Przejdź do zawartości

Czernikowo (gmina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czernikowo
gmina wiejska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

toruński

TERC

4015032

Wójt

Tomasz Krasicki (2018)

Powierzchnia

169,37 km²

Populacja (31.12.2024)
• liczba ludności


8843[1]

• gęstość

52,2 os./km²

Nr kierunkowy

54

Tablice rejestracyjne

CTR

Adres urzędu:
ul. Słowackiego 12
87-640 Czernikowo
Szczegółowy podział administracyjny
Plan gminy Czernikowo
Liczba sołectw

17

Liczba miejscowości

36

Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Czernikowo”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Czernikowo”
Ziemia52°57′N 18°56′E/52,950000 18,933333
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Czernikowo (do 1929 gmina Obrowo[2]) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, pomiędzy Kotliną Włocławską a Pojezierzem Dobrzyńskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa włocławskiego.

Siedzibą gminy jest Czernikowo.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] gminę zamieszkiwały 9064 osoby.

Historia[4]

[edytuj | edytuj kod]
Data Gmina A Gmina B
17 I 1867 gmina Osiek nad Wisłą gmina Dobrzejewice
20 II 1868 gmina Obrowo gmina Dobrzejewice
8 IV 1929
(do 4 X 1954)
gmina Czernikowo gmina Dobrzejewice
1 I 1973 gmina Czernikowo gmina Dobrzejewice
6 X 1973 gmina Czernikowo gmina Obrowo

Gmina Czernikowo, położona w powiecie toruńskim w województwie kujawsko-pomorskim, leży na historycznej Ziemi Dobrzyńskiej. Geograficznie obejmuje dwie jednostki ukształtowania terenu: Nizinę Ciechocińską (część pradoliny Wisły, Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej) oraz wysoczyznę dobrzyńską, zwaną Pojezierzem Dobrzyńskim, będącą częścią pasa pojezierzy mazurskich. Teren ten charakteryzuje się obecnością równin, pagórków moreny dennej, czołowej oraz jezior polodowcowych.

Wczesne osadnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze ślady osadnictwa w regionie pochodzą z okresu prehistorycznego. Najstarsze znaleziska archeologiczne odnoszą się do pasa nadwiślańskiego, w rejonie Nowogródka i Włęcza, oraz osadnictwa przy Jeziorze Steklińskim. W okolicach Osówki, Kiełpin, Steklina, Szkleńca i Czernikówka odnaleziono narzędzia prehistoryczne. Jednak największym odkryciem ostatnich lat są ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa słowiańskiego w Steklinie-Niedźwiedziu, gdzie znaleziono broń i narzędzia datowane na VI-XII w., przechowywane w zbiorach Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze wzmianki o miejscowości Czernikowo pochodzą z 1309 roku, kiedy to wieś była ośrodkiem parafialnym, obejmującym także wioski Osiek, Obrowo i prawdopodobnie Steklin. Dokument wydany przez biskupa płockiego Jana Wysokiego potwierdza istnienie parafii Czernikowo i ustala wysokość dziesięciny płaconej przez mieszczan toruńskich z wsi Obrowo i Łążyn na rzecz tej parafii. W XV wieku Czernikowo stało się ważnym ośrodkiem gospodarczym i religijnym, posiadającym m.in. młyn i karczmę. Z tego okresu pochodzi także informacja o murowanym kościele gotyckim w Czernikowie oraz drewnianym kościele w Mazowszu.

Osadnictwo "olęderskie"

[edytuj | edytuj kod]

W XIV i XV wieku na terenach nadwiślańskich osiedliła się społeczność olęderska – wyznawcy protestantyzmu (m.in. menonici i baptyści), którzy przybyli z północno-zachodniej Europy. Ich osadnictwo w regionie charakteryzowało się wysoką kulturą rolną, a nowe osady powstawały w rejonie Woli, Osówki, Witowąża oraz Włęcza.

XVII i XVIII wiek

[edytuj | edytuj kod]

Okres potopu szwedzkiego (1655-1660) miał tragiczne konsekwencje dla mieszkańców Czernikowa i okolic. Grabieże, gwałty, epidemie i głód spowodowały wyludnienie wielu wsi. W Zębowie do dziś znajduje się pomnik upamiętniający ofiary epidemii z 1658 roku. Po wojnach napoleońskich ziemie gminy Czernikowo weszły w skład Królestwa Polskiego, będącego pod zaborami rosyjskimi. Administracyjnie Czernikowo znalazło się w guberni płockiej i powiecie lipnowskim.

XIX wiek i przełomowe zmiany

[edytuj | edytuj kod]

W XIX wieku nastąpiły istotne zmiany, gdy Czernikowo, wraz z innymi wsiach, zostało objęte reformami rolnymi, w tym uwłaszczeniem chłopów. W tym okresie pojawiły się także nowe osady, kolonie i przysiółki, takie jak Liciszewy, Makowska, Wilcze Kąty czy Jaźwiny. W drugiej połowie XIX wieku Czernikowo i Steklin przeszły w ręce rodu Nałęczów, a później Zielińskich, którzy wybudowali dwór w Czernikowie.

XX wiek: wojny i odbudowa

[edytuj | edytuj kod]

W czasie I wojny światowej, w 1915 roku, Czernikowo zostało zajęte przez wojska niemieckie. Powstała wówczas Polska Katolicka Szkoła Ludowa. Wkrótce po wojnie rozpoczęto rozwój infrastruktury, m.in. wybudowano linię kolejową wąskotorową, a później także kolej szerokotorową. W okresie międzywojennym, w 1939 roku, Czernikowo stało się miejscem tragicznych wydarzeń związanych z II wojną światową. Po wybuchu wojny 4 września 1939 roku stacja kolejowa została zbombardowana, a ludność cywilna została deportowana lub wysiedlona do Niemiec. Po wojnie rozpoczęto odbudowę, a w 1945 roku zrealizowano krzyż dziękczynny i rozpoczęto budowę szkoły.

Po 1945 roku

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu II wojny światowej Czernikowo stało się siedzibą nowej gminy obejmującej tereny dawnych gmin Mazowsze, Osówka i Obrowo. W 1973 roku gmina Czernikowo została zreorganizowana, stając się siedzibą dużej gminy. W okresie PRL-u gmina przeszła przez proces kolektywizacji, a po 1989 roku rozpoczęła transformację ustrojową, włączając się w proces przemian kapitalistycznych.

Struktura powierzchni

[edytuj | edytuj kod]

Według danych z roku 2002[5] gmina Czernikowo ma obszar 169,37 km², w tym:

  • użytki rolne: 46%
  • użytki leśne: 44%

Gmina stanowi 13,77% powierzchni powiatu.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2024 roku[6]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 8 843 100 4 472 51 4 371 49
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
52,2 26,4 25,8
  • Piramida wieku mieszkańców gminy Czernikowo w 2024 roku[7].

Charakterystyka gminy

[edytuj | edytuj kod]

W powiecie zajmuje czwarte miejsce pod względem wielkości. Jej powierzchnia wynosi 170 km². W gminie znajduje się 41 wsi, w których łącznie mieszka ponad 8 tysięcy osób.

Grunty orne stanowią 48% powierzchni gminy. Na niezbyt wielkich, choć dość żyznych areałach uprawiane są głównie zboża, ziemniaki, rośliny przemysłowe i pastewne, rozwija się też hodowla.

Zarejestrowane na terenie gminy podmioty gospodarcze dają zatrudnienie głównie w niewielkich zakładach usług mechanicznych, budowlanych, obsługi rolnictwa, piekarniach, masarniach, stacjach paliw, zajazdach.

Najbardziej charakterystyczną cechą gminy jest duża lesistość. Lasy o zróżnicowanym drzewostanie i grunty leśne zajmują 44% jej powierzchni. Są wśród nich obszary podlegające ochronie prawnej ze względu na walory krajobrazowe i przyrodnicze Niziny Ciechocińskiej.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Kościół w Czernikowie

Wykaz zarejestrowanych zabytków nieruchomych na terenie gminy[8]:

  • kościół parafii pod wezwaniem św. Bartłomieja z przełomu XIII/XIV w. w Czernikowie, nr A/707 z 09.09.1964 roku
  • park dworski z przełomu XVIII/XIX w. w Kijaszkowie, nr A/997 z 07.03.1991 roku
  • kościół parafii pod wezwaniem św. Marcina z 1900 roku wraz z ogrodzeniem i bramą, w Mazowszu, nr 417/A z 26.10.1998 roku
  • zespół dworski z połowy XIX w. w Steklinie, obejmujący: dwór; park; spichrz, nr 250/A z 11.01.1988 roku
  • zespół dworski w Steklinku, obejmujący: dwór z 1890; park z XIX w.; oborę ze spichrzem z początku XX w., nr A-998/1-3 z 11.01.1988 roku.

Sołectwa

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowości niesołeckie

[edytuj | edytuj kod]

Bernardowo, Dąbrówka, Jaźwiny, Kijaszkówiec, Łazy, Nowogródek, Ograszka, Osówka-Kolonia, Piaski, Rozstrzały, Rudno, Stajęczyny, Steklin-Kolonia, Szkleniec, Wieprzeniec, Włęcz, Wylewy, Zabłocie, Zieleńszczyzna.

Sąsiednie gminy

[edytuj | edytuj kod]

Bobrowniki, Ciechocin, Ciechocinek, Kikół, Lipno, Nieszawa, Obrowo, Raciążek, Zbójno

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. M.P. z 1929 r. nr 81, poz. 176
  3. Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-11-13], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  4. Historia Gminy Czernikowo [online] [dostęp 2025-05-15] (pol.).
  5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  6. Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15].
  7. Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15].
  8. Rejestr zabytków nieruchomych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 31 grudnia 2011 roku, s. 94. [dostęp 2012-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)].