Arnold Andrunik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Arnold Andrunik
T
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia 20 października 1911
Przemyśl
Data i miejsce śmierci 26 lipca 2000
Sanok
Przebieg służby
Siły zbrojne Związek Walki Zbrojnej-AK DYSK.png Armia Krajowa
Główne wojny i bitwy II wojna światowa
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Krzyż Armii Krajowej Krzyż Oświęcimski Odznaka „Za Zasługi dla Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych” Krzyż Partyzancki Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
Odznaka „Zasłużony dla Sanoka”
Multimedia w Wikimedia Commons

Arnold Andrunik (ur. 20 października 1911 w Przemyślu, zm. 26 lipca 2000 w Sanoku) – polski urzędnik, żołnierz ZWZ-Armii Krajowej, współpracownik siatki kurierskiej podczas II wojny światowej. Mąż Marii.

Arnold Andrunik (zdjęcie z KL Auschwitz)

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się jako syn Romualda i Janiny. Pochodził z Przemyśla. W 1927 ukończył IV klasę w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Królowej Zofii w Sanoku[1]. Egzamin dojrzałości zdał eksternistycznie we Lwowie. Rodzinny dom Arnolda Andrunika mieścił się przy ulicy Sanowej w Sanoku (według różnych źródeł pod numerem 13 lub 14[2]). Od 1929 do 1935 był zatrudniony na stanowisku kontrolera sanitarnego w Wydziale Powiatowym, a od 1 kwietnia 1935 do września 1939 pracował jako referent i kierownik kancelarii Starostwa Powiatowego w Sanoku. W 1938 ożenił się z Marią Stefanią Łomnicką. Początkowo małżeństwo mieszkało w Sanoku przy ulicy Cegielnianej, następnie przy ulicy Adama Mickiewicza. 8 sierpnia 1939 urodziła im się córka Teresa.

Po wybuchu II wojny światowej brał udział w ewakuacji dokumentów urzędu, następnie zatopionych w Dniestrze, po czym powrócił do Sanoka 20 października. Za sprawą Aleksandra Rybickiego został żołnierzem Związku Walki Zbrojnej[3], przysięgę złożył 1 kwietnia 1940 w domu przy ulicy Bartosza Głowackiego 13 (odbierał ją Adam Fastnacht). Działał w służbie liniowej, jako wywiadowca, organizował bojówki oraz dywersję. Od komendanta oddziału partyzanckiego OP-23 por. Władysława Biegańskiego ps. „Janusz” otrzymał powierzone funkcje utrzymywania łączności z powiatowymi placówkami ZWZ-AK, ponadto brał udział w kolportowaniu podziemnych wydawnictw (w domu Andruników zorganizowano magazyn prasy podziemnej, a także stanowił punk kontaktowy i schronienie dla kurierów na ich trasie), przewożeniu przemycanej broni. Równolegle pracował zawodowo jako inkasent PZU w Sanoku. W 1940 szef zarządu miasta Sanoka Rudolf Dreier złożył mu propozycję objęcia w prowadzonym przez Niemców magistracie (Stadtverwaltung) posady kierownika biura meldunkowego. Po zgłoszeniu tego komendantowi OP-23 Rudolfowi Rybie, w grudniu 1940 otrzymał rozkaz objęcia stanowiska, które podjął 1 lutego 1941. Następnie będąc zatrudniony w tym charakterze stworzył w miejscu pracy punkt sekcji legalizacyjnej ZWZ zajmując się głównie kwestiami paszportowymi. W ramach swojej działalności trudnił się wyrabianiem fałszywych dokumentów, kennkart, zaświadczeń, przepustek, zezwoleń oraz fikcyjnych dokumentów, opierając się na dokumentach tzw. „martwych dusz”, czyli albo zmarłych bądź posiadających nieważny meldunek[4]. W tym celu był wykorzystywany dom Andrunika, który funkcjonował pod kryptonimem „(Punkt) T”[5] (sam Andrunik działał pod pseudonimem „T”[6]). 20 sierpnia 1941 śledztwo i kontrolę w urzędzie prowadziło gestapo. Po wstępnym przesłuchaniu Arnold Andrunik zagrożony aresztowaniem oddalił się z siedziby zarządu miasta[7]. Następnie ukrywał się w Bażanówce, Jaćmierzu, Wzdowie, Zarszynie (tam otrzymał fałszywą tożsamość Roman Moderski), następnie w Trześniowie, skąd wyjechał do Krakowa, gdzie otrzymał tożsamość Tadeusz Jaszczołt, został zatrudniony jako buchalter w Fabryce Wyrobów Spirytusowych, a jednocześnie zajął się punktem kontaktowym dla kurierów ZWZ. Załatwienia tego dokonał Aleksander Rybicki, który pozostawał z nim nadal w kontakcie. Punkt mieścił się w miejscu zamieszkania przy ulicy Brzozowej 12 i funkcjonował pod kryptonimem „Baszta”. Po przemianowaniu od lutego 1942 był żołnierzem Armii Krajowej. Od świąt Wielkanocy 1942 w Krakowie zamieszkała z Arnoldem Andrunikiem jego żona Maria, która także działała w ZWZ. Arnold i Maria Andrunikowie oraz inni współpracownicy krakowskiego punktu (m.in. łączniczka z Komańczy[8]) zostali aresztowani przez gestapo nad ranem 26 czerwca 1942. W tym czasie 2-letnie dziecko Andruników zostało przez Niemców umieszczone w jednym z krakowskich szpitali, skąd uwolnili go później członkowie AK i oddali w opiekę rodziny pod Sanokiem[7]. Podczas przesłuchania Arnold Andrunik został rozpoznany. Mimo ciężkiego śledztwa i katowania w więzieniu Montelupich, przy ulicy Pomorskiej nie wydali swoich współpracowników (podczas tortur Arnold Andrunik był m.in. dwukrotnie wieszany przez oprawców celem wymuszenia zeznań[9]). Po niespełna 3-miesięcznym okresie śledztwa[10], 30 września 1942 został skierowany do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie został osadzony jako więzień polityczny i otrzymał numer obozowy 66686[11] (tego samego dnia, choć osobno, do tego obozu została przewieziona jego żona). Przebywał w Auschwitz-Birkenau od 30 września 1942 do 13 marca 1943, następnie od 14 marca do 20 kwietnia 1943 w Groß-Rosen (numer więźnia 8898), a od 20 kwietnia 1943 do 26 kwietnia 1945 w Sachsenhausen–Oranienburg (nr obozowy 63971, początkowo pracował tam przy budowie baraków podobozu Falkensee zamieszkując wówczas w Staaken pod Berlinem, następnie był zatrudniony w położonej nieopodal fabryce „Demag”, produkującej czołgi i rakiety V-2). 26 kwietnia 1945 w grupie 10 więźniów zbiegł z obozowego komanda w Falkensee[12]. 8 maja 1945 powrócił do Sanoka po trzech latach (27 maja powróciła także jego żona). W połowie maja 1945, opierając się na swoim doświadczeniu zawodowym sprzed wojny i dysponując egzaminem państwowym, zgłosił się do starostwa powiatu sanockiego z prośbą o pracę, lecz ówczesny starosta Andrzej Szczudlik odmówił mu tego. Następnie Arnold Andrunik ukrywał się na terenie Sanoka i Zagórza. Później otrzymał stanowisko kierownika administracyjnego Szpitala Powiatowego w Sanoku, które pełnił od 1 czerwca 1945 do 31 maja 1950. Po 1950 został członkiem zespołu roboczego do obsługi realizowanej inwestycji budowy nowego szpitala w Sanoku[13]. W dalszym okresie pracował jako kierownik ds. administracyjnych i wicedyrektor Budowlanego Przedsiębiorstwa Powiatowego w Sanoku od 1 kwietnia 1950 do 31 maja 1956[14], inspektor inwestycyjny w Zjednoczeniu Państwowych Gospodarstw Rolnych w Sanoku od 1 czerwca 1956 do 28 lutego 1957 oraz Miejskim Zarządzie Budynków Mieszkalnych w Sanoku od 1 kwietnia 1957. W 1968 został sekretarzem Prezydium MRN w Sanoku, po czym odszedł na emeryturę.

W 1958 był członkiem Komisji Zdrowia w Miejskiej Radzie Narodowej w Sanoku[15]. Został wybrany radnym MRN w Sanoku w 1961[16], w 1965[17][18], w 1969[19], w 1973[20], w 1978[21]. Został członkiem prezydium powołanej podczas stanu wojennego 16 września 1982 Tymczasowej Miejskiej Rady Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON)[22].

Działał społecznie, zaangażował się w działalność kombatancką i upamiętniającą martyrologię obozową. W 1945 Został współzałożycielem sanockiego oddziału Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (wraz z nim Jan Bezucha, Mieczysław Urbański, Bronisław Wajda), w 1949 wcielonego do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[23], w którym pełnił funkcję członka zarządu i sekretarza), reaktywowanego w 1990 jako koło terenowe, działającego w kamienicy przy ulicy Jagiellońskiej 4[24]. Sporządził wspomnienia dotyczące uwięzienia w obozach koncentracyjnych, spisane na potrzeby akcji „Ocalmy od zapomnienia” zorganizowanej przez ZBoWiD, których fragmenty zostały opublikowane w „Roczniku Sanockim 1986” z 1988[25][26]. Stworzył kronikę sanockich organizacji kombatanckich. Został członkiem oddziału sanockiego Polskiego Czerwonego Krzyża, działającego w budynku przy ul. Ignacego Daszyńskiego 17[27], w grudniu 1983 wybrany sekretarzem Zarządu Miejskiego PCK w Sanoku[28]. Pisał także wiersze, w których opiewał Sanok.

Po wojnie Arnold i Maria Andrunikowie mieli jeszcze dwóch synów: Jana (ur. 1946) i Witolda (ur. 1952). Zamieszkiwali przy ulicy Rybackiej 3 w Sanoku[29].

Arnold Andrunik zmarł 26 lipca 2000 i został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Centralnym w Sanoku 28 lipca 2000[30]. Wraz z nim została pochowana jego żona Maria (1909−1988) oraz ich syn Witold, zmarły tragicznie w wypadku motocyklowym w 1975[31]. Brat Arnolda, Kazimierz Andrunik, ps. „Rybak”, także był żołnierzem AK.

Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Grobowiec Arnolda i Marii Andruników w Sanoku
Odznaczenia
Wyróżnienia
  • Dyplom Rady Naczelnej i Zarządu ZBoWiD (1989)[37]
  • Pierwsza nagroda w II konkursie „Ziemia rodzinna Grzegorza z Sanoka w literaturze” w dziedzinie pamiętników[38]

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Zapiski z osobistych przeżyć w czasie drugiej wojny światowej i okupacji
  • U świtu wolności
  • Głód w hitlerowskim więzieniu i obozie koncentracyjnym
  • Obozowe słownictwo w Oświęcimiu
  • Przyjaźń między więźniami w śledztwie, więzieniu i obozie koncentracyjnym
  • Sposoby poniżania godności więźnia w Oświęcimiu
  • Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984 (1986)
  • Wspomnienia z hitlerowskich obozów (Rocznik Sanocki 1988)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ XXXX. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku za rok szkolny 1926/1927. Sanok: 1927, s. 17.
  2. ↑ Edward Zając. Z sanockiej ziemi. Arnold Andrunik (1911−2000). „Tygodnik Sanocki”. Nr 6 (483), s. 9, 9 lutego 2001. 
  3. ↑ Kryptonim „San”. stankiewicze.com. [dostęp 13 maja 2014].
  4. ↑ Mieczysław Przystasz. Powiat sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. II, s. 241, 1967. Wydawnictwo Literackie. 
  5. ↑ Andrzej Brygidyn: Żołnierskimi rzuceni losami. Sanok: 1994, s. 50. ISBN 83-87282-47-2.
  6. ↑ Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 8 (242) z 1-10 sierpnia 1982. 
  7. ↑ a b Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (IV). „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 10 (244) z 20−31 sierpnia 1982. 
  8. ↑ Józef Ząbkiewicz. Aby nie zginęła pamięć tamtych dni. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 14 (305) z 10−20 maja 1984. 
  9. ↑ Arnold Andrunik. Wspomnienia z hitlerowskich obozów koncentracyjnych (fragmenty). „Rocznik Sanocki”. T. VI, s. 211, 1988. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. 
  10. ↑ Arnold Andrunik. Wspomnienia z hitlerowskich obozów koncentracyjnych (fragmenty). „Rocznik Sanocki”. T. VI, s. 201, 1988. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. 
  11. ↑ Informacje o więźniach. Arnold Andrunik. auschwitz.org. [dostęp 2019-02-22].
  12. ↑ Józef Ząbkiewicz. Dzień, który na zawsze pozostanie w pamięci. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 14 (305) z 10−20 maja 1984. 
  13. ↑ Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. Szpital Specjalistyczny w Sanoku. s. 93. [dostęp 13 maja 2014].
  14. ↑ Józef Baszak: Powstanie i rozwój Sanockie Przedsiębiorstwo Budowlanego (1950-1978). W: Budownictwo. Sanockie Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej. Sanockie Przedsiębiorstwo Budowlane. Sanok: 2014, s. 73, 99. ISBN 978-83-934513-6-4.
  15. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950−1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 164, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  16. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950−1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 178, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  17. ↑ Obwieszczenie o wynikach wyborów do rad narodowych w województwie rzeszowskim. „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie”. Nr 7, s. 110, 30 czerwca 1965. 
  18. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950−1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 202, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  19. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950−1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 216, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  20. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950−1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 237, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  21. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950−1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 255, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  22. ↑ Powstała Tymczasowa Miejska Rada Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1, Nr 14 (248) z 1−10 października 1982. 
  23. ↑ Józef Ząbkiewicz. 40 lat kombatanckiego związku. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 14 (485) z 10−20 maja 1989. 
  24. ↑ Arnold Andrunik. Sanoczanie w Oświęcimiu. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, Nr 5 (169) z 3 lutego 1995. 
  25. ↑ Arnold Andrunik. Wspomnienia z hitlerowskich obozów koncentracyjnych (fragmenty). „Rocznik Sanocki”. T. VI, s. 201−211, 1988. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. 
  26. ↑ Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Część druga. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2000, s. 245. ISBN 83-909787-0-9.
  27. ↑ Roman Daszyk. 90 lat Polskiego Czerwonego Krzyża. „Rocznik Sanocki 2011”, s. 211, 2011. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  28. ↑ Izabela Wilk. Miejska Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza PCK w Sanoku. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 1 (292) z 1−10 stycznia 1984. 
  29. ↑ Zofia Bandurka: Wykaz imienny zaproszonych i obecnych na Zjeździe – przygotowała mgr Zofia Bandurkówna. W: Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 115.
  30. ↑ Pozostaną w pamięci. Arnold Andrunik (1911−2000). „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (456), s. 11, 4 sierpnia 2000. 
  31. ↑ Księga Zmarłych 1959–1975 Sanok. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 191 (poz. 72).
  32. ↑ Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 127.
  33. ↑ Spotkanie byłych więźniów hitlerowskich obozów zagłady. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 6 (25) z 15-31 marca 1975. 
  34. ↑ Manifestacja pokojowa w Sanoku. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, Nr 15 (378) z 20-31 maja 1986. 
  35. ↑ Uroczysta sesja MRN i MK FJN. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, Nr 21 (114) z 20-31 lipca 1978. 
  36. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 260, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  37. ↑ Upamiętnić dobro najwyższe!. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, Nr 34 (505) z 10-20 grudnia 1989. 
  38. ↑ Franciszek Oberc, Kalendarium sanockie 1974-1994 w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, s. 959.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Arnold_Andrunik&oldid=60672245”