Maria Vetulani de Nisau: Różnice pomiędzy wersjami

Maria Vetulani de Nisau
Maryna
	; Maria Vetulani, rok 1918 lub 1919
Data i miejsce urodzenia	27 listopada 1898 ; Tarnów
Data i miejsce śmierci	2 września 1944 ; Warszawa
Rodzice	Franciszek Vetulani; Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz
Małżeństwo	Bohdan de Nisau
Dzieci	Witold de Nisau
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 01:02, 14 kwi 2024

Maria Vetulani de Nisau^[a], pseud. Maryna (ur. 27 listopada 1898 roku w Tarnowie, zm. 2 września 1944 w Warszawie) – polska działaczka niepodległościowa i socjalistyczna, organizatorka ruchu harcerskiego, współzałożycielka pierwszej w Polsce drużyny dla dziewcząt z klasy robotniczej, żołnierka, uczestniczka walk o Lwów (1918–1919) oraz obrony Warszawy (1939), w czasie okupacji hitlerowskiej łączniczka Armii Krajowej i sanitariuszka, w 1944 powstanka warszawska. Ranna w czasie powstania w obronie budynku PWPW, zamordowana przez Niemców podczas likwidacji szpitala przy ul. Długiej.

Życiorys

Młodość i organizacja ruchu harcerskiego

Maria Vetulani urodziła się w 1898 roku w Tarnowie. Była córką inżyniera Franciszka Vetulaniego (1856−1921) i Katarzyny z domu Ipohorskiej-Lenkiewicz (1868−1915)^[1]^[2]^[3]. Miała troje rodzeństwa: brata Stanisława oraz siostry Zofię i Cecylię. W dzieciństwie mieszkała z rodzicami w Tarnowie, w domu, który wybudował jej ojciec^[1]. Była nazywana „Marylką” lub „Malolą”^[1].

Około 1904−1905 roku rodzina przeniosła się do Krakowa, a w 1912 do Lwowa, gdzie Maria Vetulani zetknęła się po raz pierwszy z ruchem skautowym^[1]. Uczęszczała do szkoły sióstr urszulanek, której władze stwarzały przeszkody dla jej działalności skautowskiej. Udało jej się w końcu uzyskać zgodę dyrekcji na wstąpienie do harcerstwa, stworzyła także możliwości do tego swoim koleżankom^[1]. Była opisywana jako dziewczyna o „swobodnej naturze” oraz „przełamująca konwenanse”^[1].

W 1914, w związku z wybuchem I wojny światowej, Vetulaniowie przenieśli się do swojego domu letniego w Dolinie Kościeliskiej, a następnie do Zakopanego^[1]. Tam Maria Vetulani również wstąpiła do harcerstwa^[1]. Równocześnie nawiązała znajomość z taterniczką Zofią Szymańską (później Miłoszewską), która „wywarła decydujący wpływ na jej późniejsze lewicowe przekonania”^[1]. W Zakopanem w 1915 w wyniku choroby nowotworowej zmarła jej matka^[1]. Ojciec wraz z córkami Marią i Cecylią powrócił do Tarnowa (starsze rodzeństwo studiowało już wtedy w Krakowie), gdzie Maria Vetulani w latach 1916–1918 kontynuowała naukę w Prywatnym Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej, tzw. „Hajderku”^[1]. Krąg szkolny, tworzony w znacznej mierze przez dziewczęta pochodzenia żydowskiego, miał wpływ na dalsze kształtowanie się lewicowego światopoglądu Marii Vetulani^[1].

W Tarnowie nawiązała kontakt z organizatorką harcerskiego ruchu żeńskiego, Franciszką Czernecką. Jesienią 1916 reaktywowała I Drużynę im. Emilii Plater^[1]. Pełniła w niej rolę przybocznej, w rzeczywistości kierując drużyną^[1]. Prowadziła zbiórki, zajęcia z gimnastyki oraz pierwszą na terenie Krakowskiej Chorągwi Harcerek kolonię żeńską w Witowicach Dolnych^[1]. W 1918 wraz z towarzyszkami z harcerstwa zaangażowała się w demonstracje patriotyczne przeciwko oddaniu przez Niemcy ziemi chełmskiej Ukrainie, oraz w demonstracje przeciwko brakowi żywności, który spowodowała wojna i kryzys ekonomiczny^[1]. Podczas protestów poznała młode robotnice z Warsztatów Kolejowych, z którymi wkrótce potem założyła pierwszą w Polsce żeńską, robotniczą drużynę harcerską w składzie dwóch zastępów^[1].

Udział w walkach o Lwów i ruchu socjalistycznym

Po ukończeniu tarnowskiego Gimnazjum im. Orzeszkowej, w 1918 roku rozpoczęła studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wraz z jej wyjazdem do Krakowa, po kilku miesiącach istnienia zawiesiła swoją działalność założona przez nią żeńska drużyna robotnicza^[1].

W Krakowie Maria Vetulani w pierwszym miesiącu swych studiów przystąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej^[1]. Do organizacji wprowadziła ją Stanisława Czernecka, z którą Maria Vetulani zamieszkiwała wspólnie przu ulicy Czapskich 4^[1]. W październiku 1918 roznosiła ulotki nawołujące do rozbrajania żołnierzy austriackich przebywających w mieście, w dniu wyzwolenia wraz ze Stanisławą Czernecką pełniły funkcję kurierek^[1].

Na wieść o toczących się walkach o Lwów, bez powiadomienia rodziny udała się na front, ściąwszy uprzednio włosy i założywszy męskie przebranie, jako że kobiety nie były dopuszczane do walki^[1]^[4]. Podawała się za studenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, Mariana Ipohorskiego (pseudonim utworzyła zamieniając swoje prawdziwe imię na jego formę męską „Marian” oraz przybierając nazwisko panieńskie matki)^[1]^[5]. Później służyła w szeregach żeńskiego batalionu obserwacyjnego „Wicek”^[6]. Służąc jako radiotelegrafistka awansowała do rangi kaprala^[1]. Po kilku miesiącach służby wojskowej, w wyniku przeziębienia otrzymała od lekarza zalecenie urlopu^[1]. Wiosną 1919 została formalnie zwolniona z wojska i powróciła na studia^[1]^[3].

W 1921 zmarł jej ojciec. Zmuszona trudną sytuacją materialną, Maria Vetulani podjęła pracę w Instytucie Bakteriologicznym w Krakowie^[1]. Poświęcała wiele czasu na opiekę nad chorującą młodszą siostrą, Cecylią^[1]. Wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej. Zaprzyjaźniła się z Jadwigą Janicką-Wróblewską i jej mężem Józefem Wróblewskim (synem Stanisława Wróblewskiego), członkiem Komunistycznej Partii Polski (KPP). Przez nich poznała lewicowego działacza Bohdana de Nisau, za którego w 1923 wyszła za mąż^[1]. Po urodzeniu syna w 1924 zrezygnowała z dalszej nauki na uniwersytecie^[1]. Przeprowadziła się najpierw do Królewskiej Huty, gdzie pracował jej mąż, a następnie w 1925 wraz z mężem i synem do Warszawy. Rodzina utrzymywała się ze „skromnej” oraz „niewystarczającej na utrzymanie domu” miesięcznej gaży, jaką Bohdan de Nisau uzyskiwał z działalności w KPP^[1].

Przez swoją działalnością polityczną Bohdan de Nisau był inwigilowany przez policję. Dom rodzinny stał się obiektem częstych nocnych rewizji. Po wiecach de Nisau wracał niekiedy z obrażeniami ciała. W pewnym momencie został chwilowo uwięziony^[1]. W obawie przed kolejnym aresztowaniem, Bohdan de Nisau zbiegł wiosną 1927 do Związku Radzieckiego. W lecie zażądał przyjazdu rodziny^[1].

Maria Vetulani, zachęcona entuzjastycznymi listami pisanymi przez męża z ZSRR, dołączyła do niego wraz z synem, opuszczając kraj dzięki sfałszowanemu paszportowi^[3]. Mieszkali w Dzierżyńsku, gdzie Maria Vetulani podjęła pracę i nawiązała szereg przyjaźni^[1]. Według słów jej siostry Cecylii, Maria Vetulani miała „pokochać ludzi rosyjskich za ich szczerość, brak wszelkiego fałszu i obłudy”^[1].

W 1934 Bohdan de Nisau został aresztowany przez władze sowieckie. Kilka miesięcy później Maria Vetulani dowiedziała się, że jej mąż miał otrzymać wyrok śmierci (w istocie został osadzony na Łubiance)^[1]. Zdecydowała o powrocie wraz z synem Witoldem do Polski. Pomocy w staraniach o powrót udzieliły Nadieżda Krupska i Jekatierina Pieszkowa, zaś w Polsce starania o zgodę na jej powrót podjęła Stefania Sempołowska^[1]. W kwietniu 1935 Maria Vetulani wysiadła wraz z synem na dworcu w Warszawie. Miała być wówczas już „zupełnie siwą kobietą”^[1]. Osiedli w stolicy, gdzie do 1939 roku Maria Vetulani pracowała w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym^[1].

Działalność w czasie okupacji niemieckiej

Po agresji niemieckiej, we wrześniu 1939 pełniła funkcję kierowniczki obrony przeciwlotniczej w budynku, w którym zamieszkiwała. 24 września 1939 jej mieszkanie przy ulicy Dobrej 13 na Powiślu zostało zniszczone w czasie bombardowania^[1]. Na pewien czas pozostała bezdomna. Po ustabilizowaniu się okupacji niemieckiej pozostała w Warszawie. Zamieszkała wraz z synem w opuszczonym przez siostrę Zofię mieszkaniu przy ulicy Świętokrzyskiej 12^[1]^[7].

Pielęgnowała rannych w polskim prowizorycznym lazarecie. Brak środków opatrunkowych, dezynfekcyjnych i leków sprawił, że „jej ręce pokryły się ropnymi ranami”, „mimo to nie zaniechała tej pracy”^[1]. Zimą 1939/1940 udzielała w ciągu dnia schronienia żydowskiej aktorce^[1]. Później przez pewien czas przechowywała w mieszkaniu dwie kobiety żydowskie^[1].

Od początku 1940 podjęła działalność w Związku Walki Zbrojnej jako łączniczka Oddziału IV (Kwatermistrzostwo) Komendy Głównej ZWZ pod pseudonimem Maryna^[7], zaś następnie w Szefostwie Służby Uzbrojenia „Leśnictwo” Komedy Głównej. W jej mieszkaniu mieścił się punkt kontaktowy^[1].

Od połowy 1943 pracowała jako magazynierka przy stołówce burmistrza niemieckiego stolicy po szesnaście godzin na dobę. Zwolniona „za zbyt chłodną odpowiedź na jego ukłon”^[1], pracowała jeszcze w fabryce na Mokotowie. Od lata 1943 przeszła wraz z synem „na wyłączną służbę podziemia”^[1]. Równocześnie opiekowała się chorą siostrą Cecylią, przebywającą w sanatorium w Otwocku^[1].

W powstaniu warszawskim walczyła w zgrupowaniu „Leśnik”. 23 lub 26 sierpnia została ranna podczas obrony budynku Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, była leczona w powstańczym Centralnym Szpitalu Chirurgicznym nr 1 przy ulicy Długiej 7. 2 września 1944 roku została, wraz z innymi pacjentami i personelem szpitala, zamordowana przez Niemców. Jej syn Witold (1924−1998) również walczył w powstaniu^[8], ranny trafił do niewoli niemieckiej w stalagu XI-A Altengrabow(inne języki)^[9]^[b].

Odznaczenia

Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej;
Krzyż Walecznych (dwukrotnie).

Upamiętnienie

14 grudnia 1974 w III Liceum Ogólnokształcącym w Tarnowie odbyła się uroczystość przyjęcia przez szkolną drużynę harcerską za patronkę Marii Vetulani. W uroczystości uczestniczył jej syn Witold de Nisau z córką Kalinką i Adam Vetulani^[1]^[11].

Od 1995 roku imię Marii Vetulani nosi jedna z tarnowskich ulic, w dzielnicy Zbylitowska Góra^[2]^[12].

Rodzina

Uwagi

↑ Właśc. Maria Romana Vetulani de Nisau.
↑ Witold de Nisau był inżynierem, współautorem książki Samochody. Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich (1977; wraz z Maciejem Bernhardtem, Sewerynem Orzełowskim i Wiesławem Kozaczewskim). Był konsultantem redakcji czasopisma Młody Technik w zakresie motoryzacji i techniki lotniczej przy udzielaniu odpowiedzi na pytania nadesłane korespondencyjnie przez czytelników oraz czytelniczki^[10].
↑ Wykaz niekompletny.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw Maria Żychowska. Maria Vetulani de Nisau. „Rocznik Tarnowski”, s. 149–151, 1990. Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne; Muzeum Okręgowe w Tarnowie. [zarchiwizowane z adresu].
↑ ^a ^b Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk: Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. T. 2. Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2004, s. 104−105. ISBN 83-915445-6-7.
↑ ^a ^b ^c Janusz Wojtycza. Maria Vetulani de Nisau (1898−1944). „Gazeta Wyborcza Kraków”, s. 8, 22 maja 2003.
↑ Agata Żak. Walczyła o wolność Lwowa i Warszawy. „Dziennik Polski − Region tarnowski”, 2 listopada 2012. [zarchiwizowane z adresu].
↑ Stanisław M. Jankowski: Dziewczęta w maciejówkach. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2012, s. 352−354. ISBN 978-83-7436-289-4.
↑ Semper fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych. Lwów / Warszawa: Straż Mogił Polskich Bohaterów / Oficyna Wydawnicza Volumen, 1930 / 1990., s. 64.
↑ ^a ^b Powstańcze biogramy − Maria Vetulani de Nisau. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2012-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑ Witold de Nisau: Wspomnienia z okresu konspiracji. Archiwum Biura Historycznego Wojska Polskiego. Powstanie warszawskie. Relacje. [dostęp 2021-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ Powstańcze biogramy − Witold de Nisau. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu].
↑ Michał Rogoż: Czasopisma dla dzieci i młodzieży Instytutu Wydawniczego „Nasza Księgarnia” w latach 1945–1989. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2009, s. 163, seria: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 530.
↑ Roman Kucharski. Rodzina Vetulanich i jej związki z Bochnią. „Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej”. 1 (100), s. 11–14, wiosna 2014. ISSN 1426-1952. [zarchiwizowane z adresu].
↑ Alfabetyczny wykaz ulic miasta Tarnowa. Izba Skarbowa w Krakowie. [dostęp 2019-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).

[1] Właśc. Maria Romana Vetulani de Nisau.

[12] Witold de Nisau był inżynierem, współautorem książki Samochody. Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich (1977; wraz z Maciejem Bernhardtem, Sewerynem Orzełowskim i Wiesławem Kozaczewskim). Był konsultantem redakcji czasopisma Młody Technik w zakresie motoryzacji i techniki lotniczej przy udzielaniu odpowiedzi na pytania nadesłane korespondencyjnie przez czytelników oraz czytelniczki^[10].

[15] Wykaz niekompletny.

[roczniktarnowski-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw Maria Żychowska. Maria Vetulani de Nisau. „Rocznik Tarnowski”, s. 149–151, 1990. Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne; Muzeum Okręgowe w Tarnowie. [zarchiwizowane z adresu].

[tarnow-3] Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk: Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. T. 2. Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2004, s. 104−105. ISBN 83-915445-6-7.

[wyb-4] Janusz Wojtycza. Maria Vetulani de Nisau (1898−1944). „Gazeta Wyborcza Kraków”, s. 8, 22 maja 2003.

[żak-5] Agata Żak. Walczyła o wolność Lwowa i Warszawy. „Dziennik Polski − Region tarnowski”, 2 listopada 2012. [zarchiwizowane z adresu].

[lwow-6] Stanisław M. Jankowski: Dziewczęta w maciejówkach. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2012, s. 352−354. ISBN 978-83-7436-289-4.

[7] Semper fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych. Lwów / Warszawa: Straż Mogił Polskich Bohaterów / Oficyna Wydawnicza Volumen, 1930 / 1990., s. 64.

[powstanie-8] Powstańcze biogramy − Maria Vetulani de Nisau. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2012-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).

[9] Witold de Nisau: Wspomnienia z okresu konspiracji. Archiwum Biura Historycznego Wojska Polskiego. Powstanie warszawskie. Relacje. [dostęp 2021-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu].

[10] Powstańcze biogramy − Witold de Nisau. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu].

[11] Michał Rogoż: Czasopisma dla dzieci i młodzieży Instytutu Wydawniczego „Nasza Księgarnia” w latach 1945–1989. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, 2009, s. 163, seria: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 530.

[bochniacy-13] Roman Kucharski. Rodzina Vetulanich i jej związki z Bochnią. „Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej”. 1 (100), s. 11–14, wiosna 2014. ISSN 1426-1952. [zarchiwizowane z adresu].

[14] Alfabetyczny wykaz ulic miasta Tarnowa. Izba Skarbowa w Krakowie. [dostęp 2019-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[b]

[11]

[12]

[c]

[10]

@@ Linia 15: / Linia 15: @@
  |commons                   = Category:Maria Vetulani de Nisau
 }}
-'''Maria Vetulani de Nisau'''{{refn|grupa=uwaga|Właśc. '''Maria Romana Vetulani de Nisau'''.}}, pseud. ''Maryna'' (ur. [[27 listopada]] [[1898]] roku w [[Tarnów|Tarnowie]], zm. [[2 września]] [[1944]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – polska działaczka niepodległościowa i [[Socjalizm|socjalistyczna]], organizatorka [[Harcerstwo|ruchu harcerskiego]], współzałożycielka pierwszej w Polsce drużyny dla dziewcząt z [[Proletariat|klasy robotniczej]], żołnierka, uczestniczka [[Bitwa o Lwów (1918–1919)|walk o Lwów]] (1918–1919) oraz [[Obrona Warszawy (1939)|obrony Warszawy]] (1939), w czasie [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji hitlerowskiej]] łączniczka [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] i [[sanitariusz]]ka, w 1944 [[powstanie warszawskie|powstanka warszawska]]. Ranna w czasie powstania w obronie budynku [[Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych|PWPW]], zamordowana przez nazistów podczas [[Likwidacja powstańczych szpitali na warszawskiej Starówce|likwidacji szpitala przy ul. Długiej]].
+'''Maria Vetulani de Nisau'''{{refn|grupa=uwaga|Właśc. '''Maria Romana Vetulani de Nisau'''.}}, pseud. ''Maryna'' (ur. [[27 listopada]] [[1898]] roku w [[Tarnów|Tarnowie]], zm. [[2 września]] [[1944]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – polska działaczka niepodległościowa i [[Socjalizm|socjalistyczna]], organizatorka [[Harcerstwo|ruchu harcerskiego]], współzałożycielka pierwszej w Polsce drużyny dla dziewcząt z [[Proletariat|klasy robotniczej]], żołnierka, uczestniczka [[Bitwa o Lwów (1918–1919)|walk o Lwów]] (1918–1919) oraz [[Obrona Warszawy (1939)|obrony Warszawy]] (1939), w czasie [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji hitlerowskiej]] łączniczka [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] i [[sanitariusz]]ka, w 1944 [[powstanie warszawskie|powstanka warszawska]]. Ranna w czasie powstania w obronie budynku [[Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych|PWPW]], zamordowana przez Niemców podczas [[Likwidacja powstańczych szpitali na warszawskiej Starówce|likwidacji szpitala przy ul. Długiej]].
 == Życiorys ==
 === Młodość i organizacja ruchu harcerskiego ===
-Maria Vetulani urodziła się w 1898 roku w [[Tarnów|Tarnowie]]. Była córką inżyniera [[Franciszek Vetulani|Franciszka Vetulaniego]] (1856−1921) i Katarzyny z domu Ipohorskiej-Lenkiewicz (1868−1915)<ref name=roczniktarnowski>{{cytuj pismo| nazwisko = Żychowska| imię = Maria| url = https://vetulani.files.wordpress.com/2021/01/rocznik-tarnowski-1990.pdf| archiwum = https://web.archive.org/web/20210114113338/https://vetulani.files.wordpress.com/2021/01/rocznik-tarnowski-1990.pdf| tytuł = Maria Vetulani de Nisau| data = 1990 | strony = 149–151| czasopismo = Rocznik Tarnowski| wydawca = Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne; Muzeum Okręgowe w Tarnowie}}</ref><ref name=tarnow>{{cytuj książkę | autor = Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk| tytuł = Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic| tom = 2| wydawca = Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego| miejsce = Tarnów| rok = 2004| strony = 104−105| isbn = 83-915445-6-7| url = https://web.archive.org/web/20200529091031/http://dlibra.biblioteka.tarnow.pl/Content/413/patroni2.pdf}}</ref><ref name=wyb>{{cytuj pismo | autor = Janusz Wojtycza| tytuł = Maria Vetulani de Nisau (1898−1944)| czasopismo = [[Gazeta Wyborcza]] Kraków| wolumin = | wydanie = | strony = 8| data = 22 maja 2003| wydawca = | miejsce = | issn = | url = http://www.archiwum.wyborcza.pl/Archiwum/1,0,2092069,20030522KR-DLO,Maria_Vetulani__de_Nisau_18981944,.html}}</ref>. Miała troje rodzeństwa: brata Stanisława, oraz siostry [[Zofia Vetulani|Zofię]] i [[Cecylia Vetulani|Cecylię]]. W dzieciństwie mieszkała z rodzicami w Tarnowie, w domu, który wybudował jej ojciec<ref name=roczniktarnowski />. Była nazywana „Marylką” lub „Malolą”<ref name=roczniktarnowski />.
+Maria Vetulani urodziła się w 1898 roku w [[Tarnów|Tarnowie]]. Była córką inżyniera [[Franciszek Vetulani|Franciszka Vetulaniego]] (1856−1921) i Katarzyny z domu Ipohorskiej-Lenkiewicz (1868−1915)<ref name=roczniktarnowski>{{cytuj pismo| nazwisko = Żychowska| imię = Maria| url = https://vetulani.files.wordpress.com/2021/01/rocznik-tarnowski-1990.pdf| archiwum = https://web.archive.org/web/20210114113338/https://vetulani.files.wordpress.com/2021/01/rocznik-tarnowski-1990.pdf| tytuł = Maria Vetulani de Nisau| data = 1990 | strony = 149–151| czasopismo = Rocznik Tarnowski| wydawca = Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne; Muzeum Okręgowe w Tarnowie}}</ref><ref name=tarnow>{{cytuj książkę | autor = Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk| tytuł = Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic| tom = 2| wydawca = Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego| miejsce = Tarnów| rok = 2004| strony = 104−105| isbn = 83-915445-6-7| url = https://web.archive.org/web/20200529091031/http://dlibra.biblioteka.tarnow.pl/Content/413/patroni2.pdf}}</ref><ref name=wyb>{{cytuj pismo | autor = Janusz Wojtycza| tytuł = Maria Vetulani de Nisau (1898−1944)| czasopismo = [[Gazeta Wyborcza]] Kraków| wolumin = | wydanie = | strony = 8| data = 22 maja 2003| wydawca = | miejsce = | issn = | url = http://www.archiwum.wyborcza.pl/Archiwum/1,0,2092069,20030522KR-DLO,Maria_Vetulani__de_Nisau_18981944,.html}}</ref>. Miała troje rodzeństwa: brata Stanisława oraz siostry [[Zofia Vetulani|Zofię]] i [[Cecylia Vetulani|Cecylię]]. W dzieciństwie mieszkała z rodzicami w Tarnowie, w domu, który wybudował jej ojciec<ref name=roczniktarnowski />. Była nazywana „Marylką” lub „Malolą”<ref name=roczniktarnowski />.
 Około 1904−1905 roku rodzina przeniosła się do [[Kraków|Krakowa]], a w 1912 do [[Lwów|Lwowa]], gdzie Maria Vetulani zetknęła się po raz pierwszy z [[Ruch skautowy na ziemiach polskich|ruchem skautowym]]<ref name=roczniktarnowski />. Uczęszczała do szkoły sióstr urszulanek, której władze stwarzały przeszkody dla jej działalności skautowskiej. Udało jej się w końcu uzyskać zgodę dyrekcji na wstąpienie do harcerstwa, stworzyła także możliwości do tego swoim koleżankom<ref name=roczniktarnowski />. Była opisywana jako dziewczyna o „swobodnej naturze” oraz „przełamująca konwenanse”<ref name=roczniktarnowski />.
@@ Linia 28: / Linia 28: @@
 === Udział w walkach o Lwów i ruchu socjalistycznym ===
-[[Plik:Maria, Bohdan, Witold de Nisau.jpg|200px|thumb|right|Maria Vetulani (z lewej) wraz z mężem [[Bohdan de Nisau|Bohdanem de Nisau]] i synem Witoldem, 1924]]
+[[Plik:Maria, Bohdan, Witold de Nisau.jpg|200px|thumb|right|Maria Vetulani wraz z mężem [[Bohdan de Nisau|Bohdanem de Nisau]] i synem Witoldem, 1924]]
 Po ukończeniu tarnowskiego Gimnazjum im. Orzeszkowej, w 1918 roku rozpoczęła studia medyczne na [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytecie Jagiellońskim]]. Wraz z jej wyjazdem do Krakowa, po kilku miesiącach istnienia zawiesiła swoją działalność założona przez nią żeńska drużyna robotnicza<ref name=roczniktarnowski />.
@@ Linia 39: / Linia 39: @@
 Przez swoją działalnością polityczną Bohdan de Nisau był inwigilowany przez policję. Dom rodzinny stał się obiektem częstych nocnych rewizji. Po wiecach de Nisau wracał niekiedy z obrażeniami ciała. W pewnym momencie został chwilowo uwięziony<ref name=roczniktarnowski />. W obawie przed kolejnym aresztowaniem, Bohdan de Nisau zbiegł wiosną 1927 do [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]]. W lecie zażądał przyjazdu rodziny<ref name=roczniktarnowski />.
-Maria Vetulani, zachęcona entuzjastycznymi listami pisanymi przez męża z ZSRR, dołączyła do niego wraz z synem, opuszczając kraj dzięki sfałszowanemu paszportowi<ref name=wyb />. Mieszkali w [[Dzierżyńsk (Rosja)|Dzierżyńsku]], gdzie Maria Vetulani podjęła pracę i nawiązała szereg przyjaźni<ref name=roczniktarnowski />. Według słów jej siostry Cecylii, Maria Vetulani miała „pokochać ludzi rosyjskich za ich szczerość, brak wszelkiego fałszu i obłudy”<ref name=roczniktarnowski />.
+Maria Vetulani, zachęcona entuzjastycznymi listami pisanymi przez męża z ZSRR, dołączyła do niego wraz z synem, opuszczając kraj dzięki sfałszowanemu paszportowi<ref name=wyb />. Mieszkali w [[Dzierżyńsk (Rosja)|Dzierżyńsku]], gdzie Maria Vetulani podjęła pracę i nawiązała szereg przyjaźni<ref name=roczniktarnowski />. Według słów jej siostry [[Cecylia Vetulani|Cecylii]], Maria Vetulani miała „pokochać ludzi rosyjskich za ich szczerość, brak wszelkiego fałszu i obłudy”<ref name=roczniktarnowski />.
 W 1934 Bohdan de Nisau został aresztowany przez władze sowieckie. Kilka miesięcy później Maria Vetulani dowiedziała się, że jej mąż miał otrzymać wyrok śmierci (w istocie został osadzony na [[Łubianka (Moskwa)|Łubiance]])<ref name=roczniktarnowski />. Zdecydowała o powrocie wraz z synem Witoldem do Polski. Pomocy w staraniach o powrót udzieliły [[Nadieżda Krupska]] i [[Jekatierina Pieszkowa]], zaś w Polsce starania o zgodę na jej powrót podjęła [[Stefania Sempołowska]]<ref name=roczniktarnowski />. W kwietniu 1935 Maria Vetulani wysiadła wraz z synem na dworcu w Warszawie. Miała być wówczas już „zupełnie siwą kobietą”<ref name=roczniktarnowski />. Osiedli w stolicy, gdzie do 1939 roku Maria Vetulani pracowała w Państwowym Instytucie Rozrachunkowym<ref name=roczniktarnowski />.
@@ Linia 54: / Linia 54: @@
 W [[Powstanie warszawskie|powstaniu warszawskim]] walczyła w [[oddział Leśnik|zgrupowaniu „Leśnik”]]. 23 lub 26 sierpnia została ranna podczas obrony budynku [[Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych|Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych]], była leczona w powstańczym Centralnym Szpitalu Chirurgicznym nr 1 przy ulicy Długiej 7. 2 września 1944 roku została, wraz z innymi pacjentami i personelem szpitala, [[Likwidacja powstańczych szpitali na warszawskiej Starówce|zamordowana przez Niemców]]. Jej syn [[Witold de Nisau|Witold]] (1924−1998) również walczył w powstaniu<ref>{{cytuj stronę| tytuł = Wspomnienia z okresu konspiracji | autor = Witold de Nisau| opublikowany = Archiwum Biura Historycznego Wojska Polskiego. Powstanie warszawskie. Relacje| data dostępu = 2021-01-12| url = https://wbh.wp.mil.pl/c/scans/dzial_ii/ii_32/II_32_62.pdf| archiwum = https://web.archive.org/web/20220222131921/https://wbh.wp.mil.pl/c/scans/dzial_ii/ii_32/II_32_62.pdf}}</ref>, ranny trafił do niewoli niemieckiej w {{link-interwiki|Stalag XI-A Altengrabow|tekst=stalagu XI-A Altengrabow|Q=Q3496421}}<ref>{{cytuj stronę| url = https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/witold-de-nisau,7795.html| archiwum = https://web.archive.org/web/20220823160950/https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/witold-de-nisau,7795.html| tytuł = Powstańcze biogramy − Witold de Nisau| opublikowany = Muzeum Powstania Warszawskiego| data = | data dostępu = 2022-08-23}}</ref>{{refn|grupa=uwaga|Witold de Nisau był inżynierem, współautorem książki ''Samochody. Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich'' (1977; wraz z Maciejem Bernhardtem, Sewerynem Orzełowskim i Wiesławem Kozaczewskim). Był konsultantem redakcji czasopisma ''[[Młody Technik]]'' w zakresie motoryzacji i techniki lotniczej przy udzielaniu odpowiedzi na pytania nadesłane korespondencyjnie przez czytelników oraz czytelniczki<ref>{{cytuj książkę| nazwisko = Rogoż| imię = Michał| url = https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/2077/PM530--Czasopisma-dla-dzieci-i-mlodziezy--Rogoz.pdf?sequence=1&isAllowed=y| tytuł = Czasopisma dla dzieci i młodzieży Instytutu Wydawniczego „Nasza Księgarnia” w latach 1945–1989| miejsce = Kraków| rok = 2009| wydawca = Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego| strony = 163| seria = Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Prace Monograficzne nr 530}}</ref>.}}.
-W 1945 roku jej siostra, [[Cecylia Vetulani]], napisała na ścianie szpitala: ''Kto wie o łączniczce "Marii", lat 45 siwe włosy poparzona potłuczona w twarz i żebra nazwisko Maria de Nisau, przebywającej w tym szpitalu od 24-go sierpnia proszę dać znać C. Vetulani Milanówek Zaduma 6''<ref name=powstanie />.
 == Odznaczenia ==