Czernikowo (gmina)

gmina wiejska | |||||||
| |||||||
Państwo | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||
Powiat | |||||||
TERC |
4015032 | ||||||
Wójt |
Tomasz Krasicki (2018) | ||||||
Powierzchnia |
169,37 km² | ||||||
Populacja (31.12.2024) • liczba ludności |
| ||||||
• gęstość |
52,2 os./km² | ||||||
Nr kierunkowy |
54 | ||||||
Tablice rejestracyjne |
CTR | ||||||
Adres urzędu: ul. Słowackiego 1287-640 Czernikowo | |||||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego ![]() | |||||||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||||||
![]() | |||||||
Strona internetowa | |||||||
Biuletyn Informacji Publicznej |
Czernikowo (do 1929 gmina Obrowo[2]) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, pomiędzy Kotliną Włocławską a Pojezierzem Dobrzyńskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa włocławskiego.
Siedzibą gminy jest Czernikowo.
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[3] gminę zamieszkiwały 9064 osoby.
Historia[4]
[edytuj | edytuj kod]Data | Gmina A | Gmina B |
---|---|---|
17 I 1867 | gmina Osiek nad Wisłą | gmina Dobrzejewice |
20 II 1868 | gmina Obrowo | gmina Dobrzejewice |
8 IV 1929 (do 4 X 1954) |
gmina Czernikowo | gmina Dobrzejewice |
1 I 1973 | gmina Czernikowo | gmina Dobrzejewice |
6 X 1973 | gmina Czernikowo | gmina Obrowo |
Gmina Czernikowo, położona w powiecie toruńskim w województwie kujawsko-pomorskim, leży na historycznej Ziemi Dobrzyńskiej. Geograficznie obejmuje dwie jednostki ukształtowania terenu: Nizinę Ciechocińską (część pradoliny Wisły, Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej) oraz wysoczyznę dobrzyńską, zwaną Pojezierzem Dobrzyńskim, będącą częścią pasa pojezierzy mazurskich. Teren ten charakteryzuje się obecnością równin, pagórków moreny dennej, czołowej oraz jezior polodowcowych.
Wczesne osadnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze ślady osadnictwa w regionie pochodzą z okresu prehistorycznego. Najstarsze znaleziska archeologiczne odnoszą się do pasa nadwiślańskiego, w rejonie Nowogródka i Włęcza, oraz osadnictwa przy Jeziorze Steklińskim. W okolicach Osówki, Kiełpin, Steklina, Szkleńca i Czernikówka odnaleziono narzędzia prehistoryczne. Jednak największym odkryciem ostatnich lat są ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa słowiańskiego w Steklinie-Niedźwiedziu, gdzie znaleziono broń i narzędzia datowane na VI-XII w., przechowywane w zbiorach Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.
Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o miejscowości Czernikowo pochodzą z 1309 roku, kiedy to wieś była ośrodkiem parafialnym, obejmującym także wioski Osiek, Obrowo i prawdopodobnie Steklin. Dokument wydany przez biskupa płockiego Jana Wysokiego potwierdza istnienie parafii Czernikowo i ustala wysokość dziesięciny płaconej przez mieszczan toruńskich z wsi Obrowo i Łążyn na rzecz tej parafii. W XV wieku Czernikowo stało się ważnym ośrodkiem gospodarczym i religijnym, posiadającym m.in. młyn i karczmę. Z tego okresu pochodzi także informacja o murowanym kościele gotyckim w Czernikowie oraz drewnianym kościele w Mazowszu.
Osadnictwo "olęderskie"
[edytuj | edytuj kod]W XIV i XV wieku na terenach nadwiślańskich osiedliła się społeczność olęderska – wyznawcy protestantyzmu (m.in. menonici i baptyści), którzy przybyli z północno-zachodniej Europy. Ich osadnictwo w regionie charakteryzowało się wysoką kulturą rolną, a nowe osady powstawały w rejonie Woli, Osówki, Witowąża oraz Włęcza.
XVII i XVIII wiek
[edytuj | edytuj kod]Okres potopu szwedzkiego (1655-1660) miał tragiczne konsekwencje dla mieszkańców Czernikowa i okolic. Grabieże, gwałty, epidemie i głód spowodowały wyludnienie wielu wsi. W Zębowie do dziś znajduje się pomnik upamiętniający ofiary epidemii z 1658 roku. Po wojnach napoleońskich ziemie gminy Czernikowo weszły w skład Królestwa Polskiego, będącego pod zaborami rosyjskimi. Administracyjnie Czernikowo znalazło się w guberni płockiej i powiecie lipnowskim.
XIX wiek i przełomowe zmiany
[edytuj | edytuj kod]W XIX wieku nastąpiły istotne zmiany, gdy Czernikowo, wraz z innymi wsiach, zostało objęte reformami rolnymi, w tym uwłaszczeniem chłopów. W tym okresie pojawiły się także nowe osady, kolonie i przysiółki, takie jak Liciszewy, Makowska, Wilcze Kąty czy Jaźwiny. W drugiej połowie XIX wieku Czernikowo i Steklin przeszły w ręce rodu Nałęczów, a później Zielińskich, którzy wybudowali dwór w Czernikowie.
XX wiek: wojny i odbudowa
[edytuj | edytuj kod]W czasie I wojny światowej, w 1915 roku, Czernikowo zostało zajęte przez wojska niemieckie. Powstała wówczas Polska Katolicka Szkoła Ludowa. Wkrótce po wojnie rozpoczęto rozwój infrastruktury, m.in. wybudowano linię kolejową wąskotorową, a później także kolej szerokotorową. W okresie międzywojennym, w 1939 roku, Czernikowo stało się miejscem tragicznych wydarzeń związanych z II wojną światową. Po wybuchu wojny 4 września 1939 roku stacja kolejowa została zbombardowana, a ludność cywilna została deportowana lub wysiedlona do Niemiec. Po wojnie rozpoczęto odbudowę, a w 1945 roku zrealizowano krzyż dziękczynny i rozpoczęto budowę szkoły.
Po 1945 roku
[edytuj | edytuj kod]Po zakończeniu II wojny światowej Czernikowo stało się siedzibą nowej gminy obejmującej tereny dawnych gmin Mazowsze, Osówka i Obrowo. W 1973 roku gmina Czernikowo została zreorganizowana, stając się siedzibą dużej gminy. W okresie PRL-u gmina przeszła przez proces kolektywizacji, a po 1989 roku rozpoczęła transformację ustrojową, włączając się w proces przemian kapitalistycznych.
Struktura powierzchni
[edytuj | edytuj kod]Według danych z roku 2002[5] gmina Czernikowo ma obszar 169,37 km², w tym:
- użytki rolne: 46%
- użytki leśne: 44%
Gmina stanowi 13,77% powierzchni powiatu.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Dane z 31 grudnia 2024 roku[6]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 8 843 | 100 | 4 472 | 51 | 4 371 | 49 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
52,2 | 26,4 | 25,8 |
- Piramida wieku mieszkańców gminy Czernikowo w 2024 roku[7].

Charakterystyka gminy
[edytuj | edytuj kod]W powiecie zajmuje czwarte miejsce pod względem wielkości. Jej powierzchnia wynosi 170 km². W gminie znajduje się 41 wsi, w których łącznie mieszka ponad 8 tysięcy osób.
Grunty orne stanowią 48% powierzchni gminy. Na niezbyt wielkich, choć dość żyznych areałach uprawiane są głównie zboża, ziemniaki, rośliny przemysłowe i pastewne, rozwija się też hodowla.
Zarejestrowane na terenie gminy podmioty gospodarcze dają zatrudnienie głównie w niewielkich zakładach usług mechanicznych, budowlanych, obsługi rolnictwa, piekarniach, masarniach, stacjach paliw, zajazdach.
Najbardziej charakterystyczną cechą gminy jest duża lesistość. Lasy o zróżnicowanym drzewostanie i grunty leśne zajmują 44% jej powierzchni. Są wśród nich obszary podlegające ochronie prawnej ze względu na walory krajobrazowe i przyrodnicze Niziny Ciechocińskiej.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Wykaz zarejestrowanych zabytków nieruchomych na terenie gminy[8]:
- kościół parafii pod wezwaniem św. Bartłomieja z przełomu XIII/XIV w. w Czernikowie, nr A/707 z 09.09.1964 roku
- park dworski z przełomu XVIII/XIX w. w Kijaszkowie, nr A/997 z 07.03.1991 roku
- kościół parafii pod wezwaniem św. Marcina z 1900 roku wraz z ogrodzeniem i bramą, w Mazowszu, nr 417/A z 26.10.1998 roku
- zespół dworski z połowy XIX w. w Steklinie, obejmujący: dwór; park; spichrz, nr 250/A z 11.01.1988 roku
- zespół dworski w Steklinku, obejmujący: dwór z 1890; park z XIX w.; oborę ze spichrzem z początku XX w., nr A-998/1-3 z 11.01.1988 roku.
Sołectwa
[edytuj | edytuj kod]- Czernikowo
- Czernikówko
- Jackowo
- Kiełpiny
- Kijaszkowo
- Liciszewy
- Makowiska
- Mazowsze
- Osówka
- Mazowsze-Parcele
- Pokrzywno
- Skwirynowo
- Steklin
- Steklinek
- Witowąż
- Zimny Zdrój
- Wygoda
Miejscowości niesołeckie
[edytuj | edytuj kod]Bernardowo, Dąbrówka, Jaźwiny, Kijaszkówiec, Łazy, Nowogródek, Ograszka, Osówka-Kolonia, Piaski, Rozstrzały, Rudno, Stajęczyny, Steklin-Kolonia, Szkleniec, Wieprzeniec, Włęcz, Wylewy, Zabłocie, Zieleńszczyzna.
Sąsiednie gminy
[edytuj | edytuj kod]Bobrowniki, Ciechocin, Ciechocinek, Kikół, Lipno, Nieszawa, Obrowo, Raciążek, Zbójno
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 81, poz. 176
- ↑ Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-11-13] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Historia Gminy Czernikowo [online] [dostęp 2025-05-15] (pol.).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15] .
- ↑ Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15] .
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 31 grudnia 2011 roku, s. 94. [dostęp 2012-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)].