Szkaplerz Trójcy Świętej
Szkaplerz Trójcy Świętej (Szkaplerz Trójcy Przenajświętszej, łac. Scapulare Sanctissimae Trinitatis) – katolickie sakramentalia wyrażone przez dwa prostokątne kawałki białego sukna wełnianego połączone dwiema białymi tasiemkami, do noszenia na szyi. Na obu częściach, ewentualnie na jednej, znajduje się naszyty krzyż z tkaniny wełnianej, którego belka pionowa jest czerwona, a pozioma niebieska. Zazwyczaj pionowa jest na wierzchu, ale nie jest to wymagane. Kolor biały oznacza Boga Ojca, niebieski Syna Bożego, a czerwony Ducha Świętego. Szkaplerz ten jest odznaką Bractwa Trójcy Świętej (łac. Confraternitas Sanctissimae Trinitatis) i innych stowarzyszeń wiernych, złączonych z zakonem trynitarzy i wywodzi się od ich szkaplerza zakonnego.
Geneza[edytuj | edytuj kod]
Zakon Trójcy Przenajświętszej od Wykupu Niewolników założył św. Jan de Matha. Wydarzeniem leżącym u genezy trynitarzy oraz Szkaplerza Trójcy Świętej była jego msza św. prymicyjna, odprawiona w oktawę wspomnienia św. Agnieszki, 28 stycznia 1193 roku w Paryżu. Ksiądz prymicjant prosił Boga o znak z nieba, do jakiego zakonu ma wstąpić i podczas Przeistoczenia ujrzał Chrystusa w majestacie, trzymającego niebiesko-czerwony krzyż, wraz z dwoma niewolnikami skutymi łańcuchami: jednym białej, a drugim czarnej rasy. Licznie zgromadzeni zaproszeni goście byli świadkami tej niezwykłej wizji. Tę właśnie scenę nakazał potem umieścić na pieczęci założonego przez siebie zakonu[1].
Gdy wraz ze św. Feliksem de Valois przebywał na pustelni w Cerfroid i obaj zastanawiali się nad wprowadzeniem w czyn idei nowego zakonu, którego celem miało być wykupywanie chrześcijańskich jeńców z rąk muzułmanów, ujrzeli jelenia z krzyżem niebiesko-czerwonym w porożu, co było dla nich znakiem potwierdzającym ich dążenia. Zwrócili się zatem do papieża Innocentego III z prośbą o zgodę na założenie zakonu[1].
W dniu 25 listopada 1198 roku Innocenty III, celebrując mszę św. w bazylice św. Jana na Lateranie, miał wizję podobną jak św. Jan de Matha podczas mszy prymicyjnej, ujrzał bowiem Chrystusa i anioła z białym szkaplerzem z czerwono-niebieskim krzyżem, co upewniło papieża o słuszności ustanowienia nowego zakonu[1]. Była to pierwsza znana wizja szkaplerza. Już 17 grudnia tego roku papież Innocenty III ogłosił bullę Operante divine dispositionis zatwierdzającą zakon trynitarzy i jego regułę[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Członkowie Zakonu Trójcy Świętej za swój strój przyjęli biały habit, a na nim biały szkaplerz z czerwono-niebieskim krzyżem na piersi, jak polecił Innocenty III. Wyzwolonym przez siebie ludziom zakładali na pamiątkę mały szkaplerz o tych barwach. Takim szkaplerzem odziali też figurę Chrystusa Nazareńskiego (wizerunek w koronie cierniowej i ze związanymi rękami), którą wykupili od muzułmanów i do dziś przechowują w swej siedzibie w Madrycie. Również wierni, którzy chcieli stać się uczestnikami duchowych zasług zakonu i być mu pomocą w spełnianiu jego celu, łączyli się w bractwa, a jako odznakę nosili mały szkaplerz z białej wełny z krzyżem czerwono-niebieskim[3].
W dniu 21 czerwca 1209 roku w Viterbo została ogłoszona bulla Innocentego III Operante Patre luminum, w której wziął on w swą apostolską opiekę wszystkie istniejące domy trynitarzy. W dokumencie tym wzmiankowane są również „Bractwa świeckich w Królestwie Aragońskim”, co prawdopodobnie jest pierwszą w dziejach pisaną wzmianką o bractwie szkaplerznym[1].
Wraz z rozpowszechnianiem się Zakonu Trójcy Przenajświętszej, zwiększała się liczba bractw z nim związanych. Należący do nich wierni, noszący Szkaplerz Trójcy Świętej, wspierali trynitarzy modlitwą, pieniędzmi na wykup chrześcijańskich jeńców, a nawet braniem udziału w redempcjach, czyli wyprawach w tym celu do krajów muzułmańskich. Największy rozwój zakonu miał miejsce na początku we Francji, a następnie, aż do dzisiejszych czasów, w Hiszpanii, gdzie i obecnie są najbardziej rozwinięte stowarzyszenia wiernych związane z nim. Rozwijał się też szczególnie na terenie innych państw walczących z krajami muzułmańskimi, a zatem państw włoskich, Portugalii i Austrii[4].
Na ziemiach polskich świeccy poprzedzili zakonników. Pierwsze Bractwo Trójcy Świętej erygowano 8 stycznia 1632 roku w Poznaniu. Roztaczało ono opiekę nad chorymi i ubogimi, wyposażało biedne panny, ofiarowywało pieniądze na wykup jeńców i spełniało inne uczynki miłosierne[5]. Trynitarze przybyli do Rzeczypospolitej w 1685 roku i założyli z czasem ponad dwadzieścia placówek, lecz wszystkie zostały zlikwidowane przez zaborców[6]. Tym samym utraciło fundament swego istnienia Bractwo Trójcy Świętej w Polsce, choć w niektórych parafiach nadal się rozwijało. Na przykład przy parafii św. Elżbiety w Powsinie w okresie międzywojennym liczyło około 300 członków, a w 1980 roku 89. Istnieje tam ono do dziś, lecz znacznie ograniczyło swą aktywność[7].
W okresie nowożytnym papieże uznawali działalność bractw związanych z trynitarzami i obdarzali je licznymi odpustami: Paweł V w 1608 i 1620 roku, Klemens X w 1673 i 1676 roku, Klemens XIII w 1767 roku oraz Benedykt XIV, Pius VI, Pius VII i Grzegorz XVI, które potwierdził, uzupełnił i skorygował bł. Pius IX w 1857, 1858 i 1882 roku[8]. W 1967 roku, na mocy konstytucji apostolskiej Indulgentiarum Doctrina bł. Pawła VI, straciły one ważność. Aktualną listę odpustów zawierają nowe statuty laikatu związanego z tym zakonem Droga Trynitarska z 2001 roku[9].
Zakładanie Bractwa Trójcy Świętej należało wyłącznie do trynitarzy. Dla tych miejsc, gdzie nie było tego zakonu, ani bractwa kanonicznie założonego, jego generał dawał wszystkim kapłanom o to proszącym upoważnienie na poświęcanie i nakładanie szkaplerza, wpisywanie wiernych do bractwa oraz udzielanie im błogosławieństwa z odpustem zupełnym w dni na to przeznaczone. Kapłani mający to upoważnienie, powinni przy poświęcaniu i nakładaniu szkaplerzy posługiwać się formułką, która znajduje się w klasycznym Rytuale rzymskim, Appendix, nr 4 (Benedictio et impositio scapularis Sanctissimae Trinitatis) oraz zobowiązani są wysyłać nazwiska przyjętych do bractwa do wpisu w księdze brackiej. Szkaplerz Trójcy Świętej wchodzi też w skład Szkaplerza Pięciorakiego i wówczas musi być przyszyty jako pierwszy lub ostatni[10].
Obecnie szkaplerz ten jest raczej odznaką innych wspólnot trynitarskich, gdyż tradycyjne bractwo nie jest przez zakon prowadzone. W związku ze zmianami organizacyjnymi w laikacie związanym z trynitarzami, miejsce zwykłego bractwa zajmuje Wieczysta Adoracja Trójcy Przenajświętszej, zaś prócz form tercjarstwa w różnych krajach, jak Trinitarian Third Order[11] i La Asociacion de Fraternidades del Laicado Trinitario[12] powstało również współczesne stowarzyszenie realizujące charyzmat starań o uwolnienie więźniów chrześcijańskich – Solidaridad Internacional Trinitaria[13].
Najbardziej znaną osobą świecką noszącą ten szkaplerz jest bł. Anna Maria Taigi, tercjarka trynitarska. Drugą beatyfikowaną świecką trynitarką jest Elżbieta Canori Mora.
Obowiązki noszących Szkaplerz[edytuj | edytuj kod]
Podstawowym obowiązkiem modlitewnym członków Bractwa Trójcy Świętej było odmawianie trzy razy Ojcze nasz, Zdrowaś Mario i Chwała Ojcu na cześć Trójcy Świętej oraz Witaj Królowo w intencji uproszenia cierpliwości dla niewolników chrześcijańskich. W poniedziałki trynitarze odmawiali z wiernymi modlitwy na cmentarzu o wyzwolenie dusz z czyśćca. Swym członkom Bractwo zapewniało uroczystą oprawę pogrzebu. Zalecane było praktykowanie różnych uczynków miłosierdzia, zwłaszcza na rzecz ubogich i jeńców[10].
W XX wieku cel zakonu, a w konsekwencji i jego stowarzyszeń wiernych, których odznaką jest Szkaplerz Trójcy Świętej, w znaczącym stopniu zmienił się. Jest nim przede wszystkim:
- Cześć i uwielbienie Trójcy Przenajświętszej, której tajemnica jest fundamentem naszej wiary, a w konsekwencji „życie w Trójcy”. Wyrazem i środkiem do tego jest odmawianie Koronki do Trójcy Świętej, zwanej Świętym Trishagionem oraz modlitwa kontemplacji, adoracji i zjednoczenia.
- Miłość bliźniego w duchu zakonu, to znaczy troska o zniewolonych. Przed II wojną światową popularne było zwłaszcza udzielanie jałmużny na wykup dzieci z rąk pogan, by je po chrześcijańsku wychować, choć ubodzy członkowie bractwa zwolnieni byli od obowiązku dawania jałmużny. Obecnie dotyczy to raczej problemów nałogów, uzależnień i opresji duchowych. W ostatnich latach powrócił problem chrześcijańskich więźniów w krajach muzułmańskich.
- Działalność misyjna akcentująca głoszenie Chrystusa Wyzwoliciela.
- Oddawanie czci Maryi jako Patronce i Matce Bożej od Dobrego Wykupu.
- Budowanie życia wspólnotowego, inspirując się tajemnicą jedności Trójcy[14].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Trynitarze na świecie. [w:] Trynitarze.pl [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (pol.).
- ↑ Operante divine dispositionis clementia. [w:] Todays Catholic World [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (ang.).
- ↑ Tomasz Szkopek: Szaty zbawienia. Pierwsza książka o wszystkich szkaplerzach. Gdańsk: 2005, s. 41–42.
- ↑ Redempcje. [w:] Trynitarze.pl [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (pol.).
- ↑ Odpusty. Podręcznik dla duchowieństwa i wiernych. opr. Augustyn Arndt TJ. Kraków: 1890, s. 482–483.
- ↑ Trynitarze w Polsce. [w:] Trynitarze.pl [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (pol.).
- ↑ Bractwo Trójcy Przenajświętszej. [w:] Parafia św. Elżbiety Warszawa-Powsin [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (pol.).
- ↑ Odpusty. opr. A. Arndt TJ. s. 484–487.
- ↑ The Trinitary way. [w:] Trinitari.org [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (ang.).
- ↑ a b Wojciech Szmyd: Odpusty. rozdz. Szkaplerz Trójcy Przenajświętszej. Kraków: 1930.
- ↑ Trinitarian Laity. [w:] Trinitarians.org [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-27)].
- ↑ Entrevista a Antonio Aurelio, presidente de Solidaridad Internacional Trinitaria. [w:] Laicado Trinitario [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (hiszp.).
- ↑ Cristianos perseguidos. [w:] Solidariadad International Trinitaria [on-line]. [dostęp 2016-08-18]. (hiszp.).
- ↑ T. Szkopek: Szaty zbawienia. s. 43–44.