Czernikowo (gmina)

Czernikowo
	gmina wiejska
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	toruński
TERC	4015032
Wójt	Tomasz Krasicki (2018)
Powierzchnia	169,37 km²
Populacja (31.12.2024); • liczba ludności	; 8843
• gęstość	52,2 os./km²
Nr kierunkowy	54
Tablice rejestracyjne	CTR
	Adres urzędu:ul. Słowackiego 12; 87-640 Czernikowo
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	17
Liczba miejscowości	36
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Czernikowo
	Położenie na mapie Polski Czernikowo
	52°57′N 18°56′E/52,950000 18,933333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Ten artykuł od 2012-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Czernikowo (do 1929 gmina Obrowo^[2]) – gmina wiejska w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie toruńskim, pomiędzy Kotliną Włocławską a Pojezierzem Dobrzyńskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa włocławskiego.

Siedzibą gminy jest Czernikowo.

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[3] gminę zamieszkiwały 9064 osoby.

Historia^[4]

Data	Gmina A	Gmina B
17 I 1867	gmina Osiek nad Wisłą	gmina Dobrzejewice
20 II 1868	gmina Obrowo	gmina Dobrzejewice
8 IV 1929 (do 4 X 1954)	gmina Czernikowo	gmina Dobrzejewice
1 I 1973	gmina Czernikowo	gmina Dobrzejewice
6 X 1973	gmina Czernikowo	gmina Obrowo

Gmina Czernikowo, położona w powiecie toruńskim w województwie kujawsko-pomorskim, leży na historycznej Ziemi Dobrzyńskiej. Geograficznie obejmuje dwie jednostki ukształtowania terenu: Nizinę Ciechocińską (część pradoliny Wisły, Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej) oraz wysoczyznę dobrzyńską, zwaną Pojezierzem Dobrzyńskim, będącą częścią pasa pojezierzy mazurskich. Teren ten charakteryzuje się obecnością równin, pagórków moreny dennej, czołowej oraz jezior polodowcowych.

Wczesne osadnictwo

Pierwsze ślady osadnictwa w regionie pochodzą z okresu prehistorycznego. Najstarsze znaleziska archeologiczne odnoszą się do pasa nadwiślańskiego, w rejonie Nowogródka i Włęcza, oraz osadnictwa przy Jeziorze Steklińskim. W okolicach Osówki, Kiełpin, Steklina, Szkleńca i Czernikówka odnaleziono narzędzia prehistoryczne. Jednak największym odkryciem ostatnich lat są ślady wczesnośredniowiecznego osadnictwa słowiańskiego w Steklinie-Niedźwiedziu, gdzie znaleziono broń i narzędzia datowane na VI-XII w., przechowywane w zbiorach Instytutu Archeologii UMK w Toruniu.

Średniowiecze

Pierwsze wzmianki o miejscowości Czernikowo pochodzą z 1309 roku, kiedy to wieś była ośrodkiem parafialnym, obejmującym także wioski Osiek, Obrowo i prawdopodobnie Steklin. Dokument wydany przez biskupa płockiego Jana Wysokiego potwierdza istnienie parafii Czernikowo i ustala wysokość dziesięciny płaconej przez mieszczan toruńskich z wsi Obrowo i Łążyn na rzecz tej parafii. W XV wieku Czernikowo stało się ważnym ośrodkiem gospodarczym i religijnym, posiadającym m.in. młyn i karczmę. Z tego okresu pochodzi także informacja o murowanym kościele gotyckim w Czernikowie oraz drewnianym kościele w Mazowszu.

Osadnictwo "olęderskie"

W XIV i XV wieku na terenach nadwiślańskich osiedliła się społeczność olęderska – wyznawcy protestantyzmu (m.in. menonici i baptyści), którzy przybyli z północno-zachodniej Europy. Ich osadnictwo w regionie charakteryzowało się wysoką kulturą rolną, a nowe osady powstawały w rejonie Woli, Osówki, Witowąża oraz Włęcza.

XVII i XVIII wiek

Okres potopu szwedzkiego (1655-1660) miał tragiczne konsekwencje dla mieszkańców Czernikowa i okolic. Grabieże, gwałty, epidemie i głód spowodowały wyludnienie wielu wsi. W Zębowie do dziś znajduje się pomnik upamiętniający ofiary epidemii z 1658 roku. Po wojnach napoleońskich ziemie gminy Czernikowo weszły w skład Królestwa Polskiego, będącego pod zaborami rosyjskimi. Administracyjnie Czernikowo znalazło się w guberni płockiej i powiecie lipnowskim.

XIX wiek i przełomowe zmiany

W XIX wieku nastąpiły istotne zmiany, gdy Czernikowo, wraz z innymi wsiach, zostało objęte reformami rolnymi, w tym uwłaszczeniem chłopów. W tym okresie pojawiły się także nowe osady, kolonie i przysiółki, takie jak Liciszewy, Makowska, Wilcze Kąty czy Jaźwiny. W drugiej połowie XIX wieku Czernikowo i Steklin przeszły w ręce rodu Nałęczów, a później Zielińskich, którzy wybudowali dwór w Czernikowie.

XX wiek: wojny i odbudowa

W czasie I wojny światowej, w 1915 roku, Czernikowo zostało zajęte przez wojska niemieckie. Powstała wówczas Polska Katolicka Szkoła Ludowa. Wkrótce po wojnie rozpoczęto rozwój infrastruktury, m.in. wybudowano linię kolejową wąskotorową, a później także kolej szerokotorową. W okresie międzywojennym, w 1939 roku, Czernikowo stało się miejscem tragicznych wydarzeń związanych z II wojną światową. Po wybuchu wojny 4 września 1939 roku stacja kolejowa została zbombardowana, a ludność cywilna została deportowana lub wysiedlona do Niemiec. Po wojnie rozpoczęto odbudowę, a w 1945 roku zrealizowano krzyż dziękczynny i rozpoczęto budowę szkoły.

Po 1945 roku

Po zakończeniu II wojny światowej Czernikowo stało się siedzibą nowej gminy obejmującej tereny dawnych gmin Mazowsze, Osówka i Obrowo. W 1973 roku gmina Czernikowo została zreorganizowana, stając się siedzibą dużej gminy. W okresie PRL-u gmina przeszła przez proces kolektywizacji, a po 1989 roku rozpoczęła transformację ustrojową, włączając się w proces przemian kapitalistycznych.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[5] gmina Czernikowo ma obszar 169,37 km², w tym:

użytki rolne: 46%
użytki leśne: 44%

Gmina stanowi 13,77% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2024 roku^[6]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	8 843	100	4 472	51	4 371	49
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	52,2		26,4		25,8

Piramida wieku mieszkańców gminy Czernikowo w 2024 roku^[7].

Charakterystyka gminy

W powiecie zajmuje czwarte miejsce pod względem wielkości. Jej powierzchnia wynosi 170 km². W gminie znajduje się 41 wsi, w których łącznie mieszka ponad 8 tysięcy osób.

Grunty orne stanowią 48% powierzchni gminy. Na niezbyt wielkich, choć dość żyznych areałach uprawiane są głównie zboża, ziemniaki, rośliny przemysłowe i pastewne, rozwija się też hodowla.

Zarejestrowane na terenie gminy podmioty gospodarcze dają zatrudnienie głównie w niewielkich zakładach usług mechanicznych, budowlanych, obsługi rolnictwa, piekarniach, masarniach, stacjach paliw, zajazdach.

Najbardziej charakterystyczną cechą gminy jest duża lesistość. Lasy o zróżnicowanym drzewostanie i grunty leśne zajmują 44% jej powierzchni. Są wśród nich obszary podlegające ochronie prawnej ze względu na walory krajobrazowe i przyrodnicze Niziny Ciechocińskiej.

Zabytki

Wykaz zarejestrowanych zabytków nieruchomych na terenie gminy^[8]:

kościół parafii pod wezwaniem św. Bartłomieja z przełomu XIII/XIV w. w Czernikowie, nr A/707 z 09.09.1964 roku
park dworski z przełomu XVIII/XIX w. w Kijaszkowie, nr A/997 z 07.03.1991 roku
kościół parafii pod wezwaniem św. Marcina z 1900 roku wraz z ogrodzeniem i bramą, w Mazowszu, nr 417/A z 26.10.1998 roku
zespół dworski z połowy XIX w. w Steklinie, obejmujący: dwór; park; spichrz, nr 250/A z 11.01.1988 roku
zespół dworski w Steklinku, obejmujący: dwór z 1890; park z XIX w.; oborę ze spichrzem z początku XX w., nr A-998/1-3 z 11.01.1988 roku.

Sołectwa

Miejscowości niesołeckie

Bernardowo, Dąbrówka, Jaźwiny, Kijaszkówiec, Łazy, Nowogródek, Ograszka, Osówka-Kolonia, Piaski, Rozstrzały, Rudno, Stajęczyny, Steklin-Kolonia, Szkleniec, Wieprzeniec, Włęcz, Wylewy, Zabłocie, Zieleńszczyzna.

Sąsiednie gminy

Bobrowniki, Ciechocin, Ciechocinek, Kikół, Lipno, Nieszawa, Obrowo, Raciążek, Zbójno

Przypisy

↑ Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ M.P. z 1929 r. nr 81, poz. 176
↑ Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-11-13] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Historia Gminy Czernikowo [online] [dostęp 2025-05-15] (pol.).
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15] .
↑ Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15] .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 31 grudnia 2011 roku, s. 94. [dostęp 2012-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)].

[populacja2016-1] Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-14] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] M.P. z 1929 r. nr 81, poz. 176

[3] Gmina Czernikowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-11-13] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[4] Historia Gminy Czernikowo [online] [dostęp 2025-05-15] (pol.).

[autonazwa1-5] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[6] Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15] .

[7] Ludność w 2024 (stan w dniu 31 XII), Czernikowo - gmina wiejska. [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2025-05-15] .

[8] Rejestr zabytków nieruchomych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 31 grudnia 2011 roku, s. 94. [dostęp 2012-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Wsie	Czernikowo Czernikówko Jackowo Kiełpiny Kijaszkowo Kijaszkówiec Liciszewy Makowiska Mazowsze Mazowsze-Parcele Ograszka Osówka Pokrzywno Rozstrzały Skwirynowo Stajęczyny Steklin Steklin-Kolonia Steklinek Szkleniec Witowąż Włęcz Wygoda Zabłocie Zieleńszczyzna Zimny Zdrój
Kolonie	Bernardowo Jaźwiny Łazy Osówka-Kolonia Piaski Rudno Wieprzeniec
Osada	Nowogródek
Osady leśne	Dąbrówka Wylewy
Części wsi	Kostkowo Nowy Steklinek Stary Steklinek Wały Zajączkowo Zygmuntowo Żabowo
Kolonia wsi	Kępiacz
Przysiółki wsi	Dzierżączka Lisiny Mień Wilcze Kąty Zielona Kępa

Miasta	Chełmża
Gminy miejskie	Chełmża
Gminy wiejskie	Chełmża Czernikowo Lubicz Łubianka Łysomice Obrowo Wielka Nieszawka Zławieś Wielka

Przynależność wojewódzka	gubernia płocka (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–38) woj. pomorskie (II RP) (1938–39) woj. pomorskie (PRL) (1945–50) woj. bydgoskie (1950–75)
Miasta	Bobrowniki (do 1870) Dobrzyń nad Wisłą Kikół (do 1870) Lipno Skępe (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bobrowniki Brudzeń (do 19?? →) Chalin (do 1954) Chrostkowo (od 1973) Czarne (do 1954) Czernikowo (od 1929) Dobrzejewice (do 1954) Dobrzyń nad Wisłą (od 1973) Jastrzębie (do 1954) Kikół Kłokock (do 1954) Ligowo (1921–54) Lipno (od 1973) Łąkie (do 1874) Mazowsze (do 1954) Narutowo (1932–44 i 1947–54) Nowogród (do 1954) Obrowo (1868–1929) Oleszno (1868–1930) Osiek (do 1921) Osiek nad Wisłą (do 1868) Ossówka (Osówka) (do 1954) Skępe (1932–54) Skępe (do 1932 i od 1973) Szpetal (do 1954) Tłuchowo Wielgie (od 1973) Zaduszniki (do 1868 i 1930–54)
Gromady (1954–72)	Barany (1954–59) Bobrowniki (1954–72) Brzeźno (1954–59) Chalin (1954–71) Chrostkowo (← 1956–72) Ciechocin (1954–55 →) Czarne (1954–68) Czernikowo (1954–72) Dobrzyń nad Wisłą (1959–72) Dyblin (1954–59) Działyń (1954–55 →) Fabianki (1954–55 →) Głodowo (1954–61) Głogowo (1954 →) Grochowalsk (1954–72) Huta (1954–59) Jankowo (1954–68) Jasień (1954–59) Jastrzębie (1954–68) Karnkowo (1954–71) Kikół (1954–72) Kukowo (1954–68) Lenie Wielkie (1954–59) Ligowo (1954–55 →) Lipno (1969–72) Łąkie (1954–61) Łążyn (1954–55 →) Łochocin (1954–71) Makówiec (1954–59) Mazowsze (1954–71) Mierzynek (1954 →) Mokowo (1954–61) Moszczonne (1954–68) Mysłakówko (1954–71) Nasiegniewo (1954–57 →) Nowogród (1954–55 →) Obrowo (1954–55 →) Osiek nad Wisłą (1954–55 →) Osówka (1954–71) Ostrowite (1954–59) Pokrzywno (1954–59) Radomice (1954–72) Skępe (1954–72) Stalmierz (← 1956–59) Sumin (1954–59) Szpetal Górny (1954–55 →) Świętosław (1954–55 →) Tłuchowo (1954–72) Wielgie (1954–72) Wioska (1954–59) Witoszyn Stary (1954–55 →) Wola (1954–71) Wólka (1954–68) Zaduszniki (1954–68)

Historia[4]