Sobór Narodzenia Bogurodzicy w Głębokiem

Sobór Narodzenia Bogurodzicy

Свята-Раства-Багародзіцкая царква

212Г000365
sobór parafialny
Fasada soboru
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Miejscowość	Głębokie
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Parafia	Narodzenia Bogurodzicy w Głębokiem
Wezwanie	Narodzenia Bogurodzicy
Wspomnienie liturgiczne	8/21 września
Historia Data rozpoczęcia budowy 1730 Data zakończenia budowy 1735 (jako kościół rzymskokatolicki) Data poświęcenia 1872 (jako cerkiew prawosławną) Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Poprzednie wyznanie rzymskokatolickie (do 1872); prawosławne (1872–1915) rzymskokatolickie (1921–1939)
Dane świątyni Styl barok wileński Architekt nieznany architekt włoski Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2
Położenie na mapie Białorusi Sobór Narodzenia Bogurodzicy
55°08′20,9″N 27°41′49,5″E

{{Świątynia chrześcijańska infobox}} Nieoczekiwana grafika: "miejscowość".

Sobór Narodzenia Bogurodzicy – były kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowzięcia NMP należący do klasztoru karmelitów bosych, aktualnie cerkiew prawosławna w Głębokiem na Białorusi. W strukturach cerkiewnych sobór należy do eparchii połockiej i głębockiej Egzarchatu Białoruskiego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.

Historia

Rzeczpospolita Obojga Narodów

Początki obecności karmelitów w Głębokiem liczone są od 17 listopada 1639. Świątynia dla kanoników regularnych ufundowana została przez wojewodę mścisławskiego Józefa Korsaka 24 listopada 1639. Zatwierdzona została przez ówczesnego króla Władysława IV Wazę. Pięć dni później nowy dokument fundacyjny wystawiono dla karmelitów. Budowę pierwszego drewnianego kościoła katolickiego rozpoczęto jeszcze w tym samym roku i trwała ona aż do 1654. 20 września 1640 powstał dokument fundacyjny Józefa Korsaka dla klasztoru karmelitów, również potwierdzony przez króla Władysława IV 20 sierpnia 1641. 2 lutego 1642 kanonicy zrzekli się pretensji do fundacji. W 1643 przerwano budowę klasztoru z powodu śmierci fundatora. Budowa dokończona została przez zakonników z funduszy własnych. Po śmierci Józefa Korsaka klasztor stał się właścicielem korsakowskiej części dóbr głębockich, a także innych majątków m.in. Łostowice, mających łącznie 800 dymów i dających ok. 100 tys. złotych polskich dochodu rocznie. W zamian, na mocy testamentu, karmelici mieli obowiązek utrzymywania w Głębokiem szkoły i konwiktu szlacheckiego dla 12 niezamożnych uczniów. Był też szpital dla ubogich. Nowi właściciele zgromadzili wspaniałą bibliotekę, liczącą 3 tys. tomów. Posiadali też zbiór rycin i map, aptekę oraz gabinet fizyczny; dostępność zbiorów zapewniono wznosząc komnaty gościnne. Pod koniec XVIII w. w Głębokiem przebywało 33 zakonników.

W 1646 w nowo wybudowanym klasztorze osiedlili się karmelici. Klasztor obsługiwał kaplice w miejscowościach: Łostowice, Przydały, Wolborowicze i Janki. W 1650 dla pracy wśród prawosławnych (zyskania ich dla unii) przysłany został misjonarz o. Sebastian od Wszystkich Świętych, który wielu ich dla katolicyzmu pozyskał. Trzy lata później przy kaplicy w Łostowicach osiedliły się karmelitanki bose z Wilna, szukając tu przez osiem miesięcy schronienia od zarazy.

Poświęcenie kościoła nastąpiło w 1654, prace parafialne w swoich dobrach karmelici zlecali kapłanom świeckim. Niestety w 1655 świątynia została zniszczona w czasie działań wojennych, zakonnicy schronili się w Wilnie i Warszawie. Powrót karmelitów do fundacji oraz odrodzenie klasztoru nastąpiło w 1660 i trwało aż do 1730.

22 maja 1670 założone zostało Bractwa św. Józefa, a w XVII wieku istniał w kościele otaczany kultem cudowny Obraz Matki Bożej Szkaplerznej. W 1724 klasztor włączono do prowincji litewskiej św. Kazimierza, z siedzibą w Wilnie. Nowicjat w klasztorze w Głębokim rozpoczął się 15 lipca 1727, gdy przeniesiono go z Wilna.

W latach 1730–1735 budowana była murowana świątynia w stylu baroku wileńskiego przez architekta Jana Krzysztofa Glaubitza z dwoma wieżami. Stawiano ją pod nadzorem Franciszka Placidiego. Konsekracja nastąpiła 3 lipca 1735 przez biskupa J. Ancutę. Od tego też roku znalazł się w diecezji wileńskiej (do 1798).

11 lutego 1750 przy kościele założono kościele bractwo św. Barbary, a trzy lata później Bractwo Matki Bożej Szkaplerznej.

10 sierpnia 1763 odnotowano tutaj cudowne zjawisko „pocenia się” statuy Chrystusa Cierpiącego umieszczonej w preparatorium chóru zakonnego, co zapewne zwiększyło popularność klasztoru czyniąc go miejscem pielgrzymek. W 1772 klasztor liczył 33 zakonników (14 kapłanów), w 1782 – 37.

Zabór rosyjski

W 1795 klasztor karmelitów, oprócz kleryków, liczył 9 kapłanów. Według wizytacji dekanatu dokszyckiego w 1796 do karmelitów z Głębokiego należały w tych terenach następujące majątki: Hnieździłowo, Rubież, Wieraciejka, Dalekie; Kruku-Kruki, Wietachmo, Kolahi, Słoboda; Korolewicze-Korolewicze, Szabany, Jasinowicze, Zamosze, Ambrosowicze, Nieścierowicze; Janki-Janki, Kościuki, Sidory, Kozino, Kuziki, Poddorcy, Osowo. Od 1798 klasztor wchodził w skład diecezji mińskiej.

W 1803 klasztor liczył 35 kapłanów i 5 braci zakonnych. W 1805 staraniem ojca Mikołaja Budnego karmelici bosi wybudowali na wzgórzu Kopciówka kościół pw. św. Eliasza. Poświęcony on został 11 maja 1805 przez biskupa Dederko. W kościele umieszczono cudowną Figurę Chrystusa w cierniowej koronie.

W 1812 w klasztorze zatrzymał się sztab wojsk Napoleona. W 1825 klasztor liczył 21 zakonników (8 kapłanów, 9 kleryków). W 1829 mieszkało tu 33 zakonników (10 kapłanów, 9 kleryków, 13 nowicjuszy, 1 brat). W 1830 doszło do wizytacji biskupa. W tym czasie przy klasztorze w murowanym szpitalu mieszkało 12 ubogich. Biblioteka liczyła 2621 woluminów.

Po przeprowadzonej 12 maja 1832 w Głębokiem koncentracji wojsk powstańczych jakiej dokonał Ignacy Korsak i poniesionej trzy dni później klęsce w walnej bitwie, w mieście rozpoczęto represje, a klasztor karmelitów zamieniono na areszt. Za zaangażowanie w powstanie listopadowe na zsyłkę skazano 5 zakonników karmelitów (w tym 62-letniego przeora o. Władysława Kozakiewicza), proboszcza ks. Romualda Glińskiego i unickiego duchownego.

W 1834 w klasztorze mieszkało 24 zakonników (16 kapłanów, 5 kleryków, 3 braci). W 1840 w kościele istniało 15 ołtarzy, w prezbiterium w górnej części ołtarz Matki Bożej Szkaplerznej (z dojściem od klasztornego chóru), szczególnie czczony był obraz Matki Bożej Podchórnej usytuowany w kaplicy przy wejściu do świątyni.

Do 1842 ekonomią klasztoru było 11 folwarków, liczących razem 67 wsi na których było 800 domów, 2533 poddanych. Obszar ziemi wynosił 760 włók 21 morgów i 150 prętów, 14 młynów co dawało dochodu rocznego 12 785 rubli 83 kop. dochodu). W tym też roku nastąpiły dla klasztoru wielkie zmiany. Dobra kościelne zostały przejęte przez Skarb Państwa, a zakonnicy otrzymali roczną pensję 40 rubli.

W 1849 klasztor na nowo włączony wraz z innymi parafiami i kościołami klasztornymi dekanatu dziśnieńskiego do diecezji wileńskiej. W 1862 nastąpiła kasata klasztoru, a rok później na mocy decyzji bp. Krasińskiego czterech zakonników przeniesiono do Kamieńca Podolskiego, a kościół stał się filią parafii Głębokie liczącej wówczas 840 katolików. Nadal pracowali przy nim karmelici. 26 sierpnia 1864 nastąpiło całkowite zamknięcie klasztoru decyzją władz carskich, jako kara za „czytanie odezwy powstańczej i odbieraniu przysięgi”. Zlikwidowano prowadzone przez zakonników szkołę, konwikt, fabrykę sukien i aptekę. W klasztorze urządzono więzienie, gdzie sądy odprawiał sam gubernator Michaił Murawjow Wileński. W 1872 przekazany przez władze carskie prawosławnym i zamieniony na cerkiew; przebudowano niektóre fragmenty architektury i dobudowano kopułę. Od tej pory obiekt służył wiernym jako świątynia prawosławna. W 1865 po rozkradzeniu sprzętów dydaktycznych przez osoby prywatne nastąpiło zdeponowanie pozostałości biblioteki klasztornej w muzeum wileńskim. Ziemia, która należała do karmelitów, została rozsprzedana okolicznym włościanom. Od 1875 r. cerkiew miała wezwanie Narodzenia Bogurodzicy. Około 1876 w czasie przebudowy świątyni nastąpiło wyrzucenie z krypty fundatorskiej ciała zmarłego J. Korsaka, po dwóch dniach pochował je właściciel majątku Litowszczyzna.

3 września 1877 odbyło się pierwsze nabożeństwo inaugurujące działalność cerkwi. W XIX wieku prawosławna parafia dekanalna z 3 filialnymi cerkwiami i 2 kaplicami cmentarnymi liczyła 4348 wiernych. W 1892 rozebrano części klasztoru (2 skrzydła) na materiały budowlane.

XX wiek

W czasie I wojny światowej stacjonowały tutaj oddziały wojsk rosyjskich, a później niemieckich. W 1921 r. na fali rewindykacji kościołów zamienionych za czasów zaborów na cerkwie, świątynię zwrócono katolikom. Od 1927 trwał również proces o odzyskanie dóbr zakonnych przez karmelitów bosych. Przerwany on został wybuchem II wojny światowej. Podczas tejże w budynku klasztornym mieściła się administracja powiatowa. W 1939 budynek został zajęty przez władze sowieckie. Głównodowodzącym był Władimir Gil-Rodionow. Od 1941 do 1944 w budynkach stacjonowało wojsko niemieckie, m.in. sztab ROA. Po 1945 władze sowieckie ponownie oddały świątynię prawosławnym, którzy urządzili w niej cerkiew, czynną do dzisiaj. W klasztorze umieszczono mleczarnię, a później archiwum. W 2000 budynki klasztorne oddano parafii prawosławnej.

XXI wiek

W lipcu 2009 w trakcie prac porządkowych na terenie prawosławnego soboru Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy wierni znaleźli szczątki Polaków. Rozpoczęto postępowanie sprawdzające w prokuraturze, a kości zostały zasypane, oficjalnie z powodu odoru.

Architektura

Zbudowana w stylu bazyliki z krótkim transeptem, z czterema wieżami w narożach. Kopuła została dobudowana w 1872. Kościół otaczał czworobok zabudowań klasztornych z wewnętrznym dziedzińcem.

Dziś pozostało tylko jedno jego skrzydło, znikła też kopuła; a wieże w narożach prezbiterium straciły swoją barokową urodę. Pozostała fasada zachodnia, flankowana dwoma czterokondygnacyjnymi wieżami. Ozdobiona wraz z wieżami wiązkami pilastrów, wygiętymi i profilowanymi gzymsami i półkoliście zamkniętymi niszami. Parawanowy, wysoki szczyt między wieżami o bardzo dekoracyjnych motywach. Wieże prezbiterium dwukondygnacyjne, skromnie zdobione lizenami i niszami. Na ich szczycie dziś widnieje dziwne zakończenie, podobne do fabrycznych kominów. Między wieżami prosty, trójkątny szczyt. Elementy architektoniczne fasady głównej zostały zachowane. Piękne są barokowe zdobienia nisz, okien i portalu z rzeźbionymi drzwiami o oryginalnym ornamencie roślinnym. Na dziedziniec soboru prowadzi barokowa, trójprzelotowa brama z ozdobnym frontonem z końca XVIII wieku. Ściany wnętrza zdobią stiukowe ornamenty. Zachowały się drzwi z XVIII wieku i kuta balustrada. Krypta, miejsce pochówku fundatora została zniszczona, gdy po drugiej wojnie światowej działała tu fabryka konserw. Według legendy, podziemne lochy miały łączyć kryptę kościoła z odległym klasztorem w Berezweczu. W historii kościoła i klasztoru były dobre i ponure karty, często tajemnicze. Do dobrych należy działalność karmelitów – prowadzenie szkoły i konwiktu dla niezamożnych uczniów i szeroka działalność kulturalna wśród ludności. Słynna z unikatowych i wspaniałych zbiorów była biblioteka klasztoru. Klasztor zapewniał pomoc zdrowotną dla ludności, udzielaną przez szpital i aptekę (prowadzone przez mnichów).

W kościele znajdował się portret fundatora Józefa Korsaka, a w klasztorze witał napis na marmurowej płycie: „W imię Boże! Stań pobożny wędrowcze i na sam widok złóż dziękczynienie nieśmiertelnemu imieniu Korsaków” (płyta ta – obecnie pokruszona znajduje się w posiadaniu ks. proboszcza parafii Trójcy Świętej w Głębokiem).

Przeorzy

imię i nazwisko	daty urzędowania
o. Hieronim od św. Teresy OCD	1644–1645
o. Jozafat od Matki Bożej z Góry Karmel OCD	1649–1652
o. Jacek od Matki Bożej OCD	1664–1665
o. Tomasz od św. Macieja OCD	1725
o. Eliasz od św. Teresy OSD	1739–1745
o. Stanisław od św. Zofii OCD	1751–1757
o. Ambroży od św. Gabriela OCD	1757
o. Ludwik Aureliusz od św. Floriana OCD	1760
o. Kazimierz od Wniebowzięcia NMP OCD	1763–1769
o. Władysław od św. Dionizego OCD	1769
o. Aureliusz od św. Kazimierza OCD	1772
o. Mikołaj Budny OCD	1803–1804
o. Bruno od św. Teresy Petrykowski OCD	1826
o. Wojciech od św. Anny Pszycki OCD	1826–1829
o. Władysław Kozakiewicz OCD	1829–1835
o. Bartłomiej Brydycki OCD	1835–1864

Galeria

• 
  Cerkiew i klasztor w XIX w.
• 
  Cerkiew i klasztor pod koniec XIX w.
• 
  Cerkiew przed 1919 r.
• 
  Kościół i klasztor w okresie międzywojennym
• 
  Tył cerkwi
• 
  Zrujnowane skrzydło klasztoru
• 
  Wnętrze cerkwi