Giebułtów (województwo dolnośląskie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Giebułtów
wieś
Ilustracja
Kościół św. Michała Archanioła w Giebułtowie
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

lwówecki

Gmina

Mirsk

Wysokość

355–440 m n.p.m.

Liczba ludności (III 2011)

1337[2]

Strefa numeracyjna

75

Kod pocztowy

59-630[3]

Tablice rejestracyjne

DLW

SIMC

0191158

Położenie na mapie gminy Mirsk
Mapa konturowa gminy Mirsk, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Giebułtów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Giebułtów”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Giebułtów”
Położenie na mapie powiatu lwóweckiego
Mapa konturowa powiatu lwóweckiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Giebułtów”
Ziemia50°58′46″N 15°20′45″E/50,979444 15,345833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Giebułtów (niem. Gebhardsdorf[4][5], Gebhardtsdorf, 1570 – Göppersdorf, 1753 – Geppersdorf[6]) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, w gminie Mirsk.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Integralne części wsi Giebułtów[7][8]
SIMC Nazwa Rodzaj
0191164 Augustów przysiółek
0191187 Wola Augustowska przysiółek

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Giebułtów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczył 1337 mieszkańców[2]. Jest największą miejscowością gminy Mirsk.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Giebułtów znajduje się w centralnej części Pogórza Izerskiego, na północ od Gór Izerskich, na pograniczu Przedgórza Izerskiego i Kotliny Mirskiej[9][10][11], na wysokości 355–440 m n.p.m. w dolinie bezimiennego potoku spływającego z Wojkowej (502 m n.p.m.) ku wschodowi do Kotliny Mirskiej.

W pobliżu miejscowości znajduje się ciekawy pomnik przyrody – bazaltowa skała na wysokości 470 m n.p.m.

W skład Giebułtowa wchodzą też dawne wsie:

  • Giebułtówek (niem. Neu Gebhardsdorf) ciągnie się na lewym brzegu Łużycy[potrzebny przypis] wzdłuż drogi łączącej Giebułtów z Wolimierzem (niem. Volkersdorf) na wysokości 360–390 m n.p.m.
  • Augustów znajduje się ok. 1 km na północ od Giebułtowa na północnych zboczach Wojkowej (502 m n.p.m.). Jego zabudowania usytuowane są na wysokości 405–460 m n.p.m. Augustów (niem. Augustthal – na cześć Auguste von Üchtritz) założony został około 1738 roku. Podawane są też informacje, że został on założony w 1. połowie XV w. na leśnym karczowisku przez zubożałych w czasie wojen husyckich mieszkańców Lubomierza przy poparciu rycerzy ze Świecia.
  • Wola Augustowska (niem. Estherwalde – na cześć Esther von Üchtritz) to wieś położona u wschodniego podnóża Wojkowej na wysokości 365–385 m n.p.m. Pierwsze wzmianki około 1710 roku.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Giebułtów na dawnym zdjęciu

Wioska Giebułtów powstała w 1328 roku. Przez blisko 500 lat, do 1815 roku, leżała tuż przy granicy ze Śląskiem po jej łużyckiej stronie. W 1431 roku Giebułtów najechali husyci. Mirsk, miejscowość leżąca zaledwie 3 km na wschód od wioski, należała już do monarchii Habsburgów.

W 1508 roku zatrzymał się w Giebułtowie słynny handlarz odpustami Johann Tetzel (w domu nr 3). W miarę napływu imigrantów czeskich powstały nowe części wsi: Nowy Giebułtów (1663) i Górny Giebułtów (Ober Gebhardsdorf w 1674). Następne fale imigrantów zjawiały się w 1712 i 1730 roku – stąd kolonia czeska była dość silna i żywotna. Giebułtów znajdował się wówczas pod panowaniem czeskim, następnie austriackim, a później pruskim.

Nieopodal miejscowości od września 1944 do 18 stycznia 1945 znajdował się kobiecy obóz pracy – filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, w której było uwięzionych około 500 polskich i węgierskich Żydówek, pracujących głównie w miejscowej fabryce części samolotowych[12].

Po wojnie niemieccy mieszkańcy zostali przesiedleni w nowe granice Niemiec, natomiast w wiosce osiedlili się przymusowi wysiedleńcy ze wschodu i centralnej Polski: z Kresów Wschodnich przede wszystkim mieszkańcy województwa tarnopolskiego dekanatu Skałat[13]. Do Giebułtowa przybyli przede wszystkim mieszkańcy trzech miejscowości: Kaczanówka, Iwanówka i Orzechowiec. Jedną z najcenniejszych pamiątek przywiezionych stamtąd jest obraz św. Michała Archanioła pochodzący z kościoła pod wezwaniem tego świętego w Kaczanówce. Obraz znajduje się w giebułtowskim kościele. Kościół w parafii Kaczanówka istnieje nadal i nosi to samo imię.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[14]:

  • kościół filialny pw. św. Michała Archanioła, z XVI-XVIII w.
  • cmentarz ewangelicki, nieczynny, z około 1700 r.
  • zespół pałacowy, z XVIII w., drugiej połowy XIX w.:
    • pałac, ruiny zabytkowego pałacu barokowego, wzniesionego w latach 1661–1665 (według daty na portalu około 1760) na niezabudowanym miejscu. Fundatorem rezydencji był Christopf von Üchtritz, właściciel wsi. Architektura tej rezydencji, podjęta z włoskich inspiracji i wykonana przez włoskich budowniczych, stanowi jedno z najwcześniejszych dzieł nowego pałacowego stylu na terenie Śląska, przejawiającego się w umiejscowieniu budynku górującego nad ogrodem i folwarkiem, jego zewnętrzną formą i pierwszym na terenie Śląska zastosowaniu włoskich sklepień lustrzanych bezlunetowych oraz wprowadzeniu reprezentacyjnej galerii parteru i piętra. Był on restaurowany w XIX w. i na początku XX w. Jest to trzykondygnacyjne założenie prostokątne z silnie występującym ryzalitem środkowym, o osiach akcentowanych podziałem pilastrowym. Wnętrze parteru z sienią na osi zakrywają sklepienia kolebkowe. Stylowy taras flankowany jest dwiema basztami. Obok pałacu znajduje się budynek folwarczny z 1810 roku z zachowanym portalem, podziałem pasowym elewacji, świetlikami, stolarką drzwi i okien. Pałac pozostaje jako ruina, nie ma możliwości zwiedzania go.
    • park przypałacowy
  • dom nr 84, z 1784 r.

Przemysł[edytuj | edytuj kod]

W przedwojennym Giebułtowie istniały mechaniczne zakłady tkackie – Firma Merfeld i Syn i Gustaw Winkler. W czasie wojny w zakładzie tym pracowały więźniarki z kobiecego podobozu[15] – filii Gross Rosen (Rogoźnica). Więźniarki, przeważnie Żydówki, robiły części do samolotów, a w fabryce mebli – rączki do granatów i skrzynki na miny. W okresie powojennym była tu również fabryka zabawek z drewna, które sprzedawano w kraju. Obecnie jest to budynek mieszkalny.

Po 1945 roku zakłady upaństwowiono i utworzono Giebułtowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego. W 1995 zakłady zostały sprywatyzowane, upadły, i zostały przejęte przez spółkę Womarex, która ogłosiła upadłość w 2009 roku[16].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza szkoła w Giebułtowie (Alt Gebhardsdorf) powstała w 1632 roku. Była to czteroklasowa szkoła ewangelicka. W roku 1844 powstała jednoklasowa szkoła w Neu Gebhardsdorf, a w roku 1898 jednoklasowa szkoła w Augustowie (Augustthal). W 1934 roku powstał nowy budynek szkolny, który pełni swoją rolę do czasów obecnych. Po 1945 roku istniała szkoła podstawowa w Giebułtowie i Szkoła Rolnicza w Augustowie. Istniała także Szkoła Zawodowa przy zakładach tkackich. Funkcjonowały również przedszkole i żłobek, a także restauracja. Po reformie szkolnictwa w 1999 roku w wiosce znajdowała się 6-klasowa szkoła podstawowa.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 32418
  2. ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 295 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Monika Choroś „Słownik nazw miejscowych Dolnego Śląska”.
  5. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
  6. ↑ Historia Giebułtowa. [dostęp 2016-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-10)].
  7. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  8. ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  9. ↑ Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 2 (A-Ł) Pogórze Izerskie, red. Marek Staffa, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 2003, ISBN 83-85773-60-6.
  10. ↑ Góry i Pogórze Izerskie, mapa turystyczna, skala 1:100 000, PPWK, Warszawa-Wrocław, 1991, wydanie pierwsze, nr katal. 30-107-01.
  11. ↑ Góry Izerskie, mapa turystyczna, skala 1:50 000, Wydawnictwo Turystyczne Plan, Jelenia Góra 2008/2009, wyd. V, ISBN 978-83-60975-68-8.
  12. ↑ Filie obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Informator. Muzeum Gross-Rosen, Wałbrzych, rok 2008, s. 32. ISBN 978-83-89824-07-3.
  13. ↑ W 1939 r. dekanat skałacki obejmował 18 parafii: Chmieliska (1249 wiernych), Grzymałów (6607), Hałuszczyńce (2569), Kaczanówka (4421), Koszlaki (1387), Ostapie (2404), Skałat (5562), Tarnoruda (835), Toki (993), Touste (2571), Kołodziejówka (1805), Krasne (2284), Medyń (1998), Nowe Sioło (497), Podwołoczyska (3135), Połupanówka (2496), Rasztowce (560), Turówka (655).
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 120. [dostęp 2012-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  15. ↑ Mirsk – obozy pracy w trakcie II wojny światowej [online], www.goryizerskie.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
  16. ↑ Mateusz Lipiński, Upadła biorafineria w Giebułtowie koło Mirska [online], Radio Wrocław, 18 grudnia 2009 [dostęp 2023-05-20] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Mirsk
Miasto
Części miasta wg TERYT
Wsie
Pozostałe miejscowości

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Giebułtów_(województwo_dolnośląskie)&oldid=73454905”