Biblia Jakuba Wujka

{{{tytuł przekładu}}}

Skrót(y)	Wuj.
Kanon	Katolicki
Język	Polski

{{Przekład Biblii infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | tytuł przekładu = Nieznane pola: 1, "księgi_deuterokanoniczne", "wersja_online", "jana_3:16", "Tytuł Przekładu", "rodzaj_tłumaczenia", "rodzaju_1:1-3", "przynależność_religijna", "image", "pełna_nazwa", "źródła_przekładu", "opublikowanie_kompletu" oraz "inne_nazwy".

Biblia Jakuba Wujka - przekład Biblii na język polski wykonany przez jezuitę, ks. Jakuba Wujka. Dokonano go na zlecenie władz zakonnych, po uzyskaniu odpowiedniej zgody papieża Grzegorza XIII. Jakub Wujek miał dać przekład:

któryby y własnością y gładkoscią Polskiej mowy z każdym przyszłym zrównał, y prawdą a szczyrością wykładu wszystkie inne celował.

Podstawą przekładu Wujka był łaciński przekład przypisywany św. Hieronimowi - tzw. Wulgata, usankcjonowana dekretem Soboru Trydenckiego jako oficjalny tekst Kościoła rzymskokatolickiego w 1546 r.

Pierwsza oficjalna edycja Wulgaty - tzw. Wulgata sykstyńska została wydana dopiero w roku 1590 na polecenie papieża Sykstus V, wywołując tym samym jeden z największych teologicznych skandali w Kościele rzymskokatolickim.

Sykstus V zmienił układ rozdziałów, numerację wersetów i pominął niektóre wersety oraz dodał różne zwroty i zdania wedle własnego uznania, gdyż uważał się za natchnionego przez Ducha Świętego by w ten sposób rozwiązać problemy interpretacyjne.

Tłumaczenie Wujka opierało się na Wulgacie sykstyńskiej, jednak jezuici zaraz po jej opublikowaniu dostali polecenie wykupienia wszystkich dostępnych egzemplarzy, po czym przystąpiono w pośpiechu do ponownej rewizji tekstu Wulgaty (zakończonej w roku 1592), a zmiany wprowadzone przez Sykstusa V przypisano błędom drukarskim. Zrewidowana Wulgata została oficjalnie wydana w roku 1592 przez papieża Klemensa VIII wraz z bullą – Aeternus Ille i jest znana jako „klementyńska”.

W roku 1593 ukazał się przekład Nowego Testamentu, przedrukowany z poprawkami i psalmami w 1594 roku, oraz czterokrotnie w wieku XVII. Pełny przekład został ukończony w roku 1595, ponieważ jednak oparty był na Wulgacie sykstyńskiej, jezuici zobowiązani byli dokonać rewizji przekładu celem dostosowania go do brzmienia Wulgaty klementyńskiej. Praca komisji rewizyjnej zajęła kilka lat i cały oficjalny przekład całej Biblii ukazał się dopiero dwa lata po śmierci Jakuba Wujka - w roku 1599. Wprowadzone przez komisję rewizyjną przekładu Wujka zmiany i poprawki były liczne i poważne, jednak mimo to przekład ten przeszedł do historii jako przekład Wujka.

Przekład ten zastąpił nieudaną Biblię Leopolity i pełnił rolę podstawowego polskiego przekładu katolickiego przez 367 lat, aż do opracowania Biblii Tysiąclecia.

Charakterystyka przekładu

Za podstawę przekładu służyła łacińska Wulgata - jednak harmonizowana według znanych w XVI wieku opracowań tekstów greckich (m.in. Textus Receptus), a wszystkie rozbieżności opisywane były w przypisach. Jak pisze ks. prof. Tomasz Jelonek: "w pracy nad przekładem ks. Wujek doceniał znaczenie tekstu greckiego dla wiernego oddania miejsc trudniejszych, choć zasadniczo tłumaczył z Wulgaty."

Jest to o tyle istotne, że zarówno niedoskonała znajomość hebrajskiego św. Hieronima, a przede wszystkim kumulacja błędów kopistów w ciągu bez mała tysiąca lat spowodowała, że w wielu miejscach Wulgata była w ogóle niezrozumiała, a nawet bezsensowna. Błędy Wulgaty były znane, gdyż uczeni w XV i XVI wieku (Lorenzo Valla, Lefèvre d'Étaples czy Erazm z Rotterdamu) niejednokrotnie wykazywali na nie (szczególnie w tekście Starego Testamentu). Wujek podawał w przypisach znaczenie tekstu oryginalnego (hebrajskiego lub greckiego), ułatwiając w ten sposób zrozumienie tekstu.

Przykłady błędów Wulgaty:

• Psalm 4, 3:

Wulgata: Synowie ludzcy, jak długo będziecie z ciężkim sercem?.

Wujek: Synowie człowieczy, pókiż ciężkiego serca?.

Tekst oryginalny: Synowie ludzcy, dopókiż lżona będzie cześć moja?.

• Psalm 38, 8

Wulgata: Gdyż płuca pełne iluzji.

Wujek: Albowiem biodra moje napełnione są naigrywania.

Tekst oryginalny: Ogień pali lędźwie moje.

• Psalm 67, 13

Wulgata: Król, moc umiłowanych, umiłowanych, i domy okazania się, podzielili łupy.

Wujek: Król zastępów umiłowanego, umiłowanego, i piękności domu rozdzielać korzyści.

Tekst oryginalny: Królowie z wojskami uciekali, uciekali: ale pani domu dzieliła łupy.

Przedmowy do poszczególnych ksiąg zostały opatrzone dość ostro sformułowanymi opiniami o przekładach protestanckich (stanowiły one odzwierciedlenie ówczesnych poglądów katolickich).

Język przekładu

Tekst przekładu oddawał dobrze wiele odcieni znaczeniowych oryginału, uwzględnionych także w Wulgacie przez św. Hieronima. Przykładem tej staranności może być np. użycie w tłumaczeniu Księgi Rodzaju słów mąż / mężyna dla oddania łacińskiego vir / virgo. We współczesnych przekładach jest zwykle: mężczyzna / niewiasta (lub kobieta), co nie uwypukla w taki sposób jak w oryginale związku mężczyzny z kobietą. Z drugiej strony - narażało to tłumacza na krytykę z powodu używania neologizmów. Większość z nich została jednak zaakceptowana przez władze kościelne i przez odbiorców przekładu, przyczyniając się wzbogacenia i "uplastycznienia" języka polskiego.

Wujek korzystał z pracy swoich poprzedników - także przekładów protestanckich - szczególnie pod względem językowym. Wujek zachował stare wyrażenia i dawną terminologię religijną, odrzucając:

sprośności słów nowości, terminy starym chrześcijanom niesłychane, które nowowiernicy wznoszą, aby z kościołem katolickim zgoła nic spólnego niemieli".

Język przekładu Wujka cechuje prostota, a jednoczesnie powazny, wręcz namaszczony styl. W opinii prof. Jana Szerudy:

co do polotu i piękna nie dorównuje jednak Biblii Brzeskiej, a co do oryginalności Biblii nieświeskiej".

Dwudziestowieczne polskie przekłady biblijne nie pozostawały obojętne wobec tradycji przekładu Wujka. Niektóre nawiązywały do niego np. przekład Eugeniusza Dąbrowskiego, inne z kolei świadomie unikały Wujkowego stylu, np. przekład Seweryna Kowalskiego, Biblia Tysiąclecia.

Wydania

Pierwsze wydania:

• 1593 - Nowy Testament
• 1594 - Nowy Testament z poprawkami uwzględniającymi większą zgodność z Wulgatą
• 1599 - całość, w tym Stary Testament

Wydania współczesne:

• 1962 - tekst poprawiony przez ks. Władysława Lohna
• 1999 - transliteracja typu "B" oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy, oprac. ks. J. Frankowski

Z Biblii Wujka korzystali chrześcijanie różnych wyznań. Powstałe w 1816 Towarzystwo Biblijne w Polsce rozpowszechniło w pierwszym roku działalności 18 tysięcy egzemplarzy przekładu. Był on wydawany przez Towarzystwo do lat 60. XX wieku - bez przypisów i ksiąg deuterokanonicznych.

Źródło

• Biblia Wujka na Stronie Biblijnej (za zgodą autora)

Linki zewnętrzne

• Oryginał Biblii Wujka z 1599 r. w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej
• Oryginał Biblii Wujka (egz. uszkodzony - tylko do Ks. Ezdrasza) w Polskiej Bibliotece Internetowej
• Oryginał Nowego Testamentu Wujka z 1593 r. w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej
• Biblia Wujka w języku i kulturze polskiej
• Grzegorz Kubski - Wzór biblijnej polszczyzny, Przewodnik Katolicki, 1 sierpnia 2007.