Dyneburg: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne redakcyjne |
→Historia: drobne merytoryczne |
||
Linia 39: | Linia 39: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Miasto lokowane przez [[Ernest de Rassburg|Ernesta de Rassburga]] z [[zakon kawalerów mieczowych|zakonu kawalerów mieczowych]] w 1278. Po jego [[sekularyzacja|sekularyzacji]] w latach 1559–1772 w granicach [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]], jako stolica Inflant Polskich, najpierw siedziba [[Powiat dyneburski|powiatu dyneburskiego]] a od 1667 [[województwo inflanckie|województwa inflanckiego]]. Po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze]] włączony do [[Rosja|Rosji]], przemianowany na ''Dźwińsk'' (założono tu [[twierdza|twierdzę]] dla wojsk rosyjskich). Podczas [[Insurekcja kościuszkowska|powstania kościuszkowskiego]] zajęty przez oddziały hetmana Michała Ogińskiego. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do [[Petersburg]]a, [[Ryga|Rygi]], [[Warszawa|Warszawy]], [[Orzeł (miasto)|Orła]] i [[Szawle|Szawli]] stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. Na początku 1920 zdobyty przez oddziały [[Polska|polskie]] dowodzone przez gen. [[Edward Śmigły-Rydz|Rydza-Śmigłego]] w czasie [[bitwa pod Dyneburgiem|operacji dyneburskiej]]. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej [[Łotwa|Łotwy]]. W obawie przed odcięciem przez Rosjan (ofensywa Tuchaczewskiego podczas [[wojna polsko-bolszewicka|wojny bolszewickiej]]) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. |
|||
'''W państwie zakonu kawalerów mieczowych''' |
|||
Pierwszy zamek o nazwie ''Dinaburg'' zbudował około 1275 roku [[Ernest de Rassburg|Ernesta de Rassburga]] z [[zakon kawalerów mieczowych|zakonu kawalerów mieczowych]]. Warownia w 1277 roku została zaatakowana przez Litwinów na czele z [[Trojden]]em, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany. |
|||
'''W składzie Rzeczpospolitej''' |
|||
W 1559 roku zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po [[sekularyzacja|sekularyzacji]] zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]], jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą [[Powiat dyneburski|powiatu dyneburskiego]]. W 1577 roku zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny. |
|||
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca król [[Stefan Batory]] lokował nowe miasto Dyneburg, któremu nadał prawa magdeburskie oraz wybudował nową twierdzę. W 1656 miasto i twierdzę zajęły wojska moskiewskie, któremu nadano nazwę ''Borisoglebsk''. Okupacja moskiewska trwała do 1666 roku, gdy Dyneburg został na mocy pokoju andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 roku Dyneburg został stolicą [[województwo inflanckie|województwa inflanckiego]]. W 1710 roku miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. |
|||
'''W Rosji carskiej''' |
|||
Po [[I rozbiór Polski|I rozbiorze]] włączony do [[Rosja|Rosji]]. Podczas [[Insurekcja kościuszkowska|powstania kościuszkowskiego]] zajęty przez oddziały hetmana Michała Ogińskiego. W 1810 roku Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, które kontynuowano do 1833 roku. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do [[Petersburg]]a, [[Ryga|Rygi]], [[Warszawa|Warszawy]], [[Orzeł (miasto)|Orła]] i [[Szawle|Szawli]] stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 roku ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 roku car Aleksander III zmienił nazwę miasta na ''Dźwińsk''. W 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys mieszkańców (więcej niż Mińsk). |
|||
'''W Republice Łotwy''' |
|||
Na początku 1920 zdobyty przez oddziały [[Polska|polskie]] dowodzone przez gen. [[Edward Śmigły-Rydz|Rydza-Śmigłego]] w czasie [[bitwa pod Dyneburgiem|operacji dyneburskiej]]. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej [[Łotwa|Łotwy]]. W obawie przed odcięciem przez Rosjan (ofensywa Tuchaczewskiego podczas [[wojna polsko-bolszewicka|wojny bolszewickiej]]) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. |
|||
== Demografia == |
== Demografia == |
Wersja z 22:37, 4 lip 2011
Szablon:Miasto zagranica infobox
Dyneburg (łot. Daugavpils, niem. Dünaburg, ros. Даугавпилс lub Динабург, Dinaburg, lit. Daugpilis, dawniej pol. Dźwińsk lub Dźwinów, biał. Дынабург, Дзьвінск, Dźwinsk, ros. Двинcк, Dwinsk, 1656–1667 Борисоглебск, Borisoglebsk; jidysz דינאבורג ,דענענבורג; Denenburg lub Dineburg; także: דװינסק, Dwinsk) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części kraju, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowi ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to tylko ok. 17% mieszkańców.
Historia
W państwie zakonu kawalerów mieczowych
Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 roku Ernesta de Rassburga z zakonu kawalerów mieczowych. Warownia w 1277 roku została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany.
W składzie Rzeczpospolitej
W 1559 roku zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 roku zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.
Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu nadał prawa magdeburskie oraz wybudował nową twierdzę. W 1656 miasto i twierdzę zajęły wojska moskiewskie, któremu nadano nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 roku, gdy Dyneburg został na mocy pokoju andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 roku Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego. W 1710 roku miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze.
W Rosji carskiej
Po I rozbiorze włączony do Rosji. Podczas powstania kościuszkowskiego zajęty przez oddziały hetmana Michała Ogińskiego. W 1810 roku Rosjanie rozpoczęli budowę w Dyneburgu nowej twierdzy, które kontynuowano do 1833 roku. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 roku ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 roku car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys mieszkańców (więcej niż Mińsk).
W Republice Łotwy
Na początku 1920 zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez Rosjan (ofensywa Tuchaczewskiego podczas wojny bolszewickiej) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920.
Demografia
Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.
- Rosjanie – 53,96% (58 414)
- Łotysze – 17,3% (18 725)
- Polacy – 14,9% (16 126)
- Białorusini – 8,22% (8 897)
- Ukraińcy – 2,23% (2 417)
- Litwini – 0,96% (1 041)
- Żydzi – 0,45% (492)
- Estończycy – 0,03% (30)
- inni – 1,96% (2 118)
Turystyka
Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy i nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym najwiekszy hotel "Latgola"), banków i najdroższych sklepów.
Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największą z nich - prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajduje się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz parę ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX.
Przy drodze wylotowej z miasta znajduje się polski cmentarz katolicki.
Gospodarka
W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych należały m.in.:
- Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) - 7 tys. prac.,
- Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) - 3 tys. zatr.
Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:
- Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) - około 2 tys. zatr.
- Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).
Transport
- Osobny artykuł:
Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m.in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.
12 km na płn.-wsch. od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dotychczas stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem b. wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils, Sp. z o.o.). Jego otwarcie, jak się przewiduje, nastąpi w 2013.
W mieście funkcjonuje komunikacja tramwajowa.
Edukacja
Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechiczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje polska szkoła.
Sport
Daugavpils to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działa też klub hokejowy DHK Latgale Dyneburg, występujący w Samsung Premjerliga.
Znane osoby związane z miastem
- Grzegorz Fitelberg - polski dyrygent i kompozytor,
- Isser Harel - jeden z szefów Mossadu, kierujący operacją pojmania w Argentynie Adolfa Eichmanna
- Gotthard Kettler
- Abraham Kook
- Salomon Michoels
- Jewgienij Miller
- Irena Misztal - polska nauczycielka i pisarka
- Władysław Raginis - kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, dowódca bitwy pod Wizną,
- Mark Rothko - malarz amerykański,
- Jan Safarewicz - polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,
- Władysław Studnicki - polski polityk i publicysta
- Stanisław Swianiewicz - polski uczony, profesor ekonomii, prawnik, pisarz i sowietolog,
- Vitas
- Jan Wierzbicki - polski prawnik i działacz polonijny na Łotwie, wiceminister spraw wewnętrznych Republiki Łotewskiej,
- Jarosław Wilpiszewski - polski prawnik i działacz społeczny na Łotwie, poseł do Sejmu Łotewskiego i redaktor prasy polonijnej w Dyneburgu.
- Artem Łaguta - rosyjski żużlowiec, uczestnik Speedway Grand Prix 2011
- Oleg Vorslav - łotewski freerunner, członek World Freerunning and Parkour Federation.
- Artjoms Rudnevs - łotewski profesjonalny piłkarz, napastnik oraz gracz zespołu Lech Poznań
Zobacz też
Bibliografia
- Lettland wie wir es lieben, Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, ISBN 978-9984-26-372-4, s. 62
- Jarosław Swajdo [i in.], Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Pascal, Bielsko-Biała 2000, ISBN 83-88355-30-9, s. 241-242
Linki zewnętrzne
- art. pt "Gdzie stara Dźwina pluska"
- art. pt "Początki polskiego ruchu oporu w Dyneburgu w 1941 roku"
- Dyneburg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 251 .