Arnold Andrunik

Arnold Andrunik T
Data i miejsce urodzenia	20 października 1911 Przemyśl
Data i miejsce śmierci	26 lipca 2000 Sanok
Przebieg służby
Siły zbrojne	Związek Walki Zbrojnej-Armia Krajowa
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Arnold Andrunik (ur. 20 października 1911 w Przemyślu, zm. 26 lipca 2000 w Sanoku) – polski urzędnik, żołnierz ZWZ-Armii Krajowej, współpracownik siatki kurierskiej podczas II wojny światowej. Mąż Marii.

Arnold Andrunik (zdjęcie z KL Auschwitz)

Życiorys

Urodził się jako syn Romualda i Janiny. Pochodził z Przemyśla. W 1927 ukończył IV klasę w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Królowej Zofii w Sanoku. Egzamin dojrzałości zdał eksternistycznie we Lwowie. Rodzinny dom Arnolda Andrunika mieścił się przy ulicy Sanowej w Sanoku (według różnych źródeł pod numerem 13 lub 14). Od 1929 do 1935 był zatrudniony na stanowisku kontrolera sanitarnego w Wydziale Powiatowym, a od 1 kwietnia 1935 do września 1939 pracował jako referent i kierownik kancelarii Starostwa Powiatowego w Sanoku. W 1938 ożenił się z Marią Stefanią Łomnicką. Początkowo małżeństwo mieszkało w Sanoku przy ulicy Cegielnianej, następnie przy ulicy Adama Mickiewicza. 8 sierpnia 1939 urodziła im się córka Teresa.

Po wybuchu II wojny światowej brał udział w ewakuacji dokumentów urzędu, następnie zatopionych w Dniestrze, po czym powrócił do Sanoka 20 października. Za sprawą Aleksandra Rybickiego został żołnierzem Związku Walki Zbrojnej, przysięgę złożył 1 kwietnia 1940 w domu przy ulicy Bartosza Głowackiego 13 (odbierał ją Adam Fastnacht). Działał w służbie liniowej, jako wywiadowca, organizował bojówki oraz dywersję. Od komendanta oddziału partyzanckiego OP-23 por. Władysława Biegańskiego ps. „Janusz” otrzymał powierzone funkcje utrzymywania łączności z powiatowymi placówkami ZWZ-AK, ponadto brał udział w kolportowaniu podziemnych wydawnictw (w domu Andruników zorganizowano magazyn prasy podziemnej, a także stanowił punk kontaktowy i schronienie dla kurierów na ich trasie), przewożeniu przemycanej broni. Równolegle pracował zawodowo jako inkasent PZU w Sanoku. W 1940 szef zarządu miasta Sanoka Rudolf Dreier złożył mu propozycję objęcia w prowadzonym przez Niemców magistracie (Stadtverwaltung) posady kierownika biura meldunkowego. Po zgłoszeniu tego komendantowi OP-23 Rudolfowi Rybie, w grudniu 1940 otrzymał rozkaz objęcia stanowiska, które podjął 1 lutego 1941. Następnie będąc zatrudniony w tym charakterze stworzył w miejscu pracy punkt sekcji legalizacyjnej ZWZ zajmując się głównie kwestiami paszportowymi. W ramach swojej działalności trudnił się wyrabianiem fałszywych dokumentów, kennkart, zaświadczeń, przepustek, zezwoleń oraz fikcyjnych dokumentów, opierając się na dokumentach tzw. „martwych dusz”, czyli albo zmarłych bądź posiadających nieważny meldunek. W tym celu był wykorzystywany dom Andrunika, który funkcjonował pod kryptonimem „(Punkt) T” (sam Andrunik działał pod pseudonimem „T”). 20 sierpnia 1941 śledztwo i kontrolę w urzędzie prowadziło gestapo. Po wstępnym przesłuchaniu Arnold Andrunik zagrożony aresztowaniem oddalił się z siedziby zarządu miasta. Następnie ukrywał się w Bażanówce, Jaćmierzu, Wzdowie, Zarszynie (tam otrzymał fałszywą tożsamość Roman Moderski), następnie w Trześniowie, skąd wyjechał do Krakowa, gdzie otrzymał tożsamość Tadeusz Jaszczołt, został zatrudniony jako buchalter w Fabryce Wyrobów Spirytusowych, a jednocześnie zajął się punktem kontaktowym dla kurierów ZWZ. Załatwienia tego dokonał Aleksander Rybicki, który pozostawał z nim nadal w kontakcie. Punkt mieścił się w miejscu zamieszkania przy ulicy Brzozowej 12 i funkcjonował pod kryptonimem „Baszta”. Po przemianowaniu od lutego 1942 był żołnierzem Armii Krajowej. Od świąt Wielkanocy 1942 w Krakowie zamieszkała z Arnoldem Andrunikiem jego żona Maria, która także działała w ZWZ. Arnold i Maria Andrunikowie oraz inni współpracownicy krakowskiego punktu (m.in. łączniczka z Komańczy) zostali aresztowani przez gestapo nad ranem 26 czerwca 1942. W tym czasie 2-letnie dziecko Andruników zostało przez Niemców umieszczone w jednym z krakowskich szpitali, skąd uwolnili go później członkowie AK i oddali w opiekę rodziny pod Sanokiem. Podczas przesłuchania Arnold Andrunik został rozpoznany. Mimo ciężkiego śledztwa i katowania w więzieniu Montelupich, przy ulicy Pomorskiej nie wydali swoich współpracowników (podczas tortur Arnold Andrunik był m.in. dwukrotnie wieszany przez oprawców celem wymuszenia zeznań). Po niespełna 3-miesięcznym okresie śledztwa, 30 września 1942 został skierowany do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie został osadzony jako więzień polityczny i otrzymał numer obozowy 66686 (tego samego dnia, choć osobno, do tego obozu została przewieziona jego żona). Przebywał w Auschwitz-Birkenau od 30 września 1942 do 13 marca 1943, następnie od 14 marca do 20 kwietnia 1943 w Groß-Rosen (numer więźnia 8898), a od 20 kwietnia 1943 do 26 kwietnia 1945 w Sachsenhausen–Oranienburg (nr obozowy 63971, początkowo pracował tam przy budowie baraków podobozu Falkensee zamieszkując wówczas w Staaken pod Berlinem, następnie był zatrudniony w położonej nieopodal fabryce „Demag”, produkującej czołgi i rakiety V-2). 26 kwietnia 1945 w grupie 10 więźniów zbiegł z obozowego komanda w Falkensee. 8 maja 1945 powrócił do Sanoka po trzech latach (27 maja powróciła także jego żona). W połowie maja 1945, opierając się na swoim doświadczeniu zawodowym sprzed wojny i dysponując egzaminem państwowym, zgłosił się do starostwa powiatu sanockiego z prośbą o pracę, lecz ówczesny starosta Andrzej Szczudlik odmówił mu tego. Następnie Arnold Andrunik ukrywał się na terenie Sanoka i Zagórza. Później otrzymał stanowisko kierownika administracyjnego Szpitala Powiatowego w Sanoku, które pełnił od 1 czerwca 1945 do 31 maja 1950. Po 1950 został członkiem zespołu roboczego do obsługi realizowanej inwestycji budowy nowego szpitala w Sanoku. W dalszym okresie pracował jako kierownik ds. administracyjnych i wicedyrektor Budowlanego Przedsiębiorstwa Powiatowego w Sanoku od 1 kwietnia 1950 do 31 maja 1956, inspektor inwestycyjny w Zjednoczeniu Państwowych Gospodarstw Rolnych w Sanoku od 1 czerwca 1956 do 28 lutego 1957 oraz Miejskim Zarządzie Budynków Mieszkalnych w Sanoku od 1 kwietnia 1957. W 1968 został sekretarzem Prezydium MRN w Sanoku, po czym odszedł na emeryturę.

W 1958 był członkiem Komisji Zdrowia w Miejskiej Radzie Narodowej w Sanoku. Został wybrany radnym MRN w Sanoku w 1961, w 1965, w 1969, w 1973, w 1978. Został członkiem prezydium powołanej podczas stanu wojennego 16 września 1982 Tymczasowej Miejskiej Rady Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON).

Działał społecznie, zaangażował się w działalność kombatancką i upamiętniającą martyrologię obozową. W 1945 Został współzałożycielem sanockiego oddziału Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (wraz z nim Jan Bezucha, Mieczysław Urbański, Bronisław Wajda), w 1949 wcielonego do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, w którym pełnił funkcję członka zarządu i sekretarza), reaktywowanego w 1990 jako koło terenowe, działającego w kamienicy przy ulicy Jagiellońskiej 4. Sporządził wspomnienia dotyczące uwięzienia w obozach koncentracyjnych, spisane na potrzeby akcji „Ocalmy od zapomnienia” zorganizowanej przez ZBoWiD, których fragmenty zostały opublikowane w „Roczniku Sanockim 1986” z 1988. Stworzył kronikę sanockich organizacji kombatanckich. Został członkiem oddziału sanockiego Polskiego Czerwonego Krzyża, działającego w budynku przy ul. Ignacego Daszyńskiego 17, w grudniu 1983 wybrany sekretarzem Zarządu Miejskiego PCK w Sanoku. Pisał także wiersze, w których opiewał Sanok.

Po wojnie Arnold i Maria Andrunikowie mieli jeszcze dwóch synów: Jana (ur. 1946) i Witolda (ur. 1952). Zamieszkiwali przy ulicy Rybackiej 3 w Sanoku.

Arnold Andrunik zmarł 26 lipca 2000 i został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku 28 lipca 2000. Wraz z nim została pochowana jego żona Maria (1909−1988) oraz ich syn Witold, zmarły tragicznie w wypadku motocyklowym w 1975. Brat Arnolda, Kazimierz Andrunik, ps. „Rybak”, także był żołnierzem AK.

Odznaczenia i wyróżnienia

Grobowiec Arnolda i Marii Andruników w Sanoku

Odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1969)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Krzyż Partyzancki
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Krzyż Armii Krajowej
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1975)
• Krzyż Oświęcimski (1986)
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (1978)
• Odznaka „Za Zasługi dla Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych”
• Łącznie otrzymał ponad 30 odznaczeń

Wyróżnienia

• Dyplom Rady Naczelnej i Zarządu ZBoWiD (1989)
• Pierwsza nagroda w II konkursie „Ziemia rodzinna Grzegorza z Sanoka w literaturze” w dziedzinie pamiętników

Publikacje

• Zapiski z osobistych przeżyć w czasie drugiej wojny światowej i okupacji
• U świtu wolności
• Głód w hitlerowskim więzieniu i obozie koncentracyjnym
• Obozowe słownictwo w Oświęcimiu
• Przyjaźń między więźniami w śledztwie, więzieniu i obozie koncentracyjnym
• Sposoby poniżania godności więźnia w Oświęcimiu
• Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984 (1986)
• Wspomnienia z hitlerowskich obozów (Rocznik Sanocki 1988)

Bibliografia

• Józef Ząbkiewicz. Aby nie zginęła pamięć tamtych dni. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 14 (305) z 10-20 maja 1984. 
• Józef Ząbkiewicz. Dzień, który na zawsze pozostanie w pamięci. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 14 (305) z 10-20 maja 1984. 
• Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 8 (242) z 1-10 sierpnia 1982. 
• Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (IV). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 10 (244) z 20-31 sierpnia 1982. 
• Arnold Andrunik. Wspomnienia z hitlerowskich obozów koncentracyjnych (fragmenty). „Rocznik Sanocki”. T. VI, s. 201-211, 1988. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. 
• Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka. Kraków: Secesja, 1995. ISBN 83-86077-57-3.
• Edward Hajduk. Pozostaną w pamięci. Arnold Andrunik (1911-2000). Pożegnanie. Ku pamięci drogiego kolegi i przyjaciela. „Tygodnik Sanocki”. Nr 36 (461), s. 9, 8 września 2000. 
• Edward Zając. Z sanockiej ziemi. Arnold Andrunik (1911-2000). „Tygodnik Sanocki”. Nr 6 (483), s. 8-9, 9 lutego 2001. 
• Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 26-31, 143-145. ISBN 978-83-61043-09-6.
• Archiwum ofiar terroru nazistowskiego i komunistycznego w Krakowie 1939-1956. Arnold Andrunik. krakowianie1939-56.mhk.pl. [dostęp 13 maja 2014].
• Franciszek Oberc. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X.