Stanisław Dąbrowa-Kostka

Stanisław Dąbrowa-Kostka

Dąbrowa

podpułkownik
Data i miejsce urodzenia	11 października 1924 Przemyśl, Polska
Data i miejsce śmierci	27 marca 2019 Kraków
Przebieg służby
Lata służby	1939–1949
Siły zbrojne	ZWZ-POZ-AK Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa, działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Odznaczenia

Stanisław Dąbrowa-Kostka (ur. 11 października 1924 w Przemyślu, zm. 27 marca 2019 w Krakowie) – porucznik Armii Krajowej, podpułkownik Wojska Polskiego.

Życiorys

Był synem Wilhelma, uczestnika walk o Przemyśl w 1918, pracownika poczty, i Barbary z domu Laskownickiej. Był uczniem szkół powszechnych w Przemyślu i w Kępie, od 1937 r. gimnazjum w Przemyślu. I tam pozostał po wybuchu wojny, włączając się do konspiracji, pełniąc służbę łącznika Komendy Obrony Przeciwlotniczej Przemyśl-Zasanie. Od połowy września 1939 r. współuczestniczył w organizowaniu samodzielnej grupy konspiracyjnej, która z czasem przyjęła nazwę „Lipowica”, wkrótce objął jej dowództwo. Od wiosny 1940 r. kontynuował przerwaną wojną naukę w Staatliche Handelsschule a następnie Aufbauklasse (Szkoła Handlowa i Klasa Administracji Handlowej) i na kompletach tajnego nauczania w zakresie szkoły średniej. W 1941 roku po nawiązaniu kontaktu ze Związkiem Walki Zbrojnej razem z Romanem Łabą „Leliwą”, pod pseudonimem „Dąbrowa”, zaprzysiężony do ZWZ w Placówce nr 1 Przemyśl-Zasanie. 11 listopada awansował na starszego strzelca. Od sierpnia 1942 r. do lipca 1942 r. organizował i dowodził oddziałem dyspozycyjnym Komendy Obwodu AK Przemyśl jako oficer propagandy i redagował tajne pismo „Placówka”, uczestniczył w akcjach bojowych, oraz w konspiracyjnych Kursach Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty i w jednostce specjalnej Kedywu. W czerwcu 1942 r. jego kuzyn, inż. Kazimierz Wochański, komendant powiatowy Polskiej Organizacji Zbrojnej, powierzył mu dowództwo plutonu ze składu „Lipowicy”, za jego zgodą zaprzysiężonej w całości do POZ. W sierpniu 1942 r., po scaleniu POZ z Armią Krajową, objął dowództwo plutonu specjalnego w pionie wywiadu i kontrwywiadu Komendy Obwodu AK Przemyśl-Zasanie, którego szefem został Kazimierz Wochański „Gad”. W lipcu 1943 r., po rozbiciu przemyskiej komendy obwodu AK, przeniesiony został na stanowisko adiutanta podkarpackiego Ośrodka Kedywu (Kierownictwa Dywersji).

Ppor. Zbigniew Zawiła zaproponował mu udział w akcji na więzienie w Jaśle. Dąbrowa Kostka dowodził tylną strażą podczas odskoku w nocy z 5 na 6 sierpnia 1943 r. biorąc udział w brawurowej akcji rozbicia więzienia w Jaśle (akcja „Pensjonat”). Uczestniczył w akcji na placówkę Abwehry w Bratkówce. W lipcu 1944 r. został przeniesiony na stanowisko adiutanta Podkarpackiego Ośrodka Kedywu AK. Za udział w akcji „Burza”, odznaczony Krzyżem Walecznych.

18 sierpnia 1944, po zajęciu Rzeszowa przez Sowietów i AK, aresztowany przez NKWD – zbiegł. Na rozkaz płk. dypl. dr. Kazimierza Putka „Zwornego” zorganizował komórkę legalizacyjną (tworzącą fałszywe dokumenty) Rzeszowskiego Podokręgu AK i kierował jej działalnością do końca października tegoż roku. W 1944 awansował na podporucznika.

W grudniu 1944 r., po aresztowaniu płk. „Zwornego” z całym sztabem podokręgu, korzystając ze starych kontaktów, zameldował się u inspektora AK Przemyśl, mjr. Bronisława Wohanki „Ludwika” i pod nowym pseudonimem „Dzierżyński” objął stanowisko oficera dywersji Komendy Obwodu Przemyśl AK. Od grudnia 1944 r. do sierpnia 1945 r. Stanisław Dąbrowa Kostka jako oficer dywersji Komendy Obwodu AK-DSZ odtworzył struktury rozbite przez aresztowania. Gromadził broń i sformował oddział, którego celem była obrona ludności cywilnej przed rabunkiem. Oddział ten został rozformowany dopiero w sierpniu 1945 r. 1 stycznia 1945 r. otrzymał kolejny awans oficerski na stopień porucznika. Został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Działając w starych strukturach AK pod nowymi nazwami „Niepodległość” i Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, w maju 1945 r. sformował oddział partyzancki w sile kompanii i dowodził nim początkowo na terenach byłego Obwodu AK Przemyśl, a potem Obwodów Sanok i Krosno. W sierpniu na rozkaz mjr. „Ludwika” rozwiązał oddział. Z końcem września skierowany został do Krakowa na stanowisko szefa Wydziału Informacji i Bezpieczeństwa oraz dowódcy „Straży” (zbrojne zespoły ochrony WiN), będącego w początkowym stadium organizacyjnym Rejonu Zrzeszenia „Wolność i Niepodległość” (następnie „Wolność i Niezawisłość”), który obejmował całe województwo krakowskie. W październiku 1945 r. zarejestrował się w komisji ujawnieniowej AK, zatajając jednak całą swoją działalność od sierpnia 1944 r. 5 marca 1946 r. wpadł w ubowską zasadzkę w lokalu, gdzie miał przeprowadzić kolejną odprawę powiatowych kierowników pionu informacji i bezpieczeństwa WiN-u. Po trzymiesięcznym śledztwie w krakowskiej komendzie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego odtransportowano go do więzienia przy ul. Senackiej. 11 lipca 1946 r. wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie skazany został na 7 lat więzienia, mimo że na podstawie znalezionych przy nim dokumentów udowodniono mu tylko działalność w organizacji „Zrzeszenie” (nie łącząc tego z WiN) od grudnia 1945 do marca 1946 roku. 6 sierpnia 1946 r. w kaplicy tegoż więzienia zawarł związek małżeński z Anną Stahlówną. 5 marca 1947 r. na podstawie amnestii zmniejszono mu wyrok o połowę. Więziony był w Krakowie przy ul. Senackiej i Montelupich oraz w Rawiczu i Wronkach. Po zwolnieniu w dniu 6 września 1949 r. nie dopełnił obowiązku meldowania się w Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego, skutkiem czego z żoną, potem jeszcze z czwórką małych dzieci, musiał wielokrotnie zmieniać miejsce zamieszkania i pracy. W roku 1950 nieokreślona bliżej komisja wojskowa odebrała mu stopień oficerski, zweryfikowany po ujawnieniu. W latach 1950–1970 był m.in. księgowym w PGR, majstrem w spółdzielni produkującej zabawki, urzędnikiem MHD, kierownikiem domów wypoczynkowych „Orbis”, kierownikiem technicznym spółdzielni zabawkarskiej, projektantem zabawek i rzecznikiem prasowym spółdzielni oraz dorywczo zarabiał na życie jako plastyk i publicysta.

Był członkiem założycielem Grupy Rabczańskiej GOPR (obecnie Grupy Podhalańskiej GOPR), a w latach 1956-1961 jej prezesem.

W roku 1970 uzyskał uprawnienia emerytalne i rentę inwalidy wojennego. W okresie powojennym Stanisław Dąbrowa Kostka aktywnie uczestniczył w pracach Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich i Komisji Historycznej ZBoWiD jako członek Związku Inwalidów Wojennych RP, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, ZAiKS, Stowarzyszenia Żołnierzy AK.

Był autorem książek, opracowań i artykułów. Wydał własne książki: W okupowanym Krakowie (Warszawa 1972), Hitlerowskie afisze śmierci (Kraków 1983); i jako współautor: Dynamit (Kraków 1964), Akcja „N” (Warszawa 1973), Rozkaz: zdobyć więzienie (Kraków 1988), Przemyśl w oczach pisarzy (Londyn 1994).

Szczególnie angażował się w działalność harcerską, za którą został uhonorowany stopniem Instruktora Przewodnika ZHP.

Za udział w akcji uwolnienia więźniów z jasielskiego więzienia w nocy z 5/6 sierpnia 1943 r., Rada Miejska Jasła uchwałą z dnia 9 czerwca 2003 r., nadała Stanisławowi Dąbrowie-Kostce tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jasła.

Zmarł w nocy z 26/27 marca 2019 w KrakowiePochowany na Cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (pas E-III-7).

Awanse służbowe

• starszy strzelec – 11 listopada 1942
• kapral podchorąży – maj 1943
• podporucznik – 11 listopada 1944
• porucznik – 1 stycznia 1945
• kapitan – zweryfikowany 18 października 1989
• major – 23 lutego 1993
• podpułkownik – 6 grudnia 2002

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1993)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• Krzyż Partyzancki
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal Wojska
• Złoty Krzyż „Za Zasługi dla ZHP” z Rozetą z Mieczami
• Złoty Krzyż Małopolski

Bibliografia

• Dąbrowa-Kostka Stanisław: W okupowanym Krakowie. Warszawa 1972 r.
• Dąbrowa-Kostka Stanisław: Hitlerowskie afisze śmierci. Kraków 1983
• Dąbrowa-Kostka Stanisław: Jankowski Stanisław Maria, Rozkaz: zdobyć więzienie. Kraków 1988. Krajowa Agencja Wydawnicza. wyd.1
• Dąbrowa-Kostka Stanisław...: Przemyśl w oczach pisarzy (Londyn 1994).
• Jerzy Antoni Kostka, „Kostkowie herbu Dąbrowa” Wyd. ZP POLIMER, Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 374, 380 – 382
• Stanisław Dąbrowa-Kostka laureat Nagrody Kustosz Pamięci Narodowej, Instytut Pamięci Narodowej.