technik terapeutycznych pod względem groźby jatrogenii przedstawia praca Lilienfelda z 2007 r., która za ryzykowne uznaje na przykład takie podejścia, jak^[36]:

Szczegółowy debriefing CISD po doświadczeniu traumatycznego stresu – może pogłębiać ryzyko wywołania PTSD (co potwierdzono w przeglądzie systematycznym Cochrane^[37])
Niektóre programy profilaktyki młodocianej przestępczości i uzależnień oparte na prohibicji i straszeniu, takie jak Scared Straight oraz D.A.R.E. – mogą być nieskuteczne lub wręcz podnosić ryzyko przestępczości i uzależnień (również według badań^[38]^[39]^[40])
Techniki odzyskiwania wypartych wspomnień, np. pod hipnozą lub przez wolne skojarzenia – mogą tworzyć fałszywe wspomnienia i traumy (także według badań^[41]^[42]^[43]^[44]^[45])
Terapie zorientowane na zaburzenie dysocjacyjne tożsamości – mogą nasilać dysocjację tożsamości (także według badań^[46])
Terapie zaburzeń przywiązania oparte na przymusie i konfrontacji (np. holding therapy, reparenting) – wiążą się z zagrożeniem fizycznego zdrowia dzieci^[47]
Techniki ekspresyjne (np. z psychoterapii Gestalt) – mogą pogłębiać doświadczanie bolesnych emocji^[48]

W badaniu opinii 101 ekspertów metodą delficką zespołu Norcrossa z 2006 r. oceniono co najmniej jako „zapewne zdyskredytowane”, do „na pewno zdyskredytowane” takie techniki terapeutyczne, jak na przykład^[49]:

Terapie oparte na medycynie alternatywnej, takie jak terapia leczenia myśli Callahana, terapia orgonowa Reicha, używanie piramid energetycznych i kryształów leczniczych, bioenergetyka Lowena
Terapie hipnotycznej regresji do przeszłego życia
Terapie konwersyjne mające na celu zmianę orientacji seksualnej
Trening EST Erharda
Aroma- i koloroterapie, oraz terapie oparte na programowaniu neurolingwistycznym, do leczenia zaburzeń psychiatrycznych
Terapie schizofrenii oparte na teorii matki schizofrenogennej lub teorii podwójnego wiązania rodzinnego, i terapie autyzmu oparte na teorii oziębłej matki
Terapie zaburzeń przywiązania oparte na przymusie i konfrontacji (np. holding therapy, jw.)
Programy profilaktyki młodocianej przestępczości i uzależnień oparte na prohibicji i straszeniu, takie jak Scared Straight oraz D.A.R.E. (jw.)
Niektóre metody klasycznej psychoanalizy, takie jak terapia zazdrości o członek czy analiza snów Freuda

Spośród technik diagnostycznych, średnio negatywnie oceniono takie metody, jak na przykład:

Wiele testów projekcyjnych, np. test Szondiego, rysunek postaci ludzkiej, test Rorschacha, test drzewa Kocha, test dom–drzewo–człowiek^[50]^[51]
Ocena osobowości przez analizę charakteru pisma
Diagnoza osobowości z użyciem Enneagramu

Struktura

Kontrakt

Za ważny element powodzenia terapii uważa się zawarcie przymierza terapeutycznego, mającego wyraz między innymi w słownym lub pisemnym „kontrakcie” – który otwarcie formułuje obustronne cele i zaangażowanie w proces, i może podlegać w trakcie pracy adaptacji^[52].

Diagnoza

Prawidłowa diagnoza psychologiczna jest podstawą udanej pomocy. Obszary diagnozy mogą obejmować, zależnie od potrzeb, wiele wymiarów i aspektów funkcjonowania, z których można wymienić na przykład^[53]:

zasoby psychologiczne klienta i dotychczasowy mechanizm utrzymywania zdrowia (podejście salutogenetyczne),
mechanizm patologicznej adaptacji i funkcjonowania w zaburzeniu (podejście patogenetyczne),
wewnętrzne (np. osobowościowe) i zewnętrzne (np. społeczne, sytuacyjne) czynniki przyczynowe,
klasyfikacja zaburzenia (np. w systemie DSM-5 lub ICD-10), a wyjaśnianie jego indywidualnego mechanizmu,
skupienie na aktualnych objawach i mechanizmach, lub na genezie zaburzenia w przeszłości,
współzachorowalność, np. towarzyszące lękowi zaburzenie osobowości lub nadużywanie substancji,
ocenę poziomu wglądu, oporu i motywacji klienta

Współczesne systemy i podręczniki diagnostyczne, takie jak DSM-5, starają się łączyć wielowymiarowy opis zaburzenia i jego mechanizmów, z informacjami o metodach terapii opartych na dowodach.

Zbyt powierzchowna i wieloznaczna diagnoza może popadać w efekt horoskopowy (efekt Barnuma)^[54].

Klient psychoterapii ma prawo do wiedzy o swojej diagnozie, np. wg. kodeksu etycznego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Diagności nie dzielą się czasem swoją oceną, np. kierując się troską o emocje klienta, jednak najczęściej wiedza o diagnozie działa na klienta pozytywnie^[55]^[56].

Techniki subiektywne i obiektywne

Typowe techniki diagnostyczne obejmują m.in. obserwację, wywiad psychologiczny i testy psychologiczne. Mogą przyjmować one postaci bardziej lub mniej ustrukturowane, oraz opierać na mniej lub bardziej zobiektywizowanych normach i kluczach oceny^[57]^[58].

Badania pokazują, że klinicyści najczęściej posługują się w diagnozie intuicyjnymi metodami, i rzadko używają technik bardziej ustrukturowanych i testowych^[59]^[60], często w błędnym przekonaniu, że ich klienci również silnie preferują metody bardziej interpersonalne i spontaniczne^[61]^[62]. Tymczasem, jak zauważył już np. Meehl w 1954 r., techniki posługujące się obiektywnymi kryteriami i strukturą są w codziennej praktyce bardziej trafne i rzetelne^[63]. Metody subiektywne są użyteczne np. w przypadku nietypowych problemów, lub do analizowania mechanizmów i tworzenia nowych hipotez, ale ich weryfikację najlepiej wykonać według jasno określonych zasad^[64]. Spostrzeżenia Meehla potwierdziło wiele późniejszych badań i metaanaliz^[65]^[66]. Diagności nieposługujący się obiektywnymi metodami mają heurystyczną tendencję do przywiązywania nadmiernej uwagi do przypadkowych, bezwartościowych wskaźników^[67]^[68].

Nietrafna diagnoza jest problemem szczególnie wtedy, gdy przedłuża prawidłowe rozpoznanie i leczenie zaburzeń grożących życiu. Wśród takich problemów znajduje się zaburzenie osobowości typu borderline, jadłowstręt psychiczny oraz zaburzenie afektywne dwubiegunowe – w których przypadku śmiertelność szacuje się na 5–10%^[69]^[70]. Przykładowo, w badaniu doświadczeń osób cierpiących na zaburzenie afektywne dwubiegunowe z 1994 r., prawidłowa diagnoza zajęła poszkodowanym często nawet kilka lat kontaktu ze służbą zdrowia^[71].

Formy interwencji

Techniki, plan i formy pomocy psychologicznej zależą w dużej mierze od nurtu i podejścia psychoterapeutycznego. Najczęstszą formą jest psychoterapia indywidualna, polegająca na cotygodniowych, ok. 45–60-minutowych spotkaniach; przeciętna długość psychoterapii według niektórych badań to 8 sesji^[72]. W niektórych podejściach, np. poznawczo-behawioralnym, terapeuci proponują również klientom zadania domowe do wykonania pomiędzy spotkaniami – wg. badań zwiększają one skuteczność terapii^[73]. Wiele orientacji terapeutycznych opiera się wyłącznie na rozmowie (oraz ciszy, w niektórych technikach psychoanalitycznych^[74]). Terapie mogą obejmować jednak wiele różnych aktywności, przykładowo: ćwiczenia technik relaksacyjnych, analizę postawy ciała, działania artystyczne, lub interakcję ze zwierzętami (przy czym arteterapia znajduje szereg potwierdzonych naukowo zastosowań^[75], natomiast efektywność zooterapii nie została dotąd jednoznacznie wykazana^[76]).

Terapia a samopomoc

Nieprofesjonalną alternatywą dla psychoterapii są metody samopomocy psychologicznej, takie jak poradniki psychologiczne i grupy samopomocy (np. grupy programu 12 kroków, takie jak Anonimowi Alkoholicy). Ich efektywność jest bardzo zróżnicowana. Poradniki oferują niezindywidualizowaną pomoc, co w niektórych przypadkach może być nawet szkodliwe – np. pogłębiać ruminacje w depresji^[77]. Grupy samopomocy takie jak program 12 kroków są natomiast krytykowane przez niektórych badaczy za dogmatyczność, niepodleganie kontroli naukowej ani zawodowej i niską efektywność w porównaniu np. do technik medycznych i behawioralnych^[78]^[79]^[80].

Terapia indywidualna, rodzinna i grupowa

Psychoterapia w postaci grupowej polega z reguły na systematycznych spotkaniach małych grup klientów, do 12 os., i dwóch terapeutów. Może być ona realizowana w różnych orientacjach teoretycznych. Grupy przyjmują zazwyczaj kontrakt obejmujący między innymi pełną poufność spotkań. Spotkania terapii grupowej są zwykle dłuższe, niż indywidualnej, i trwają ok. 90 minut. Według Irvina D. Yaloma, terapia grupowa cechuje się obecnością dodatkowych, korzystnych, społecznych czynników terapeutycznych^[81]. Wstępne wyniki badań potwierdzają tę intuicję^[82]. Efektywność terapii grupowej wykazano w badaniach i metaanalizach, między innymi w odniesieniu do depresji lub lęku społecznego, oraz ogólnego funkcjonowania społecznego w różnych zaburzeniach^[83]^[84]^[85]^[86].

Terapia rodzinna jest typową formą w psychoterapii systemowej.

Terapia krótkoterminowa a długoterminowa

Tradycyjna psychoterapia psychoanalityczna dopuszcza wieloletnie kontynuowanie spotkań, jednak w XX. wieku zaprojektowano wiele krótszych form terapii, między innymi programy krótkoterminowe, zaplanowane tylko na jedną lub kilka sesji. Metaanaliza z 2008 r. sugerowała, że długie terapie psychodynamiczne są skuteczniejsze od innych i krótszych terapii, jednak jego ponowna analiza z 2010 r. ujawniła błędy obliczeniowe, po których usunięciu nie zaobserwowano takiej różnicy^[87]. Podobne wyniki uzyskały także nowsze badania – długość terapii nie przekłada się na opłacalny wzrost efektywności^[88]. Metaanaliza z 2014 r. wskazuje jednak, że długoterminowe terapie psychodynamiczne mogą być użyteczne w przypadku zaburzeń osobowości^[89].

Doświadczenie terapeuty

Według pojedynczych badań, długość doświadczenia psychoterapeuty nie jest sama w sobie ważnym czynnikiem powodzenia terapii^[90]^[91]^[92].

Superwizja

Ważnym elementem profesjonalnej psychoterapii jest superwizja terapeutów. Polega ona na poddawaniu się terapeutów regularnym konsultacjom i terapii własnej. Superwizja pomaga terapeutom zachować własne zdrowie oraz poddawać swoje oceny krytycznej, profesjonalnej refleksji. Badania potwierdzają, że superwizja sprzyja efektywności terapeuty^[93].

Nurty w psychoterapii

Mnogość systemów terapeutycznych może być klasyfikowana na wiele różnych sposobów. Lidia Grzesiuk w podręczniku Psychoterapia proponuje zbliżony do następującego podział (podobny do innych popularnych klasyfikacji, np. z encyklopedii Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego)^[94]^[95]:

podejście psychoanalityczne i psychodynamiczne,
podejście behawioralne i poznawczo-behawioralne,
podejście humanistyczne i egzystencjalne,
podejście systemowe,
Inne szkoły (m. in. podejścia eklektyczne, czy psychoterapia Ericksonowska)

Klasyczne terapie psychoanalityczne

Historycznie, klasyczna psychoanaliza miała bardzo duży wkład w popularyzację psychologii i psychoterapii. Była również celem intensywnej krytyki, zarówno z pozycji naukowych, jak i politycznych oraz religijnych^[96]. W szczególności, filozof nauki Karl Popper przedstawił freudowską psychoanalizę jako czołowy przykład pseudonauki^[97]. Skuteczne techniki i liczne trafne koncepcje z tego nurtu zostały zaadaptowane przez inne szkoły; obecnie, większość elementów klasycznej psychoanalizy jest uważana za mało efektywne, nienaukowe i archaiczne już podejście^[49]^[98]. Jego tradycję kontynuują nowoczesne, bardziej empiryczne podejścia psychoanalityczne (reprezentowane np. przez Petera Fonagy'ego) oraz podejścia psychodynamiczne (popularyzowane np. przez Nancy McWilliams)^[99]^[100].

Psychoanaliza freudowska

Główny artykuł: Psychoanaliza.

Podejście ukształtowane przez Zygmunta Freuda. Proponuje wyjaśnienia mechanizmów powstawania zaburzeń neurotycznych, przez odwołanie do nieświadomych konfliktów wewnętrznych między instancjami psychicznymi id, ego, superego, angażujących patologiczne mechanizmy obronne. Trzy główne cele terapii:

pełne, nieselektywne usuwanie przeniesień wyłącznie przez ich interpretowanie
możliwie szerokie uświadamianie nieświadomych myśli i emocji
usuwanie mechanizmów obronnych wyłącznie poprzez ich interpretowanie

Teoria relacji z obiektem i psychologia ego (self)

Główny artykuł: Teoria relacji z obiektem.

Nurty teorii relacji z obiektem i psychologii ego wykształciły się w dużej mierze dzięki pracy takich klinicystów jak Anna Freud, Margaret Mahler, Donald W. Winnicot czy Melanie Klein z dziećmi. Inni przedstawiciele to np. Heinz Kohut i Otto Kernberg, zajmujący się zaburzeniami osobowości, Wilfred Bion, który rozwinął psychoanalityczne koncepcje psychozy, jak i terapii grupowej, oraz Milton Erickson. Sformułowali oni wpływowe teorie wczesnego rozwoju psychicznego człowieka, w których kluczową rolę gra relacja z pierwotnym obiektem przywiązania. Stworzyli również rozbudowane teorie wiążące zaburzenia osobowości ze specyficznymi problemami rozwojowymi, oraz teorie działania ego, obejmujące pozytywne i przystosowawcze funkcje mechanizmów obronnych^[101]. Podejście to wpłynęło na rozwój teorii przywiązania, oraz terapii rodzinnych i systemowych.

Cele terapii:

interpretacja mechanizmów obronnych, zwłaszcza przeniesienia i przeciwprzeniesienia,
zawiązanie dobrej relacji terapeutycznej, umożliwiającej klientowi bezpieczne odtworzenie i analizę schematów relacji i przeżycie doświadczeń korekcyjnych

Najważniejsza w terapii opartej na TRO jest intensywna relacja pacjenta z terapeutą, wywołująca zjawisko przeniesienia pierwotnych schematów relacyjnych na kontekst terapii,co daje klientowi możliwość wglądu i przeżycia doświadczenia korekcyjnego, i dzięki temu zmiany reakcji i emocji na bardziej prawidłowe^[101].

Neopsychoanaliza

Główny artykuł: Szkoły psychoanalizy.

Inne nurty psychoanalizy obejmują m.in. społeczną teorię nerwic Karen Horney, oraz ezoteryczne, kulturowe koncepcje C. G. Junga.

Carl Gustav Jung dowodził, że część nieświadomości jest zbiorowa, i obejmuje tzw. archetypy, uniwersalne wzorce psychiczne – najstarsze i powszechne doświadczenia ludzkości. Autor ten opublikował popularne pozycje na temat psychoanalizy kulturowej, wprowadził do psychologii takie pojęcia jak introwersja, ekstrawersja i kompleks. Sam prywatnie zmagał się z doświadczeniami psychotycznymi^[102].

Cele terapii:

badanie i uświadamianie przez pacjenta symboli, zwłaszcza symboli zbiorowych – typowych dla całej kultury ludzkiej
dotarcie do nieświadomości poprzez analizę symboli występujących w marzeniach sennych i fantazjach pacjenta
doprowadzenie pacjenta do wykorzystania własnej nieświadomej mądrości

Nowoczesna psychoanaliza i terapie psychodynamiczne

Główny artykuł: Psychoterapia psychodynamiczna.

Terapie psychodynamiczne (często stosuje się wymiennie określenie psychoanalityczne) opierają się na częściowej adaptacji technik i ram pojęciowych psychoanalizy, szczególnie teorii relacji z obiektem i psychologii ego. Podejście to charakteryzuje^[103]:

skupienie na centralnych, nieświadomych konfliktach psychicznych, zwłaszcza powtarzających się w biografii osoby
uznanie działania i ważności nieświadomych mechanizmów obronnych
przekonanie o tym, że zaburzenia mają najczęściej korzenie w doświadczeniach wczesnodziecięcych
pogląd, że wewnętrzna reprezentacja doświadczeń jest zorganizowana wokół relacji z osobami znaczącymi
przekonanie, że schematy relacyjne są ujawniane i odtwarzane w terapii w procesach przeniesienia i przeciwprzeniesienia
wykorzystywanie interpretacji przeniesienia, innych mechanizmów obronnych oraz objawów problemowych jako mechanizmu leczenia
założenie, że wgląd jest kluczowy dla powodzenia terapii

Współczesne badania psychoanalityczne podejmują próby łączenia teorii psychodynamicznych z językiem psychologii poznawczej. Jednym z wiodących, wielokrotnie nagradzanych badaczy w tej dziedzinie jest Peter Fonagy, opisujący zaburzenia osobowości w kategoriach dysfunkcjonalnych schematów przywiązania, reprezentacji obiektów (mentalizacji) i regulacji emocji^[104]^[105].

Według części badań, psychoterapia dynamiczna jest w wielu obszarach podobnie efektywna jak inne podejścia^[106], m.in. w leczeniu depresji^[107] i zaburzeń osobowości^[108], zarówno w formie terapii długoterminowej^[109], jak krótkoterminowej^[110]^[111]. Jakość metaanaliz dotyczących terapii psychodynamicznej jest jednak krytykowana^[112]^[113], jak stwierdza w przeglądzie z 2015 r. także psychoanalityk Peter Fonagy: poziom badań pozostawia wiele do życzenia, i jest to jednak obszar wymagający dalszych, dokładniejszych analiz^[108].

Terapie behawioralne i poznawczo-behawioralne

Terapia behawioralna

Główny artykuł: Psychoterapia behawioralna.

Psychoterapia behawioralna wyłoniła się z behawioryzmu. Ukształtowali ją tacy przedstawiciele jak Albert Bandura (autor teorii społecznego uczenia się), Hans Eysenck i Joseph Wolpe. W terapii tej objawy psychopatologiczne pacjenta traktuje się jako nieprzystosowawcze zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te, jak i zachowania przystosowawcze, kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego, lub modelowania. Wśród technik behawioralnych są np. treningi umiejętności, desensytyzacja czy gospodarka żetonowa. Przykładem takich narzędzi są też treningi oparte na mnemonikach behawioralnych, takich jak zasada HALT z grup samopomocy Anonimowych Alkoholików^[114], ACCEPT i IMPROVE z terapii dialektyczno-behawioralnej, lub ACT z terapii akceptacji i zaangażowania. Ułatwiają one uporządkowanie zachowania w sytuacji stresowej.

Cele terapii:

Psychoterapeuta na podstawie wywiadu z klientem i jego bliskimi, jak też opierając się na wynikach badań (np. w formie testów lub eksperymentów klinicznych), identyfikuje sposób kształtowania się nieprzystosowawczego nawyku oraz powstające sekwencje: „bodziec – nawyk dezadaptacyjny”

wyjaśnia klientowi mechanizmy powstawania jego nieprawidłowych nawyków
proponuje określone procedury terapeutyczne i wyjaśnia mechanizm ich działania – tj. naukę nowych, bardziej przystosowawczych form zachowania
psychoterapeuta wraz z klientem ustala kontrakt terapeutyczny w tym zwłaszcza cel terapii

Techniki behawioralne są uważane za szczególnie skuteczne w leczeniu m.in. depresji^[115]^[116]^[117], uzależnień^[118]^[119]^[120], nadwagi^[121], oraz poprawy funkcjonowania społecznego w schizofrenii^[122] lub radzenia sobie z chronicznym bólem^[123].

Terapia poznawcza

Terapia poznawcza (ang. cognitive therapy – CT) została zapoczątkowana przez Aarona Becka w latach 1960-tych w celu leczenia depresji, i rozwinięta m.in. przez Judith Beck i Alberta Ellisa. Sformułowali oni poznawczy model depresji, wyrażającej się w zbiorze konkretnych zniekształceń poznawczych w percepcji siebie, świata i przyszłości (tzw. triada depresyjna Becka). Zniekształcenia te powstają w rezultacie procesu uczenia się. Niewłaściwy sposób percepcji i interpretacji zdarzeń jest przyczyną dezadaptacyjnych zachowań^[124]. Prace te zainspirowały i znalazły potwierdzenie w badaniach Martina Seligmana nad zjawiskiem wyuczonej bezradności^[125].

Cele terapii:

nastawiona jest na usuwanie zaburzeń myślenia, uczy rozpoznawania dysfunkcjonalnego sposobu myślenia i jego eliminowania,
uczy pacjenta identyfikować schematy poznawcze, tkwiące u podstaw irracjonalnych myśli: myśli automatyczne, przekonania pośrednie i przekonania podstawowe,
psychoterapeuta informuje pacjenta, w jaki sposób dochodzi do zaburzeń emocjonalnych oraz występowania dysfunkcjonalnych zachowań,
dowodzi, że między sytuacją zdarzeniami, w jakich pacjent uczestniczy a jego emocjami zachowaniami pośredniczy sposób interpretacji zdarzeń składających się na tę interpretację,
psychoterapeuta zwraca pacjentowi uwagę na to, że stały, automatyczny sposób interpretacji zdarzeń powinien być traktowany wyłącznie jako hipoteza, którą trzeba weryfikować empirycznie.

Terapia poznawcza jest uznawana w świetle badań i metaanaliz za szczególnie skuteczną w leczeniu m.in. zaburzeń depresyjnych, także ciężkich^[126]^[127]^[128]^[129], depresji w przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego^[130], i dystymii^[131]. Może mieć postać indywidualną i grupową^[132], i ma z reguły formę terapii krótko- do średnioterminowej (ok. 8-16 sesji).

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna (ang. cognitive-behavioral therapy, CBT) to szeroki nurt integrujący wcześniej powstałe podejścia behawioralne i poznawcze, w oparciu o teorie psychologii poznawczej, i rozszerzający je na wiele nowych zastosowań. CBT stosuje analizę czynników wpływających na zachowanie klienta, skupiając się na wywoływanych przez nie procesach poznawczych. Wykorzystuje eksperymenty behawioralne, by tą drogą sprowokować wystąpienie zmian w myśleniu.

U dorosłych CBT wykazała rolę i skuteczność w leczeniu zaburzeń lękowych^[133]^[134], nastróju depresyjnego^[135]^[136], zaburzenia odżywiania^[137], chronicznego lumbago^[138], zaburzenia osobowości^[139], psychozy^[140], schizofrenii^[141], zespołu uzależnienia fizjologicznego (od substancji)^[142], w dopasowaniu się, depresji, i lęku związanymi z fibromialgii^[143], i po przerwaniu rdzenia kręgowego^[144].

U dzieci i nastolatków CBT ma zastosowanie w leczeniu zaburzeń lękowych^[145], dysmorfofobii^[146], nastróju depresyjnego i myśli samobójczych^[147], zaburzenia odżywiania i otyłości^[148], zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych^[149], i zespołu stresu pourazowego^[150], jak również zespołu tików, trichotillomanii, i innych zespołów powtarzalnego zachowania^[151]. CBT-SP ((ang.) suicide prevention), adaptacja CBT dla prewencji samobójstw, została stworzona specyficznie dla leczenia młodocianych, którzy są dotknięci silnym nastrojem depresyjnym i niedawno usiłowali popełnić samobójstwo w ciągu ostatnich 90 dni, przy czym okazała się być do zaakceptowania, możliwa, i skuteczna^[152]. Sparx jest grą komputerową pomagającą młodocianym przy pomocy motod CBT w uczeniu się, w jaki sposób rozwiązywać własne problemy. CBT okazała się być skuteczna przeciw zespołowi stresu pourazowego u bardzo młodych dzieci (w wieku 3 do 6 lat)^[153]. CBT została przystosowana również do leczenia różnych dolegliwosci dziecięcych^[154], włączając zaburzenia depresyjne i różne zaburzenia lękowe.

Terapia dialektyczno-behawioralna

Główny artykuł: Terapia dialektyczno-behawioralna.

Terapia dialektyczno-behawioralna (ang. dialectical behavior therapy, DBT) to postać terapii poznawczo-behawioralnej zaprojektowanej przez Marshę M. Linehan do pomocy klientom dotkniętych zaburzeniem osobowości typu borderline. Opiera się na rozbudowanym, poznawczym modelu zaburzeń osobowości i łączeniu technik poznawczych, teorii regulacji emocji i takich technik jak uważność (ang. mindfulness). Przedstawia całościowy protokół pracy, obejmujący zarówno program psychoterapii indywidualnej i grupowej, dostępność kryzysowego kontaktu telefonicznego klienta z terapeutą, oraz system superwizji terapeutów^[155]. Marsha Linehan przyznała w wywiadzie dla The New York Times, że oparciem i motywacją są jej doświadczenia z własnym zaburzeniem borderline^[156].

Badania i metaanalizy wskazują, że DBT jest szczególnie skuteczna w terapii ofiar przemocy domowej^[157], zaburzenia osobowości typu borderline^[158]^[159]^[160] (m.in. w przeglądzie Cochrane, z zastrzeżeniem ograniczonej jakości badań^[161]), oraz zachowań autodestrukcyjnych i samobójczych^[162]^[163]^[164]. Zależnie od zastosowania, jest prawdopodobnie efektywna również w relatywnie krótkoterminowych, 12-tygodniowych^[157] i 6-miesięcznych postaciach^[163].

Terapia akceptacji i zaangażowania

Główny artykuł: Terapia akceptacji i zaangażowania.

Terapia akceptacji i zaangażowania (ang. acceptance and commitment therapy, ACT) jest klasyfikowana jako rodzaj terapii poznawczo-behawioralnej lub behawioralnej, i charakteryzuje się wykorzystaniem technik uważności (ang. mindfulness).

Terapie humanistyczno-egzystencjalne

Główny artykuł: Psychoterapia humanistyczna.

Główny reprezentant: C. Rogers

Zaburzenia pacjenta powstają w dzieciństwie, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych. Przez to człowiek w życiu dorosłym może działać destruktywnie, nieefektywnie, przeżywać napięcia itp. Cele:

wytworzenie zaufania między terapeutą a pacjentem
stworzenie pacjentowi możliwości sprzyjającego rozwoju
wyzwolenie sił leczniczych tkwiących w pacjencie, aby mógł zrozumieć własny problem i wprowadzić konstruktywne zmiany w życie

Terapia Gestalt

Główny artykuł: Psychoterapia Gestalt.

Główny twórca: twórca Perls, opierał się na założeniach, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne figury, całości, postaci.

Terapia ma charakter niedyrektywny.

Cele terapii:

stworzenie warunków do pełnego doświadczania siebie do poszerzenia świadomości, polegającego między innymi na doświadczaniu przeciwieństw. Co pozwala na dokonywanie odpowiednich w życiu wyborów, zgodnych z autentycznymi pragnieniami i przyczynia się także do nawiązywania z innymi ludźmi rzeczywistych kontaktów.

Terapia egzystencjalna

Twórca: Rollo May.

Cele terapii:

terapia ta zmierza do przewrócenia pacjentowi ontologicznej pewności, którą może on osiągnąć, jeśli będzie w stanie ujawnić własne „ja prawdziwe”. Odbywać się to może tylko w warunkach stwarzających poczucie bezpieczeństwa.
stworzenie z pacjentem kontaktu opartego na zrozumieniu pacjenta przy emocjonalnie pozytywnym ustosunkowaniu się psychoterapeuty
ujawnienie przez pacjenta „Ja prawdziwego” co prowadzi do identyfikacji uczuć i pragnień, odróżnienia ich od potrzeb innych ludzi, którzy pragnęli nimi zawładnąć, wchłonąć, pozbawić autonomii

Terapie systemowe

Główny artykuł: Psychoterapia systemowa.

Aby zrozumieć problemy pacjenta trzeba zwrócić uwagę na mechanizm sprzężeń zwrotnych, funkcjonujących w systemach społecznych, których pacjent jest członkiem.

Szkoła komunikacyjna

gł. przedstawiciel P. Watzlawick, J. H. Deawin, B.D Jackson, G. Bateson, J. Halley oraz M. Selwini-Pallazoli

P. Watzlawick – każde ludzkie zachowanie traktowane jest jako komunikat, symptomy chorobowe też mogą być rozumiane jako niewerbalne komunikaty przekazywane w sposób nieintencjonalny.

Cele:

obserwowanie patogennych wzorów komunikowania się w rodzinie
wprowadzenie nowych reguł komunikowania się w systemie rodzinnym
posługiwanie się językiem performatywnym, (co zachęca pacjenta do działania)
terapia dyrektywna

Pallazolli – szkoła Mediolańska

Źródeł zaburzeń upatrywał w specyficznie ukształtowanych danej rodzinie regułach określających transakcje komunikacyjne.

Cele:

wykrycie fundamentalnej reguły, według, której przebiega to oddziaływanie w rodzinie
zmiana tej reguły a także innych-pochodnych o zasady podstawowej
terapia dyrektywna krótkoterminowa- nastawiona na rozwiązywanie konkretnego problemu zgłaszanego aktualnie przez rodzinę
- Gł. przedstawiciel Minuchin

Objaw chorobowy zgłaszającego się na terapię członka rodziny należy traktować jako przejaw dysfunkcjonalności całego systemu rodzinnego.

Cele:

zmiana struktury rodziny, czyli pozycji, jaką zajmują poszczególni członkowie
wyznaczanie granic między podsystemami, gdy są one zbyt słabo wyznaczone, albo ich otwieranie, gdy są nazbyt sztywne.
terapeuta osiąga te cele włączając się w system rodzinny z pozycji lidera. Powstaje wówczas nowy system, stwarzający warunki, które pozwalają na przekształcenie systemu rodzinnego.

Inne szkoły psychoterapii

Psychoterapia ericksonowska
Neuro-lingwistyczna psychoterapia - NLPt (nie należy jej mylić z neurolingwistycznym programowaniem - NLP, które jest definiowane jako jedna z dziedzin praktycznej psychologii)
systemy należące do tzw. "body-psychotherapy"
Terapia zorientowana na proces (Arnold Mindell)
Terapia socjoterapeutyczna (socjoterapia)

Kombinacje nurtów

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Gdy psychoterapeuta łączy w swoim podejściu teoretycznym i w praktyce kilka nurtów, mówi się o psychoterapii eklektycznej. Istnieją również różne odmiany psychoterapii integratywnej, które poszukują syntezy poszczególnych podejść i metod.

Instytucje pozarządowe certyfikujące pracę psychoterapeutów i terapeutów pedagogicznych.

Niektóre kierunki psychoterapeutyczne

Psychoanaliza, psychoterapia psychodynamiczna, terapia behawioralno-poznawcza, psychoterapia systemowa, psychoterapia Gestalt, psychoterapia ericksonowska, psychologia procesu, neuro-lingwistyczna psychoterapia, analiza transakcyjna, analiza egzystencjalna, logoterapia, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Bibliografia

Lidia Grzesiuk (2005-2012): Psychoterapia - podręcznik akademicki t. 1-7. Warszawa, Wyd. Eneteia.
Walker Wolfgang (2001): Przygoda z komunikacją. Bateson, Perls, Satir, Erickson. Początki NLP. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003. ISBN 83-87944-24-6.
Janusz Rybakowski, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka: Psychiatria. Podstawy psychiatrii. T. 1. Wrocław: Elsevier, Urban & Parner, 2010. ISBN 978-83-7609-102-0.
Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 2. Wrocław: Urban & Parner, 2003. ISBN 83-87944-72-6.

↑ Ryszard (1937- ).R.(1. ). Stachowski Ryszard (1937- ).R.(1. )., Historia współczesnej myśli psychologicznej : od Wundta do czasów najnowszych, Wydaw. Naukowe "Scholar", 2004, ISBN 978-83-7383-096-7, OCLC 749243976 .
↑ W.M.W.M. Mohamed W.M.W.M., Arab and Muslim contributions to modern neuroscience, wyd. 169(3), IBRO History of Neuroscience, 2008, s. 255 .
↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Internetowy System Aktów Prawnych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-10-18] .
↑ Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Internetowy System Aktów Prawnych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-10-18] .
↑ Nathan B.N.B. Hansen Nathan B.N.B., Michael J.M.J. Lambert Michael J.M.J., Evan M.E.M. Forman Evan M.E.M., The Psychotherapy Dose-Response Effect and Its Implications for Treatment Delivery Services, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 9 (3), 2002, s. 329–343, DOI: 10.1093/clipsy.9.3.329, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ Brent W.B.W. Roberts Brent W.B.W. i inni, A Systematic Review of Personality Trait Change Through Intervention., „Psychological Bulletin”, 2017, DOI: 10.1037/bul0000088, ISSN 1939-1455 [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ IrvinI. Yalom IrvinI., Psychoterapia grupowa: teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, ISBN 83-233-2108-6, OCLC 749734448 .
↑ Lisa M.L.M. Grencavage Lisa M.L.M., John C.J.C. Norcross John C.J.C., Where are the commonalities among the therapeutic common factors?, „Professional Psychology: Research and Practice”, 21 (5), s. 372–378, DOI: 10.1037/0735-7028.21.5.372 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Norcross i inni, Handbook of psychotherapy integration, Basic Book, 1992, ISBN 0-465-02879-9, OCLC 25547822 .
↑ SaulS. Rosenzweig SaulS., Some implicit common factors in diverse methods of psychotherapy., „American Journal of Orthopsychiatry”, 6 (3), s. 412–415, DOI: 10.1111/j.1939-0025.1936.tb05248.x [dostęp 2017-01-20] .
↑ Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., HalH. Arkowitz HalH., Are All Psychotherapies Created Equal?, „Scientific American Mind”, 23 (4), s. 68–69, DOI: 10.1038/scientificamericanmind0912-68 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ RickR. Budd RickR., IanI. Hughes IanI., The Dodo Bird Verdict--controversial, inevitable and important: a commentary on 30 years of meta-analyses, „Clinical Psychology & Psychotherapy”, 16 (6), 2009, s. 510–522, DOI: 10.1002/cpp.648, ISSN 1099-0879, PMID: 19728292 [dostęp 2017-01-20] .
↑ PaulP. Crits-Christoph PaulP., Limitations of the dodo bird verdict and the role of clinical trials in psychotherapy research: Comment on Wampold et al. (1997)., „Psychological Bulletin”, 122 (3), s. 216–220, DOI: 10.1037/0033-2909.122.3.216 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Robert J.R.J. DeRubeis Robert J.R.J., Melissa A.M.A. Brotman Melissa A.M.A., Carly J.C.J. Gibbons Carly J.C.J., A Conceptual and Methodological Analysis of the Nonspecifics Argument, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 12 (2), 2005, s. 174–183, DOI: 10.1093/clipsy.bpi022, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ JedidiahJ. Siev JedidiahJ., Jonathan D.J.D. Huppert Jonathan D.J.D., Dianne L.D.L. Chambless Dianne L.D.L., The Dodo Bird, treatment technique, and disseminating empirically supported treatments., „the Behavior Therapist”, 32(4), 1 kwietnia 2009, s. 71-76, ISSN 0278-8403 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Special section: Common factors, „Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training”, 51 (4), APA PsycNET, 2014, s. 476–524 [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ Evidence-based medicine. A new approach to teaching the practice of medicine. Evidence-Based Medicine Working Group, „JAMA: The Journal of the American Medical Association”, 268 (17), s. 2420–2425, DOI: 10.1001/jama.268.17.2420 .
↑ ^a ^b A.L.A.L. Cochrane A.L.A.L., Effectiveness and efficiency: random reflections on health services, Nuffield Provincial Hospitals Trust, 1972, ISBN 0-900574-17-8 .
↑ Linda F.L.F. Campbell Linda F.L.F. i inni, Recognition of psychotherapy effectiveness: the APA resolution, „Psychotherapy (Chicago, Ill.)”, 50 (1), 2013, s. 98–101, DOI: 10.1037/a0031817, ISSN 1939-1536, PMID: 23505985 [dostęp 2017-01-21] .
↑ ^a ^b APA Presidential Task Force on Evidence-Based Practice, Evidence-based practice in psychology, „The American Psychologist”, 61 (4), 2006, s. 271–285, DOI: 10.1037/0003-066X.61.4.271, ISSN 0003-066X, PMID: 16719673 [dostęp 2017-01-21] .
↑ HowardH. Balshem HowardH. i inni, GRADE guidelines: 3. Rating the quality of evidence, „Journal of Clinical Epidemiology”, 64 (4), s. 401–406, DOI: 10.1016/j.jclinepi.2010.07.015 .
↑ BonnieB. Spring BonnieB., Evidence-based practice in clinical psychology: What it is, why it matters; what you need to know, „Journal of Clinical Psychology”, 63 (7), 2007, s. 611–631, DOI: 10.1002/jclp.20373, ISSN 1097-4679 [dostęp 2017-01-21] (ang.).
↑ D.L.D.L. Chambless D.L.D.L., S.D.S.D. Hollon S.D.S.D., Defining empirically supported therapies, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 66 (1), 1998, s. 7–18, ISSN 0022-006X, PMID: 9489259 [dostęp 2017-01-21] .
↑ MiriamM. Stewart MiriamM. i inni, Researching reducing health disparities: mixed-methods approaches, „Social Science & Medicine (1982)”, 66 (6), 2008, s. 1406–1417, DOI: 10.1016/j.socscimed.2007.11.021, ISSN 0277-9536, PMID: 18248867 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Charles M.Ch.M. Boisvert Charles M.Ch.M., DavidD. Faust DavidD., Practicing psychologists' knowledge of general psychotherapy research findings: Implications for science-practice relations., „Professional Psychology: Research and Practice”, 37 (6), s. 708–716, DOI: 10.1037/0735-7028.37.6.708 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O. i inni, Why many clinical psychologists are resistant to evidence-based practice: Root causes and constructive remedies, „Clinical Psychology Review”, 33 (7), The Future of Evidence-Based Practice in Psychotherapy, 2013, s. 883–900, DOI: 10.1016/j.cpr.2012.09.008 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Kelly C.K.C. Cukrowicz Kelly C.K.C. i inni, Improved treatment outcome associated with the shift to empirically supported treatments in an outpatient clinic is maintained over a ten-year period., „Professional Psychology: Research and Practice”, 42 (2), 2011, s. 145–152, DOI: 10.1037/a0021937, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Dianne L.D.L. Chambless Dianne L.D.L. i inni, Update on empirically validated therapies, II, „PsycEXTRA Dataset”, DOI: 10.1037/e619622010-001 [dostęp 2017-01-20] .
↑ W.S.W.S. Agras W.S.W.S. i inni, A multicenter comparison of cognitive-behavioral therapy and interpersonal psychotherapy for bulimia nervosa, „Archives of General Psychiatry”, 57 (5), 2000, s. 459–466, ISSN 0003-990X, PMID: 10807486 [dostęp 2017-01-21] .
↑ B. TimothyB.T. Walsh B. TimothyB.T. i inni, Treatment of bulimia nervosa in a primary care setting, „The American Journal of Psychiatry”, 161 (3), 2004, s. 556–561, DOI: 10.1176/appi.ajp.161.3.556, ISSN 0002-953X, PMID: 14992983 [dostęp 2017-01-21] .
↑ P.P. Cuijpers P.P. i inni, The contribution of active medication to combined treatments of psychotherapy and pharmacotherapy for adult depression: a meta-analysis, „Acta Psychiatrica Scandinavica”, 121 (6), 2010, s. 415–423, DOI: 10.1111/j.1600-0447.2009.01513.x, ISSN 1600-0447, PMID: 19922522 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Zac E.Z.E. Imel Zac E.Z.E. i inni, A meta-analysis of psychotherapy and medication in unipolar depression and dysthymia, „Journal of Affective Disorders”, 110 (3), 2008, s. 197–206, DOI: 10.1016/j.jad.2008.03.018, ISSN 0165-0327, PMID: 18456340 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Susan G.S.G. Lazar Susan G.S.G., The cost-effectiveness of psychotherapy for the major psychiatric diagnoses, „Psychodynamic Psychiatry”, 42 (3), 2014, s. 423–457, DOI: 10.1521/pdps.2014.42.3.423, ISSN 2162-2604, PMID: 25211432 [dostęp 2017-01-20] .
↑ David H.D.H. Barlow David H.D.H., Negative effects from psychological treatments: a perspective, „The American Psychologist”, 65 (1), 2010, s. 13–20, DOI: 10.1037/a0015643, ISSN 1935-990X, PMID: 20063906 [dostęp 2017-01-20] .
↑ UlfU. Jonsson UlfU. i inni, Reporting of harms in randomized controlled trials of psychological interventions for mental and behavioral disorders: a review of current practice, „Contemporary Clinical Trials”, 38 (1), 2014, s. 1–8, DOI: 10.1016/j.cct.2014.02.005, ISSN 1559-2030, PMID: 24607768 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., Psychological Treatments That Cause Harm, „Perspectives on Psychological Science”, 2 (1), 2016, s. 53–70, DOI: 10.1111/j.1745-6916.2007.00029.x [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ S.S. Rose S.S. i inni, Psychological debriefing for preventing post traumatic stress disorder (PTSD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (2), 2002, CD000560, DOI: 10.1002/14651858.CD000560, ISSN 1469-493X, PMID: 12076399 [dostęp 2017-01-21] .
↑ AnthonyA. Petrosino AnthonyA. i inni, 'Scared Straight' and other juvenile awareness programs for preventing juvenile delinquency, John Wiley & Sons, Ltd, 30 kwietnia 2013, DOI: 10.1002/14651858.cd002796.pub2/abstract, ISBN 14651858 [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ D.P.D.P. ROSENBAUM D.P.D.P., G.S.G.S. HANSON G.S.G.S., Assessing the Effects of School-Based Drug Education: A Six-Year Multilevel Analysis of Project D.A.R.E., „Journal of Research in Crime and Delinquency”, 35 (4), 2016, s. 381–412, DOI: 10.1177/0022427898035004002 [dostęp 2017-01-21] (ang.).
↑ Donald R.D.R. Lynam Donald R.D.R. i inni, Project DARE: No effects at 10-year follow-up., „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 67 (4), 1999, DOI: 10.1037/0022-006X.67.4.590, ISSN 1939-2117 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Elizabeth F.E.F. Loftus Elizabeth F.E.F., John C.J.C. Palmer John C.J.C., Reconstruction of automobile destruction: An example of the interaction between language and memory, „Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior”, 13 (5), 1974, s. 585–589, DOI: 10.1016/S0022-5371(74)80011-3 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Whitfield i inni, Misinformation concerning child sexual abuse and adult survivors, Haworth Maltreatment & Trauma Press, 2001, ISBN 0-7890-1901-9, OCLC 49261319 .
↑ Ketcham, Katherine, 1949-, The myth of repressed memory : false memories and allegations of sexual abuse, St. Martin's Griffin, 1996, ISBN 978-0-312-14123-3, OCLC 33359619 .
↑ Royal College of Psychiatrists' Working Group on Reported Recovered Memories of Child Sexual Abuse: Professor Sydney Brandon (Chair) i inni, Reported recovered memories of child sexual abuse, „The Psychiatrist”, 21 (10), 1997, s. 663–665, DOI: 10.1192/pb.21.10.663, ISSN 1758-3209 [dostęp 2017-01-21] (ang.).
↑ Scientific status of refreshing recollection by the use of hypnosis. Council on Scientific Affairs, „JAMA: The Journal of the American Medical Association”, 253 (13), s. 1918–1923, DOI: 10.1001/jama.253.13.1918 .
↑ AugustA. Piper AugustA., HaroldH. Merskey HaroldH., The persistence of folly: critical examination of dissociative identity disorder. Part II. The defence and decline of multiple personality or dissociative identity disorder, „Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne De Psychiatrie”, 49 (10), 2004, s. 678–683, ISSN 0706-7437, PMID: 15560314 [dostęp 2017-01-21] .
↑ M.M. Chaffin M.M., Report of the APSAC Task Force on Attachment Therapy, Reactive Attachment Disorder, and Attachment Problems, „Child Maltreatment”, 11 (1), 2016, s. 76–89, DOI: 10.1177/1077559505283699 [dostęp 2017-01-20] (ang.).
↑ Laura E.L.E. Wagner-Moore Laura E.L.E., Gestalt Therapy: Past, Present, Theory, and Research., „Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training”, 41 (2), s. 180–189, DOI: 10.1037/0033-3204.41.2.180 [dostęp 2017-01-20] .
↑ ^a ^b John C.J.C. Norcross John C.J.C., Gerald P.G.P. Koocher Gerald P.G.P., ArieleA. Garofalo ArieleA., Discredited psychological treatments and tests: A Delphi poll., „Professional Psychology: Research and Practice”, 37 (5), s. 515–522, DOI: 10.1037/0735-7028.37.5.515 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., James M.J.M. Wood James M.J.M., Howard N.H.N. Garb Howard N.H.N., The Scientific Status of Projective Techniques, „Psychological Science in the Public Interest”, 1 (2), 2016, s. 27–66, DOI: 10.1111/1529-1006.002 [dostęp 2017-01-21] (ang.).
↑ Stemplewska-Żakowicz, K.. Recenzja Testu Drzewa Charlesa Kocha. „Komisja ds. Testów Psychologicznych PAN”, 2014.
↑ Rita B.R.B. Ardito Rita B.R.B., DanielaD. Rabellino DanielaD., Therapeutic Alliance and Outcome of Psychotherapy: Historical Excursus, Measurements, and Prospects for Research, „Frontiers in Psychology”, 2, 2011, DOI: 10.3389/fpsyg.2011.00270, ISSN 1664-1078, PMID: 22028698, PMCID: PMC3198542 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Władysław JacekW.J. Paluchowski Władysław JacekW.J., Diagnoza psychologiczna: proces–narzędzia–standardy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2007, ISBN 978-83-60501-18-4, OCLC 750034134 .
↑ Bertram R.B.R. Forer Bertram R.B.R., The fallacy of personal validation: a classroom demonstration of gullibility., „The Journal of Abnormal and Social Psychology”, 44 (1), s. 118–123, DOI: 10.1037/h0059240 [dostęp 2017-01-21] .
↑ P.P. McDonald-Scott P.P., S.S. Machizawa S.S., H.H. Satoh H.H., Diagnostic disclosure: a tale in two cultures, „Psychological Medicine”, 22 (1), 1992, s. 147–157, ISSN 0033-2917, PMID: 1574550 [dostęp 2017-01-21] .
↑ GillG. Pinner GillG., Walter PierreW.P. Bouman Walter PierreW.P., To tell or not to tell: on disclosing the diagnosis of dementia, „International Psychogeriatrics”, 14 (2), 2002, s. 127–137, ISSN 1041-6102, PMID: 12243205 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Stemplewska-Żakowicz i inni, Wywiad w różnych kontekstach praktycznych, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 2005, ISBN 83-88242-32-6, OCLC 836238404 .
↑ ElżbietaE. Hornowska ElżbietaE., Testy psychologiczne: teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", 2016, ISBN 978-83-7383-238-1, OCLC 946450658 .
↑ Scott I.S.I. Vrieze Scott I.S.I., William M.W.M. Grove William M.W.M., Survey on the use of clinical and mechanical prediction methods in clinical psychology., „Professional Psychology: Research and Practice”, 40 (5), 2009, s. 525–531, DOI: 10.1037/a0014693, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-21] .
↑ C. EdwardC.E. Watkins C. EdwardC.E. i inni, Contemporary practice of psychological assessment by clinical psychologists., „Professional Psychology: Research and Practice”, 26 (1), 1995, s. 54–60, DOI: 10.1037/0735-7028.26.1.54, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-21] .
↑ KatrinK. Bruchmüller KatrinK. i inni, Popular or Unpopular? Therapists’ Use of Structured Interviews and Their Estimation of Patient Acceptance, „Behavior Therapy”, 42 (4), s. 634–643, DOI: 10.1016/j.beth.2011.02.003 [dostęp 2017-01-21] .
↑ AndreaA. Suppiger AndreaA. i inni, Acceptance of Structured Diagnostic Interviews for Mental Disorders in Clinical Practice and Research Settings, „Behavior Therapy”, 40 (3), 2009, s. 272–279, DOI: 10.1016/j.beth.2008.07.002 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Paul E.P.E. Meehl Paul E.P.E., Clinical versus statistical prediction: A theoretical analysis and a review of the evidence., University of Minnesota Press, 1954, DOI: 10.1037/11281-000 [dostęp 2017-01-21] .
↑ Paul E.P.E. Meehl Paul E.P.E., When shall we use our heads instead of the formula?, „Journal of Counseling Psychology”, 4 (4), s. 268–273, DOI: 10.1037/h0047554 [dostęp 2017-01-21] .
↑ M.J.M.J. White M.J.M.J., The Meta-Analysis of Clinical Judgment Project: Fifty-Six Years of Accumulated Research on Clinical Versus Statistical Prediction Stefania Aegisdottir, „The Counseling Psychologist”, 34 (3), 2016, s. 341–382, DOI: 10.1177/0011000005285875 [dostęp 2017-01-21] (ang.).
↑ W.M.W.M. Grove W.M.W.M. i inni, Clinical versus mechanical prediction: a meta-analysis, „Psychological Assessment”, 12 (1), 2000, s. 19–30, ISSN 1040-3590, PMID: 10752360 [dostęp 2017-01-21] .
↑ KatrinK. Bruchmüller KatrinK., Thomas D.T.D. Meyer Thomas D.T.D., Diagnostically irrelevant information can affect the likelihood of a diagnosis of bipolar disorder, „Journal of Affective Disorders”, 116 (1-2), 2009, s. 148–151, DOI: 10.1016/j.jad.2008.11.018, ISSN 1573-2517, PMID: 19103463 [dostęp 2017-01-21] .
↑ LarissaL. Wolkenstein LarissaL. i inni, Misdiagnosing bipolar disorder--do clinicians show heuristic biases?, „Journal of Affective Disorders”, 130 (3), 2011, s. 405–412, DOI: 10.1016/j.jad.2010.10.036, ISSN 1573-2517, PMID: 21093059 [dostęp 2017-01-21] .
↑ American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th Ed)., s. 338-345, 663-666, ISBN 978-0-89042-555-8, OCLC 927058993 .
↑ Ian M.I.M. Anderson Ian M.I.M., Peter M.P.M. Haddad Peter M.P.M., JanJ. Scott JanJ., Bipolar disorder, „British Medical Journal”, 345, 2012, e8508, DOI: 10.1136/bmj.e8508, ISSN 1756-1833, PMID: 23271744 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Jennifer D.J.D. Lish Jennifer D.J.D. i inni, The National Depressive and Manic-depressive Association (DMDA) survey of bipolar members, „Journal of Affective Disorders”, 31 (4), s. 281–294, DOI: 10.1016/0165-0327(94)90104-x .
↑ Mary P.M.P. Koss Mary P.M.P., Length of psychotherapy for clients seen in private practice., „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 47 (1), 1979, s. 210–212, DOI: 10.1037/0022-006x.47.1.210, ISSN 1939-2117 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ NikolaosN. Kazantzis NikolaosN., Frank P.F.P. Deane Frank P.F.P., Kevin R.K.R. Ronan Kevin R.K.R., Homework Assignments in Cognitive and Behavioral Therapy: A Meta-Analysis, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 7 (2), 2000, s. 189–202, DOI: 10.1093/clipsy.7.2.189, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ JohnJ. Gale JohnJ., BeatrizB. Sanchez BeatrizB., The Meaning and Function of Silence in Psychotherapy with Particular Reference to a Therapeutic Community Treatment Programme, „Psychoanalytic Psychotherapy”, 19 (3), 2005, s. 205–220, DOI: 10.1080/02668730500238218, ISSN 0266-8734 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Heather L.H.L. Stuckey Heather L.H.L., JeremyJ. Nobel JeremyJ., The Connection Between Art, Healing, and Public Health: A Review of Current Literature, „American Journal of Public Health”, 100 (2), 2017, s. 254–263, DOI: 10.2105/AJPH.2008.156497, ISSN 0090-0036, PMID: 20019311, PMCID: PMC2804629 [dostęp 2017-01-24] .
↑ AnnaA. Chur-Hansen AnnaA., CindyC. Stern CindyC., HelenH. Winefield HelenH., Gaps in the evidence about companion animals and human health: some suggestions for progress, „International Journal of Evidence-Based Healthcare”, 8 (3), s. 140–146, DOI: 10.1111/j.1744-1609.2010.00176.x [dostęp 2017-01-24] .
↑ Gerald J.G.J. Haeffel Gerald J.G.J., When self-help is no help: Traditional cognitive skills training does not prevent depressive symptoms in people who ruminate, „Behaviour Research and Therapy”, 48 (2), 2010, s. 152–157, DOI: 10.1016/j.brat.2009.09.016 [dostęp 2017-01-24] .
↑ ZacharyZ. Dodes ZacharyZ., LanceL. Dodes LanceL., The sober truth: debunking the bad science behind 12-step programs and the rehab industry, Beacon Press, 2014, ISBN 978-0-8070-3315-9, OCLC 852457593 .
↑ GabrielleG. Glaser GabrielleG., The Bad Science of Alcoholics Anonymous, „The Atlantic” [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ G.A.G.A. Marlatt G.A.G.A., The controlled-drinking controversy. A commentary, „The American Psychologist”, 38 (10), 1983, s. 1097–1110, ISSN 0003-066X, PMID: 6357011 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Irvin D.I.D. Yalom Irvin D.I.D., Psychoterapia grupowa : teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, ISBN 83-233-2108-6, OCLC 749734448 .
↑ AmyA. Paturel AmyA., Power in numbers, „Monitor on Psychology”, American Psychological Association, listopad 2012 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ SethS. Himelhoch SethS., Deborah R.D.R. Medoff Deborah R.D.R., GloriaG. Oyeniyi GloriaG., Efficacy of group psychotherapy to reduce depressive symptoms among HIV-infected individuals: a systematic review and meta-analysis, „AIDS patient care and STDs”, 21 (10), 2007, s. 732–739, DOI: 10.1089/apc.2007.0012, ISSN 1087-2914, PMID: 17949272 [dostęp 2017-01-24] .
↑ MarkusM. Kösters MarkusM. i inni, A meta-analytic review of the effectiveness of inpatient group psychotherapy., „Group Dynamics: Theory, Research, and Practice”, 10 (2), s. 146–163, DOI: 10.1037/1089-2699.10.2.146 [dostęp 2017-01-24] .
↑ WilsonW. McDermut WilsonW., Ivan W.I.W. Miller Ivan W.I.W., Richard A.R.A. Brown Richard A.R.A., The Efficacy of Group Psychotherapy for Depression: A Meta-analysis and Review of the Empirical Research, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 8 (1), 2001, s. 98–116, DOI: 10.1093/clipsy.8.1.98, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ B.B. Hodgkinson B.B. i inni, The effectiveness of individual therapy and group therapy in the treatment of schizophrenia, Centre for Reviews and Dissemination (UK), 2000 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Sunil S.S.S. Bhar Sunil S.S.S. i inni, Is Longer-Term Psychodynamic Psychotherapy More Effective than Shorter-Term Therapies? Review and Critique of the Evidence, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 79 (4), s. 208–216, DOI: 10.1159/000313689, PMID: 20424498, PMCID: PMC2889262 [dostęp 2017-01-24] .
↑ TimoT. Maljanen TimoT. i inni, The cost-effectiveness of short-term and long-term psychotherapy in the treatment of depressive and anxiety disorders during a 5-year follow-up, „Journal of Affective Disorders”, 190, 2016, s. 254–263, DOI: 10.1016/j.jad.2015.09.065, ISSN 1573-2517, PMID: 26540079 [dostęp 2017-01-24] .
↑ FalkF. Leichsenring FalkF., SvenS. Rabung SvenS., Long-Term Psychodynamic Psychotherapy in Complex Mental Disorders: Update of a Meta-Analysis, „FOCUS”, 12 (3), 2014, s. 336–346, DOI: 10.1176/appi.focus.12.3.336, ISSN 1541-4094 [dostęp 2017-01-24] .
↑ M.E.M.E. Franklin M.E.M.E., A Naturalistic Examination of Therapist Experience and Outcome of Exposure and Ritual Prevention for OCD, „Psychotherapy Research”, 13 (2), 2003, s. 153–167, DOI: 10.1093/ptr/kpg016, ISSN 1050-3307 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Contribution of Therapist Experience and Personal Characteristics to the Working Alliance (PDF Download Available) [online], ResearchGate [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ J.D.J.D. Huppert J.D.J.D. i inni, Therapists, therapist variables, and cognitive-behavioral therapy outcome in a multicenter trial for panic disorder, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 69 (5), 2001, s. 747–755, ISSN 0022-006X, PMID: 11680551 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Diane E.D.E. Sholomskas Diane E.D.E. i inni, We don't train in vain: a dissemination trial of three strategies of training clinicians in cognitive-behavioral therapy, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 73 (1), 2005, s. 106–115, DOI: 10.1037/0022-006X.73.1.106, ISSN 0022-006X, PMID: 15709837, PMCID: PMC2367057 [dostęp 2017-01-20] .
↑ Grzesiuk, Lidia, 1942-, Psychoterapia : szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy : praca zbiorowa, Wydaw. Naukowe PWN, 1994, ISBN 83-01-11406-1, OCLC 69534533 .
↑ Different approaches to psychotherapy [online], http://www.apa.org [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Brunner, José, 1954-, Freud and the politics of psychoanalysis, Transaction, 2001, ISBN 0-7658-0672-X, OCLC 45015198 .
↑ Karl RaimundK.R. Popper Karl RaimundK.R., Conjectures and refutations: the growth of scientific knowledge, Routledge, 1963, ISBN 0-415-28594-1, OCLC 49593492 .
↑ DrewD. Westen DrewD., The scientific legacy of Sigmund Freud: Toward a psychodynamically informed psychological science., „Psychological Bulletin”, 124 (3), 1998, s. 333–371, DOI: 10.1037/0033-2909.124.3.333, ISSN 1939-1455 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ PETERP. FONAGY PETERP., Psychoanalysis today, „World Psychiatry”, 2 (2), 2017, s. 73–80, ISSN 1723-8617, PMID: 16946899, PMCID: PMC1525087 [dostęp 2017-01-24] .
↑ NancyN. McWilliams NancyN., Diagnoza psychoanalityczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2009, ISBN 978-83-7489-227-8, OCLC 751009037 .
↑ ^a ^b St.S. Clair St.S., Michael, 1940-, Object relations and self psychology : an introduction, Brooks/Cole, 2000, ISBN 0-534-36280-X, OCLC 41326340 .
↑ SaraS. Corbett SaraS., Carl Jung and the Holy Grail of the Unconscious, „The New York Times”, 16 września 2009, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-01-24] .
↑ NormanN. Sundberg NormanN., Clinical Psychology: Evolving Theory, Practice, and Research, Prentice Hall, 2002, ISBN 0-13-087119-2, OCLC 45700639 .
↑ UK psychologist wins British Academy’s prestigious Wiley Prize in Psychology, „The Psychologist”, British Psychological Society, 2015 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ PeterP. Fonagy PeterP., MaryM. Target MaryM., The Mentalization-Focused Approach to Self Pathology, „Journal of Personality Disorders”, 20 (6), 2006, s. 544–576, DOI: 10.1521/pedi.2006.20.6.544, ISSN 0885-579X [dostęp 2017-01-24] .
↑ JonathanJ. Shedler JonathanJ., The efficacy of psychodynamic psychotherapy, „The American Psychologist”, 65 (2), 2010, s. 98–109, DOI: 10.1037/a0018378, ISSN 1935-990X, PMID: 20141265 [dostęp 2017-01-24] .
↑ EllenE. Driessen EllenE. i inni, The efficacy of short-term psychodynamic psychotherapy for depression: a meta-analysis, „Clinical Psychology Review”, 30 (1), 2010, s. 25–36, DOI: 10.1016/j.cpr.2009.08.010, ISSN 1873-7811, PMID: 19766369 [dostęp 2017-01-24] .
↑ ^a ^b PeterP. Fonagy PeterP., The effectiveness of psychodynamic psychotherapies: An update, „World Psychiatry”, 14 (2), 2015, s. 137–150, DOI: 10.1002/wps.20235, ISSN 1723-8617, PMID: 26043322, PMCID: PMC4471961 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Saskia deS. Maat Saskia deS. i inni, The effectiveness of long-term psychoanalytic therapy: a systematic review of empirical studies, „Harvard Review of Psychiatry”, 17 (1), 2009, s. 1–23, DOI: 10.1080/10673220902742476, ISSN 1465-7309, PMID: 19205963 [dostęp 2017-01-24] .
↑ AllanA. Abbass AllanA., StephenS. Kisely StephenS., KurtK. Kroenke KurtK., Short-term psychodynamic psychotherapy for somatic disorders. Systematic review and meta-analysis of clinical trials, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 78 (5), 2009, s. 265–274, DOI: 10.1159/000228247, ISSN 1423-0348, PMID: 19602915 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Edward M.E.M. Anderson Edward M.E.M., Michael J.M.J. Lambert Michael J.M.J., Short-term dynamically oriented psychotherapy: A review and meta-analysis., „Clinical Psychology Review”, 1995, DOI: 10.1016/0272-7358(95)00027-M, ISSN 0272-7358 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Michael D.M.D. Anestis Michael D.M.D., Joye C.J.C. Anestis Joye C.J.C., Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., When it comes to evaluating psychodynamic therapy, the devil is in the details, „The American Psychologist”, 66 (2), 2011, 149–151; discussion 152-154, DOI: 10.1037/a0021190, ISSN 1935-990X, PMID: 21299264 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Brett D.B.D. Thombs Brett D.B.D., Lisa R.L.R. Jewett Lisa R.L.R., MarielleM. Bassel MarielleM., Is there room for criticism of studies of psychodynamic psychotherapy?, „The American Psychologist”, 66 (2), 2011, 148–149; discussion 152-154, DOI: 10.1037/a0021248, ISSN 1935-990X, PMID: 21299263 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Barbara S.B.S. McCrady Barbara S.B.S., Alcoholics anonymous and behavior therapy: Can habits be treated as diseases? Can diseases be treated as habits?, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 62 (6), 1994, DOI: 10.1037/0022-006X.62.6.1159, ISSN 1939-2117 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Kien HoaK.H. Ly Kien HoaK.H. i inni, Behavioural activation versus mindfulness-based guided self-help treatment administered through a smartphone application: a randomised controlled trial, „BMJ Open”, 4 (1), 2014, e003440, DOI: 10.1136/bmjopen-2013-003440, ISSN 2044-6055, PMID: 24413342, PMCID: PMC3902198 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Keith S.K.S. Dobson Keith S.K.S. i inni, Randomized Trial of Behavioral Activation, Cognitive Therapy, and Antidepressant Medication in the Prevention of Relapse and Recurrence in Major Depression, „Journal of consulting and clinical psychology”, 76 (3), 2017, s. 468–477, DOI: 10.1037/0022-006X.76.3.468, ISSN 0022-006X, PMID: 18540740, PMCID: PMC2648513 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Nancy JoN.J. Dunn Nancy JoN.J. i inni, A randomized trial of self-management and psychoeducational group therapies for comorbid chronic posttraumatic stress disorder and depressive disorder, „Journal of Traumatic Stress”, 20 (3), 2007, s. 221–237, DOI: 10.1002/jts.20214, ISSN 0894-9867, PMID: 17598141 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Nancy M.N.M. Petry Nancy M.N.M. i inni, Effect of prize-based incentives on outcomes in stimulant abusers in outpatient psychosocial treatment programs: a national drug abuse treatment clinical trials network study, „Archives of General Psychiatry”, 62 (10), 2005, s. 1148–1156, DOI: 10.1001/archpsyc.62.10.1148, ISSN 0003-990X, PMID: 16203960 [dostęp 2017-01-24] .
↑ T.J.T.J. O'Farrell T.J.T.J. i inni, Cost-benefit and cost-effectiveness analyses of behavioral marital therapy as an addition to outpatient alcoholism treatment, „Journal of Substance Abuse”, 8 (2), 1996, s. 145–166, ISSN 0899-3289, PMID: 8880657 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Barbara S.B.S. McCrady Barbara S.B.S. i inni, A Randomized Trial of Individual and Couple Behavioral Alcohol Treatment for Women, „Journal of consulting and clinical psychology”, 77 (2), 2017, s. 243–256, DOI: 10.1037/a0014686, ISSN 0022-006X, PMID: 19309184, PMCID: PMC3150864 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Marion J.M.J. Franz Marion J.M.J. i inni, Weight-Loss Outcomes: A Systematic Review and Meta-Analysis of Weight-Loss Clinical Trials with a Minimum 1-Year Follow-Up, „Journal of the American Dietetic Association”, 107 (10), 2007, s. 1755–1767, DOI: 10.1016/j.jada.2007.07.017 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Faith B.F.B. Dickerson Faith B.F.B., Wendy N.W.N. Tenhula Wendy N.W.N., Lisa D.L.D. Green-Paden Lisa D.L.D., The token economy for schizophrenia: review of the literature and recommendations for future research, „Schizophrenia Research”, 75 (2-3), 2005, s. 405–416, DOI: 10.1016/j.schres.2004.08.026, ISSN 0920-9964, PMID: 15885531 [dostęp 2017-01-24] .
↑ S.S. Morley S.S., C.C. Eccleston C.C., A.A. Williams A.A., Systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials of cognitive behaviour therapy and behaviour therapy for chronic pain in adults, excluding headache, „Pain”, 80 (1-2), 1999, s. 1–13, ISSN 0304-3959, PMID: 10204712 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Judith S.J.S. Beck Judith S.J.S., Terapia poznawcza: podstawy i zagadnienia szczegółowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-1986-3, OCLC 749851189 .
↑ RobR. Hirtz RobR., Martin Seligman's Journey, „The Pennsylvania Gazette”, Philadelphia, PA: University of Pennsylvania, 1999 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Steven D.S.D. Hollon Steven D.S.D. i inni, Effect of Cognitive Therapy With Antidepressant Medications vs Antidepressants Alone on the Rate of Recovery in Major Depressive Disorder, „JAMA psychiatry”, 71 (10), 2017, s. 1157–1164, DOI: 10.1001/jamapsychiatry.2014.1054, ISSN 2168-622X, PMID: 25142196, PMCID: PMC4315327 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Robert J.R.J. DeRubeis Robert J.R.J. i inni, Cognitive therapy vs medications in the treatment of moderate to severe depression, „Archives of General Psychiatry”, 62 (4), 2005, s. 409–416, DOI: 10.1001/archpsyc.62.4.409, ISSN 0003-990X, PMID: 15809408 [dostęp 2017-01-24] .
↑ V.V. Gloaguen V.V. i inni, A meta-analysis of the effects of cognitive therapy in depressed patients, „Journal of Affective Disorders”, 49 (1), 1998, s. 59–72, ISSN 0165-0327, PMID: 9574861 [dostęp 2017-01-24] .
↑ GenevieveG. Garratt GenevieveG. i inni, Cognitive Processes in Cognitive Therapy: Evaluation of the Mechanisms of Change in the Treatment of Depression, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 14 (3), 2007, s. 224–239, DOI: 10.1111/j.1468-2850.2007.00081.x, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ Dominic H.D.H. Lam Dominic H.D.H. i inni, A randomized controlled study of cognitive therapy for relapse prevention for bipolar affective disorder: outcome of the first year, „Archives of General Psychiatry”, 60 (2), 2003, s. 145–152, ISSN 0003-990X, PMID: 12578431 [dostęp 2017-01-24] .
↑ AmrollahA. Ebrahimi AmrollahA. i inni, Controlled randomized clinical trial of spirituality integrated psychotherapy, cognitive-behavioral therapy and medication intervention on depressive symptoms and dysfunctional attitudes in patients with dysthymic disorder, „Advanced Biomedical Research”, 2, 2013, s. 53, DOI: 10.4103/2277-9175.114201, PMID: 24516853, PMCID: PMC3905344 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Viviana M.V.M. Wuthrich Viviana M.V.M., Ronald M.R.M. Rapee Ronald M.R.M., Randomised controlled trial of group cognitive behavioural therapy for comorbid anxiety and depression in older adults, „Behaviour Research and Therapy”, 51 (12), 2013, s. 779–786, DOI: 10.1016/j.brat.2013.09.002, ISSN 1873-622X, PMID: 24184427 [dostęp 2017-01-24] .
↑ C Otte. Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: Current state of the evidence. „Dialogues in clinical neuroscience”. 13 (4), s. 413–21, 2011. PMID: 22275847. PMCID: PMC3263389.
↑ Emma Robinson, Nickolai Titov, Gavin Andrews, Karen McIntyre i inni. Internet Treatment for Generalized Anxiety Disorder: A Randomized Controlled Trial Comparing Clinician vs. Technician Assistance. „PLoS ONE”. 5 (6), s. e10942, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0010942. PMID: 20532167. PMCID: PMC2880592. Bibcode: 2010PLoSO...510942R.
↑ Ellen Driessen, Steven D. Hollon. Cognitive Behavioral Therapy for Mood Disorders: Efficacy, Moderators and Mediators. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 537–55, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.005. PMID: 20599132. PMCID: PMC2933381.
↑ Pooria Foroushani, Justine Schneider, Neda Assareh. Meta-review of the effectiveness of computerised CBT in treating depression. „BMC Psychiatry”. 11 (1), s. 131, 2011. DOI: 10.1186/1471-244X-11-131. PMID: 21838902. PMCID: PMC3180363.
↑ Rebecca Murphy, Suzanne Straebler, Zafra Cooper, Christopher G. Fairburn. Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 611–27, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.004. PMID: 20599136. PMCID: PMC2928448.
↑ Robert J. Gatchel, Kathryn H. Rollings. Evidence-informed management of chronic low back pain with cognitive behavioral therapy. „The Spine Journal”. 8 (1), s. 40–4, 2008. DOI: 10.1016/j.spinee.2007.10.007. PMID: 18164452. PMCID: PMC3237294.
↑ Alexis K. Matusiewicz, Christopher J. Hopwood, Annie N. Banducci, C.W. Lejuez. The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy for Personality Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 657–85, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.007. PMID: 20599139. PMCID: PMC3138327.
↑ M Gutiérrez, M Sánchez, A Trujillo, L Sánchez. Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis. „Actas espanolas de psiquiatria”. 37 (2), s. 106–14, 2009. PMID: 19401859.
↑ Shanaya Rathod, Peter Phiri, David Kingdon. Cognitive Behavioral Therapy for Schizophrenia. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 527–36, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.009. PMID: 20599131.
↑ R. Kathryn McHugh, Bridget A. Hearon, Michael W. Otto. Cognitive Behavioral Therapy for Substance Use Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 511–25, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.012. PMID: 20599130. PMCID: PMC2897895.
↑ Afton L. Hassett, Richard N. Gevirtz. Nonpharmacologic Treatment for Fibromyalgia: Patient Education, Cognitive-Behavioral Therapy, Relaxation Techniques, and Complementary and Alternative Medicine. „Rheumatic Disease Clinics of North America”. 35 (2), s. 393–407, 2009. DOI: 10.1016/j.rdc.2009.05.003. PMID: 19647150. PMCID: PMC2743408.
↑ Swati Mehta, Steven Orenczuk, Kevin T. Hansen, Jo-Anne L. Aubut i inni. An evidence-based review of the effectiveness of cognitive behavioral therapy for psychosocial issues post-spinal cord injury. „Rehabilitation Psychology”. 56 (1), s. 15–25, 2011. DOI: 10.1037/a0022743. PMID: 21401282. PMCID: PMC3206089.
↑ Laura D. Seligman, Thomas H. Ollendick. Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety Disorders in Youth. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 217–38, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.003. PMID: 21440852. PMCID: PMC3091167.
↑ Katharine A. Phillips, Jamison Rogers. Cognitive-Behavioral Therapy for Youth with Body Dysmorphic Disorder: Current Status and Future Directions. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 287–304, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.004. PMID: 21440856. PMCID: PMC3070293.
↑ Anthony Spirito, Christianne Esposito-Smythers, Jennifer Wolff, Kristen Uhl. Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Depression and Suicidality. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 191–204, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.012. PMID: 21440850. PMCID: PMC3073681.
↑ Denise E. Wilfley, Rachel P. Kolko, Andrea E. Kass. Cognitive-Behavioral Therapy for Weight Management and Eating Disorders in Children and Adolescents. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 271–85, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.002. PMID: 21440855. PMCID: PMC3065663.
↑ B Boileau. A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents. „Dialogues in clinical neuroscience”. 13 (4), s. 401–11, 2011. PMID: 22275846. PMCID: PMC3263388.
↑ Joanna Kowalik, Jennifer Weller, Jacob Venter, David Drachman. Cognitive behavioral therapy for the treatment of pediatric posttraumatic stress disorder: A review and meta-analysis. „Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry”. 42 (3), s. 405-13, 2011. DOI: 10.1016/j.jbtep.2011.02.002. PMID: 21458405.
↑ Christopher A. Flessner. Cognitive-Behavioral Therapy for Childhood Repetitive Behavior Disorders: Tic Disorders and Trichotillomania. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 319–28, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.007. PMID: 21440858. PMCID: PMC3074180.
↑ Cognitive-Behavioral Therapy for Suicide Prevention (CBT-SP): Treatment model, feasibility, and acceptability. „Journal of the American Academy of Psychiatry”. 48 (10), s. 1005–1013, 2009. DOI: 10.1097/chi.0b013e3181b5dbfe. PMID: 19730273. PMCID: PMC2888910.
↑ Michael S. Scheeringa, Carl F. Weems, Judith A. Cohen, Lisa Amaya-Jackson i inni. Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for posttraumatic stress disorder in three-through six year-old children: A randomized clinical trial. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”. 52 (8), s. 853–60, 2011. DOI: 10.1111/j.1469-7610.2010.02354.x. PMID: 21155776. PMCID: PMC3116969.
↑ Reinicke, M., Dattillo, F., Freeman, A., (Eds.), 2003. Cognitive Therapy with Children and Adolescents, Second Edition: A Casebook for Clinical Practice. ISBN 978-1572308534
↑ Marsha M.M.M. Linehan Marsha M.M.M., Zaburzenie osobowości z pogranicza: terapia poznawczo-behawioralna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007, ISBN 978-83-233-2266-5, OCLC 749166068 .
↑ BenedictB. Carey BenedictB., Expert on Mental Illness Reveals Her Own Struggle, „The New York Times”, 23 czerwca 2011, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-01-24] .
↑ ^a ^b Katherine M.K.M. Iverson Katherine M.K.M., ChadCh. Shenk ChadCh., Alan E.A.E. Fruzzetti Alan E.A.E., Dialectical behavior therapy for women victims of domestic abuse: A pilot study., „Professional Psychology: Research and Practice”, 40 (3), 2009, s. 242–248, DOI: 10.1037/a0013476, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-24] (ang.).
↑ SörenS. Kliem SörenS., ChristophCh. Kröger ChristophCh., JoachimJ. Kosfelder JoachimJ., Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder: a meta-analysis using mixed-effects modeling, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 78 (6), 2010, s. 936–951, DOI: 10.1037/a0021015, ISSN 1939-2117, PMID: 21114345 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Thomas R.T.R. Lynch Thomas R.T.R. i inni, Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder, „Annual Review of Clinical Psychology”, 3, 2007, s. 181–205, DOI: 10.1146/annurev.clinpsy.2.022305.095229, ISSN 1548-5943, PMID: 17716053 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Jamie D.J.D. Bedics Jamie D.J.D. i inni, Treatment differences in the therapeutic relationship and introject during a 2-year randomized controlled trial of dialectical behavior therapy versus nonbehavioral psychotherapy experts for borderline personality disorder, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 80 (1), 2012, s. 66–77, DOI: 10.1037/a0026113, ISSN 1939-2117, PMID: 22061867, PMCID: PMC3265694 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Jutta M.J.M. Stoffers Jutta M.J.M. i inni, Psychological therapies for people with borderline personality disorder, „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (8), 2012, CD005652, DOI: 10.1002/14651858.CD005652.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 22895952 [dostęp 2017-01-24] .
↑ Marsha M.M.M. Linehan Marsha M.M.M. i inni, Two-year randomized controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs therapy by experts for suicidal behaviors and borderline personality disorder, „Archives of General Psychiatry”, 63 (7), 2006, s. 757–766, DOI: 10.1001/archpsyc.63.7.757, ISSN 0003-990X, PMID: 16818865 [dostęp 2017-01-24] .
↑ ^a ^b BarbaraB. Stanley BarbaraB. i inni, Brief dialectical behavior therapy (DBT-B) for suicidal behavior and non-suicidal self injury, „Archives of Suicide Research: Official Journal of the International Academy for Suicide Research”, 11 (4), 2007, s. 337–341, DOI: 10.1080/13811110701542069, ISSN 1381-1118, PMID: 17882621 [dostęp 2017-01-24] .
↑ NathanN. Pasieczny NathanN., JasonJ. Connor JasonJ., The effectiveness of dialectical behaviour therapy in routine public mental health settings: An Australian controlled trial, „Behaviour Research and Therapy”, 49 (1), 2011, s. 4–10, DOI: 10.1016/j.brat.2010.09.006 [dostęp 2017-01-24] .

[1] Ryszard (1937- ).R.(1. ). Stachowski Ryszard (1937- ).R.(1. )., Historia współczesnej myśli psychologicznej : od Wundta do czasów najnowszych, Wydaw. Naukowe "Scholar", 2004, ISBN 978-83-7383-096-7, OCLC 749243976 .

[2] W.M.W.M. Mohamed W.M.W.M., Arab and Muslim contributions to modern neuroscience, wyd. 169(3), IBRO History of Neuroscience, 2008, s. 255 .

[3] Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Internetowy System Aktów Prawnych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-10-18] .

[4] Kancelaria SejmuK.S. RP Kancelaria SejmuK.S., Internetowy System Aktów Prawnych, isap.sejm.gov.pl [dostęp 2016-10-18] .

[5] Nathan B.N.B. Hansen Nathan B.N.B., Michael J.M.J. Lambert Michael J.M.J., Evan M.E.M. Forman Evan M.E.M., The Psychotherapy Dose-Response Effect and Its Implications for Treatment Delivery Services, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 9 (3), 2002, s. 329–343, DOI: 10.1093/clipsy.9.3.329, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[6] Brent W.B.W. Roberts Brent W.B.W. i inni, A Systematic Review of Personality Trait Change Through Intervention., „Psychological Bulletin”, 2017, DOI: 10.1037/bul0000088, ISSN 1939-1455 [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[7] IrvinI. Yalom IrvinI., Psychoterapia grupowa: teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, ISBN 83-233-2108-6, OCLC 749734448 .

[8] Lisa M.L.M. Grencavage Lisa M.L.M., John C.J.C. Norcross John C.J.C., Where are the commonalities among the therapeutic common factors?, „Professional Psychology: Research and Practice”, 21 (5), s. 372–378, DOI: 10.1037/0735-7028.21.5.372 [dostęp 2017-01-20] .

[9] Norcross i inni, Handbook of psychotherapy integration, Basic Book, 1992, ISBN 0-465-02879-9, OCLC 25547822 .

[10] SaulS. Rosenzweig SaulS., Some implicit common factors in diverse methods of psychotherapy., „American Journal of Orthopsychiatry”, 6 (3), s. 412–415, DOI: 10.1111/j.1939-0025.1936.tb05248.x [dostęp 2017-01-20] .

[11] Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., HalH. Arkowitz HalH., Are All Psychotherapies Created Equal?, „Scientific American Mind”, 23 (4), s. 68–69, DOI: 10.1038/scientificamericanmind0912-68 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[12] RickR. Budd RickR., IanI. Hughes IanI., The Dodo Bird Verdict--controversial, inevitable and important: a commentary on 30 years of meta-analyses, „Clinical Psychology & Psychotherapy”, 16 (6), 2009, s. 510–522, DOI: 10.1002/cpp.648, ISSN 1099-0879, PMID: 19728292 [dostęp 2017-01-20] .

[13] PaulP. Crits-Christoph PaulP., Limitations of the dodo bird verdict and the role of clinical trials in psychotherapy research: Comment on Wampold et al. (1997)., „Psychological Bulletin”, 122 (3), s. 216–220, DOI: 10.1037/0033-2909.122.3.216 [dostęp 2017-01-20] .

[14] Robert J.R.J. DeRubeis Robert J.R.J., Melissa A.M.A. Brotman Melissa A.M.A., Carly J.C.J. Gibbons Carly J.C.J., A Conceptual and Methodological Analysis of the Nonspecifics Argument, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 12 (2), 2005, s. 174–183, DOI: 10.1093/clipsy.bpi022, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[15] JedidiahJ. Siev JedidiahJ., Jonathan D.J.D. Huppert Jonathan D.J.D., Dianne L.D.L. Chambless Dianne L.D.L., The Dodo Bird, treatment technique, and disseminating empirically supported treatments., „the Behavior Therapist”, 32(4), 1 kwietnia 2009, s. 71-76, ISSN 0278-8403 [dostęp 2017-01-20] .

[16] Special section: Common factors, „Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training”, 51 (4), APA PsycNET, 2014, s. 476–524 [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[17] Evidence-based medicine. A new approach to teaching the practice of medicine. Evidence-Based Medicine Working Group, „JAMA: The Journal of the American Medical Association”, 268 (17), s. 2420–2425, DOI: 10.1001/jama.268.17.2420 .

[:0-18] A.L.A.L. Cochrane A.L.A.L., Effectiveness and efficiency: random reflections on health services, Nuffield Provincial Hospitals Trust, 1972, ISBN 0-900574-17-8 .

[19] Linda F.L.F. Campbell Linda F.L.F. i inni, Recognition of psychotherapy effectiveness: the APA resolution, „Psychotherapy (Chicago, Ill.)”, 50 (1), 2013, s. 98–101, DOI: 10.1037/a0031817, ISSN 1939-1536, PMID: 23505985 [dostęp 2017-01-21] .

[:1-20] APA Presidential Task Force on Evidence-Based Practice, Evidence-based practice in psychology, „The American Psychologist”, 61 (4), 2006, s. 271–285, DOI: 10.1037/0003-066X.61.4.271, ISSN 0003-066X, PMID: 16719673 [dostęp 2017-01-21] .

[21] HowardH. Balshem HowardH. i inni, GRADE guidelines: 3. Rating the quality of evidence, „Journal of Clinical Epidemiology”, 64 (4), s. 401–406, DOI: 10.1016/j.jclinepi.2010.07.015 .

[22] BonnieB. Spring BonnieB., Evidence-based practice in clinical psychology: What it is, why it matters; what you need to know, „Journal of Clinical Psychology”, 63 (7), 2007, s. 611–631, DOI: 10.1002/jclp.20373, ISSN 1097-4679 [dostęp 2017-01-21] (ang.).

[23] D.L.D.L. Chambless D.L.D.L., S.D.S.D. Hollon S.D.S.D., Defining empirically supported therapies, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 66 (1), 1998, s. 7–18, ISSN 0022-006X, PMID: 9489259 [dostęp 2017-01-21] .

[24] MiriamM. Stewart MiriamM. i inni, Researching reducing health disparities: mixed-methods approaches, „Social Science & Medicine (1982)”, 66 (6), 2008, s. 1406–1417, DOI: 10.1016/j.socscimed.2007.11.021, ISSN 0277-9536, PMID: 18248867 [dostęp 2017-01-20] .

[25] Charles M.Ch.M. Boisvert Charles M.Ch.M., DavidD. Faust DavidD., Practicing psychologists' knowledge of general psychotherapy research findings: Implications for science-practice relations., „Professional Psychology: Research and Practice”, 37 (6), s. 708–716, DOI: 10.1037/0735-7028.37.6.708 [dostęp 2017-01-20] .

[26] Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O. i inni, Why many clinical psychologists are resistant to evidence-based practice: Root causes and constructive remedies, „Clinical Psychology Review”, 33 (7), The Future of Evidence-Based Practice in Psychotherapy, 2013, s. 883–900, DOI: 10.1016/j.cpr.2012.09.008 [dostęp 2017-01-21] .

[27] Kelly C.K.C. Cukrowicz Kelly C.K.C. i inni, Improved treatment outcome associated with the shift to empirically supported treatments in an outpatient clinic is maintained over a ten-year period., „Professional Psychology: Research and Practice”, 42 (2), 2011, s. 145–152, DOI: 10.1037/a0021937, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-20] .

[28] Dianne L.D.L. Chambless Dianne L.D.L. i inni, Update on empirically validated therapies, II, „PsycEXTRA Dataset”, DOI: 10.1037/e619622010-001 [dostęp 2017-01-20] .

[29] W.S.W.S. Agras W.S.W.S. i inni, A multicenter comparison of cognitive-behavioral therapy and interpersonal psychotherapy for bulimia nervosa, „Archives of General Psychiatry”, 57 (5), 2000, s. 459–466, ISSN 0003-990X, PMID: 10807486 [dostęp 2017-01-21] .

[30] B. TimothyB.T. Walsh B. TimothyB.T. i inni, Treatment of bulimia nervosa in a primary care setting, „The American Journal of Psychiatry”, 161 (3), 2004, s. 556–561, DOI: 10.1176/appi.ajp.161.3.556, ISSN 0002-953X, PMID: 14992983 [dostęp 2017-01-21] .

[31] P.P. Cuijpers P.P. i inni, The contribution of active medication to combined treatments of psychotherapy and pharmacotherapy for adult depression: a meta-analysis, „Acta Psychiatrica Scandinavica”, 121 (6), 2010, s. 415–423, DOI: 10.1111/j.1600-0447.2009.01513.x, ISSN 1600-0447, PMID: 19922522 [dostęp 2017-01-20] .

[32] Zac E.Z.E. Imel Zac E.Z.E. i inni, A meta-analysis of psychotherapy and medication in unipolar depression and dysthymia, „Journal of Affective Disorders”, 110 (3), 2008, s. 197–206, DOI: 10.1016/j.jad.2008.03.018, ISSN 0165-0327, PMID: 18456340 [dostęp 2017-01-20] .

[33] Susan G.S.G. Lazar Susan G.S.G., The cost-effectiveness of psychotherapy for the major psychiatric diagnoses, „Psychodynamic Psychiatry”, 42 (3), 2014, s. 423–457, DOI: 10.1521/pdps.2014.42.3.423, ISSN 2162-2604, PMID: 25211432 [dostęp 2017-01-20] .

[34] David H.D.H. Barlow David H.D.H., Negative effects from psychological treatments: a perspective, „The American Psychologist”, 65 (1), 2010, s. 13–20, DOI: 10.1037/a0015643, ISSN 1935-990X, PMID: 20063906 [dostęp 2017-01-20] .

[35] UlfU. Jonsson UlfU. i inni, Reporting of harms in randomized controlled trials of psychological interventions for mental and behavioral disorders: a review of current practice, „Contemporary Clinical Trials”, 38 (1), 2014, s. 1–8, DOI: 10.1016/j.cct.2014.02.005, ISSN 1559-2030, PMID: 24607768 [dostęp 2017-01-20] .

[36] Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., Psychological Treatments That Cause Harm, „Perspectives on Psychological Science”, 2 (1), 2016, s. 53–70, DOI: 10.1111/j.1745-6916.2007.00029.x [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[37] S.S. Rose S.S. i inni, Psychological debriefing for preventing post traumatic stress disorder (PTSD), „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (2), 2002, CD000560, DOI: 10.1002/14651858.CD000560, ISSN 1469-493X, PMID: 12076399 [dostęp 2017-01-21] .

[38] AnthonyA. Petrosino AnthonyA. i inni, 'Scared Straight' and other juvenile awareness programs for preventing juvenile delinquency, John Wiley & Sons, Ltd, 30 kwietnia 2013, DOI: 10.1002/14651858.cd002796.pub2/abstract, ISBN 14651858 [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[39] D.P.D.P. ROSENBAUM D.P.D.P., G.S.G.S. HANSON G.S.G.S., Assessing the Effects of School-Based Drug Education: A Six-Year Multilevel Analysis of Project D.A.R.E., „Journal of Research in Crime and Delinquency”, 35 (4), 2016, s. 381–412, DOI: 10.1177/0022427898035004002 [dostęp 2017-01-21] (ang.).

[40] Donald R.D.R. Lynam Donald R.D.R. i inni, Project DARE: No effects at 10-year follow-up., „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 67 (4), 1999, DOI: 10.1037/0022-006X.67.4.590, ISSN 1939-2117 [dostęp 2017-01-21] .

[41] Elizabeth F.E.F. Loftus Elizabeth F.E.F., John C.J.C. Palmer John C.J.C., Reconstruction of automobile destruction: An example of the interaction between language and memory, „Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior”, 13 (5), 1974, s. 585–589, DOI: 10.1016/S0022-5371(74)80011-3 [dostęp 2017-01-21] .

[42] Whitfield i inni, Misinformation concerning child sexual abuse and adult survivors, Haworth Maltreatment & Trauma Press, 2001, ISBN 0-7890-1901-9, OCLC 49261319 .

[43] Ketcham, Katherine, 1949-, The myth of repressed memory : false memories and allegations of sexual abuse, St. Martin's Griffin, 1996, ISBN 978-0-312-14123-3, OCLC 33359619 .

[44] Royal College of Psychiatrists' Working Group on Reported Recovered Memories of Child Sexual Abuse: Professor Sydney Brandon (Chair) i inni, Reported recovered memories of child sexual abuse, „The Psychiatrist”, 21 (10), 1997, s. 663–665, DOI: 10.1192/pb.21.10.663, ISSN 1758-3209 [dostęp 2017-01-21] (ang.).

[45] Scientific status of refreshing recollection by the use of hypnosis. Council on Scientific Affairs, „JAMA: The Journal of the American Medical Association”, 253 (13), s. 1918–1923, DOI: 10.1001/jama.253.13.1918 .

[46] AugustA. Piper AugustA., HaroldH. Merskey HaroldH., The persistence of folly: critical examination of dissociative identity disorder. Part II. The defence and decline of multiple personality or dissociative identity disorder, „Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne De Psychiatrie”, 49 (10), 2004, s. 678–683, ISSN 0706-7437, PMID: 15560314 [dostęp 2017-01-21] .

[47] M.M. Chaffin M.M., Report of the APSAC Task Force on Attachment Therapy, Reactive Attachment Disorder, and Attachment Problems, „Child Maltreatment”, 11 (1), 2016, s. 76–89, DOI: 10.1177/1077559505283699 [dostęp 2017-01-20] (ang.).

[48] Laura E.L.E. Wagner-Moore Laura E.L.E., Gestalt Therapy: Past, Present, Theory, and Research., „Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training”, 41 (2), s. 180–189, DOI: 10.1037/0033-3204.41.2.180 [dostęp 2017-01-20] .

[:2-49] John C.J.C. Norcross John C.J.C., Gerald P.G.P. Koocher Gerald P.G.P., ArieleA. Garofalo ArieleA., Discredited psychological treatments and tests: A Delphi poll., „Professional Psychology: Research and Practice”, 37 (5), s. 515–522, DOI: 10.1037/0735-7028.37.5.515 [dostęp 2017-01-20] .

[50] Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., James M.J.M. Wood James M.J.M., Howard N.H.N. Garb Howard N.H.N., The Scientific Status of Projective Techniques, „Psychological Science in the Public Interest”, 1 (2), 2016, s. 27–66, DOI: 10.1111/1529-1006.002 [dostęp 2017-01-21] (ang.).

[51] Stemplewska-Żakowicz, K.. Recenzja Testu Drzewa Charlesa Kocha. „Komisja ds. Testów Psychologicznych PAN”, 2014.

[52] Rita B.R.B. Ardito Rita B.R.B., DanielaD. Rabellino DanielaD., Therapeutic Alliance and Outcome of Psychotherapy: Historical Excursus, Measurements, and Prospects for Research, „Frontiers in Psychology”, 2, 2011, DOI: 10.3389/fpsyg.2011.00270, ISSN 1664-1078, PMID: 22028698, PMCID: PMC3198542 [dostęp 2017-01-21] .

[53] Władysław JacekW.J. Paluchowski Władysław JacekW.J., Diagnoza psychologiczna: proces–narzędzia–standardy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2007, ISBN 978-83-60501-18-4, OCLC 750034134 .

[54] Bertram R.B.R. Forer Bertram R.B.R., The fallacy of personal validation: a classroom demonstration of gullibility., „The Journal of Abnormal and Social Psychology”, 44 (1), s. 118–123, DOI: 10.1037/h0059240 [dostęp 2017-01-21] .

[55] P.P. McDonald-Scott P.P., S.S. Machizawa S.S., H.H. Satoh H.H., Diagnostic disclosure: a tale in two cultures, „Psychological Medicine”, 22 (1), 1992, s. 147–157, ISSN 0033-2917, PMID: 1574550 [dostęp 2017-01-21] .

[56] GillG. Pinner GillG., Walter PierreW.P. Bouman Walter PierreW.P., To tell or not to tell: on disclosing the diagnosis of dementia, „International Psychogeriatrics”, 14 (2), 2002, s. 127–137, ISSN 1041-6102, PMID: 12243205 [dostęp 2017-01-21] .

[57] Stemplewska-Żakowicz i inni, Wywiad w różnych kontekstach praktycznych, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 2005, ISBN 83-88242-32-6, OCLC 836238404 .

[58] ElżbietaE. Hornowska ElżbietaE., Testy psychologiczne: teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe "Scholar", 2016, ISBN 978-83-7383-238-1, OCLC 946450658 .

[59] Scott I.S.I. Vrieze Scott I.S.I., William M.W.M. Grove William M.W.M., Survey on the use of clinical and mechanical prediction methods in clinical psychology., „Professional Psychology: Research and Practice”, 40 (5), 2009, s. 525–531, DOI: 10.1037/a0014693, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-21] .

[60] C. EdwardC.E. Watkins C. EdwardC.E. i inni, Contemporary practice of psychological assessment by clinical psychologists., „Professional Psychology: Research and Practice”, 26 (1), 1995, s. 54–60, DOI: 10.1037/0735-7028.26.1.54, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-21] .

[61] KatrinK. Bruchmüller KatrinK. i inni, Popular or Unpopular? Therapists’ Use of Structured Interviews and Their Estimation of Patient Acceptance, „Behavior Therapy”, 42 (4), s. 634–643, DOI: 10.1016/j.beth.2011.02.003 [dostęp 2017-01-21] .

[62] AndreaA. Suppiger AndreaA. i inni, Acceptance of Structured Diagnostic Interviews for Mental Disorders in Clinical Practice and Research Settings, „Behavior Therapy”, 40 (3), 2009, s. 272–279, DOI: 10.1016/j.beth.2008.07.002 [dostęp 2017-01-21] .

[63] Paul E.P.E. Meehl Paul E.P.E., Clinical versus statistical prediction: A theoretical analysis and a review of the evidence., University of Minnesota Press, 1954, DOI: 10.1037/11281-000 [dostęp 2017-01-21] .

[64] Paul E.P.E. Meehl Paul E.P.E., When shall we use our heads instead of the formula?, „Journal of Counseling Psychology”, 4 (4), s. 268–273, DOI: 10.1037/h0047554 [dostęp 2017-01-21] .

[65] M.J.M.J. White M.J.M.J., The Meta-Analysis of Clinical Judgment Project: Fifty-Six Years of Accumulated Research on Clinical Versus Statistical Prediction Stefania Aegisdottir, „The Counseling Psychologist”, 34 (3), 2016, s. 341–382, DOI: 10.1177/0011000005285875 [dostęp 2017-01-21] (ang.).

[66] W.M.W.M. Grove W.M.W.M. i inni, Clinical versus mechanical prediction: a meta-analysis, „Psychological Assessment”, 12 (1), 2000, s. 19–30, ISSN 1040-3590, PMID: 10752360 [dostęp 2017-01-21] .

[67] KatrinK. Bruchmüller KatrinK., Thomas D.T.D. Meyer Thomas D.T.D., Diagnostically irrelevant information can affect the likelihood of a diagnosis of bipolar disorder, „Journal of Affective Disorders”, 116 (1-2), 2009, s. 148–151, DOI: 10.1016/j.jad.2008.11.018, ISSN 1573-2517, PMID: 19103463 [dostęp 2017-01-21] .

[68] LarissaL. Wolkenstein LarissaL. i inni, Misdiagnosing bipolar disorder--do clinicians show heuristic biases?, „Journal of Affective Disorders”, 130 (3), 2011, s. 405–412, DOI: 10.1016/j.jad.2010.10.036, ISSN 1573-2517, PMID: 21093059 [dostęp 2017-01-21] .

[69] American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th Ed)., s. 338-345, 663-666, ISBN 978-0-89042-555-8, OCLC 927058993 .

[70] Ian M.I.M. Anderson Ian M.I.M., Peter M.P.M. Haddad Peter M.P.M., JanJ. Scott JanJ., Bipolar disorder, „British Medical Journal”, 345, 2012, e8508, DOI: 10.1136/bmj.e8508, ISSN 1756-1833, PMID: 23271744 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[71] Jennifer D.J.D. Lish Jennifer D.J.D. i inni, The National Depressive and Manic-depressive Association (DMDA) survey of bipolar members, „Journal of Affective Disorders”, 31 (4), s. 281–294, DOI: 10.1016/0165-0327(94)90104-x .

[72] Mary P.M.P. Koss Mary P.M.P., Length of psychotherapy for clients seen in private practice., „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 47 (1), 1979, s. 210–212, DOI: 10.1037/0022-006x.47.1.210, ISSN 1939-2117 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[73] NikolaosN. Kazantzis NikolaosN., Frank P.F.P. Deane Frank P.F.P., Kevin R.K.R. Ronan Kevin R.K.R., Homework Assignments in Cognitive and Behavioral Therapy: A Meta-Analysis, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 7 (2), 2000, s. 189–202, DOI: 10.1093/clipsy.7.2.189, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[74] JohnJ. Gale JohnJ., BeatrizB. Sanchez BeatrizB., The Meaning and Function of Silence in Psychotherapy with Particular Reference to a Therapeutic Community Treatment Programme, „Psychoanalytic Psychotherapy”, 19 (3), 2005, s. 205–220, DOI: 10.1080/02668730500238218, ISSN 0266-8734 [dostęp 2017-01-24] .

[75] Heather L.H.L. Stuckey Heather L.H.L., JeremyJ. Nobel JeremyJ., The Connection Between Art, Healing, and Public Health: A Review of Current Literature, „American Journal of Public Health”, 100 (2), 2017, s. 254–263, DOI: 10.2105/AJPH.2008.156497, ISSN 0090-0036, PMID: 20019311, PMCID: PMC2804629 [dostęp 2017-01-24] .

[76] AnnaA. Chur-Hansen AnnaA., CindyC. Stern CindyC., HelenH. Winefield HelenH., Gaps in the evidence about companion animals and human health: some suggestions for progress, „International Journal of Evidence-Based Healthcare”, 8 (3), s. 140–146, DOI: 10.1111/j.1744-1609.2010.00176.x [dostęp 2017-01-24] .

[77] Gerald J.G.J. Haeffel Gerald J.G.J., When self-help is no help: Traditional cognitive skills training does not prevent depressive symptoms in people who ruminate, „Behaviour Research and Therapy”, 48 (2), 2010, s. 152–157, DOI: 10.1016/j.brat.2009.09.016 [dostęp 2017-01-24] .

[78] ZacharyZ. Dodes ZacharyZ., LanceL. Dodes LanceL., The sober truth: debunking the bad science behind 12-step programs and the rehab industry, Beacon Press, 2014, ISBN 978-0-8070-3315-9, OCLC 852457593 .

[79] GabrielleG. Glaser GabrielleG., The Bad Science of Alcoholics Anonymous, „The Atlantic” [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[80] G.A.G.A. Marlatt G.A.G.A., The controlled-drinking controversy. A commentary, „The American Psychologist”, 38 (10), 1983, s. 1097–1110, ISSN 0003-066X, PMID: 6357011 [dostęp 2017-01-24] .

[81] Irvin D.I.D. Yalom Irvin D.I.D., Psychoterapia grupowa : teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006, ISBN 83-233-2108-6, OCLC 749734448 .

[82] AmyA. Paturel AmyA., Power in numbers, „Monitor on Psychology”, American Psychological Association, listopad 2012 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[83] SethS. Himelhoch SethS., Deborah R.D.R. Medoff Deborah R.D.R., GloriaG. Oyeniyi GloriaG., Efficacy of group psychotherapy to reduce depressive symptoms among HIV-infected individuals: a systematic review and meta-analysis, „AIDS patient care and STDs”, 21 (10), 2007, s. 732–739, DOI: 10.1089/apc.2007.0012, ISSN 1087-2914, PMID: 17949272 [dostęp 2017-01-24] .

[84] MarkusM. Kösters MarkusM. i inni, A meta-analytic review of the effectiveness of inpatient group psychotherapy., „Group Dynamics: Theory, Research, and Practice”, 10 (2), s. 146–163, DOI: 10.1037/1089-2699.10.2.146 [dostęp 2017-01-24] .

[85] WilsonW. McDermut WilsonW., Ivan W.I.W. Miller Ivan W.I.W., Richard A.R.A. Brown Richard A.R.A., The Efficacy of Group Psychotherapy for Depression: A Meta-analysis and Review of the Empirical Research, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 8 (1), 2001, s. 98–116, DOI: 10.1093/clipsy.8.1.98, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[86] B.B. Hodgkinson B.B. i inni, The effectiveness of individual therapy and group therapy in the treatment of schizophrenia, Centre for Reviews and Dissemination (UK), 2000 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[87] Sunil S.S.S. Bhar Sunil S.S.S. i inni, Is Longer-Term Psychodynamic Psychotherapy More Effective than Shorter-Term Therapies? Review and Critique of the Evidence, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 79 (4), s. 208–216, DOI: 10.1159/000313689, PMID: 20424498, PMCID: PMC2889262 [dostęp 2017-01-24] .

[88] TimoT. Maljanen TimoT. i inni, The cost-effectiveness of short-term and long-term psychotherapy in the treatment of depressive and anxiety disorders during a 5-year follow-up, „Journal of Affective Disorders”, 190, 2016, s. 254–263, DOI: 10.1016/j.jad.2015.09.065, ISSN 1573-2517, PMID: 26540079 [dostęp 2017-01-24] .

[89] FalkF. Leichsenring FalkF., SvenS. Rabung SvenS., Long-Term Psychodynamic Psychotherapy in Complex Mental Disorders: Update of a Meta-Analysis, „FOCUS”, 12 (3), 2014, s. 336–346, DOI: 10.1176/appi.focus.12.3.336, ISSN 1541-4094 [dostęp 2017-01-24] .

[90] M.E.M.E. Franklin M.E.M.E., A Naturalistic Examination of Therapist Experience and Outcome of Exposure and Ritual Prevention for OCD, „Psychotherapy Research”, 13 (2), 2003, s. 153–167, DOI: 10.1093/ptr/kpg016, ISSN 1050-3307 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[91] Contribution of Therapist Experience and Personal Characteristics to the Working Alliance (PDF Download Available) [online], ResearchGate [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[92] J.D.J.D. Huppert J.D.J.D. i inni, Therapists, therapist variables, and cognitive-behavioral therapy outcome in a multicenter trial for panic disorder, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 69 (5), 2001, s. 747–755, ISSN 0022-006X, PMID: 11680551 [dostęp 2017-01-24] .

[93] Diane E.D.E. Sholomskas Diane E.D.E. i inni, We don't train in vain: a dissemination trial of three strategies of training clinicians in cognitive-behavioral therapy, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 73 (1), 2005, s. 106–115, DOI: 10.1037/0022-006X.73.1.106, ISSN 0022-006X, PMID: 15709837, PMCID: PMC2367057 [dostęp 2017-01-20] .

[94] Grzesiuk, Lidia, 1942-, Psychoterapia : szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy : praca zbiorowa, Wydaw. Naukowe PWN, 1994, ISBN 83-01-11406-1, OCLC 69534533 .

[95] Different approaches to psychotherapy [online], http://www.apa.org [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[96] Brunner, José, 1954-, Freud and the politics of psychoanalysis, Transaction, 2001, ISBN 0-7658-0672-X, OCLC 45015198 .

[97] Karl RaimundK.R. Popper Karl RaimundK.R., Conjectures and refutations: the growth of scientific knowledge, Routledge, 1963, ISBN 0-415-28594-1, OCLC 49593492 .

[98] DrewD. Westen DrewD., The scientific legacy of Sigmund Freud: Toward a psychodynamically informed psychological science., „Psychological Bulletin”, 124 (3), 1998, s. 333–371, DOI: 10.1037/0033-2909.124.3.333, ISSN 1939-1455 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[99] PETERP. FONAGY PETERP., Psychoanalysis today, „World Psychiatry”, 2 (2), 2017, s. 73–80, ISSN 1723-8617, PMID: 16946899, PMCID: PMC1525087 [dostęp 2017-01-24] .

[100] NancyN. McWilliams NancyN., Diagnoza psychoanalityczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2009, ISBN 978-83-7489-227-8, OCLC 751009037 .

[:3-101] St.S. Clair St.S., Michael, 1940-, Object relations and self psychology : an introduction, Brooks/Cole, 2000, ISBN 0-534-36280-X, OCLC 41326340 .

[102] SaraS. Corbett SaraS., Carl Jung and the Holy Grail of the Unconscious, „The New York Times”, 16 września 2009, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-01-24] .

[103] NormanN. Sundberg NormanN., Clinical Psychology: Evolving Theory, Practice, and Research, Prentice Hall, 2002, ISBN 0-13-087119-2, OCLC 45700639 .

[104] UK psychologist wins British Academy’s prestigious Wiley Prize in Psychology, „The Psychologist”, British Psychological Society, 2015 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[105] PeterP. Fonagy PeterP., MaryM. Target MaryM., The Mentalization-Focused Approach to Self Pathology, „Journal of Personality Disorders”, 20 (6), 2006, s. 544–576, DOI: 10.1521/pedi.2006.20.6.544, ISSN 0885-579X [dostęp 2017-01-24] .

[106] JonathanJ. Shedler JonathanJ., The efficacy of psychodynamic psychotherapy, „The American Psychologist”, 65 (2), 2010, s. 98–109, DOI: 10.1037/a0018378, ISSN 1935-990X, PMID: 20141265 [dostęp 2017-01-24] .

[107] EllenE. Driessen EllenE. i inni, The efficacy of short-term psychodynamic psychotherapy for depression: a meta-analysis, „Clinical Psychology Review”, 30 (1), 2010, s. 25–36, DOI: 10.1016/j.cpr.2009.08.010, ISSN 1873-7811, PMID: 19766369 [dostęp 2017-01-24] .

[:4-108] PeterP. Fonagy PeterP., The effectiveness of psychodynamic psychotherapies: An update, „World Psychiatry”, 14 (2), 2015, s. 137–150, DOI: 10.1002/wps.20235, ISSN 1723-8617, PMID: 26043322, PMCID: PMC4471961 [dostęp 2017-01-24] .

[109] Saskia deS. Maat Saskia deS. i inni, The effectiveness of long-term psychoanalytic therapy: a systematic review of empirical studies, „Harvard Review of Psychiatry”, 17 (1), 2009, s. 1–23, DOI: 10.1080/10673220902742476, ISSN 1465-7309, PMID: 19205963 [dostęp 2017-01-24] .

[110] AllanA. Abbass AllanA., StephenS. Kisely StephenS., KurtK. Kroenke KurtK., Short-term psychodynamic psychotherapy for somatic disorders. Systematic review and meta-analysis of clinical trials, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 78 (5), 2009, s. 265–274, DOI: 10.1159/000228247, ISSN 1423-0348, PMID: 19602915 [dostęp 2017-01-24] .

[111] Edward M.E.M. Anderson Edward M.E.M., Michael J.M.J. Lambert Michael J.M.J., Short-term dynamically oriented psychotherapy: A review and meta-analysis., „Clinical Psychology Review”, 1995, DOI: 10.1016/0272-7358(95)00027-M, ISSN 0272-7358 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[112] Michael D.M.D. Anestis Michael D.M.D., Joye C.J.C. Anestis Joye C.J.C., Scott O.S.O. Lilienfeld Scott O.S.O., When it comes to evaluating psychodynamic therapy, the devil is in the details, „The American Psychologist”, 66 (2), 2011, 149–151; discussion 152-154, DOI: 10.1037/a0021190, ISSN 1935-990X, PMID: 21299264 [dostęp 2017-01-24] .

[113] Brett D.B.D. Thombs Brett D.B.D., Lisa R.L.R. Jewett Lisa R.L.R., MarielleM. Bassel MarielleM., Is there room for criticism of studies of psychodynamic psychotherapy?, „The American Psychologist”, 66 (2), 2011, 148–149; discussion 152-154, DOI: 10.1037/a0021248, ISSN 1935-990X, PMID: 21299263 [dostęp 2017-01-24] .

[114] Barbara S.B.S. McCrady Barbara S.B.S., Alcoholics anonymous and behavior therapy: Can habits be treated as diseases? Can diseases be treated as habits?, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 62 (6), 1994, DOI: 10.1037/0022-006X.62.6.1159, ISSN 1939-2117 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[115] Kien HoaK.H. Ly Kien HoaK.H. i inni, Behavioural activation versus mindfulness-based guided self-help treatment administered through a smartphone application: a randomised controlled trial, „BMJ Open”, 4 (1), 2014, e003440, DOI: 10.1136/bmjopen-2013-003440, ISSN 2044-6055, PMID: 24413342, PMCID: PMC3902198 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[116] Keith S.K.S. Dobson Keith S.K.S. i inni, Randomized Trial of Behavioral Activation, Cognitive Therapy, and Antidepressant Medication in the Prevention of Relapse and Recurrence in Major Depression, „Journal of consulting and clinical psychology”, 76 (3), 2017, s. 468–477, DOI: 10.1037/0022-006X.76.3.468, ISSN 0022-006X, PMID: 18540740, PMCID: PMC2648513 [dostęp 2017-01-24] .

[117] Nancy JoN.J. Dunn Nancy JoN.J. i inni, A randomized trial of self-management and psychoeducational group therapies for comorbid chronic posttraumatic stress disorder and depressive disorder, „Journal of Traumatic Stress”, 20 (3), 2007, s. 221–237, DOI: 10.1002/jts.20214, ISSN 0894-9867, PMID: 17598141 [dostęp 2017-01-24] .

[118] Nancy M.N.M. Petry Nancy M.N.M. i inni, Effect of prize-based incentives on outcomes in stimulant abusers in outpatient psychosocial treatment programs: a national drug abuse treatment clinical trials network study, „Archives of General Psychiatry”, 62 (10), 2005, s. 1148–1156, DOI: 10.1001/archpsyc.62.10.1148, ISSN 0003-990X, PMID: 16203960 [dostęp 2017-01-24] .

[119] T.J.T.J. O'Farrell T.J.T.J. i inni, Cost-benefit and cost-effectiveness analyses of behavioral marital therapy as an addition to outpatient alcoholism treatment, „Journal of Substance Abuse”, 8 (2), 1996, s. 145–166, ISSN 0899-3289, PMID: 8880657 [dostęp 2017-01-24] .

[120] Barbara S.B.S. McCrady Barbara S.B.S. i inni, A Randomized Trial of Individual and Couple Behavioral Alcohol Treatment for Women, „Journal of consulting and clinical psychology”, 77 (2), 2017, s. 243–256, DOI: 10.1037/a0014686, ISSN 0022-006X, PMID: 19309184, PMCID: PMC3150864 [dostęp 2017-01-24] .

[121] Marion J.M.J. Franz Marion J.M.J. i inni, Weight-Loss Outcomes: A Systematic Review and Meta-Analysis of Weight-Loss Clinical Trials with a Minimum 1-Year Follow-Up, „Journal of the American Dietetic Association”, 107 (10), 2007, s. 1755–1767, DOI: 10.1016/j.jada.2007.07.017 [dostęp 2017-01-24] .

[122] Faith B.F.B. Dickerson Faith B.F.B., Wendy N.W.N. Tenhula Wendy N.W.N., Lisa D.L.D. Green-Paden Lisa D.L.D., The token economy for schizophrenia: review of the literature and recommendations for future research, „Schizophrenia Research”, 75 (2-3), 2005, s. 405–416, DOI: 10.1016/j.schres.2004.08.026, ISSN 0920-9964, PMID: 15885531 [dostęp 2017-01-24] .

[123] S.S. Morley S.S., C.C. Eccleston C.C., A.A. Williams A.A., Systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials of cognitive behaviour therapy and behaviour therapy for chronic pain in adults, excluding headache, „Pain”, 80 (1-2), 1999, s. 1–13, ISSN 0304-3959, PMID: 10204712 [dostęp 2017-01-24] .

[124] Judith S.J.S. Beck Judith S.J.S., Terapia poznawcza: podstawy i zagadnienia szczegółowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, ISBN 83-233-1986-3, OCLC 749851189 .

[125] RobR. Hirtz RobR., Martin Seligman's Journey, „The Pennsylvania Gazette”, Philadelphia, PA: University of Pennsylvania, 1999 [dostęp 2017-01-24] .

[126] Steven D.S.D. Hollon Steven D.S.D. i inni, Effect of Cognitive Therapy With Antidepressant Medications vs Antidepressants Alone on the Rate of Recovery in Major Depressive Disorder, „JAMA psychiatry”, 71 (10), 2017, s. 1157–1164, DOI: 10.1001/jamapsychiatry.2014.1054, ISSN 2168-622X, PMID: 25142196, PMCID: PMC4315327 [dostęp 2017-01-24] .

[127] Robert J.R.J. DeRubeis Robert J.R.J. i inni, Cognitive therapy vs medications in the treatment of moderate to severe depression, „Archives of General Psychiatry”, 62 (4), 2005, s. 409–416, DOI: 10.1001/archpsyc.62.4.409, ISSN 0003-990X, PMID: 15809408 [dostęp 2017-01-24] .

[128] V.V. Gloaguen V.V. i inni, A meta-analysis of the effects of cognitive therapy in depressed patients, „Journal of Affective Disorders”, 49 (1), 1998, s. 59–72, ISSN 0165-0327, PMID: 9574861 [dostęp 2017-01-24] .

[129] GenevieveG. Garratt GenevieveG. i inni, Cognitive Processes in Cognitive Therapy: Evaluation of the Mechanisms of Change in the Treatment of Depression, „Clinical Psychology: Science and Practice”, 14 (3), 2007, s. 224–239, DOI: 10.1111/j.1468-2850.2007.00081.x, ISSN 1468-2850 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[130] Dominic H.D.H. Lam Dominic H.D.H. i inni, A randomized controlled study of cognitive therapy for relapse prevention for bipolar affective disorder: outcome of the first year, „Archives of General Psychiatry”, 60 (2), 2003, s. 145–152, ISSN 0003-990X, PMID: 12578431 [dostęp 2017-01-24] .

[131] AmrollahA. Ebrahimi AmrollahA. i inni, Controlled randomized clinical trial of spirituality integrated psychotherapy, cognitive-behavioral therapy and medication intervention on depressive symptoms and dysfunctional attitudes in patients with dysthymic disorder, „Advanced Biomedical Research”, 2, 2013, s. 53, DOI: 10.4103/2277-9175.114201, PMID: 24516853, PMCID: PMC3905344 [dostęp 2017-01-24] .

[132] Viviana M.V.M. Wuthrich Viviana M.V.M., Ronald M.R.M. Rapee Ronald M.R.M., Randomised controlled trial of group cognitive behavioural therapy for comorbid anxiety and depression in older adults, „Behaviour Research and Therapy”, 51 (12), 2013, s. 779–786, DOI: 10.1016/j.brat.2013.09.002, ISSN 1873-622X, PMID: 24184427 [dostęp 2017-01-24] .

[OtteC-133] C Otte. Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: Current state of the evidence. „Dialogues in clinical neuroscience”. 13 (4), s. 413–21, 2011. PMID: 22275847. PMCID: PMC3263389.

[plosone.org-134] Emma Robinson, Nickolai Titov, Gavin Andrews, Karen McIntyre i inni. Internet Treatment for Generalized Anxiety Disorder: A Randomized Controlled Trial Comparing Clinician vs. Technician Assistance. „PLoS ONE”. 5 (6), s. e10942, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0010942. PMID: 20532167. PMCID: PMC2880592. Bibcode: 2010PLoSO...510942R.

[DriessenE-135] Ellen Driessen, Steven D. Hollon. Cognitive Behavioral Therapy for Mood Disorders: Efficacy, Moderators and Mediators. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 537–55, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.005. PMID: 20599132. PMCID: PMC2933381.

[biomedcentral.com-136] Pooria Foroushani, Justine Schneider, Neda Assareh. Meta-review of the effectiveness of computerised CBT in treating depression. „BMC Psychiatry”. 11 (1), s. 131, 2011. DOI: 10.1186/1471-244X-11-131. PMID: 21838902. PMCID: PMC3180363.

[MurphyR-137] Rebecca Murphy, Suzanne Straebler, Zafra Cooper, Christopher G. Fairburn. Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 611–27, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.004. PMID: 20599136. PMCID: PMC2928448.

[GatchelRJ-138] Robert J. Gatchel, Kathryn H. Rollings. Evidence-informed management of chronic low back pain with cognitive behavioral therapy. „The Spine Journal”. 8 (1), s. 40–4, 2008. DOI: 10.1016/j.spinee.2007.10.007. PMID: 18164452. PMCID: PMC3237294.

[MatusiewiczAK-139] Alexis K. Matusiewicz, Christopher J. Hopwood, Annie N. Banducci, C.W. Lejuez. The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy for Personality Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 657–85, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.007. PMID: 20599139. PMCID: PMC3138327.

[GutierrezM-140] M Gutiérrez, M Sánchez, A Trujillo, L Sánchez. Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis. „Actas espanolas de psiquiatria”. 37 (2), s. 106–14, 2009. PMID: 19401859.

[RathodS-141] Shanaya Rathod, Peter Phiri, David Kingdon. Cognitive Behavioral Therapy for Schizophrenia. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 527–36, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.009. PMID: 20599131.

[McHughRK-142] R. Kathryn McHugh, Bridget A. Hearon, Michael W. Otto. Cognitive Behavioral Therapy for Substance Use Disorders. „Psychiatric Clinics of North America”. 33 (3), s. 511–25, 2010. DOI: 10.1016/j.psc.2010.04.012. PMID: 20599130. PMCID: PMC2897895.

[HassettAL-143] Afton L. Hassett, Richard N. Gevirtz. Nonpharmacologic Treatment for Fibromyalgia: Patient Education, Cognitive-Behavioral Therapy, Relaxation Techniques, and Complementary and Alternative Medicine. „Rheumatic Disease Clinics of North America”. 35 (2), s. 393–407, 2009. DOI: 10.1016/j.rdc.2009.05.003. PMID: 19647150. PMCID: PMC2743408.

[MehtaS-144] Swati Mehta, Steven Orenczuk, Kevin T. Hansen, Jo-Anne L. Aubut i inni. An evidence-based review of the effectiveness of cognitive behavioral therapy for psychosocial issues post-spinal cord injury. „Rehabilitation Psychology”. 56 (1), s. 15–25, 2011. DOI: 10.1037/a0022743. PMID: 21401282. PMCID: PMC3206089.

[SeligmanLD-145] Laura D. Seligman, Thomas H. Ollendick. Cognitive-Behavioral Therapy for Anxiety Disorders in Youth. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 217–38, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.003. PMID: 21440852. PMCID: PMC3091167.

[PhillipsKA-146] Katharine A. Phillips, Jamison Rogers. Cognitive-Behavioral Therapy for Youth with Body Dysmorphic Disorder: Current Status and Future Directions. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 287–304, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.004. PMID: 21440856. PMCID: PMC3070293.

[SpiritoA-147] Anthony Spirito, Christianne Esposito-Smythers, Jennifer Wolff, Kristen Uhl. Cognitive-Behavioral Therapy for Adolescent Depression and Suicidality. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 191–204, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.012. PMID: 21440850. PMCID: PMC3073681.

[WilfleyDE-148] Denise E. Wilfley, Rachel P. Kolko, Andrea E. Kass. Cognitive-Behavioral Therapy for Weight Management and Eating Disorders in Children and Adolescents. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 271–85, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.002. PMID: 21440855. PMCID: PMC3065663.

[BoileauB-149] B Boileau. A review of obsessive-compulsive disorder in children and adolescents. „Dialogues in clinical neuroscience”. 13 (4), s. 401–11, 2011. PMID: 22275846. PMCID: PMC3263388.

[KowalikJ-150] Joanna Kowalik, Jennifer Weller, Jacob Venter, David Drachman. Cognitive behavioral therapy for the treatment of pediatric posttraumatic stress disorder: A review and meta-analysis. „Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry”. 42 (3), s. 405-13, 2011. DOI: 10.1016/j.jbtep.2011.02.002. PMID: 21458405.

[FlessnerCA-151] Christopher A. Flessner. Cognitive-Behavioral Therapy for Childhood Repetitive Behavior Disorders: Tic Disorders and Trichotillomania. „Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America”. 20 (2), s. 319–28, 2011. DOI: 10.1016/j.chc.2011.01.007. PMID: 21440858. PMCID: PMC3074180.

[152] Cognitive-Behavioral Therapy for Suicide Prevention (CBT-SP): Treatment model, feasibility, and acceptability. „Journal of the American Academy of Psychiatry”. 48 (10), s. 1005–1013, 2009. DOI: 10.1097/chi.0b013e3181b5dbfe. PMID: 19730273. PMCID: PMC2888910.

[153] Michael S. Scheeringa, Carl F. Weems, Judith A. Cohen, Lisa Amaya-Jackson i inni. Trauma-focused cognitive-behavioral therapy for posttraumatic stress disorder in three-through six year-old children: A randomized clinical trial. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”. 52 (8), s. 853–60, 2011. DOI: 10.1111/j.1469-7610.2010.02354.x. PMID: 21155776. PMCID: PMC3116969.

[154] Reinicke, M., Dattillo, F., Freeman, A., (Eds.), 2003. Cognitive Therapy with Children and Adolescents, Second Edition: A Casebook for Clinical Practice. ISBN 978-1572308534

[155] Marsha M.M.M. Linehan Marsha M.M.M., Zaburzenie osobowości z pogranicza: terapia poznawczo-behawioralna, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007, ISBN 978-83-233-2266-5, OCLC 749166068 .

[156] BenedictB. Carey BenedictB., Expert on Mental Illness Reveals Her Own Struggle, „The New York Times”, 23 czerwca 2011, ISSN 0362-4331 [dostęp 2017-01-24] .

[:5-157] Katherine M.K.M. Iverson Katherine M.K.M., ChadCh. Shenk ChadCh., Alan E.A.E. Fruzzetti Alan E.A.E., Dialectical behavior therapy for women victims of domestic abuse: A pilot study., „Professional Psychology: Research and Practice”, 40 (3), 2009, s. 242–248, DOI: 10.1037/a0013476, ISSN 1939-1323 [dostęp 2017-01-24] (ang.).

[158] SörenS. Kliem SörenS., ChristophCh. Kröger ChristophCh., JoachimJ. Kosfelder JoachimJ., Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder: a meta-analysis using mixed-effects modeling, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 78 (6), 2010, s. 936–951, DOI: 10.1037/a0021015, ISSN 1939-2117, PMID: 21114345 [dostęp 2017-01-24] .

[159] Thomas R.T.R. Lynch Thomas R.T.R. i inni, Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder, „Annual Review of Clinical Psychology”, 3, 2007, s. 181–205, DOI: 10.1146/annurev.clinpsy.2.022305.095229, ISSN 1548-5943, PMID: 17716053 [dostęp 2017-01-24] .

[160] Jamie D.J.D. Bedics Jamie D.J.D. i inni, Treatment differences in the therapeutic relationship and introject during a 2-year randomized controlled trial of dialectical behavior therapy versus nonbehavioral psychotherapy experts for borderline personality disorder, „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 80 (1), 2012, s. 66–77, DOI: 10.1037/a0026113, ISSN 1939-2117, PMID: 22061867, PMCID: PMC3265694 [dostęp 2017-01-24] .

[161] Jutta M.J.M. Stoffers Jutta M.J.M. i inni, Psychological therapies for people with borderline personality disorder, „The Cochrane Database of Systematic Reviews” (8), 2012, CD005652, DOI: 10.1002/14651858.CD005652.pub2, ISSN 1469-493X, PMID: 22895952 [dostęp 2017-01-24] .

[162] Marsha M.M.M. Linehan Marsha M.M.M. i inni, Two-year randomized controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs therapy by experts for suicidal behaviors and borderline personality disorder, „Archives of General Psychiatry”, 63 (7), 2006, s. 757–766, DOI: 10.1001/archpsyc.63.7.757, ISSN 0003-990X, PMID: 16818865 [dostęp 2017-01-24] .

[:6-163] BarbaraB. Stanley BarbaraB. i inni, Brief dialectical behavior therapy (DBT-B) for suicidal behavior and non-suicidal self injury, „Archives of Suicide Research: Official Journal of the International Academy for Suicide Research”, 11 (4), 2007, s. 337–341, DOI: 10.1080/13811110701542069, ISSN 1381-1118, PMID: 17882621 [dostęp 2017-01-24] .

[164] NathanN. Pasieczny NathanN., JasonJ. Connor JasonJ., The effectiveness of dialectical behaviour therapy in routine public mental health settings: An Australian controlled trial, „Behaviour Research and Therapy”, 49 (1), 2011, s. 4–10, DOI: 10.1016/j.brat.2010.09.006 [dostęp 2017-01-24] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

@@ Linia 93: / Linia 93: @@
 Badania pokazują, że klinicyści najczęściej posługują się w diagnozie intuicyjnymi metodami, i rzadko używają technik bardziej ustrukturowanych i testowych<ref>{{Cytuj|autor=Scott I. Vrieze, William M. Grove|tytuł=Survey on the use of clinical and mechanical prediction methods in clinical psychology.|czasopismo=Professional Psychology: Research and Practice|data=2009-10-01|data dostępu=2017-01-21|issn=1939-1323|wolumin=40|numer=5|s=525–531|doi=10.1037/a0014693|url=http://psycnet.apa.org/journals/pro/40/5/525/}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=C. Edward Watkins, Vicki L. Campbell, Ron Nieberding, Rebecca Hallmark|tytuł=Contemporary practice of psychological assessment by clinical psychologists.|czasopismo=Professional Psychology: Research and Practice|data=1995-02-01|data dostępu=2017-01-21|issn=1939-1323|wolumin=26|numer=1|s=54–60|doi=10.1037/0735-7028.26.1.54|url=http://psycnet.apa.org/psycinfo/1995-23048-001}}</ref>, często w błędnym przekonaniu, że ich klienci również silnie preferują metody bardziej interpersonalne i spontaniczne<ref>{{Cytuj|autor=Katrin Bruchmüller, Jürgen Margraf, Andrea Suppiger, Silvia Schneider|tytuł=Popular or Unpopular? Therapists’ Use of Structured Interviews and Their Estimation of Patient Acceptance|czasopismo=Behavior Therapy|data dostępu=2017-01-21|wolumin=42|numer=4|s=634–643|doi=10.1016/j.beth.2011.02.003|url=http://dx.doi.org/10.1016/j.beth.2011.02.003}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Andrea Suppiger, Tina In-Albon, Stephanie Hendriksen, Ernst Hermann, Jürgen Margraf|tytuł=Acceptance of Structured Diagnostic Interviews for Mental Disorders in Clinical Practice and Research Settings|czasopismo=Behavior Therapy|data=2009-09-01|data dostępu=2017-01-21|wolumin=40|numer=3|s=272–279|doi=10.1016/j.beth.2008.07.002|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0005789408000889}}</ref>. Tymczasem, jak zauważył już np. Meehl w 1954 r., techniki posługujące się obiektywnymi kryteriami i strukturą są w codziennej praktyce bardziej trafne i rzetelne<ref>{{Cytuj|autor=Paul E. Meehl|tytuł=Clinical versus statistical prediction: A theoretical analysis and a review of the evidence.|data=1954-01-01|data dostępu=2017-01-21|wydawca=University of Minnesota Press|doi=10.1037/11281-000|url=http://psycnet.apa.org/psycinfo/2006-21565-000}}</ref>. Metody subiektywne są użyteczne np. w przypadku nietypowych problemów, lub do analizowania mechanizmów i tworzenia nowych hipotez, ale ich weryfikację najlepiej wykonać według jasno określonych zasad<ref>{{Cytuj|autor=Paul E. Meehl|tytuł=When shall we use our heads instead of the formula?|czasopismo=Journal of Counseling Psychology|data dostępu=2017-01-21|wolumin=4|numer=4|s=268–273|doi=10.1037/h0047554|url=http://psycnet.apa.org/doi/10.1037/h0047554}}</ref>. Spostrzeżenia Meehla potwierdziło wiele późniejszych badań i metaanaliz<ref>{{Cytuj|autor=M. J. White|tytuł=The Meta-Analysis of Clinical Judgment Project: Fifty-Six Years of Accumulated Research on Clinical Versus Statistical Prediction Stefania Aegisdottir|czasopismo=The Counseling Psychologist|data=2016-06-30|data dostępu=2017-01-21|wolumin=34|numer=3|s=341–382|doi=10.1177/0011000005285875|url=http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0011000005285875|język=en}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=W. M. Grove, D. H. Zald, B. S. Lebow, B. E. Snitz, C. Nelson|tytuł=Clinical versus mechanical prediction: a meta-analysis|czasopismo=Psychological Assessment|data=2000-03-01|data dostępu=2017-01-21|issn=1040-3590|wolumin=12|numer=1|s=19–30|pmid=10752360|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10752360}}</ref>. Diagności nieposługujący się obiektywnymi metodami mają [[Heurystyki wydawania sądów|heurystyczną]] tendencję do przywiązywania nadmiernej uwagi do przypadkowych, bezwartościowych wskaźników<ref>{{Cytuj|autor=Katrin Bruchmüller, Thomas D. Meyer|tytuł=Diagnostically irrelevant information can affect the likelihood of a diagnosis of bipolar disorder|czasopismo=Journal of Affective Disorders|data=2009-07-01|data dostępu=2017-01-21|issn=1573-2517|wolumin=116|numer=1-2|s=148–151|doi=10.1016/j.jad.2008.11.018|pmid=19103463|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19103463}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Larissa Wolkenstein, Katrin Bruchmüller, Petra Schmid, Thomas D. Meyer|tytuł=Misdiagnosing bipolar disorder--do clinicians show heuristic biases?|czasopismo=Journal of Affective Disorders|data=2011-05-01|data dostępu=2017-01-21|issn=1573-2517|wolumin=130|numer=3|s=405–412|doi=10.1016/j.jad.2010.10.036|pmid=21093059|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21093059}}</ref>.
-Nietrafna diagnoza jest problemem szczególnie jeśli przedłuża trafne rozpoznanie zaburzeń grożących życiu. Przykładowo, w badaniu doświadczeń osób cierpiących na [[Zaburzenia afektywne dwubiegunowe|zaburzenie afektywne dwubiegunowe]] z 1994 r., prawidłowa diagnoza zajęła im często nawet kilka lat kontaktu ze służbą zdrowia<ref>{{Cytuj|autor=Jennifer D. Lish, Susan Dime-Meenan, Peter C. Whybrow, R.Arlen Price, Robert M.A. Hirschfeld|tytuł=The National Depressive and Manic-depressive Association (DMDA) survey of bipolar members|czasopismo=Journal of Affective Disorders|wolumin=31|numer=4|s=281–294|doi=10.1016/0165-0327(94)90104-x|url=http://dx.doi.org/10.1016/0165-0327(94)90104-X}}</ref>.
+Nietrafna diagnoza jest problemem szczególnie wtedy, gdy przedłuża prawidłowe rozpoznanie i leczenie zaburzeń grożących życiu. Wśród takich problemów znajduje się [[Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline|zaburzenie osobowości typu borderline]], [[jadłowstręt psychiczny]] oraz [[Zaburzenia afektywne dwubiegunowe|zaburzenie afektywne dwubiegunowe]] – w których przypadku śmiertelność szacuje się na 5–10%<ref>{{Cytuj|autor=*American Psychiatric Association|tytuł=Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th Ed).|data=|isbn=9780890425558|s=338-345, 663-666|oclc=927058993|url=https://www.worldcat.org/oclc/927058993}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Ian M. Anderson, Peter M. Haddad, Jan Scott|tytuł=Bipolar disorder|czasopismo=BMJ|data=2012-12-27|data dostępu=2017-01-24|issn=1756-1833|wolumin=345|s=e8508|doi=10.1136/bmj.e8508|pmid=23271744|url=http://www.bmj.com/content/345/bmj.e8508|język=en}}</ref>. Przykładowo, w badaniu doświadczeń osób cierpiących na [[Zaburzenia afektywne dwubiegunowe|zaburzenie afektywne dwubiegunowe]] z 1994 r., prawidłowa diagnoza zajęła poszkodowanym często nawet kilka lat kontaktu ze służbą zdrowia<ref>{{Cytuj|autor=Jennifer D. Lish, Susan Dime-Meenan, Peter C. Whybrow, R.Arlen Price, Robert M.A. Hirschfeld|tytuł=The National Depressive and Manic-depressive Association (DMDA) survey of bipolar members|czasopismo=Journal of Affective Disorders|wolumin=31|numer=4|s=281–294|doi=10.1016/0165-0327(94)90104-x|url=http://dx.doi.org/10.1016/0165-0327(94)90104-X}}</ref>.
 === Formy interwencji ===
@@ Linia 101: / Linia 101: @@
 Nieprofesjonalną alternatywą dla psychoterapii są metody samopomocy psychologicznej, takie jak poradniki psychologiczne i grupy samopomocy (np. grupy [[Program 12 kroków (grupy)|programu 12 kroków]], takie jak [[Anonimowi Alkoholicy]]). Ich efektywność jest bardzo zróżnicowana. Poradniki oferują niezindywidualizowaną pomoc, co w niektórych przypadkach może być nawet szkodliwe – np. pogłębiać ruminacje w depresji<ref>{{Cytuj|autor=Gerald J. Haeffel|tytuł=When self-help is no help: Traditional cognitive skills training does not prevent depressive symptoms in people who ruminate|czasopismo=Behaviour Research and Therapy|data=2010-02-01|data dostępu=2017-01-24|wolumin=48|numer=2|s=152–157|doi=10.1016/j.brat.2009.09.016|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0005796709002307}}</ref>. Grupy samopomocy takie jak program 12 kroków są natomiast krytykowane przez niektórych badaczy za dogmatyczność, niepodleganie kontroli naukowej ani zawodowej i niską efektywność w porównaniu np. do technik medycznych i behawioralnych<ref>{{Cytuj|autor=Zachary Dodes; Lance Dodes|tytuł=The sober truth: debunking the bad science behind 12-step programs and the rehab industry|data=2014|isbn=9780807033159|wydawca=Beacon Press|oclc=852457593|url=https://www.worldcat.org/oclc/852457593}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Gabrielle Glaser|tytuł=The Bad Science of Alcoholics Anonymous|czasopismo=The Atlantic|data dostępu=2017-01-24|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/04/the-irrationality-of-alcoholics-anonymous/386255/|język=en-US}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=G. A. Marlatt|tytuł=The controlled-drinking controversy. A commentary|czasopismo=The American Psychologist|data=1983-10-01|data dostępu=2017-01-24|issn=0003-066X|wolumin=38|numer=10|s=1097–1110|pmid=6357011|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6357011}}</ref>.
-==== Terapia indywidualna a grupowa ====
+==== Terapia indywidualna, rodzinna i grupowa ====
 Psychoterapia w postaci grupowej polega z reguły na systematycznych spotkaniach małych grup klientów, do 12 os., i dwóch terapeutów. Może być ona realizowana w różnych orientacjach teoretycznych. Grupy przyjmują zazwyczaj kontrakt obejmujący między innymi pełną poufność spotkań. Spotkania terapii grupowej są zwykle dłuższe, niż indywidualnej, i trwają ok. 90 minut. Według Irvina D. Yaloma, terapia grupowa cechuje się obecnością dodatkowych, korzystnych, społecznych [[Czynniki terapeutyczne|czynników terapeutycznych]]<ref>{{Cytuj|autor=[[Irvin D. Yalom]]|tytuł=Psychoterapia grupowa : teoria i praktyka|data=2006-01-01|isbn=8323321086|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego|oclc=749734448|url=https://www.worldcat.org/oclc/749734448}}</ref>. Wstępne wyniki badań potwierdzają tę intuicję<ref>{{Cytuj|autor=Amy Paturel|tytuł=Power in numbers|czasopismo=Monitor on Psychology|data=2012-111|data dostępu=2017-01-24|wydawca=American Psychological Association|opublikowany=http://www.apa.org|url=http://www.apa.org/monitor/2012/11/power.aspx|język=en}}</ref>. Efektywność terapii grupowej wykazano w badaniach i metaanalizach, między innymi w odniesieniu do depresji lub lęku społecznego, oraz ogólnego funkcjonowania społecznego w różnych zaburzeniach<ref>{{Cytuj|autor=Seth Himelhoch, Deborah R. Medoff, Gloria Oyeniyi|tytuł=Efficacy of group psychotherapy to reduce depressive symptoms among HIV-infected individuals: a systematic review and meta-analysis|czasopismo=AIDS patient care and STDs|data=2007-10-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1087-2914|wolumin=21|numer=10|s=732–739|doi=10.1089/apc.2007.0012|pmid=17949272|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17949272}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Markus Kösters, Gary M. Burlingame, Christof Nachtigall, Bernhard Strauss|tytuł=A meta-analytic review of the effectiveness of inpatient group psychotherapy.|czasopismo=Group Dynamics: Theory, Research, and Practice|data dostępu=2017-01-24|wolumin=10|numer=2|s=146–163|doi=10.1037/1089-2699.10.2.146|url=http://doi.apa.org/getdoi.cfm?doi=10.1037/1089-2699.10.2.146}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Wilson McDermut, Ivan W. Miller, Richard A. Brown|tytuł=The Efficacy of Group Psychotherapy for Depression: A Meta-analysis and Review of the Empirical Research|czasopismo=Clinical Psychology: Science and Practice|data=2001-03-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1468-2850|wolumin=8|numer=1|s=98–116|doi=10.1093/clipsy.8.1.98|url=http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1093/clipsy.8.1.98/abstract|język=en}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=B. Hodgkinson, D. Evans, A. O'Donnell, J. Nicholson, K. Walsh|tytuł=The effectiveness of individual therapy and group therapy in the treatment of schizophrenia|data=2000-01-01|data dostępu=2017-01-24|wydawca=Centre for Reviews and Dissemination (UK)|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK68219/|język=en}}</ref>.
+Terapia rodzinna jest typową formą w [[Psychoterapia systemowa|psychoterapii systemowej]].
 ==== Terapia krótkoterminowa a długoterminowa ====
@@ Linia 169: / Linia 171: @@
 ==== Terapia behawioralna ====
 {{Główny artykuł|Psychoterapia behawioralna}}
-[[Psychoterapia behawioralna]] wyłoniła się z [[Behawioryzm|behawioryzmu]]. Ukształtowali ją tacy przedstawiciele jak [[Albert Bandura]] (autor [[Teoria społecznego uczenia się|teorii społecznego uczenia się]]), [[Hans Eysenck]] i Joseph Wolpe. W terapii tej objawy psychopatologiczne pacjenta traktuje się jako nieprzystosowawcze zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te, jak i zachowania przystosowawcze, kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego, lub modelowania. Wśród technik behawioralnych są np. treningi umiejętności, [[desensytyzacja]] czy [[gospodarka żetonowa]].
+[[Psychoterapia behawioralna]] wyłoniła się z [[Behawioryzm|behawioryzmu]]. Ukształtowali ją tacy przedstawiciele jak [[Albert Bandura]] (autor [[Teoria społecznego uczenia się|teorii społecznego uczenia się]]), [[Hans Eysenck]] i Joseph Wolpe. W terapii tej objawy psychopatologiczne pacjenta traktuje się jako nieprzystosowawcze zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te, jak i zachowania przystosowawcze, kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego, lub modelowania. Wśród technik behawioralnych są np. treningi umiejętności, [[desensytyzacja]] czy [[gospodarka żetonowa]]. Przykładem takich narzędzi są też treningi oparte na mnemonikach behawioralnych, takich jak [[Anonimowi Alkoholicy#Program HALT|zasada HALT]] z grup samopomocy [[Anonimowi Alkoholicy|Anonimowych Alkoholików]]<ref>{{Cytuj|autor=Barbara S. McCrady|tytuł=Alcoholics anonymous and behavior therapy: Can habits be treated as diseases? Can diseases be treated as habits?|czasopismo=Journal of Consulting and Clinical Psychology|data=1994-12-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1939-2117|wolumin=62|numer=6|doi=10.1037/0022-006X.62.6.1159|url=http://psycnet.apa.org/journals/ccp/62/6/1159/|język=en}}</ref>, ACCEPT i IMPROVE z [[Terapia dialektyczno-behawioralna|terapii dialektyczno-behawioralnej]], lub ACT z [[Terapia akceptacji i zaangażowania|terapii akceptacji i zaangażowania]]. Ułatwiają one uporządkowanie zachowania w sytuacji stresowej.
 Cele terapii:
@@ Linia 191: / Linia 193: @@
 ==== Terapia poznawczo-behawioralna ====
-Terapia poznawczo-behawioralna (ang. ''cognitive-behavioral therapy'', CBT) integruje wcześniej powstałe podejścia behawioralne i poznawcze.&nbsp;CBT analizuje czynniki wpływające na zachowanie klienta, uwzględnia zachodzące w pacjencie wewnętrzne procesy psychiczne, związane z jego myśleniem. Wykorzystuje też eksperymentowanie z zachowaniem klienta, by tą drogą sprowokować wystąpienie zmian w myśleniu.&nbsp;
+Terapia poznawczo-behawioralna (ang. ''cognitive-behavioral therapy'', CBT) to szeroki nurt integrujący wcześniej powstałe podejścia behawioralne i poznawcze, w oparciu o teorie [[Psychologia poznawcza|psychologii poznawczej]], i rozszerzający je na wiele nowych zastosowań.&nbsp;CBT stosuje analizę czynników wpływających na zachowanie klienta, skupiając się na wywoływanych przez nie [[Procesy poznawcze|procesach poznawczych]]. Wykorzystuje eksperymenty behawioralne, by tą drogą sprowokować wystąpienie zmian w myśleniu.&nbsp;
 U dorosłych CBT wykazała rolę i skuteczność w leczeniu [[zaburzenia lękowe|zaburzeń lękowych]]<ref name="OtteC">{{cytuj pismo |pmid = 22275847|rok = 2011|nazwisko = Otte|imię = C|tytuł = Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: Current state of the evidence|wolumin = 13|wydanie = 4|strony = 413–21|pmc = 3263389|czasopismo = Dialogues in clinical neuroscience}}</ref><ref name="plosone.org">{{cytuj pismo |doi = 10.1371/journal.pone.0010942|tytuł = Internet Treatment for Generalized Anxiety Disorder: A Randomized Controlled Trial Comparing Clinician vs. Technician Assistance|rok = 2010|editor1-last = García|editor1-first = Antonio Verdejo|nazwisko = Robinson|imię = Emma|nazwisko2 = Titov|imię2 = Nickolai|nazwisko3 = Andrews|imię3 = Gavin|nazwisko4 = McIntyre|imię4 = Karen|nazwisko5 = Schwencke|imię5 = Genevieve|nazwisko6 = Solley|imię6 = Karen|czasopismo = PLoS ONE|wolumin = 5|wydanie = 6|strony = e10942|pmid = 20532167|pmc = 2880592|bibcode = 2010PLoSO...510942R}}</ref>, [[nastrój depresyjny|nastróju depresyjnego]]<ref name="DriessenE">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.005|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Mood Disorders: Efficacy, Moderators and Mediators|rok = 2010|nazwisko = Driessen|imię = Ellen|nazwisko2 = Hollon|imię2 = Steven D.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 537–55|pmid = 20599132|pmc = 2933381}}</ref><ref name="biomedcentral.com">{{cytuj pismo |doi = 10.1186/1471-244X-11-131|tytuł = Meta-review of the effectiveness of computerised CBT in treating depression|rok = 2011|nazwisko = Foroushani|imię = Pooria|nazwisko2 = Schneider|imię2 = Justine|nazwisko3 = Assareh|imię3 = Neda|czasopismo = BMC Psychiatry|wolumin = 11|strony = 131|pmid = 21838902|pmc = 3180363|wydanie = 1}}</ref>, [[zaburzenia odżywiania]]<ref name="MurphyR">{{cytuj pismo|nazwisko = Murphy|imię = Rebecca|nazwisko2 = Straebler|imię2 = Suzanne|nazwisko3 = Cooper|imię3 = Zafra|nazwisko4 = Fairburn|imię4 = Christopher G.|data = |rok = 2010|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Eating Disorders|url = |czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 611–27|doi = 10.1016/j.psc.2010.04.004|pmc = 2928448|pmid = 20599136|odn =}}</ref>, chronicznego [[lumbago]]<ref name="GatchelRJ">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.spinee.2007.10.007|tytuł = Evidence-informed management of chronic low back pain with cognitive behavioral therapy|rok = 2008|nazwisko = Gatchel|imię = Robert J.|nazwisko2 = Rollings|imię2 = Kathryn H.|czasopismo = The Spine Journal|wolumin = 8|strony = 40–4|pmid = 18164452|wydanie = 1|pmc = 3237294}}</ref>, [[zaburzenie osobowości|zaburzenia osobowości]]<ref name="MatusiewiczAK">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.007|tytuł = The Effectiveness of Cognitive Behavioral Therapy for Personality Disorders|rok = 2010|nazwisko = Matusiewicz|imię = Alexis K.|nazwisko2 = Hopwood|imię2 = Christopher J.|nazwisko3 = Banducci|imię3 = Annie N.|nazwisko4 = Lejuez|imię4 = C.W.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 657–85|pmid = 20599139|pmc = 3138327}}</ref>, [[psychoza|psychozy]]<ref name="GutierrezM"> {{cytuj pismo |pmid = 19401859|url = http://www.actaspsiquiatria.es/repositorio//10/56/ENG/10-56-ENG-106-114-498857.pdf|rok = 2009|nazwisko = Gutiérrez|imię = M|nazwisko2 = Sánchez|imię2 = M|nazwisko3 = Trujillo|imię3 = A|nazwisko4 = Sánchez|imię4 = L|tytuł = Cognitive-behavioral therapy for chronic psychosis|wolumin = 37|wydanie = 2|strony = 106–14|czasopismo = Actas espanolas de psiquiatria}}</ref>, [[schizofrenia|schizofrenii]]<ref name="RathodS">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.009|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Schizophrenia|rok = 2010|nazwisko = Rathod|imię = Shanaya|nazwisko2 = Phiri|imię2 = Peter|nazwisko3 = Kingdon|imię3 = David|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 527–36|pmid = 20599131}}</ref>, [[Uzależnienie#Uzależnienie fizjologiczne|zespołu uzależnienia fizjologicznego]] (od substancji)<ref name="McHughRK">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.psc.2010.04.012|tytuł = Cognitive Behavioral Therapy for Substance Use Disorders|rok = 2010|nazwisko = McHugh|imię = R. Kathryn|nazwisko2 = Hearon|imię2 = Bridget A.|nazwisko3 = Otto|imię3 = Michael W.|czasopismo = Psychiatric Clinics of North America|wolumin = 33|wydanie = 3|strony = 511–25|pmid = 20599130|pmc = 2897895}}</ref>, w dopasowaniu się, depresji, i lęku związanymi z [[fibromialgia|fibromialgii]]<ref name="HassettAL">{{cytuj pismo |doi = 10.1016/j.rdc.2009.05.003|tytuł = Nonpharmacologic Treatment for Fibromyalgia: Patient Education, Cognitive-Behavioral Therapy, Relaxation Techniques, and Complementary and Alternative Medicine|rok = 2009|nazwisko = Hassett|imię = Afton L.|nazwisko2 = Gevirtz|imię2 = Richard N.|czasopismo = Rheumatic Disease Clinics of North America|wolumin = 35|wydanie = 2|strony = 393–407|pmid = 19647150|pmc = 2743408}}</ref>, i po [[Rdzeń kręgowy#Nowatorska metoda leczenia przerwanego rdzenia kręgowego|przerwaniu rdzenia kręgowego]]<ref name="MehtaS">{{cytuj pismo |doi = 10.1037/a0022743|tytuł = An evidence-based review of the effectiveness of cognitive behavioral therapy for psychosocial issues post-spinal cord injury|rok = 2011|nazwisko = Mehta|imię = Swati|nazwisko2 = Orenczuk|imię2 = Steven|nazwisko3 = Hansen|imię3 = Kevin T.|nazwisko4 = Aubut|imię4 = Jo-Anne L.|nazwisko5 = Hitzig|imię5 = Sander L.|nazwisko6 = Legassic|imię6 = Matthew|nazwisko7 = Teasell|imię7 = Robert W.|czasopismo = Rehabilitation Psychology|wolumin = 56|strony = 15–25|pmid = 21401282|autor8 = Spinal Cord Injury Rehabilitation Evidence Research Team|wydanie = 1|pmc = 3206089}}</ref>.
@@ Linia 198: / Linia 200: @@
 ==== Terapia dialektyczno-behawioralna ====
-{{Główny artykuł|Terapia dialektyczno-behawioralna}}[[Terapia dialektyczno-behawioralna]] (ang. ''dialectical behavior therapy'', DBT) to postać terapii CBT zaproponowana przez Marshę M. Linehan do psychoterapii klientów dotkniętych [[Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline|zaburzeniem osobowości typu borderline]].
+{{Główny artykuł|Terapia dialektyczno-behawioralna}}[[Terapia dialektyczno-behawioralna]] (ang. ''dialectical behavior therapy'', DBT) to postać terapii poznawczo-behawioralnej zaprojektowanej przez Marshę M. Linehan do pomocy klientom dotkniętych [[Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline|zaburzeniem osobowości typu borderline]]. Opiera się na rozbudowanym, poznawczym modelu zaburzeń osobowości i łączeniu technik poznawczych, teorii regulacji emocji i takich technik jak [[Medytacja mindfulness|uważność]] (ang. ''mindfulness''). Przedstawia całościowy protokół pracy, obejmujący zarówno program psychoterapii indywidualnej i grupowej, dostępność kryzysowego kontaktu telefonicznego klienta z terapeutą, oraz system superwizji terapeutów<ref>{{Cytuj|autor=Marsha M. Linehan|tytuł=Zaburzenie osobowości z pogranicza: terapia poznawczo-behawioralna|data=2007-01-01|isbn=9788323322665|wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego|oclc=749166068|url=https://www.worldcat.org/oclc/749166068}}</ref>. Marsha Linehan przyznała w wywiadzie dla The New York Times, że oparciem i motywacją są jej doświadczenia z własnym zaburzeniem borderline<ref>{{Cytuj|autor=Benedict Carey|tytuł=Expert on Mental Illness Reveals Her Own Struggle|czasopismo=The New York Times|data=2011-06-23|data dostępu=2017-01-24|issn=0362-4331|url=http://www.nytimes.com/2011/06/23/health/23lives.html}}</ref>.
+Badania i metaanalizy wskazują, że DBT jest szczególnie skuteczna w terapii [[Przemoc domowa|ofiar przemocy domowej]]<ref name=":5">{{Cytuj|autor=Katherine M. Iverson, Chad Shenk, Alan E. Fruzzetti|tytuł=Dialectical behavior therapy for women victims of domestic abuse: A pilot study.|czasopismo=Professional Psychology: Research and Practice|data=2009-06-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1939-1323|wolumin=40|numer=3|s=242–248|doi=10.1037/a0013476|url=http://psycnet.apa.org/psycinfo/2009-08599-005|język=en}}</ref>, [[Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline|zaburzenia osobowości typu borderline]]<ref>{{Cytuj|autor=Sören Kliem, Christoph Kröger, Joachim Kosfelder|tytuł=Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder: a meta-analysis using mixed-effects modeling|czasopismo=Journal of Consulting and Clinical Psychology|data=2010-12-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1939-2117|wolumin=78|numer=6|s=936–951|doi=10.1037/a0021015|pmid=21114345|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0029214/}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Thomas R. Lynch, William T. Trost, Nicholas Salsman, Marsha M. Linehan|tytuł=Dialectical behavior therapy for borderline personality disorder|czasopismo=Annual Review of Clinical Psychology|data=2007-01-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1548-5943|wolumin=3|s=181–205|doi=10.1146/annurev.clinpsy.2.022305.095229|pmid=17716053|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17716053}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Jamie D. Bedics, David C. Atkins, Katherine A. Comtois, Marsha M. Linehan|tytuł=Treatment differences in the therapeutic relationship and introject during a 2-year randomized controlled trial of dialectical behavior therapy versus nonbehavioral psychotherapy experts for borderline personality disorder|czasopismo=Journal of Consulting and Clinical Psychology|data=2012-02-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1939-2117|wolumin=80|numer=1|s=66–77|doi=10.1037/a0026113|pmid=22061867|pmc=PMC3265694|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22061867}}</ref> (m.in. w [[Przegląd systematyczny|przeglądzie]] [[Cochrane Collaboration|Cochrane]], z zastrzeżeniem ograniczonej jakości badań<ref>{{Cytuj|autor=Jutta M. Stoffers, Birgit A. Völlm, Gerta Rücker, Antje Timmer, Nick Huband|tytuł=Psychological therapies for people with borderline personality disorder|czasopismo=The Cochrane Database of Systematic Reviews|data=2012-08-15|data dostępu=2017-01-24|issn=1469-493X|numer=8|s=CD005652|doi=10.1002/14651858.CD005652.pub2|pmid=22895952|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22895952}}</ref>), oraz [[Autoagresja (psychologia)|zachowań autodestrukcyjnych]] i [[Myśli samobójcze|samobójczych]]<ref>{{Cytuj|autor=Marsha M. Linehan, Katherine Anne Comtois, Angela M. Murray, Milton Z. Brown, Robert J. Gallop|tytuł=Two-year randomized controlled trial and follow-up of dialectical behavior therapy vs therapy by experts for suicidal behaviors and borderline personality disorder|czasopismo=Archives of General Psychiatry|data=2006-07-01|data dostępu=2017-01-24|issn=0003-990X|wolumin=63|numer=7|s=757–766|doi=10.1001/archpsyc.63.7.757|pmid=16818865|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16818865}}</ref><ref name=":6">{{Cytuj|autor=Barbara Stanley, Beth Brodsky, Joshua D. Nelson, Rebecca Dulit|tytuł=Brief dialectical behavior therapy (DBT-B) for suicidal behavior and non-suicidal self injury|czasopismo=Archives of Suicide Research: Official Journal of the International Academy for Suicide Research|data=2007-01-01|data dostępu=2017-01-24|issn=1381-1118|wolumin=11|numer=4|s=337–341|doi=10.1080/13811110701542069|pmid=17882621|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17882621}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Nathan Pasieczny, Jason Connor|tytuł=The effectiveness of dialectical behaviour therapy in routine public mental health settings: An Australian controlled trial|czasopismo=Behaviour Research and Therapy|data=2011-01-01|data dostępu=2017-01-24|wolumin=49|numer=1|s=4–10|doi=10.1016/j.brat.2010.09.006|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0005796710001890}}</ref>. Zależnie od zastosowania, jest prawdopodobnie efektywna również w relatywnie krótkoterminowych, 12-tygodniowych<ref name=":5" /> i 6-miesięcznych postaciach<ref name=":6" />.
+==== Terapia akceptacji i zaangażowania ====
+{{Główny artykuł|Terapia akceptacji i zaangażowania}}[[Terapia akceptacji i zaangażowania]] (ang. ''acceptance and commitment therapy'', ACT) jest klasyfikowana jako rodzaj terapii poznawczo-behawioralnej lub behawioralnej, i charakteryzuje się wykorzystaniem technik [[Medytacja mindfulness|uważności]] (ang. ''mindfulness'').
 === Terapie humanistyczno-egzystencjalne ===