Adam Pytel

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adam Pytel
Ilustracja
Adam Pytel w stroju sokolim
Data i miejsce urodzenia

16 grudnia 1856
Żukowice Stare

Data i miejsce śmierci

30 października 1928
Kraków

Miejsce spoczynku

Cmentarz Centralny w Sanoku

Zawód, zajęcie

nauczyciel

Miejsce zamieszkania

Sanok

Narodowość

polska

Edukacja

Gimnazjum w Tarnowie

Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Wiedeński

Pracodawca

Gimnazjum w Sanoku

Rodzice

Jan, Regina

Małżeństwo

Helena

Dzieci

Jan, Stefania, Janina, Stanisław

Krewni i powinowaci

Stanisław Wroceński, Jan Hrebenda (zięciowie)

Faksymile
Odznaczenia
Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych
Multimedia w Wikimedia Commons
Adam Pytel
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16 grudnia 1856
Stare Żukowice

Data śmierci

30 października 1928

Burmistrz Sanoka
Okres

od 18 września 1924
do 12 stycznia 1928

Poprzednik

Michał Słuszkiewicz

Następca

Jan Porajewski

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Pytel (ur. 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych, zm. 30 października 1928 w Krakowie) – polski nauczyciel, działacz społeczny i sokoli, burmistrz Sanoka.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Nagrobek Adama Pytla po odnowieniu w 2020
Tablica upamiętniająca działaczy sokolich w Sanoku

Wywodził się z mazurskiej rodziny chłopskiej[1]. Urodził się 16 grudnia 1856 w Żukowicach Starych[2]. Był synem Jana i Reginy z domu Ciężadło[3].

W Tarnowie ukończył gimnazjum łacińskie[1][4]. Został absolwentem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i germanistyki na Uniwersytecie Wiedeńskim[1][4]. Początkowo, przez 10 lat nie mógł uzyskać nominacji nauczycielskiej, a tym samym posady profesora gimnazjalnego z uwagi na nieprzychylność władz austriackich[1][4]. Wobec tego uczył prywatnie w domach i udzielał korepetycji dzieciom majętnych ziemian[1][4]. Po osłabieniu restrykcji austriackich, w latach 90. otrzymał stanowisko suplenta gimnazjalnego w Stryju[4]. Podjął pracę w zawodzie nauczyciela 6 września 1891[2]. 27 sierpnia 1891 został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. Gimnazjum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze, gdzie uczył języka niemieckiego, historii i geografii[5]. Stamtąd latem 1892 został przeniesiony do C. K. Gimnazjum św. Anny w Krakowie[6]. Złożył egzamin nauczycielski 19 maja 1894[2]. Ze stanowiska zastępcy nauczyciela w Gimnazjum św. Anny w Krakowie 9 stycznia 1895 został przeniesiony do C. K. Gimnazjum w Sanoku i mianowany nauczycielem rzeczywistym od 14 stycznia 1895[2][7]. Reskryptem z 17 marca 1898 Wyższej Rady Szkolnej Krajowej został mianowany na stałe w zawodzie nauczycielskim i otrzymał tytuł c. k. profesora[8][9]. Otrzymał VIII rangę w zawodzie 1 października 1905[2][10]. Uczył języka niemieckiego, języka polskiego, kaligrafii, był zawiadowcą biblioteki niemieckiej i dla biednych uczniów, od roku szkolnego 1909/1910 nadzorował filię gimnazjum[11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29][30][31]. Rozporządzeniem C. K. Rady Szkolnej Krajowej z 30 sierpnia 1912 został powołany do kierowania sanockim gimnazjum podczas przebywania na urlopie dyrektora Włodzimierza Bańkowskiego[32][33]. Stanowisko pełnił do 1917[34]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w sanockim gimnazjum uczył języka polskiego[35][36][37]. W tej szkole pracował przez 35 lat[1]. Ponadto wykładał j. niemiecki w sanockich placówkach oświatowych: Instytucie Wyższym Naukowo-Wychowawczym[38] oraz w okresie II Rzeczypospolitej w Miejskim Prywatnym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim[39][40] (obie szkoły działały w budynku późniejszego II Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Sanoku). Był członkiem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie[41]. 26 stycznia 1916 otrzymał tytuł profesora VII rangi, a postanowieniem cesarza Franciszka Józefa I z 7 lutego 1916 otrzymał tytuł c. k. radcy szkolnego wraz z uwolnieniem od taksy[42][43]. W latach 20. był członkiem Rady Szkolnej Powiatowej[36].

Działał aktywnie społecznie[44]. Został członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[45][46][47] i jej delegatem w Sanoku[48][49]. Był zasłużonym działaczem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[50]. Był członkiem wydziału[51], w latach 1906-1911 i 1914-1927 pełnił funkcję prezesa gniazda. Przy zakończeniu pierwszego prezesowania, 24 marca 1911 otrzymał tytuł członka honorowego sanockiego „Sokoła”[52][53]. Tuż przed wybuchem I wojny światowej, pod koniec lipca 1914 uczestniczył w zjeździe prezesów sokolich we Lwowie[54]. Został także prezesem powołanego w 1921 okręgu II sanockiego Dzielnicy Małopolskiej TG „Sokół”[1][55]. Jego nazwisko zostało umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku, na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków[56].

Został członkiem założonej 11 stycznia 1903 w Sanoku pierwszej filii lwowskiego Towarzystwa Chowu Drobiu, Gołębi i Królików[57]. Prowadził składnicę kółek rolniczych[1], należał do dyrekcji sklepu kółka rolniczego w Sanoku[58], był przewodniczącym kółka rolniczego w Sanoku[59], 27 maja 1904 został członkiem zarządu Powiatowych Kółek Rolniczych w Sanoku[58], był sekretarzem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[60][61][62][63] oraz od końca 1909 II wiceprezesem zarządu powiatowego w Sanoku Towarzystwa „Kółek Rolniczych” z siedzibą we Lwowie[64][65][66][67][68][69][70], był delegatem na zjazd kółek rolniczych w Krakowie[71]. Pełnił funkcję przewodniczącym Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Zasiadł w radzie nadzorczej Towarzystwa Kasy Zaliczkowej w Sanoku[72]. Zasiadał w zarządzie sanockiej Czytelni Mieszczańskiej[4]. Na przełomie lipca i sierpnia 1911 został członkiem rady nadzorczej Domu Handlowo-Przemysłowego w Sanoku[73]. W latach 20. był członkiem zarządu ekspozytury powiatowej w Sanoku Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów[74]. Należał do ochotniczej straży pożarnej w Sanoku[75]. Na początku 1905 został wybrany członkiem sądu polubownego Towarzystwa Młodzieży Polskiej „Znicz”[76]. Przed 1914 zasiadał w wydziale szkolnym Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku-Posadzie Olchowskiej[77][78]. Działał we władzach Wydziału „Towarzystwa Bursy”, sprawującego pieczę nad Bursą Jubileuszową im. Cesarza Franciszka Józefa w Sanoku; został wybrany zastępcą prezesa pod koniec 1912 został prezesem[79]. Został członkiem Komitetu Opieki nad Żołnierzem Polskim w Sanoku, zawiązanego w połowie 1919 z inicjatywy ppłk. Gustawa Truskolaskiego i starosty sanockiego Tadeusza Wrześniowskiego[80].

25 lutego 1905 zapadł wyrok sądowy w sprawie wytoczonej przez ówczesnego burmistrza Aitala Witoszyńskiego przeciw Adamowi Pytlowi o obrazę czci (21 grudnia 1904 Pytel stwierdził, że delegat towarzystw gospodarczo-zarobkowych Garczyński badający stan księgi Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku, uznał, że Witoszyński jako urzędnik tej instytucji dopuścił się kradzieży; w ramach procesu potwierdzili to świadkowie), w którym sąd uwolnił Pytla od oskarżenia[81]. W wyniku tej sprawy na początku lutego 1905 Witoszyński zrezygnował z funkcji burmistrza. Adam Pytel był redaktorem merytorycznym „Tygodnika Ziemi Sanockiej”[1][82][83][84], gdzie często publikował opinie wymierzone w syjonistów[85].

Był wieloletnim działaczem Narodowej Demokracji, ponad 20 lat przewodniczącym sanockiego zarządu ND, następnie został działaczem i także przewodniczącym Związku Ludowo-Narodowego[4][86] (wraz z nim m.in. Paweł Biedka, Wojciech Ślączka, Tadeusz Wrześniowski, Aleksander Iskrzycki)[87]. W sierpniu 1900 wszedł w skład komitetu mieszczańskiego w Sanoku, zajmującego się wyborami do Sejmu Krajowego Galicji[88]. W maju 1907 zjazd delegatów w okręgu wyborczym 51 wskazał Adama Pytla jako zastępcę kandydata polskiego Bartłomieja Fidlera w wyborach do Rady Państwa XI kadencji[4][89][90][91][92][93]. W 1912 został wybrany członkiem Rady c. k. powiatu sanockiego z grupy gmin miejskich, pełnił funkcję zastępcy członka wydziału[94][95][96][97][98]. Był także wieloletnim radnym miejskim w Sanoku[1] (jego zastępcą był od 1904/1905 Stanisław Basiński[99]), w tym wybrany w 1910[100], w 1912 w nowej radzie po przyłączeniu do Sanoka gminy Posada Sanocka[101]. W połowie 1913 kandydował w wyborach do Sejmu Krajowego Galicji X kadencji z III kurii w okręgu Sanok-Krosno[102] (posłem został wybrany Alfred Zgórski[103]).

Po wybuchu I wojny światowej od 20 września 1914 wraz z bliskimi przebywał w Wiedniu[104]. Po powrocie do Sanoka we wrześniu 1914 roztoczył opiekę nad stacjonującym w Sanoku przez dwa tygodnie Legionem Wschodnim, zmierzającym ze Lwowa na zachód[105]. Przyczynił się do odzyskania gmachu sanockiego „Sokoła” od zajmującej go armii austriackiej w drugiej połowie 1915[106]. Pod koniec wojny, wraz z innymi osobistościami miejskimi (jako przewodniczący Wojciech Ślączka oraz m.in. Feliks Giela, Jan Rajchel, Karol Zaleski oraz wojskowi kpt. Antoni Kurka i kpt. Franciszek Stok) funkcjonował w ramach powołanego 20 października 1918 Komitetu Samoobrony Narodowej[107][108], który 31 października/1 listopada 1918 dokonał bez walk przejęcia władzy w Sanoku[109][110]. Był radnym pierwszej powojennej kadencji Rady Miejskiej w Sanoku od 1919[111], później od 1924[112], od 1928[113]. Na początku lat 20. działał w środku sanockim partii PSL „Piast”[114]. Kandydował do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1922-1927) w wyborach 1922 w okręgu 48 z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej[4][115] i II kadencji (1928–1930) w wyborach 1928 w okręgu 48 z listy Katolicko-Narodowej nr 24[116]. W 1924 subskrybował akcje założonego wówczas Banku Polskiego[117]. 18 września 1924 Rada Miasta Sanoka wybrała go na funkcję burmistrza Sanoka[112]. Sprawował ten urząd do 12 stycznia 1928[118]. W tym okresie był przewodniczącym wydziału Kasy Oszczędności miasta Sanoka[119]. W czasie pełnienia przez niego urzędu stworzono plan przestrzennego zagospodarowania miasta, założono nowe ulice, wprowadzono komunikację autobusową umożliwiającą dojazd do okolicznych wsi, ukończono budowę łaźni miejskiej, zbudowano szkołę w dzielnicy Posada Sanocka, zainstalowano oświetlenie elektryczne (wykonawcą elektryfikacji Sanoka był inż. Stanisław Szafnicki[120])[121]. Najważniejsza inwestycja miejska, stworzenie oświetlenia elektrycznego, okazała się jednocześnie problematyczna, jako że z uwagi na niekorzystny kształt projektu koszt działania elektrowni miejskiej wytworzył deficyt budżetowy (wskutek tego miasto było zmuszone dopłacać 100 tys. złotych rocznie do tej działalności)[122]. Kwestia ta przyczyniła się do rezygnacji burmistrza z urzędu. W konsekwencji miasto Sanok odstąpiło od własnej elektrowni i dołączyło do użytkowników zakładu wytwarzającego energię elektryczną w Mękince-Jedliczu (od końca 1927 a elektrownia miała zaopatrywać w energię miasta Gorlice, Krosno, Jasło, Sanok[123]).

27 czerwca 1896 w kościele katedralnym w Tarnowie Adam Pytel poślubił Helenę Głowacką herbu Prus[124][3]. Zamieszkiwał przy ulicy Andrzeja Potockiego, późniejsza Podgórze 12 (numer konskrypcyjny 224)[125][126][127][128]. Zmarł po krótkiej chorobie 30 października 1928 w Krakowie w wieku 72 lat[1][4][129][130]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 2 listopada 1928 po pogrzebie pod przewodnictwem ks. Franciszka Salezego Matwijkiewicza[129][131][132]. Jego pogrzeb zorganizowany na koszt sanockiego „Sokoła”[133] stał się manifestacją patriotyczną z niespotykanie dużą liczbą uczestników w skali Sanoka (nad grobem przemawiał wychowanek Adama Pytla, poseł Stanisław Rymar)[1]. Tuż za nagrobkiem Adama Pytla została pochowana jego żona Helena z domu Głowacka (1870–1957[3], działaczka koła TSL w Sanoku[134]), córka oficjalisty Mieczysława Głowackiego i Kazimiery Prus-Głowackiej z domu Bernatowicz (1845-1906)[135]. Ich dziećmi byli: Jan Stanisław (1897-1900)[136][137], Stefania (ur. 1899, od 1924 żona Stanisława Wroceńskiego[138]), Janina Józefa (ur. 1901, od 1927 żona Jana Hrebendy)[139][140][141], Stanisław Bronisław (ur. 1908, urzędnik bankowy Kasy Oszczędności)[127][142][143].

Pamięć[edytuj | edytuj kod]

Przychylnie o Adamie Pytlu wyraził się w swoich wspomnieniach jego uczeń w sanockim gimnazjum, Stanisław Rymar, który przyznał, że z czasem połączyła ich przyjaźń[144].

Podczas uroczystości 130-lecia gniazda TG „Sokół” w Sanoku 29 czerwca 2019 na gmachu tegoż została odsłonięta tablica upamiętniająca 10 działaczy zasłużonych dla organizacji sokolej i Sanoka, w tym Adama Pytla[145][146].

4 lipca 2020 odbyło się zorganizowane przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku spotkanie honorujące Adama Pytla przy odnowionym staraniem tego gniazda pomniku nagrobnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[147].

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

austro-węgierskie

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Sprawozdanie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1932. 1933: Sanok, s. 5-7.
  2. ↑ a b c d e Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 57.
  3. ↑ a b c Księga chrztów 1892–1898. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 179 (poz. 114).
  4. ↑ a b c d e f g h i j Stanisław Rymar. Zgon zasłużonego działacza narodowego. Ś. p. prof. Adam Pytel. „Ziemia Przemyska”. 49, s. 2, 17 listopada 1928. 
  5. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji C. K. Gimnazyum Arcyksiężniczki Elżbiety w Samborze za rok szkolny 1892. Sambor: 1892, s. 34, 35.
  6. ↑ Kronika. Mianowania i przeniesienia. „Gazeta Przemyska”, s. 3, Nr 57 z 17 lipca 1892. 
  7. ↑ XIV. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1895. Sanok: Fundusz Naukowy, 1895, s. 45.
  8. ↑ XVII. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898. Sanok: Fundusz Naukowy, 1898, s. 67.
  9. ↑ Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 63 z 18 marca 1898. 
  10. ↑ Wiadomości osobiste. „Dziennik Urzędowy C. K. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi”, s. 499, Nr 30 z 2 listopada 1905. 
  11. ↑ XIV. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1895. Sanok: Fundusz Naukowy, 1895, s. 44.
  12. ↑ XVI. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1897. Sanok: Fundusz Naukowy, 1897, s. 34.
  13. ↑ XVII. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898. Sanok: Fundusz Naukowy, 1898, s. 66.
  14. ↑ 18. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898/9. Sanok: Fundusz Naukowy, 1899, s. 1.
  15. ↑ 19. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1899/1900. Sanok: Fundusz Naukowy, 1900, s. 28.
  16. ↑ 20. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1900/1901. Sanok: 1901, s. 1, 2.
  17. ↑ 21. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1901/1902. Sanok: 1902, s. 2, 3.
  18. ↑ 22. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1902/1903. Sanok: 1903, s. 3.
  19. ↑ 23. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1903/1904. Sanok: 1904, s. 3, 4.
  20. ↑ 24. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1904/1905. Sanok: 1905, s. 3, 4.
  21. ↑ 25. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1905/1906. Sanok: 1906, s. 2, 4.
  22. ↑ 26. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1906/1907. Sanok: 1907, s. 3, 4.
  23. ↑ XXVII. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1907/8. Sanok: Fundusz Naukowy, 1908, s. 3, 4.
  24. ↑ XXVIII. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1908/9. Sanok: Fundusz Naukowy, 1909, s. 2, 3.
  25. ↑ XXIX. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1909/10. Sanok: Fundusz Naukowy, 1910, s. 2, 3.
  26. ↑ XXX. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1910/11. Sanok: Fundusz Naukowy, 1911, s. 3.
  27. ↑ XXXI. Sprawozdanie Dyrektora c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1911/12. Sanok: Fundusz Naukowy, 1912, s. 3, 6.
  28. ↑ XXXII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: Fundusz Naukowy, 1913, s. 1.
  29. ↑ XXXIII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1913/14. Sanok: Fundusz Naukowy, 1914, s. 1.
  30. ↑ XXXIV. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1915/16. Sanok: Fundusz Naukowy, 1916, s. 1, 6.
  31. ↑ XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: Fundusz Naukowy, 1921, s. 13, 24, 36, 46.
  32. ↑ XXXII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: Fundusz Naukowy, 1913, s. 7.
  33. ↑ Kronika. Mianowania i przeniesienia. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 36 z 8 września 1912. 
  34. ↑ Wojciech Sołtys, Oświata i szkolnictwo, W epoce autonomii galicyjskiej, s. 439, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995.
  35. ↑ XXXVI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1921/1922. Sanok: 1922, s. 2.
  36. ↑ a b XXXVI. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1922/1923. Sanok: 1923, s. 2.
  37. ↑ XXXVII. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1923/1924. Sanok: 1924, s. 17.
  38. ↑ Wojciech Sołtys, Oświata i szkolnictwo, W epoce autonomii galicyjskiej, s. 435, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995.
  39. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. R. 2. Warszawa / Lwów: 1926, s. 375.
  40. ↑ Wojciech Sołtys, Oświata i szkolnictwo, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 575.
  41. ↑ Spis członków Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych we Lwowie. „Muzeum”. Z. 6-7, s. 21, 1895. 
  42. ↑ Amtlicher Theil. „Neues Wiener Tagblatt”. Nr 41, s. 10, 10 lutego 1916. (niem.). 
  43. ↑ XXXIV. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1915/16. Sanok: Fundusz Naukowy, 1916, s. 13.
  44. ↑ Edward Zając, Oświata i szkolnictwo. Życie kulturalne. Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 609.
  45. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziesiątego roku jej istnienia tj. 1895 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 14 marca 1896. s. 10.
  46. ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 31 stycznia do 15 września 1897 (dwunasty rok istnienia) złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 18 grudnia 1897. s. 9.
  47. ↑ XXVI Sprawozdanie Macierzy Szkolnej Ks. Cieszyńskiego za rok 1911. Cieszyn: 1912, s. 50.
  48. ↑ Sprawozdanie z działalności „Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego” w Cieszynie za czas od 16 września 1906 do 31 grudnia 1907 – 22 rok istnienia. Cieszyn: 1907, s. 7, 21.
  49. ↑ XXIII. Sprawozdanie z działalności Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego za rok 1908. Cieszyn: 1909, s. 40.
  50. ↑ Członkowie TG „Sokół” w Sanoku 1889–1946. sokolsanok.pl, 29 listopada 2009. [dostęp 2014-03-12].
  51. ↑ Sprawy Związku polskich gimnastycznych Towarzystw sokolich w Austrii. Sanok. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokół””, s. 6, Nr 19 z 1899. 
  52. ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 14, s. 3, 2 kwietnia 1911. 
  53. ↑ Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar, Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku, [w:] 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014, Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 147, ISBN 978-83-939031-1-5.
  54. ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za lata 1914., 1915., 1916., 1917., 1918 i 1919. Sanok: 1920.
  55. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 25.
  56. ↑ Sztandar. sokolsanok.pl. [dostęp 2015-06-16].
  57. ↑ Sprawozdania z posiedzeń filii. Filia lwowskiego Towarzystwa chowu drobiu w Sanoku. „Hodowca Drobiu”. 1, s. 20, 1 marca 1904. 
  58. ↑ a b Zgromadzenie Powiat. Kółek Rolniczych w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 22 z 29 maja 1904. 
  59. ↑ Wystawa pszczelniczo-ogrodnicza wraz z wystawią drobiu i królików. „Gazeta Sanocka”, s. 1, Nr 92 z 1 października 1905. 
  60. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1905. Lwów: 1905, s. 840.
  61. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1906. Lwów: 1906, s. 878.
  62. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1907. Lwów: 1907, s. 878.
  63. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1908. Lwów: 1908, s. 878.
  64. ↑ Kronika. Z działalności organizacyjnej Tow. Kółek rolniczych. „Kurjer Lwowski”. Nr 568, s. 3, 4 grudnia 1909. 
  65. ↑ Ze zjazdu kółek rolniczych. „Słowo Polskie”, s. 9, Nr 491 z 29 października 1906. 
  66. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 1025.
  67. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 987.
  68. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 1016.
  69. ↑ Kronika. Powiatowy Zarząd Kółek Rolniczych. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 20 z 11 maja 1913. 
  70. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 1029.
  71. ↑ Zjazd kółek rolniczych. „Nowa Reforma”, s. 1, Nr 303 z 7 lipca 1909. 
  72. ↑ Kasa zaliczkowa w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 9 z 28 lutego 1904. 
  73. ↑ Kronika. Dom Handlowo-Przemysłowy w Sanoku, Stowarz. zarejestr. z ogr. poręką. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 33 z 6 sierpnia 1911. 
  74. ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów (Towarzystwa Polskiego Żałobnego Krzyża) Zarządu Oddziału Wojewódzkiego we Lwowie za rok 1926. Lwów: Polskie Towarzystwo Opieki nad Grobami Bohaterów, 1927, s. 38.
  75. ↑ Kronika. Poświęcenie sztandaru. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 20 z 11 września 1910. 
  76. ↑ Kronika. Z życia młodzieży. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 55 z 15 stycznia 1905. 
  77. ↑ Władysław Sygnarski: XVIII. Sprawozdanie kierownika Szkoły Przemysłowej Uzupełniającej w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: 1913, s. 5.
  78. ↑ Władysław Sygnarski: Kronika Zakładu. Sprawozdanie Przemysłowej Szkoły Uzupełniającej w Sanoku za rok 1913/1914. Sanok: 1915, s. 6.
  79. ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 50 z 15 grudnia 1912. 
  80. ↑ Kronika. Komitet opieki nad żołnierzem polskim. „Ziemia Sanocka”. 22-23, s. 3, 3 sierpnia 1919. 
  81. ↑ Z Izby Sądowej. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 61 z 26 lutego 1905. 
  82. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 359.
  83. ↑ Alojzy Zielecki, Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, Życie kulturalne, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 451.
  84. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 182.
  85. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 183.
  86. ↑ Wojciech Sołtys, Stosunki społeczno-polityczne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 563.
  87. ↑ Alojzy Zielecki, Rozwój ruchu niepodległościowego, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 471.
  88. ↑ Kronika krajowa. Z ruchu wyborczego. „Słowo Polskie”, s. 4, Nr 391 z 23 sierpnia 1900. 
  89. ↑ Szanowni P.T. Wyborcy!. „Gazeta Sanocka”, s. 1-2, Nr 175 z 5 maja 1907. 
  90. ↑ Zastępcy posłów. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 275 z 18 czerwca 1907. 
  91. ↑ Wybory. „Goniec Polski”, s. 3, Nr 92 z 7 maja 1907. 
  92. ↑ Gospodarz. Kalendarz „Wydawnictwa im. Tadeusza Kościuszki” na rok Pański 1908. Kraków: 1908, s. XX (190).
  93. ↑ Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 358.
  94. ↑ W przededniu ukonstytuowania Rady powiatowej. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 42, s. 1-2, 20 października 1912. 
  95. ↑ Ukonstytuowania Rady powiatowej. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 44, s. 1-2, 3 listopada 1912. 
  96. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 461.
  97. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 468-469.
  98. ↑ Alojzy Zielecki: Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 356.
  99. ↑ Z Rady Miejskiej. „Gazeta Sanocka”, s. 2-3, Nr 60 z 19 lutego 1905. 
  100. ↑ Po wyborach. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 1-2, Nr 34 z 18 grudnia 1910. 
  101. ↑ Z Rady Miejskiej. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 26 z 30 czerwca 1912. 
  102. ↑ Ruch wyborczy. Kandydatury w miastach. „Kurjer Lwowski”. Nr 257, s. 1, 7 czerwca 1913. 
  103. ↑ Wyniki wyborów. „Głos Mieszczański”. Nr 27, s. 2, 6 lipca 1913. 
  104. ↑ Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. 3. Prowincya i Bukowina. Wiedeń: 1915, s. 142.
  105. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 21.
  106. ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za lata 1914., 1915., 1916., 1917., 1918. i 1919.. Sanok: 1920, s. 6-7.
  107. ↑ Wojciech Sołtys, Pierwsze miesiące wolności. Życie gospodarcze społeczne i polityczne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918-1939, s. 504, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995
  108. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 133.
  109. ↑ Edward Zając, Struktury organizacyjne miasta, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 387.
  110. ↑ 95 lat temu rodziła się Polska. esanok.pl, 10 listopada 2013. [dostęp 2013-12-27].
  111. ↑ Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 36, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  112. ↑ a b Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 39, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  113. ↑ Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 38, 40, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  114. ↑ Z życia politycznego w okręgu. „Ziemia Przemyska”. 4, s. 1, 26 stycznia 1924. 
  115. ↑ Listy kandydatów zgłoszone z okręgu 48. „Ziemia Przemyska”, s. 3, Nr 42 z 15 października 1922. 
  116. ↑ Listy kandydatów na posłów do Sejmu w dniu wyborów 4 marca 1928 r., „Orędownik Wrzesiński”, Rok X (Nr 23), 25 lutego 1928, s. 3.
  117. ↑ Ostatnie zapisy na Bank Polski. „Ziemia Przemyska”, s. 2, Nr 15 z 12 kwietnia 1924. 
  118. ↑ Wojciech Sołtys, Pierwsze miesiące wolności, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 518.
  119. ↑ Księga pamiątkowa kas oszczędności w Małopolsce wydana z powodu 25-lecia istnienia Związku Polskich Kas Oszczędności we Lwowie. O działalności należących do Związku Małopolskich i dwóch śląskich (Bielsko i Cieszyn) kas oszczędności. Lwów: 1927, s. 86.
  120. ↑ Stanisław Szafnicki. W: Album inżynierów i techników w Polsce. T. T. 1, Cz. 3: Życiorysy. Lwów: Towarzystwo Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Lwowskiej, 1932, s. 109.
  121. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 125.
  122. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 126.
  123. ↑ Elektryfikacja Małopolski. „Hasło Łódzkie”, s. 7, Nr 42 z 27 października 1927. 
  124. ↑ Kronika. Z życia towarzyskiego. „Gazeta Sanocka”. 65, s. 3, 28 czerwca 1896. 
  125. ↑ Państwowe Gimnazjum Wyższe w Sanoku. Katalog główny, Rok 1918/1919. s. 29.
  126. ↑ Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 18.
  127. ↑ a b Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Katalog główny, rok 1921/22 (zespół 7, sygn. 82). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 337.
  128. ↑ Powódź w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 1, Nr 171 z 7 kwietnia 1907. 
  129. ↑ a b Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 324 (poz. 124).
  130. ↑ Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. P 1928, (Tom J, str. 324, poz. 124).
  131. ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Sanoku, 1991, s. 19.
  132. ↑ Spacer po cmentarzu przy ul. Rymanowskiej. zymon.com.pl. [dostęp 2014-05-17].
  133. ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 30.
  134. ↑ Z Sanockiego Koła T.S. L.. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 63 z 12 marca 1905. 
  135. ↑ Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 37 (poz. 159). Księga Zmarłych 1946–1958 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 380 (poz. 20). Nagrobek Kazimiery Prus-Głowackiej został uznany za zabytkowy i podlega ochronie prawnej. Zabytkowe nagrobki. starecmentarze.sanok.pl. [dostęp 2019-03-02].
  136. ↑ Księga chrztów 1892–1898. Parafia rzymskokatolicka w Sanoku, s. 179 (poz. 114).
  137. ↑ Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 327 (poz. 171).
  138. ↑ Księga małżeństw (1912–1924). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 160 (poz. 37).
  139. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 197 (poz. 278).
  140. ↑ Księga małżeństw (1924–1936). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. s. 167.
  141. ↑ Jerzy Dębski. 9. Jan Antoni Władysław Hrebenda. „Krakowskie Zeszyty Sądowe”. Dodatek do nr 3/17: Sędziowie polscy uwięzieni w KL-Auschwitz, s. 22-23, 2017. 
  142. ↑ Księga wtóropisów aktów małżeńskich za lata 1936-1945. T. „K”. Cz. II. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 44.
  143. ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 386 (poz. 137).
  144. ↑ Stanisław Rymar, Moje lata w Gimnazjum: 1897–1905 (Wyjątek z pamiętnika), [w:] Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 166.
  145. ↑ Sprawozdanie 130-lecie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. sokolsanok.pl, 2019. [dostęp 2019-08-04].
  146. ↑ 130 lat sanockiego „Sokoła” 1889-2019. Druhowie zasłużeni dla „SokołaA” i Sanoka. sokolsanok.pl. [dostęp 2019-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-04)].
  147. ↑ Bronisław Kielar: Spotkanie honorujące dh. śp. Adama Pytla (1856-1928). sokolsanok.pl, 2020-06-20. [dostęp 2020-07-04].
  148. ↑ a b Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 577.
  149. ↑ a b Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1021.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Burmistrzowie i zarządcy Sanoka
Zabór austriacki
i autonomia galicyjska

Burmistrzowie gminy miasta Sanoka

Adam Piątkowski
Jan Marcinkiewicz
Wojciech Foedrich
Antoni Piątkowski
Michał Fiałkiewicz
Jakub Krulikiewicz
Józef Gutkowski
Albin Gołkowski
Jerzy Rapf
Sebastian Piątkowski
Jan Zarewicz

Burmistrzowie Sanoka:

Erazm Łobaczewski
Jan Okołowicz
Cyryl Jaksa Ładyżyński
Aital Witoszyński
Feliks Giela
Feliks Giela
Stanisław Niedzielski (I wojna światowa)
II Rzeczpospolita
Okupacja niemiecka
Polska Ludowa i PRL

Burmistrzowie:

Józef Bubella
Juliusz Bruna
Stanisław Lisowski
Michał Hipner
Józef Dąbrowski

Przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej:

Józef Dąbrowski
Adam Miler
Kazimierz Surman
Tadeusz Powrózek
Andrzej Szczudlik
Stanisław Potocki
Tadeusz Wojtowicz
Jan Łysakowski
Leszek Rychter
Kazimierz Grabowski
Wiesław Skałkowski

Naczelnicy miasta

Wiesław Skałkowski
Ryszard Grzebień
III Rzeczpospolita

Herb Sanok

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Pytel&oldid=71905061”