Karbowa

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Karbowa
Część Katowic
Ilustracja
Ulica Francuska w rejonie Karbowej
(na wysokości dawnej cegielni „Karbowa”; widok w kierunku północnym)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Osiedle Paderewskiego-Muchowiec, Śródmieście

Data założenia

XVI wiek

W granicach Katowic

11 września 1865

SIMC

0937600

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry znajduje się punkt z opisem „Karbowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Karbowa”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Karbowa”
Ziemia50°14′52″N 19°01′38″E/50,247833 19,027111

Karbowa – część Katowic[1], położona w centralnym rejonie miasta, w granicach dwóch dzielnic: Osiedla Paderewskiego-Muchowca i Śródmieścia, w rejonie ulic Francuskiej, Powstańców i K. Damrota.

Początki miejscowości sięgają XVI wieku, kiedy to został założony folwark i osada folwarczna. Karbowa powstała w tym samym okresie co Katowice, zaś w XIX wieku stała ona się miejscem hutnictwa cynku za sprawą huty „Emma”. Na początku XX wieku działały tutaj dwie cegielnie. Po II wojnie światowej tereny Karbowej uległy przeobrażeniom – powstała w rejonie osady część osiedla I.J. Paderewskiego, a od lat 90. XX wieku m.in. szereg biurowców i placówek publicznych, w tym gmachy Biblioteki Śląskiej czy Sądu Okręgowego w Katowicach.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Karbowa została założona równocześnie ze wsią Katowice[2] w XVI wieku[3]. Obie osady wchodziły zaś początkowo w skład dóbr ziemskich należących do właścicieli Kuźnicy Boguckiej[4][5][6], a pierwsza wzmianka Katowicach i Karbowej pochodzi z 1598 roku[7]. Karbowa w źródłach wymieniona jest potem w 1607 roku jako Karbowice, gdzie wspominana jest w wyroku sądu ziemskiego w Pszczynie w sprawie roszczeń Katarzyny Salomonowej do 25 zagrodników[6]. W kolejnych dokumentach nie wspomina się o Karbowicach, zaś dopiero w XVIII wieku wskazana jest nazwa Karbowa jako nazwa folwarku na wschód od Katowic[2].

Sama zaś nazwa Karbowa wywodzi się od karbowania, czyli zaznaczania cięciami liczby fur wiążących drewno lub węgiel drzewny[8].

Folwark Karbowa istniał od XVI wieku[4]. Pas folwarku miał zaś regularny układ łanowy. Granicę od zachodu wyznaczała obecna ulica Francuska, zaś od wschodu ulica K. Damrota. Zabudowa folwarczne były usytuowane nad dolnym dopływem Potoku Leśnego[9], w rejonie skrzyżowania ulic Powstańców i Francuskiej, naprzeciw cmentarza ewangelickiego[10].

Pierwotnie rzymskokatoliccy mieszkańcy Karbowej przynależeli do bogucickiej parafii św. Szczepana[11], później do parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, a potem do parafii katedralnej Chrystusa Króla[10].

Karbowa rozwijała się w ścisłej więzi z Katowicami jako przysiółek Kuźnicy Boguckiej, zaś w XIX wieku stała się ona ośrodkiem hutnictwa cynku[5]. W tym też okresie, w ciągu obecnej ulicy Francuskiej istniał szlak, będący połączeniem Katowic z folwarkiem Karbowa. Droga ta w dalszym kierunku biegła do Muchowca[12]. Na południe od folwarku Karbowa[13], w 1842 roku została założona huta cynku „Emma”[14], która prowadziła produkcję z przerwami do 1870. Zakład znajdował się u zbiegu późniejszej ulicy Francuskiej i autostrady A4, po jej zachodniej stronie[13].

W pobliżu huty „Emma” budowano familoki dla rodzin robotniczych[14]. Nie posiadały one instalacji wodnej i kanalizacyjnej, a izby mieszkalne w nich były małe[4]. Po pewnym okresie od zamknięcia huty „Emma” jej dawną kolonię robotniczą nazwano Karbowa[13].

Tereny Karbowej weszły w skład Katowic po nadaniu miastu praw miejskich 11 września 1865 roku[12]. W 1905 roku do Katowic w rejonie Karbowej włączono niewielką enklawę przy ulicy Granicznej[4] i do lat 20. XX wieku Karbowa tworzyła południową granicę Katowic[4].

W 1870 roku, wraz z konsekracją kościoła Mariackiego[12], na części terenów dawnego folwarku Karbowa, pomiędzy ulicami Powstańców a Jagiellońską założono dwa przylegające do siebie cmentarze: katolicki (od północy) i ewangelicki (od południa), który przejął funkcję niewielkiego cmentarza na wschód od ulicy K. Damrota[15].

W grudniu 1885 roku w Karbowej mieszkało 487 osób[16].

Na początku XX wieku w rejonie Karbowej powstały dwie cegielnie[14]. Jedną z nich była zakład Schalscha'sche Dampf-Ziegelei, który znajdował się naprzeciwko kolonii Karbowa, w rejonie obecnej ulicy Francuskiej 70[12]. Na mapie z 1902 roku nie ma zaś już zaznaczonych obiektów po hucie „Emma”, a w jej miejscu znajdowała się kopalniana hałda[12].

Zdjęcie lotnicze z 1974 roku; na pierwszym planie nieistniejąca cegielnia „Karbowa”, zaś po drugiej stronie alei Górnośląskiej, w górnej prawej części zdjęcia widoczna ówczesna zabudowa Karbowej

W 1920 roku w Karbowej został założony piłkarski klub sportowy „Strzał”[17]. Był to też jedyny klub piłkarski z tej osady. Występował on w rozgrywkach o mistrzostwo obwodu katowickiego Górnośląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej. Po 1922 roku nie został on reaktywowany[18]. W latach 1920–1922 w Karbowej funkcjonował chór „Piast”[19] zrzeszający 75 członków[4]. W latach 1931–1937 działał tutaj chór męski Dzwon Zygmunta. Założycielem obydwu zespołów był Jan Związek[4]. W pierwszych dniach II wojny światowej, 3 i 4 września 1939 roku oddział samoobrony na terenie Karbowej stawiły skuteczny opór jednostkom Wehrmachtu nacierającym od strony Brynowa[20].

Po II wojnie światowej w Karbowej zaczęły powstawać baraki przeznaczone dla różnych biur i przedsiębiorstw oraz magazyny[20]. Budynki gospodarcze w rejonie Karbowej zaznaczone są na mapach wydanych w latach 60. XX wieku[13]. Tereny Karbowej zaczęły zaś intensywniej się przekształcać od lat 70. XX wieku[20]. W miejscu dawnej cegielni „Schalscha”, jeszcze w 1965 roku powstał wieżowiec Przedsiębiorstwa Budownictwa Węglowego[21]. W latach 70. XX wieku, częściowo na dawnych terenach Karbowej wzniesiono nowe, duże osiedle mieszkaniowe – osiedle im. Ignacego Jana Paderewskiego[14].

W latach 90. XX wieku na skrzyżowaniu ulic Francuskiej i alei Górnośląskiej powstał węzeł komunikacyjny będący częścią autostrady A4[21]. W tym samym dziesięcioleciu ulicy Powstańców powstał nowy gmach Biblioteki Śląskiej w Katowicach oraz gmach PKO Banku Polskiego[20]. W latach 2012–2015[21] w miejscu dawnej kolonii robotniczej przy hucie „Emma”[13] został wzniesiony Kompleks biurowy A4 Business Park[21], a w jego nieodległym sąsiedztwie, przy ulicy Francuskiej 38 w latach 2005–2009 wybudowano gmach Sądu Okręgowego w Katowicach[22].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Karbowa znajduje się w rejonie ulic: Francuskiej, K. Damrota, I.J. Paderewskiego, J. Sowińskiego[14], Pilotów i Karbowa[20] w Katowicach, w rejonie dwóch dzielnic: Osiedle Paderewskiego-Muchowiec i Śródmieście[23]. Tereny tej części Katowic geograficznie położone są na Płaskowyżu Katowickim zbudowanym głównie ze skał karbońskich[24], w zlewni Potoku Leśnego będącej częścią dorzecza Wisły[25]. W rejonie Karbowej znajdują się złoża iłów ceramiki budowlanej – ich wydobycie zostało zaś zaniechane, a złoża zasypane gruntami antropogenicznymi i w istotnej części zabudowane[26].

We wschodniej części Karbowej znajduje się fragment osiedla I.J. Paderewskiego[14], zaś rejon ulic Pilotów i Karbowa zabudowany jest budynkami jednorodzinnymi[23]. Na pasie dawnego terenu folwarku Karbowa, przy ulicy Francuskiej usytuowany jest zaś cmentarz (rzymskokatolicki i ewangelicki)[27].

W szerszym ujęciu tereny Karbowej stanowią część terenów śródmiejskich Katowic z lokalizacją usług o znaczeniu regionalnym i metropolitalnym[28], zwłaszcza tereny dawnych zabudowań folwarku i kolonii huty „Emma” – rejon pomiędzy ulicami Francuską i K. Damrota[13][10]. Według stanu z 2023 roku, siedzibę mają w tym rejonie m.in. następujące instytucje: Wojskowe Centrum Rekrutacji w Katowicach (ul. Francuska 30)[29], Śląski Związek Piłki Nożnej (ul. Francuska 32)[30], Sąd Okręgowy w Katowicach (ul. Francuska 38)[31], Kuratorium Oświaty w Katowicach (ul. Powstańców 41a)[32] czy Izba Administracji Skarbowej w Katowicach (ul. K. Damrota 25)[33]. W tym rejonie powstały także dwa większe kompleksy biurowe: Centrum Biurowe Francuska[34] i A4 Business Park[35].

Powstały w miejscu dawnej cegielni „Karbowa” wieżowiec Francuska 70[21] jest m.in. siedzibą części jednostek Urzędu Miasta Katowice[36], zaś przy ulicy Francuskiej 70a mieści się siedziba Sądu Rejonowego Katowice-Wschód[37]. Założenie kompozycyjne placu Rady Europy obejmuje m.in. gmach Biblioteki Śląskiej (pl. Rady Europy 1; wojewódzka biblioteka publiczna o statusie naukowym[38]), budynek dawnego BRE Banku oraz gmach PKO Banku Polskiego[39].

Prócz autostrady A4, do ważniejszych dróg w rejonie Karbowej należą ulice Francuska i Powstańców. Są to drogi powiatowe zbiorcze (klasy Z)[40], którymi kursują autobusy Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM)[41].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. Wyszukiwanie. eteryt.stat.gov.pl. [dostęp 2023-04-16]. (pol.).
  2. ↑ a b O osadach... 1937 ↓, s. 189.
  3. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 178.
  4. ↑ a b c d e f g Szaraniec 1996 ↓, s. 120.
  5. ↑ a b Chmielewska 2016 ↓, s. 43.
  6. ↑ a b Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 23.
  7. ↑ Chmielewska 2016 ↓, s. 157.
  8. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 175.
  9. ↑ Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 105.
  10. ↑ a b c Adamus 2006 ↓.
  11. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 595.
  12. ↑ a b c d e Bulsa 2018 ↓, s. 78.
  13. ↑ a b c d e f Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 369.
  14. ↑ a b c d e f Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 667.
  15. ↑ Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 139.
  16. ↑ Vorw. Karbowa, Karbowa. gov.genealogy.net. [dostęp 2023-04-16]. (ang.).
  17. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 759.
  18. ↑ Steuer 2023 ↓, S.
  19. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 187.
  20. ↑ a b c d e Szaraniec 1996 ↓, s. 121.
  21. ↑ a b c d e Bulsa 2018 ↓, s. 79.
  22. ↑ Bulsa 2018 ↓, s. 80.
  23. ↑ a b Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2023-04-17]. (pol.).
  24. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 25.
  25. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 27.
  26. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 36.
  27. ↑ Danilczyk i Kasprzyk 1994 ↓, s. 14.
  28. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 17.
  29. ↑ Wojskowe Centrum Rekrutacji w Katowicach, KONTAKT [online], wcrkatowice.wp.mil.pl [dostęp 2023-04-17].
  30. ↑ Kontakt - Śląski Związek Piłki Nożnej [online], www.slzpn.pl [dostęp 2023-04-17] (pol.).
  31. ↑ Sąd Okręgowy Katowicach [online], katowice.so.gov.pl [dostęp 2023-04-17].
  32. ↑ Kuratorium Oświaty w Katowicach, Kontakt – Biuletyn Informacji Publicznej [online], bip.kuratorium.katowice.pl [dostęp 2023-04-17].
  33. ↑ Izba Administracji Skarbowej w Katowicach, Dane teleadresowe [online], www.slaskie.kas.gov.pl [dostęp 2023-04-17].
  34. ↑ Centrum Biurowe Francuska Katowice Francuska 34 - inwestycja Globe Trade Centre [online], www.urbanity.pl [dostęp 2023-04-17] (pol.).
  35. ↑ A4 Business Park Katowice Francuska 42 - inwestycja Echo Investment [online], www.urbanity.pl [dostęp 2023-04-17] (pol.).
  36. ↑ Urząd Miasta Katowice: Godziny przyjmowania stron w Urzędzie. bip.katowice.eu. [dostęp 2023-04-17]. (pol.).
  37. ↑ Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach: Informacje. katowice-wschod.sr.gov.pl. [dostęp 2023-04-17]. (pol.).
  38. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 66.
  39. ↑ Studium... 2012 ↓, s. 19.
  40. ↑ Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2023-04-17] (pol.).
  41. ↑ Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista przystanków: Katowice. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Części miasta Katowice
Części miasta wg SIMC
Miejskie obszary funkc.
Pozostałe

Herb Katowic

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karbowa&oldid=72133552”