Hawker Sea Fury
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ | |
| Konstrukcja |
całkowicie metalowa |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
1 września 1944 |
| Lata produkcji | |
| Wycofanie ze służby | |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
1 tłokowy silnik gwiazdowy Bristol Centaurus 18 |
| Moc |
2450 KM |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
11,71 m |
| Długość |
10,57 m |
| Wysokość |
4,84 m |
| Powierzchnia nośna |
26,05 m² |
| Masa | |
| Własna |
4190 kg |
| Startowa |
5670 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
740 km/h |
| Prędkość wznoszenia |
14,1 m/s |
| Pułap |
10900 m |
| Zasięg |
1680 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 4 działka Hispano-Suiza kal. 20 mm 907 kg bomb lub 8 rakiet kal. 76 mm po 27 kg | |
| Użytkownicy | |
| Wielka Brytania, Australia, Birma, Kanada, Kuba, Egipt, Niemcy, Irak, Holandia, Pakistan | |
Hawker Sea Fury – brytyjski pokładowy samolot myśliwski z okresu po II wojnie światowej. Był jednym z najszybszych seryjnie produkowanych jednosilnikowych samolotów z silnikiem tłokowym i jednym z ostatnich samolotów śmigłowych, który zestrzelił myśliwiec o napędzie odrzutowym.
Powstanie konstrukcji[edytuj | edytuj kod]
Od września 1942 roku Sydney Camm, główny konstruktor wytwórni Hawker, pracował nad koncepcją stworzenia samolotu myśliwskiego o lekkiej konstrukcji nieustępującej osiągami dotychczas istniejącym samolotom. Przyczyną, dla której podjęto te prace, był fakt, że do tej pory wraz ze wzrostem osiągów samolotu zawsze rosła też jego masa w związku z wymogami co do konstrukcji, silnika czy uzbrojenia. Camm zaproponował zmianę konstrukcyjną płatowca Tempest poprzez zmianę jego centropłata na nowy o mniejszej rozpiętości[1]. Dzięki zmniejszeniu w ten sposób masy samolotu miałaby poprawić się zwłaszcza jego zwrotność. Zmiany miały też objąć kadłub i polegać na podniesieniu do góry kabiny pilota, przez co poprawiłaby się widoczność, oraz na modyfikacji usterzenia maszyny. Rozważano trzy warianty napędzane trzema różnymi silnikami:[1]
- P.1018 - silnikiem rzędowym Napier Sabre IV
- P.1019 - silnikiem rzędowym Rolls-Royce Griffon 61
- P.1020 - silnikiem gwiazdowym Bristol Centaurus.
W tym czasie brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa ogłosiło wymagania F.6/42 na nowy myśliwiec o wysokich osiągach, dla których inspiracją było poznanie osiągów niemieckiego samolotu Fw 190, który wylądował przypadkowo w Anglii. W styczniu 1943 kierownictwo wytwórni zdecydowało o dostosowaniu nowej konstrukcji do specyfikacji Air Ministry. Określona była początkowo jako Tempest Light Weight Fighter (myśliwiec Tempest o małej masie), w skrócie LWF[1]. Ministerstwo Lotnictwa zainteresowało się tym projektem i wydało specjalnie dla niego nową specyfikację F.2/43 (w styczniu 1943 roku), gdzie jako napęd wskazano silnik Bristol Centaurus XII. Camm dodatkowo parę miesięcy później przekonał Admiralicję, że jego projekt spełnia też wymagania marynarki brytyjskiej N.7/43 na pokładowy samolot myśliwski[2]. Przy pracy nad projektem miały współpracować wytwórnie Hawker i Boulton Paul, Hawker nad wersją lądową, a Boulton Paul nad wersją morską.
W grudniu 1943 roku lotnictwo zamówiło sześć prototypów F.2/43, w tym dwa napędzane silnikiem Griffon, jeden Centaurus XII, dwa Centaurus XXII i jeden do prób statycznych płatowca[3].
Hawker Fury[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy prototyp (NX798) został oblatany 1 września 1944 roku[3]. Napędzany był silnikiem Bristol Centaurus XII z 4-łopatowym śmigłem Rotol. Testy wykazały wyśmienite właściwości. W kwietniu 1944 roku zamówiono 200 maszyn wersji lądowej pod nazwą Hawker Fury dla RAF i 200 maszyn dla Royal Navy, nazwanych Hawker Sea Fury, przy czym 100 maszyn miała zbudować wytwórnia Boulton-Paul.
Oprócz wersji z silnikiem Centaurus, badano inne jednostki napędowe. 7 listopada 1944 roku oblatano drugi prototyp (LA610) z silnikiem rzędowym Griffon 85 z sześciołopatowym śmigłem przeciwbieżnym[4]. Później zamontowano w nim silnik rzędowy Napier Sabre VII[4]. Silnik Sabre VII otrzymał także czwarty prototyp VP207 z 1947 roku, który osiągnął prędkość maksymalną 780 km/h – największą dla tłokowych myśliwców Hawkera[4].
RAF rozważał skierowanie do produkcji Fury z silnikiem Centaurus, ale wobec zakończenia wojny i rozwoju samolotów odrzutowych zrezygnowano z tego[4]. Samoloty w wersji lądowej budowano wprawdzie następnie dla sił powietrznych Iraku, Egiptu i Pakistanu, lecz wywodziły się one z wersji Sea Fury. Pierwszy prototyp wyposażono w 1948 w silnik Centaurus XVIII i sprzedano do Egiptu[5], a trzeci prototyp (NX802), w ten sam silnik i sprzedano do Pakistanu.
Dalej rozwijano wyłącznie wersję morską Sea Fury dla marynarki wojennej, z silnikiem Bristol Centaurus.
Sea Fury[edytuj | edytuj kod]
Pierwszy prototyp myśliwca pokładowego (SR661) oblatano 21 lutego 1945 roku[4]. Był napędzany silnikiem Bristol Centaurus XII z czterołopatowym śmigłem, miał już hak do lądowania pod sterem kierunku, ale jeszcze nieskładane skrzydła. Drugi prototyp (SSR666) był napędzany silnikiem Centaurus XV o mocy 2550 KM z 5-łopatowym śmigłem i miał już składane hydraulicznie skrzydła. Pierwsza maszyna wyprodukowana przez wytwórnię Boulton Paul (VB857) była taka sama jak drugi prototyp i została oblatana 31 stycznia 1946 roku.
Ponieważ zakończyła się w tym czasie wojna, całkowicie zrezygnowano z produkcji wersji lądowej dla RAF, a zamówienie na wersję morską okrojono do 100 sztuk i zrezygnowano w ogóle z produkcji w wytwórni Boulton Paul.
Wersje samolotu[edytuj | edytuj kod]
- Mk.X — pierwsza myśliwska wersja seryjna, zbudowana w liczbie 50 sztuk. Była prawie identyczna z drugim prototypem, ale hak do lądowania był już dłuższy. Pierwsze egzemplarze miały jeszcze śmigło czterołopatowe. Uzbrojenie stanowiły 4 działka kal. 20 mm, które mogły strzelać albo parami albo wszystkie naraz. Pierwszą seryjną maszynę oblatano 7 września 1946 roku. Testy na lotniskowcu HMS "Victorious" trwały w zimie 1946 r. Na jaw wyszły problemy z hakiem do lądowania i jego mocowanie musiało zostać wzmocnione. Na wiosnę 1947 roku uznano, że samolot jest gotowy do służby.
- FB Mk.11 (FB.11) — wersja myśliwsko-bombowa. Mogła przenosić do 454 kg uzbrojenia w postaci bomb, rakiet, pojemników z napalmem albo dodatkowych zbiorników paliwa. Wydłużono w niej hak do lądowania. Wprowadzono w niej składane hydraulicznie skrzydła[6]. Wyprodukowano 615 egzemplarzy. Pozostawała w służbie do 1953 roku.
- T Mk.20 (T.20) — dwumiejscowa wersja szkolno-treningowa. Pierwsza maszyna tej wersji, VX818, oblatana 15 stycznia 1948 roku, miała jeszcze osobne kabiny dla pilota i ucznia, ale po uszkodzeniu tylnej kabiny w jednym z lotów, zamontowano jedna wspólną, dość długą osłonę dla obu osób. Dla instruktora ponadto zainstalowano peryskopowy system obserwacji. Uzbrojenie zmniejszono do 2 działek 20 mm. Zbudowano 60 maszyn tej wersji, dodatkowo różniły się od prototypu tym, że nie miały haka do lądowania. Rozważano zbudowanie wersji rozpoznawczej, ale porzucono ten pomysł.
- Mk.50 i Mk.51 — wersja dla lotnictwa holenderskiego. Zbudowano 22 maszyny w Wielkiej Brytanii, a na licencji w wytwórni Fokker wyprodukowano ponadto 26 sztuk[7] pod oznaczeniem Mk.51.
- Mk.60 — jednomiejscowa eksportowa wersja myśliwsko-bombowa dla Pakistanu. Zbudowano 87 sztuk w latach 1949 - 1950. Do tej wersji przebudowano też 11 maszyn wersji Mk.11 i prototyp.
- Mk.61 — eksportowa, dwumiejscowa wersja szkolna-treningowa dla Pakistanu. Zbudowano 5 maszyn i dostarczono razem z Mk.60.
- Fury ISS (Iraqi Single-Seater) - wersja eksportowa dla Iraku, napędzana silnikiem Centaurus XVIII z pięciołopatowym śmigłem. Zbudowano 45 samolotów[8].
- Fury IDT (Iraqi Dual Trainer) - dwumiejscowa wersja szkolna-treningowa dla Iraku, z osobnymi osłonami kabin, zbudowano dwie sztuki[8].
Służba[edytuj | edytuj kod]
_c1951.jpg)
Pierwsze Hawker Sea Fury weszły do służby na lotniskowcach Royal Navy w 1947 roku[6]. Była to wersja Mk.X, wyposażono w nią dywizjon treningowy 778, a następnie we wrześniu bojowy 807[6]. Od kwietnia 1948 roku wchodziła na wyposażenie wersja Mk 11, której używało pięć dywizjonów Fleet Air Arm: 802, 803, 804, 805 i 807[6]. Wycofywanie samolotów FB.11 z lotnictwa Marynarki rozpoczęło się w 1953 roku, kiedy wprowadzono do linii pierwsze odrzutowce Hawker Sea Hawk. Ostatnie z brytyjskich dywizjonów pierwszej linii używały ich do 1955 roku[9]. Samoloty Sea Fury otrzymały również dywizjony Ochotniczej Rezerwy Marynarki Królewskiej (RNVR, Royal Navy Volunteer Reserve), z których ostatni używał ich do 1956 roku[9].
Hawker Sea Fury, stacjonujące na lotniskowcach HMS „Theseus”, „Ocean” i „Glory”, od 1950 roku brały udział w wojnie w Korei. Pierwsza akcja bojowa miała miejsce 10 października 1950 roku[10]. Używano ich głównie do ataków na cele naziemne. Ponosiły straty bojowe, głównie od ognia przeciwlotniczego, oraz w wypadkach, a jeden omyłkowo zestrzeliły myśliwce amerykańskie[11] Jednak 9 sierpnia 1952 r., kpt. P. Hoagy Carmichael z 802 Dywizjonu FAA z HMS „Ocean” zestrzelił myśliwiec odrzutowy MiG-15[12]. Był to pierwszy przypadek zestrzelenia MiG-15 przez samolot napędzany silnikiem tłokowym i jednocześnie jedyne zwycięstwo brytyjskiego lotnika używającego brytyjskiego samolotu w wojnie koreańskiej[13]. Był to jeden z ostatnich przypadków zestrzelenia samolotu odrzutowego przez samolot śmigłowy (ostatnim był Douglas A-1 Skyraider w 1966 roku). Ogółem brytyjskie i australijskie lotniskowce straciły 22 pilotów w walce i 13 w wypadkach[a].
Oprócz Marynarki Brytyjskiej Sea Fury służyły też w marynarce holenderskiej w latach 1950-1959. Holandia zamówiła najpierw w październiku 1946 roku 10 samolotów F.50, odpowiadających wersji Mk.X[7]. Używane były w 1947 roku w Holenderskich Indiach Wschodnich do tłumienia powstania komunistycznego, w składzie 860 Dywizjonu marynarki holenderskiej, na wypożyczonym od Wielkiej Brytanii lotniskowcu eskortowym „Karel Doorman” (pierwszym)[7]. W 1950 roku Holandia zamówiła dalsze 12 samolotów w wersji FB.50, odpowiadającej FB Mk.11[7] (według innych publikacji, nosiły one oznaczenie F.60[14]). Dalsze 25 samolotów oznaczonych F.51 wyprodukowano na licencji w wytwórni Fokker, doprowadzając liczbę samolotów do 47[14][b]. Używane były przez 860 Dywizjon na lotniskowcu lekkim „Karel Doorman” do zastąpienia przez Sea Hawki w 1956 roku, a po tym jeszcze przez 3 Dywizjon[7]. Holenderskie samoloty budowy brytyjskiej nosiły numery od 10-1 do 10-22, później przenumerowane z pierwszą cyfrą 6, a budowy holenderskiej nosiły numery od 6-23 do 6-47[14].
W 1950 roku 33 samoloty Mk.11 przekazano dla lotnictwa Marynarki Wojennej Australii (Royal Australian Navy). Służyły w dywizjonach 805 i 808 na australijskim lotniskowcu HMAS „Sydney” oraz brytyjskim HMS „Vengeance” i brały udział w wojnie w Korei[15]. Używał ich także dywizjon 850 służący od 1953 roku w Korei[15]. Ogółem Australia otrzymała około 100 samolotów i wypożyczyła podczas wojny około 14[16]. Utracono w Korei 10 samolotów i trzech pilotów, a 77 samolotów zostało uszkodzonych[17]. Ponadto pewną liczbę Sea Fury przekazano do Kanady.
Wersje Mk.60 i Mk.61 budowano specjalnie dla Pakistanu. Pierwsze egzemplarze trafiły tam już w 1949 roku. Po sprzedaży w 1948 roku prototypu do Egiptu, zamówił on 12 Sea Fury, które jednak dostarczono dopiero w latach 1950-51 na skutek embarga związane z wojną z Izraelem[5]. W międzyczasie dwa samoloty dostarczył Egiptowi Irak[5]. Samoloty egipskie brały udział w wojnie o Kanał Sueski jeszcze w 1956 roku.
W grudniu 1946 roku, rząd Iraku zamówił 30 samolotów Fury ISS, dostarczono je w 1948 roku. W 1949 roku sprzedano ponadto 2 dwumiejscowe samoloty szkolno-treningowe IDT. W 1951 roku zamówiono kolejne 15 samolotów ISS, a w 1953 roku 10 FB.11 i 3 dwumiejscowe T.20 z zapasów brytyjskich, dostarczone w latach 1952-53[8]. Wycofano je w latach 60, następnie część sprzedano do USA jako wyścigowe[8]. Cztery samoloty Irak w latach 1960-61 podarował Maroku[18].
W 1957 roku, pewna liczba egzemplarzy Sea Fury w wersjach Mk.10, Mk.11 i Mk.20 wróciła do wytwórni Hawker, gdzie 18 Mk.11 i 3 Mk.20, po remoncie, sprzedano w 1958 roku do Birmy. Kolejne 15 Mk.11 i 2 Mk.20 w 1958 roku sprzedano na Kubę[19]. Nie dostarczono jednak do nich uzbrojenia przed przejęciem władzy w 1959 roku przez partyzantkę Fidela Castro, stąd nie mogły być używane operacyjnie przez rząd Batisty[19]. Zostały one wcielone następnie do rewolucyjnego lotnictwa kubańskiego, po czym z pomocą producenta zdołano doprowadzić 12 do stanu operacyjnego, aczkolwiek ich gotowość w zamęcie rewolucyjnym szybko spadła[19]. Podczas próby wspieranego przez USA desantu uchodźców kubańskich w Zatoce Świń 15 kwietnia 1961 roku, dwa zostały zniszczone na lotnisku, lecz kilka pozostałych zostało użytych do walki z siłami inwazyjnymi[19]. Jeden został zestrzelony, lecz inny Sea Fury zatopił rakietami statek „Houston”[19]. Było to ostatnie użycie bojowe tego typu samolotu[19]. Po odparciu inwazji pozostały w lotnictwie kubańskim dwa sprawne Sea Fury, używane do 1961 roku[19].
Między 1958 a 1960 rokiem 16 dwumiejscowych T.20 sprzedano do Niemiec Zachodnich, gdzie przebudowano je na holowniki celów[20]. Samoloty te, pomalowane na czerwono, były używane z cywilnymi znakami przez organizację Deutsche Luftfahrt Beratungsdienst (DLB), świadczącą usługi dla Luftwaffe[20]. Dołączył do nich ponadto jeden eksholenderski jednomiejscowy FB.11[20].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Pokrewne samoloty
- Porównywalne samoloty
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Harrison ↓, s. 10. Z tekstu nie jest jednak jasne, czy podane liczby dotyczą tylko samolotów Sea Fury.
- ↑ Według Darling 2003 ↓, s. 129, w holenderskiej służbie było ogółem 48 samolotów (nie podaje on wprost wielkości produkcji Fokkera). Również Mason ↓, s. 7 podaje, że numery samolotów dochodziły do 48.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Darling 2003 ↓, s. 118.
- ↑ Darling 2003 ↓, s. 119.
- ↑ a b Darling 2003 ↓, s. 121.
- ↑ a b c d e Darling 2003 ↓, s. 121-122.
- ↑ a b c Darling 2003 ↓, s. 135.
- ↑ a b c d Darling 2003 ↓, s. 126-127.
- ↑ a b c d e Darling 2003 ↓, s. 129.
- ↑ a b c d Darling 2003 ↓, s. 135-137.
- ↑ a b Harrison ↓, s. 14.
- ↑ Harrison ↓, s. 5.
- ↑ Darling 2003 ↓, s. 156-161.
- ↑ Darling 2003 ↓, s. 162.
- ↑ Hawker Sea Fury aircraft profile. Aircraft Database of the Fleet Air Arm Archive 1939-1945 [online], www.fleetairarmarchive.net [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-27].
- ↑ a b c Hawker Seafury F.Mk.50 and FB.Mk.60/51. Dutch Modelling and Aviation, 17 czerwca 2011. (ang.).
- ↑ a b Darling 2003 ↓, s. 133-134.
- ↑ Harrison ↓, s. 15.
- ↑ Harrison ↓, s. 7.
- ↑ Darling 2003 ↓, s. 138.
- ↑ a b c d e f g Darling 2003 ↓, s. 139.
- ↑ a b c Darling 2003 ↓, s. 164.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- David Mondey, The Hamlyn Concise Guide to British Aircraft of World War II, London: Bounty Books, 2006, ISBN 978-0-7537-1462-1, OCLC 298398092.
- Kev Darling: Hawker Typhoon, Tempest and Sea Fury. The Crowood Press, 2003. ISBN 1-86126-620-0. (ang.).
- Francis K. Mason: The Hawker Sea Fury. Profile Publications, seria: Profile. No.126. (ang.).
- W.A. Harrison: Hawker Sea Fury. Hall Park Books, seria: Warpaint. No.16. (ang.).
- Fleet Air Arm Archive. fleetairarmarchive.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-27)]. [dostęp 10 kwietnia 2009]
- War Eagles Air Museum [dostęp 11 kwietnia 2009]