Chełmińskie Przedmieście
| Część urzędowa Torunia | |
 Fragment Chełmińskiego Przedmieścia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Data założenia |
XIII w. |
| Wysokość |
65 m n.p.m. |
| Populacja (2016) • liczba ludności |
|
| Strefa numeracyjna |
(+48) 056 |
| Kod pocztowy |
87-100 |
Położenie na mapie Torunia
| |
| 53°01′33,1″N 18°35′29,4″E/53,025861 18,591500 | |
Chełmińskie Przedmieście – część urzędowa Torunia zlokalizowana na prawobrzeżu[2][3], jedna z najstarszych części miasta[4]. Jej granice wyznaczają: ulica Długa (od strony północnej), Kraszewskiego, Czerwona Droga i Odrodzenia (od strony południowej), Legionów (od strony wschodniej) i św. Józefa (od strony zachodniej)[3]. Stanowi najludniejszą część urzędową Torunia[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Chełmińskie Przedmieście wchodziło w skład terytorium miejskiego Torunia, jednak mieściło się poza murami miejskimi. Było to największe i najludniejsze przedmieście Torunia, zlokalizowane na drogach handlowych w kierunku Chełmna, Grudziądza i Gdańska. Najstarszą znaną ulicą była ulica Tragarska, dziś nieistniejąca[4]. Na Przedmieściu znajdował się kościół św. Wawrzyńca, wzniesiony w latach 60. XIII w., a rozebrany w 1824 roku[6]. W drugiej połowie XIII wieku wzniesiono kościół i leprozorium św. Jerzego[7][8]. Kościół św. Jerzego rozebrano w czerwcu 1811 roku[9]. Ponadto w XIV wieku wzniesiono kościół Świętego Krzyża, który prawdopodobnie rozebrano około XVI wieku[10].
W 1386 roku zbudowano gmach sądu przedmiejskiego. Po jego spaleniu przez wojska szwedzkie w 1629 roku nie został odbudowany[4].
W pobliżu Bramy Chełmińskiej osiedlali się rzemieślnicy, w XIV wieku przy Bramie zbudowano barbakan. Przed Bramą znajdowały się dwa targi (koński i bydlęcy) oraz kramy, dzierżawione głównie przez szewców mieszkających w pobliżu kościoła św. Jerzego. Na północy i wschodzie Przedmieścia, w kierunku wsi Mokre rozciągały się ogrody[4].
Chełmińskie Przedmieście zostało poważnie zniszczone podczas wojny trzynastoletniej w latach 1454–1466, a następnie podczas wojny szwedzkiej w latach 1626–1629. Po wojnie szwedzkiej straciło rangę najbardziej zurbanizowanego przedmieścia miasta na rzecz Przedmieścia św. Katarzyny. W XVIII wieku Chełmińskie Przedmieście zostało nieznacznie rozbudowane[4].
W 1813 roku Chełmińskie Przedmieście zostało spalone dla oczyszczenia przedpola wiedzy w czasie wojny Napoleona Bonapartego z Rosją. Dalszy zanik Chełmińskiego Przedmieścia miał miejsce w wyniku budowy Twierdzy Toruń. W następnych latach Chełmińskie Przedmieście było zamieszkiwane przez ludność ubogą, a samo Przedmieście rozwijało się chaotycznie. W 1882 roku uchwalono plan zabudowy Przedmieścia, jednakże nie wytyczył on kierunku jej dalszego rozwoju[4].
W okresie międzywojennym Przedmieście nadal było zamieszkiwane głównie przez najuboższe warstwy społeczne[11]. Przedmieście zamieszkiwała głównie ludność pracująca na Mokrem[12].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]W wyniku działań wojennych (zwłaszcza wojen szwedzkich w XVII wieku i wojen napoleońskich w XIX wieku) nie zachowały się budynki powstałe przed XIX wiekiem. XIX-wieczna zabudowa z muru pruskiego szybko zanika[4].
Ważniejsze miejsca
[edytuj | edytuj kod]- Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” (ul. Wały gen. Sikorskiego 13) – instytucja kultury założona w 2006 roku[4].
- Dawny Bank Rolny (ul. Wały gen. Sikorskiego 15) – zbudowany w 1939 roku, jeden z ostatnich gmachów publicznych wybudowanych w Toruniu przed wybuchem II wojny światowej[4].
- Budynek Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego (plac Teatralny 2) – budynek w stylu modernistycznego klasycyzmu zbudowany w latach 1927–1932[4].
- Pomnik Władysława Raczkiewicza (plac Teatralny 2) – pomnik ostatniego wojewody pomorskiego, pierwszego prezydenta RP na uchodźstwie[4].
- Centrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki (aleja Solidarności 1-3) – wielofunkcyjny obiekt, w którym organizowane są koncerty, widowiska operowe i teatralne, konferencje, targi[4].
- Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej (ul. Wały gen. Sikorskiego 19) – jedno z trzech największych muzeów etnograficznych w Polsce, założone w 1958 roku[4]. Znajduje się w budynku dawnej wozowni artyleryjskiej, zbudowanej w 1824 roku[13]. W skład Muzeum wchodzi Park Etnograficzny, mieszczący się w części Plant na Bastionie św. Wawrzyńca[4].
- Miejska Przychodnia Specjalistyczna (Uniwersytecka 17) – zbudowana w 1930 roku[4].
- Pomnik Kargula i Pawlaka (ul. Czerwona Droga 1) – pomnik bohaterów serii filmów Sylwestra Chęcińskiego Sami swoi, Nie ma mocnych i Kochaj albo rzuć, odsłonięty 11 lutego 2006 roku[4].
- Dawna willa Stefana Mielickiego (ul. Czerwona Droga 8) – wzniesiona w 1925 roku[4].
- Cmentarz św. Jerzego – najstarszy istniejący cmentarz w Toruniu, założony w 1811 roku[14].
- Kaplica Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – wzniesiona w 1885 roku przy południowo-zachodnim narożniku cmentarza św. Jerzego[4].
- Budynek Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (ul. Grudziądzka 7) – gmach wydziału wzniesiony tuż po zakończeniu II wojny światowej. Pierwotnie miał być przeznaczony dla Pomorskiego Sądu Apelacyjnego i Prokuratorii Generalnej[4].
- Pomnik Żołnierzy Bawarskich (ul. Legionów 19/25) – pomnik upamiętniający żołnierzy bawarskich poległych i zmarłych w 1813 roku, wzniesiony w 1888 roku[15].
- Dom willowy (ul. Szosa Chełmińska 49/51) – wzniesiony ok. 1869 roku, dawniej siedziba przedsiębiorstwa budowlanego Ulmer & Kaun[4].
- Domy z muru pruskiego – XIX-wieczna zabudowa, będąca dawniej głównym składnikiem pejzażu Chełmińskiego Przedmieścia[4].
- Góra Łakoma (ul. Szosa Chełmińska 75A) – dawniej element większych obszarów wydmowych w północno-zachodniej części Torunia, na przestrzeni lat przekształcone w naturalne wzniesienie wydmowe[4].
- Willa Stefana Dembińskiego (ul. Szosa Chełmińska 130) – willa zbudowana w 1923 roku z inicjatywy ppłk Stefana Jacka Dembińskiego[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Liczba osób zameldowanych na pobyt stały i czasowy w poszczególnych jednostkach urbanistycznych z podziałem na płeć. Urząd Miasta Torunia data dostępu = 2017-01-09, 2016-12-31.
- ↑ Dzielnice i osiedla [online], torun.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ a b Granice części urzędowych miasta Torunia [online], torun.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Przedmieście Chełmińskie [online], toruntour.pl [dostęp 2024-11-01].
- ↑ Lewandowska i Chodkowska-Miszczuk 2019 ↓, s. 106.
- ↑ Wasik 2015 ↓, s. 269–270.
- ↑ Łyczak 2016 ↓, s. 3.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 14.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 20.
- ↑ Wasik 2015 ↓, s. 271.
- ↑ Filipski 2016 ↓, s. 119.
- ↑ Filipski 2016 ↓, s. 121.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 22.
- ↑ Niedzielska 1992 ↓, s. 37.
- ↑ Ziółkiewicz i Paczuski 2002 ↓, s. 16.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Alicja Lewandowska, Justyna Chodkowska-Miszczuk, Zrównoważona turystyka miejska jako nowe, niezbędne podejście do rozwoju turystyki kulturowej. Przykład Torunia, „Turystyka Kulturowa”, 5, 2019 [dostęp 2024-11-01].
- Łukasz Filipski, Socjotopografia Torunia w okresie międzywojennym w świetle analizy ksiąg adresowych z 1923 i 1932 roku, „Rocznik Toruński”, 43, 2016.
- Bartłomiej Łyczak, Srebra z ewangelickiego kościoła pw. św. Jerzego w Toruniu w świetle inwentarzy z lat 1580–1817, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 64 (1), 2016, ISSN 0023-5881.
- Magdalena Niedzielska, Toruńskie cmentarze, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992, ISBN 83-85196-66-8.
- Bogusz Wasik, W kwestii lokalizacji „zaginionego” kościoła św. Wawrzyńca w Toruniu, „Rocznik Toruński”, 42, 2015.
- Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski, Pomniki Torunia, Toruń: Wydawnictwo Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturalnego w Toruniu, 2002, ISBN 83-87768-85-5.
| Części |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Osiedla (wybrane) |
|
