Grzegorz Cambłak
| Metropolita kijowski, halicki i całej Rusi | ||
 Grzegorz Cambłak na Soborze w Konstancji | ||
| ||
| Kraj działania | ||
|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
ok. 1362 | |
| Data i miejsce śmierci |
1419/1420 | |
| Metropolita kijowski | ||
| Okres sprawowania |
1415–1420 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Inkardynacja | ||
| Chirotonia biskupia |
1415 | |
Grzegorz Cambłak także Grzegorz Camblak, Grigorij Cambłak[1] (bułg. Григорий Цамблак, Grigorij Cambłak; ur. ok. 1362 w Tyrnowie, zm. 1419/1420 w Kijowie) – bułgarski mnich i pisarz, w latach 1415–1420 metropolita kijowski. Przedstawiciel tyrnowskiej szkoły piśmiennictwa.
Życie
[edytuj | edytuj kod]
Grzegorz Cambłak urodził się około 1362 w arystokratycznej rodzinie tyrnowskiej. Jego stryjem był Cyprian Camblak. Był uczniem Eutymiusza, patriarchy tyrnowskiego, wybitnego pisarza i reformatora. Przez jakiś czas przebywał na górze Athos i w Konstantynopolu. Znał klasztory serbskie, był opatem w klasztorze Visoki Dečani[2][3]. W latach 1401–1406 przebywał jako wysłannik patriarchy Konstantynopola w Mołdawii. Jego siedzibą był wtedy klasztor Neamț. Stamtąd udał się do Moskwy, gdzie opowiadał się za formalnym podziałem metropolii kijowskiej na moskiewską i litewską. W 1406 wielki książę litewski Witold zwrócił się do patriarchy Konstantynopola z żądaniem wyznaczenia nowego metropolity kijowskiego na miejsce rezydującego w Moskwie Focjusza. Twierdził, że wymieniony hierarcha lekceważy zarząd litewską częścią metropolii, rabuje skarbiec metropolii i uciska podległych mu biskupów. Wskazał również Grzegorza jako kandydata na nowego metropolitę, jednak jego żądanie zostało przez patriarchę odrzucone[4].
Poparty przez Jagiełłę i Witolda został w 1415 przez synod duchowieństwa prawosławnego w Nowogródku obrany metropolitą kijowskim[5], wbrew protestom patriarchy Konstantynopola, który ekskomunikował Grzegorza (podobnie uczynił metropolita Focjusz). Godność tę pełnił do śmierci w 1420[6]. Oznaczało to faktyczne powołanie autokefalicznej metropolii litewskiej (lub litewsko-ruskiej), nieuznane przez Konstantynopol[4]. Witold oczekiwał następnie, że Grzegorz odegra aktywną rolę w zawarciu unii kościelnej między Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym na ziemiach litewskich[7].
W 1418 jako przedstawiciel duchowieństwa rusko-litewskiego wziął udział w obradach soboru w Konstancji[5]. Z inicjatywy króla Władysława wystąpił z propozycją unii Kościołów prawosławnego i katolickiego. Wystąpienie jego, jakkolwiek wywołało wielkie wrażenie na zebranych, nie przyniosło trwałych rezultatów, Grzegorz wzywając do jedności, podnosił jednocześnie, że można ją osiągnąć jedynie na drodze porozumienia z patriarchą Konstantynopola, podczas gdy na zachodzie widziano ją raczej jako wynik podporządkowania się metropolity papieżowi. Dodatkowo pozycję jego osłabiał fakt, że w tym czasie patriarcha Konstantynopola popierał metropolitę kijowskiego Focjusza rezydującego w Moskwie[8]
Zmarł prawdopodobnie zimą 1419/1420 po powrocie do Kijowa. Według kronik mołdawskich wrócił do klasztoru Neamț gdzie zmarł ok. 1450[9].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Grzegorz Cambłak był autorem mów pochwalnych i panegiryków. W latach 1415–1418 napisał w Kijowie, najlepszą ze swych mów, Pochwałę Eutymiusza, utrzymaną w stylu splatania słów, choć pokrewną gatunkowo biografii. W Pochwale znalazł się barwny opis oblężenia Tyrnowa przez Turków, pożegnanie patriarchy Eutymiusza z ludnością miasta i dramatyczne sceny, jakie nastąpiły po zdobyciu bułgarskiej stolicy przez Turków[10][5]. Wielkim uznaniem cieszyły się napisane przez Grzegorza eulogie świętych, których pozostawił po sobie ponad 20. Szczególną wartość ma jego Żywot Stefana Deczańskiego, króla serbskiego, który zginął śmiercią męczeńską w I połowie XIV wieku[2][3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wersji Grzegorz Cambłak używają T. Wasilewski (Historia Bułgarii) i autorka przekładu Bułgarów D. M. langa – Hanna Olędzka. O Grzegorzu Camblaku pisze S. Trawkowski w Zarysie historii Polski. T. Dąbek-Wirgowa (Historia literatury bułgarskiej) i H. Czajka (Mały Słownik pisarzy zachodnio-słowiańskich i południowo-słowiańskich) używają bułgarskiej formy imienia: Grigorij
- ↑ a b Henryka Czajka: Cambłak Grigorij. W: Mały słownik pisarzy zachodnio-słowiańskich i południowo-słowiańskich. s. 46.
- ↑ a b D. M. Lang: Bułgarzy. s. 116.
- ↑ a b A. Mironowicz, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2003, ss.169–171
- ↑ a b c T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 113.
- ↑ D. M. Lang: Bułgarzy. s. 117.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990, ISBN 83-04-03107-8, s.82
- ↑ S. Trawkowski: Zarys historii Polski. s. 124.
- ↑ Cambłak Grigorij w Encyklopedia katolicka Tom II, Lublin 1995
- ↑ Teresa. Dąbek-Wirgowa: Historia literatury bułgarskiej. s. 47.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Teresa Dąbek-Wirgowa: Historia literatury bułgarskiej. Wrocław: Ossolineum, 1980. ISBN 83-04-00283-3.
- W. Giuzelew: Bułgarskie średniowiecze. W: Bułgaria. Zarys dziejów. I. Dymitrow (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11583-6.
- D. M. Lang: Bułgarzy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983. ISBN 83-06-00831-6.
- Mały słownik pisarzy zachodnio-słowiańskich i południowo-słowiańskich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973.
- Tadeusz Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum, 1988. ISBN 83-04-02466-7.
- Stanisław Trawkowski: Schyłek wieków średnich. W: Zarys historii Polski. J. Tazbir (red.). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1980. ISBN 83-06-00377-2.
- Kazimierz Chodynicki, Cambłak Grzegorz [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1937, ss. 193–194.