Łabędy (Gliwice)
| Osiedle Gliwic | |||
 Herb Łabęd na murku przed parkiem Powstańców Śląskich. W tle most nad Kanałem Gliwickim i śluza Łabędy. | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miasto | |||
| Data założenia |
1288 | ||
| W granicach Gliwic |
1964 | ||
| SIMC |
0940051 | ||
| Wysokość |
220 m n.p.m. | ||
| Populacja (2011) • liczba ludności |
| ||
| Strefa numeracyjna |
032 | ||
| Kod pocztowy |
44-109, 44-113 | ||
| Tablice rejestracyjne |
SG | ||
Położenie na mapie Gliwic
| |||
| 50°20′44,2″N 18°37′44,0″E/50,345611 18,628889 | |||
Łabędy (niem. Laband) – osiedle Gliwic[1] od 1964 roku. W latach 1945–1954 siedziba wiejskiej gminy Łabędy, a w latach 1954–1964 samodzielne miasto.
Informacje ogólne
Osiedle dzieli się na: Łabędy, Stare Łabędy, Niepaszyce, Przyszówkę oraz Kuźnicę.[potrzebny przypis]
W Łabędach mieszka 16 151 mieszkańców (2011), a na jej terenie działa Rada Osiedla Łabędy[potrzebny przypis].
Łabędy położone są w dolinie rzeki Kłodnicy, w środkowym jej biegu z Katowic do Koźla. Przez dzielnicę przebiega również Kanał Gliwicki.
Na jej terenie znajduje się Port Gliwice oraz śluza Łabędy, Zakłady Mechaniczne Bumar Łabędy, Huta Łabędy i Walcownia Metali Łabędy oraz osiedle mieszkaniowe Kosmonautów i Literatów. Na terenie Niepaszyc znajduje się Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna – Podstrefa Gliwice Obszar Północny.
Nazwa
Nazwa nie ma jednoznacznej toponimii i istnieje kilka teorii na ten temat. Pierwsza wywodzi ją od przebywających w dawnych czasach na tych terenach licznych stad łabędzi. Według niej nazwa wywodzi się od polskiej nazwy tego ptaka z rodziny Cygnus, który po łacinie nazywa się Olor. Polską nazwę Łabędy wywiedzione od nazwy "łabędź - Schwan" oraz niemiecką Laband wymienia w 1896 roku śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku[2]. Kolejna teoria wywodzi ją od wydobywanego tu od starożytności w kamieniołomach kamienia wapiennego o białym kolorze – białe wzgórza to po łacinie coles labentes.
Z kolei według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy "ława"[3] prostego mebla zbudowanego z kłody drewna. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości wymienia on w formie Ława podając jej znaczenie "Bruckensteig (Holzbank)" czyli po polsku "ława"[3]. Nazwa miejscowości miałaby więc według tego wariantu zostać zniekształcona przez procesy lingwistyczne oraz zmiany historyczne nazwy w wyniku czego "w" w nazwie miało się zmienić na "b".
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Labant[4][5].
Historia
Przez długi czas Łabędy pozostawały osadą wiejską, będąc od średniowiecza również parafią, następnie rozwinęły się w ośrodek przemysłowy co znacznie zwiększyło liczbę mieszkańców. W 1919 roku w wyborach komunalnych, na ogólną liczbę 1 734 głosów, na listę polską oddano 1 320 głosów. Podczas rozbudzania się polskiej świadomości narodowej mieszkańców licznie powstawały organizacje patriotyczne i społeczne. Od 1918 roku działała tu polska Rada Ludowa kierowana przez Amanda Morysa, Franciszka Marka i Ryszarda Itnera. W grudniu 1919 roku reaktywowano w Łabędach Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", a także Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1920 roku powstało Towarzystwo Polek. Powstał także polski Klub Sportowy "Czuwaj" oraz założona przez Wincentego Mięsoka komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W I powstaniu śląskim Łabędy w dniu 23 sierpnia 1919 roku opanowali mieszkańcy należący do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska.[potrzebny przypis]
Podczas plebiscytu w marcu 1921 roku, na 3 023 oddanych w Łabędach głosów, 1 683 padło za Polską, 1 332 za Niemcami, a 8 było nieważnych[6].
W czasie III powstania śląskiego w Łabędach w dniu 4 maja 1921 roku miały miejsce zacięte walki pułku gliwickiego Stanisława Mastalerza z niemieckimi bojówkami i policjantami. W ich wyniku wzięto do niewoli 100 Niemców. Łabędy znajdowały się w rękach polskich aż do zakończenia III powstania.
W 1945 roku istniał tu prowadzony przez NKWD obóz przejściowy dla ludności śląskiej i Niemców. Przeszło przez niego kilka tysięcy osób. Internowanych w tym obozie wywieziono do pracy w głąb ZSRR.
Kalendarium
- III / IV wiek – Prawdopodobne powstanie osady
- 1900 – Założenie Związku Pszczelarzy, jedynego takiego polskiego związku na Śląsku
- 1938 – Rozpoczęcie budowy stalowni martenowsko-elektrycznej nieopodal Herminen - Hütte (obecnie Huta Łabędy)
- 1945–1954 – siedziba wiejskiej gminy Łabędy
- 7 maja 1946 - oficjalne nadanie obecnej nazwy[7]
- 1951 – Powstanie Zakładów Mechanicznych ŁABĘDY (obecnie Zakłady Mechanicze BUMAR–ŁABĘDY S.A.)
- 1954–1964 – samodzielne miasto
- 21 maja 1964 – przyłączenie do Gliwic[8]
- październik 1998 – otwarcie fabryki Opla na terenie Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej – Podstrefa Gliwice
Kościoły i związki wyznaniowe
Rzymskokatolickie
- Kościół św. Anny
- Parafia św. Jerzego w Gliwicach–Łabędach
- Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gliwicach–Łabędach
Inne
Cmentarze
- Cmentarz komunalny przy ul. Wrzosowej (Kościół św. Jerzego)
- Cmentarz parafialny przy ul. Klasztornej (Kościół Wniebowzięcia NMP)
Edukacja
Przedszkola
- Przedszkole Miejskie nr 34 im. Kubusia Puchatka
- Przedszkole Miejskie nr 37
- Przedszkole Miejskie nr 38
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa Numer 29
- Szkoła Podstawowa Numer 32 im. Wojska Polskiego
- Szkoła Podstawowa Numer 38
Licea ogólnokształcące
- VI Liceum Ogólnokształcące w ZSO–2
W Łabędach znajdował się również ośrodek szkolno - wychowawczy, który został zlikwidowany.
Turystyka
Szlaki turystyczne
Inne trasy
- Gliwicka trasa geoturystyczna (Trasa I – Śladami głazów narzutowych)
Rekreacja
Od lat czterdziestych XX wieku działa w Łabędach klub ŁTS (Łabędzkie Towarzystwo Sportowe), który z klubu piłkarskiego na samym początku, rozrósł się, i dzisiaj oferuje aktywny wypoczynek w postaci: koszykówki, piłki siatkowej i tenisa ziemnego. W klubie swoje pasje poszerzają dzieci, młodzież, a także duża liczba osób starszych. ŁTS w 2005 obchodził 60 lat działalności. Klub posiada swoją maskotkę. Jest to pluszowy łabędź nazywany przez kibiców "Ślepy Endi".
Dzielnica jest wspaniałym miejscem do wycieczek rowerowych oraz kolarstwa górskiego, gdyż w lesie łabędzkim znajduje się dużo wzniesień oraz lejów po bombardowaniu z okresu II wojny światowej. W lesie łabędzkim można znaleźć pod ziemią sporo pozostałości po wojnie, które są na pewno bardzo wartościowe dla kolekcjonerów. Łabędy posiadają znane w Gliwicach miejsca licznych imprez.
Sport
W Łabędach działa klub piłkarski Łabędzkie Towarzystwo Sportowe Łabędy Gliwice, grający obecnie w lidze okręgowej w grupie katowickiej IV. Klub założono w 1956, a zawodnicy grają w barwach biało-niebieskich. Klub posiada stadion o pojemności 1 200 osób i wymiarach płyty boiska 105 x 72 m.
Od 2014 roku w mieszczącej 400 widzów hali Centrum Sportowo-Kulturalnego „Łabędź” położonej w Łabędach swoje mecze rozgrywa klub koszykarski GTK Gliwice (od sezonu 2014/2015 grający w I lidze)[9].
Transport
Drogowy
Położenie Łabęd w centrum gospodarczym Śląska (GOP) powoduje, że jest to miejsce o wyjątkowo dobrze rozbudowanej sieci dróg. To przez Łabędy lub w ich pobliżu przebiegają ważne szlaki komunikacyjne (kolejowe i drogowe). Łabędy są dobrze skomunikowane z innymi dzielnicami Gliwic oraz sąsiednimi miastami przez komunikację miejską.
Wzdłuż części granic dzielnicy przebiega ul. Toszecka − droga wojewódzka nr 901, łącząca Gliwice z Olesnem, oraz droga krajowa nr 88 prowadząca ze Strzelec Opolskich do Bytomia.
Kolejowy
W Łabędach znajduje się stacja kolejowa Gliwice Łabędy i w rejonie Bumaru Łabędy przystanek kolejowy Gliwice Kuźnica
Wodny
Przez dzielnicę przepływa Kanał Gliwicki, dzięki któremu Gliwice oraz Górnośląski Okręg Przemysłowy ma połączenie z zespołem portowym Szczecin–Świnoujście oraz z innymi europejskimi drogami wodnymi.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ BiP Urząd Miejski w Gliwicach
- ↑ Konstanty Damrot, "Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung : mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen : Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde", Verlag von Felix Kasprzyk, Beuthen 1896
- ↑ a b Heinrich Adamy: Die Schlesischen Ortsnamen ihre entstechung und bedeutung. Breslau: Verlag von Priebotsch`s Buchhandlung, 1888, s. 81.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Wyniki plebiscytu. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-10)]. (niem.).
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
- ↑ Rada Ministrów: Dziennik Ustaw Nr 21. [dostęp 2013-10-07].
- ↑ HALA. gtk.gliwice.pl. [dostęp 2015-07-25]. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Laband (niem.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 49.