Besarabia

{{{nazwa}}}

{{{nazwa oryginalna}}}

[[Plik:{{{herb}}}| 100x130px| alt=Herb]] [[Plik:{{{flaga}}}| 100x130px| alt=Flaga]] [[Herb {{{dopełniacz nazwy}}}|Herb]] [[Flaga {{{dopełniacz nazwy}}}|Flaga]]
Państwa	Mołdawia, Ukraina
Stolica	Kiszyniów
Ważniejsze miejscowości	{{{ważniejsze miejscowości}}}
Powierzchnia	{{{powierzchnia}}}
Populacja ({{{rok}}}) • liczba ludności	{{{liczba ludności}}}
• gęstość	{{{gęstość zaludnienia}}}
Położenie na mapie {{{nazwa mapy}}} [[Plik:{{{mapa}}}|240x240px|alt=Mapa {{{dopełniacz nazwy}}}|{{{opis mapy}}}]] {{{opis mapy}}}
Położenie na mapie brak Brak mapy: {{{kod mapy}}} Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Kraina historyczna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | ważniejsze miejscowości = | gęstość zaludnienia = | dopełniacz nazwy = | powierzchnia = | flaga = | nazwa = | nazwa mapy = | opis mapy = | wikisłownik = | liczba ludności = | współrzędne = | wikicytaty = | nazwa oryginalna = | rok = | herb = Nieznane pola: "lokalizacja_obraz", "herb_obraz", "nazwa_polska", "ważniejsze miasta", "nazwa_oryginalna", "nazwa_dopełniacz" oraz "flaga_obraz".

Besarabia (rum. Basarabia, tur. Besarabya, ukr. Бесарабія) – kraina historyczna położona we Wschodniej Europie między Dniestrem a Prutem, będąca obecnie częścią Mołdawii i Ukrainy. Współcześnie nazwy Besarabia używa się w znaczeniu historycznym, geograficznym i kulturowym, całkowicie pozbawionym sensu politycznego. Stosuje ją jednak w swej terminologii np. Związek Wypędzonych (ziomkostwo besarabskie).

Granice

Besarabia stanowi wschodnią część historycznej Mołdawii. Na zachodzie graniczy poprzez rzekę Prut z Mołdawią Zachodnią, na północnym zachodzie graniczy z Bukowiną (także częściami historycznej Mołdawii). Poprzez Dniestr graniczy od północy i północnego wschodu z Podolem oraz od wschodu z Jedysanem. Południową część Besarabii stanowi region Budziaku.

Historia

Stara mapa Besarabii

W średniowieczu Besarabia stanowiła część Rusi Kijowskiej, a później innych księstw ruskich oraz terytorium Połowców. Nazwa regionu wzięła się od hospodara Mikołaja Aleksandra Basaraba, który przyłączył południe regionu (Budziak) do Wołoszczyzny. W drugiej połowie XIV wieku została przejęta przez Hospodarstwo Mołdawskie; głównymi ośrodkami gospodarczymi były Kilia i Białogród nad Dniestrem – ważne porty handlu czarnomorskiego – oraz Orgiejów, Soroki, Lăpuşna, Tehinia, Chocim, a od XVIII wieku także Kiszyniów. Na przełomie XV i XVI wieku wraz z całą Mołdawią poddano ją pod zwierzchnictwo Imperium Osmańskiemu. W 1484 i 1538 r. Turcy wydzielili z Mołdawii Budziak, z Kilią, Białogrodem oraz Tehinią, i przyłączyli go do ejaletu Silistry. Do 1812 r., gdy została zajęta przez wojska rosyjskie, Besarabia nie stanowiła oddzielnej jednostki terytorialnej, administracyjnej, czy etnicznej.

Region pozostał w ramach Imperium Romanowów do 1914 roku jako oddzielna gubernia, której nadano nazwę odnoszącą się dawniej tylko do Budziaku – Besarabii. W latach 1856–1878 jej południowa część (wraz z Kilią, Białogrodem i Izmaiłem) weszła w granice Mołdawii (do 1862), następnie zjednoczonej Rumunii.

W czasach carskich nastąpiła rusyfikacja i kolonizacja regionu osadnikami z Rosji, Turcji (Bułgarzy, Gagauzi) i Niemiec. Według rosyjskiego spisu statystycznego z 1896 roku Besarabię zamieszkiwało około 920 tys. Rumunów (Mołdawian) (50%), ponadto 380 tys. Ukraińców (20%), 230 tys. Żydów (12%), 155 tys. Rosjan (8%) i około 100 tys. Bułgarów (5%). Niewielkie mniejszości stanowili też Cyganie, Grecy, Ormianie, Serbowie, Niemcy, Polacy, Gagauzi i Turcy. Region się zaczął rozwijać po okresie dwuwiekowej stagnacji, uregulowano miasta, powstały połączenia kolejowe. W okresie carskim dochodziło do inspirowanych przez władze pogromów żydowskich, z największym w Kiszyniowie w 1903 r. W 1917 r. Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 r. zjednoczyła się z Rumunią.

W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych.

W czerwcu 1940 roku po ultimatum wystosowanym wobec rządu Rumunii Besarabię anektował ZSRR (w konsekwencji ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow). W latach 1941–1944 wróciła na krótko do Rumunii w czasie wojny niemiecko-radzieckiej, w której Rumunia stała po stronie Niemiec. W tym czasie wymordowano, lub wysiedlono (głównie do Transnistrii) znaczną część ludności żydowskiej – szacuje się, że zginęło 60–100 tysięcy z 270 tysięcy besarabskich Żydów. Po wojnie Besarabia pozostała przy ZSRR. Część terenów włączono do USRR (głównie powiaty: Kaguł, Białogród, Chocim, Izmaił), z reszty zaś utworzono Mołdawską Socjalistyczną Republikę Radziecką ze stolicą w Kiszyniowie.

W okresie stalinowskim doprowadzono do kontrolowanej klęski głodu (216-350 tysięcy ofiar), masowych wysiedleń i niemal całkowitego wyeliminowania elit regionu (około 330 tysięcy zabitych i od kilkuset tysięcy do 1,5 miliona wypędzonych – łącznie z Bukowiną północną), których zastępowano głównie rosyjskimi osadnikami (od kilkuset tysięcy do miliona).

Po rozpadzie ZSRR w 1991 z Mołdawskiej SRR powstała niepodległa Mołdawia, której terytorium zajmuje 2/3 historycznej Besarabii (nie licząc Naddniestrza). Reszta wchodzi w skład ukraińskich obwodów czerniowieckiego (wschodnia część z Chocimiem) i odeskiego (południowa część z Białogrodem i Izmaiłem). Mimo tragedii okresu 1940–1953 region zachował charakter wieloetniczny, szczególnie na południu.

Miasta

Kiszyniów

Bielce

Największe miasta Besarabii współcześnie:

	miasto	populacja (2014)	państwo (2017)
1.	Kiszyniów	492 894	Mołdawia
2.	Bielce	105 000	Mołdawia
3.	Bendery	91 882	Mołdawia
4.	Izmaił	72 509	Ukraina
5.	Białogród nad Dniestrem	50 078	Ukraina
6.	Kaguł	40 900	Mołdawia
7.	Ungheni	38 400	Mołdawia
8.	Soroki	37 500	Mołdawia
9.	Orgiejów	33 600	Mołdawia
10.	Komrat	26 000	Mołdawia

Zobacz też

• Klasztor Căpriana

Linki zewnętrzne

• Bessarabia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 159 .
• Bessarabia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 116 .