Nowy Browiniec

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nowy Browiniec
wieś
Ilustracja
Centrum wsi (2011)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Lubrza

Wysokość

230 m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

448[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-231[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0498388

Położenie na mapie gminy Lubrza
Mapa konturowa gminy Lubrza, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Browiniec”
Ziemia50°20′36″N 17°44′24″E/50,343333 17,740000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Nowy Browiniec (niem. Deutsch Probnitz) – wieś w Polsce położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza[4]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Wysoczyzny Bialskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią Potok Browiniecki.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa opolskiego.

Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 431 osób[5].

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 3 km od granicy z Czechami, na Wysoczyźnie Bialskiej, tuż przy granicy gminy Lubrza z gminą Głogówek, po obu stronach Potoku Browinieckiego. Należy do Euroregionu Pradziad[6]. Leży na wysokości 230 m n.p.m.

Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]

W Nowym Browińcu panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,1 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Nowego Browińca wynoszą 628 mm. Dominują wiatry zachodnie[7].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Browiniec przypuszczalnie pochodzi od prasłowiańskiego słowa borvъ, które oznacza „bydło”. W gwarze funkcjonuje słowo browek, czyli „wieprz”. W języku czeskim brav znaczy „trzoda chlewna”[8].

Do 1936 używana była niemiecka nazwa Deutsch Probnitz. Ze względu na jej polskie pochodzenie, w 1936 w miejsce nazwy nazistowska administracja III Rzeszy wprowadziła nową, niemiecką – Kranzdorf[9].

W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Browiniec[10]. 15 marca 1947 ustalono urzędową nazwę miejscowości – Nowy Browiniec, określając drugi przypadek jako Nowego Browińca, a przymiotnik – nowobrowiniecki[11]. Nazywana też Nowy Browieniec i Browieniec Nowy[12].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Deutsch Probens (1534), Deutsch Provintz (1631), Probnitz, Deutsch- (1845), Browiniec, niem. Deutsch Probnitz (1880), Browiniec (Deutsch Probnitz) – Kranzdorf (1939), Nowy Browiniec – Kranzdorf (Deutsch Probnitz) (1951), Nowy Browiniec, -wego, -ńca (1980)[8].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pieczęć Nowego Browińca (1897)

Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1379 pod nazwą Profencz, pochodzącą z 1232. Następnie wzmiankowana w 1534 jako Browinitz. Zabudowa pierwotna usytuowana była wzdłuż północnego skraju doliny rzeki Młynówki[13].

W kronice Racławic Śląskich podano informację, że w czasie rejzy husytów na Śląsk, w marcu 1428 husyci zdewastowali Nowy Browiniec. W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1643 szwedzki feldmarszałek Lennart Torstensson rozbił obóz na granicy Nowego Browińca i Laskowic[14]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[15]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[16].

W latach 1845–1848 wzniesiono obecny kościół Wszystkich Świętych w Nowym Browińcu[17]. Powstała również szkoła[13]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu chłopa z cepem nad głową, nad nim ptak, a w otoku napis: DEUTSCH PROBNITZ · G: S: / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Nowy Browiniec / Powiat Prudnicki)[18].

Pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 751 mieszkańców Nowego Browińca 89 posługiwało się językiem niemieckim, 648 językiem polskim, a 14 było dwujęzycznych[19]. Po I wojnie światowej we wsi powstał pomnik upamiętniający mieszkańców wsi, którzy zginęli podczas niej. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Nowy Browiniec znalazł się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[20]. Do głosowania uprawnionych było w Nowym Browińcu 600 osób, z czego 379, ok. 63,2%, stanowili mieszkańcy (w tym 361, ok. 60,2% całości, mieszkańcy urodzeni w miejscowości). Oddano 593 głosy (ok. 98,8% uprawnionych), w tym 591 (ok. 99,7%) ważne; za Niemcami głosowały 543 osoby (ok. 91,9%), a za Polską 48 osób (ok. 8,1%)[21].

W czasie działań wojennych w marcu 1945 w okolicy Nowego Browińca zginęło 50 niemieckich żołnierzy, którzy następnie zostali pochowani przez miejscową ludność na pobliskim polu[22]. Wśród zabitych znajdował się generał Georg Koßmala, zastrzelony przez radzieckiego snajpera na drodze do Wierzchu. Mieszkańcy Nowego Browińca pochowali Koßmalę na cmentarzu w dole, który był przygotowany na mający się odbyć tego samego dnia pogrzeb[23]. W roku 1947 ówczesne władze nakazały ekshumację pochowanych na polu i przeniesienie ich na cmentarz we wsi[22]. W 2015 przeprowadzono ekshumację masowych grobów. W mogile, w której miał zostać pochowany Koßmala znaleziono jedynie jego czapkę, co wskazuje na to, że jego ciało zostało zaraz po pochówku przeniesione w inne miejsce we wsi[23].

Po II wojnie światowej, od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24]. Mieszkańcom Nowego Browińca, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać we wsi po otrzymaniu polskiego obywatelstwa.

W latach 1945–1950 Nowy Browiniec należał do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Racławice Śląskie[25], w latach 1954–1959 do gromady Wierzch, a w latach 1959–1972 do gromady Olszynka.

W 1949 we wsi znajdowały się między innymi: szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[26], stolarz[27]. W 2001 zlikwidowano szkołę podstawową w Nowym Browińcu[28]. W 2002 oddano do użytku nową remizę ochotniczej straży pożarnej z salą z zapleczem kuchenno-sanitarnym[29]. W 2007 Nowy Browiniec przystąpił do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[30].

Mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Domy w centrum wsi

Miejscowość zamieszkiwana jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków. Mieszkańcy wsi posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego. Należą do podgrupy gwarowej nazywanej Goloki[31].

Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Spichlerz dworski
Kaplica przy domu nr 10
Budynek OSP

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[37]:

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Nowym Browińcu chronione są ponadto[38]:

  • układ ruralistyczny, z XIV w.
  • budynek mieszkalny nr 24A, z XIX/ XX w.
  • kapliczka, nr 24, z ok. poł. XIX w.
  • budynek mieszkalno-gospodarczy nr 48, z kon. XIX w.
  • budynek mieszkalno-gospodarczy nr 56, z 1 poł. XIX w., 1 ćw. XX w.
  • plebania, nr 85, z 1 i 2 poł. XIX w.
  • budynek mieszkalny nr 88A, z kon. XIX w.
  • cmentarz w zespole kościoła, z ok. poł. XIX w.
  • budynek OSP, z ok. poł. XIX w.

Pomniki i obiekty upamiętniające[edytuj | edytuj kod]

  • Pomnik poległych w I wojnie światowej – pomnik w Nowym Browińcu powstały w latach 20. XX wieku jako upamiętnienie mieszkańców wsi, którzy polegli w I wojnie światowej[potrzebny przypis].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Grunty Nowego Browińca zostały ocenione jako mające wysokie warunki akroekologiczne[39]. Prowadzona jest tu hodowla zwierząt gospodarskich[39]. We wsi znajduje się placówka zajmująca się handlem artykułami spożywczo-przemysłowymi[40]. W 2010 we wsi działały 2 podmioty gospodarcze prowadzące działalność transportową[41].

Nowy Browiniec wraz z całą gminą Lubrza podlega pod inspektorat ZUS w Prudniku[42].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Przez Nowy Browiniec przebiega droga krajowa

Transport autobusowy[edytuj | edytuj kod]

Przystanek autobusowy

Nowy Browiniec posiada połączenia autobusowe z Prudnikiem, Głogówkiem i Lubrzą. We wsi znajdują się trzy przystanki autobusowe – Górka, Nowy Browiniec, Przedszkole[43].

Transport autobusowy w Nowym Browińcu obsługiwany był przez PKS Prudnik[44]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[45]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[46], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[47]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[48]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Nowym Browińcu i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[49]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[50].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Przedszkole

W Nowym Browińcu funkcjonuje przedszkole, będące oddziałem Gminnego Przedszkola Publicznego w Lubrzy.

Do 2001 we wsi funkcjonowała filialna szkoła podstawowa. Została zlikwidowana w 2001 z powodu małej ilości uczniów i braku pieniędzy w budżecie gminy Lubrza na utrzymywanie szkoły[28]. Mieszkańcy wsi oraz część radnych gminy nie zgadzali się z likwidacją, ponieważ dzieci z Nowego Browińca, posługujące się dialektem śląskim, były w szkole przygotowywane do późniejszego kontaktu z dziećmi mówiącymi w języku polskim[51].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Kościół Wszystkich Świętych

W Nowym Browińcu znajduje się katolicki kościół Wszystkich Świętych, który jest siedzibą parafii Wszystkich Świętych (dekanat Głogówek)[17]. Przy kościele znajduje się cmentarz[52], założony w 1848[53].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Nowym Browińcu[54].

Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]

W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Nowym Browińcu działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[55].

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[56].

Ludzie związani z Nowym Browińcem[edytuj | edytuj kod]

  • Georg Koßmala (1896–1945) – generał major w Wehrmachcie, zmarły i pochowany w Nowym Browińcu

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89847
  2. ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 829 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  5. ↑ a b c Liczba mieszkańców Gminy Lubrza [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-15] (pol.).
  6. ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-05-15].
  7. ↑ Klimat: Nowy Browiniec: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-15].
  8. ↑ a b Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. I, A-B, hasło „Browiniec”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1996, s. 358. ISBN 83-85579-34-6.
  9. ↑ GOV :: Nowy Browiniec, Deutsch Probnitz, Kranzdorf [online], gov.genealogy.net [dostęp 2020-03-18].
  10. ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 13.
  11. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. M.P. z 1949 r. nr 17, poz. 225.
  12. ↑ Andrzej Hanich, Słownik nazw miejscowości diecezji opolskiej w XX i XXI wieku, Opole: Instytut Śląski, 2021, s. 230, ISBN 97-83-7126-390-3.
  13. ↑ a b Oleszczuk 2010 ↓, s. 97.
  14. ↑ Historia Racławic Śląskich [online], raclawice.net [dostęp 2023-05-05] (pol.).
  15. ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  16. ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  17. ↑ a b Parafie według dekanatów [online], www.diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  18. ↑ 855 Deutsch Probnitz (Nowy Browiniec) I [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 13 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  19. ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 73.
  20. ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 22.
  21. ↑ Landsmannschaft der Oberschlesier in B-W [online], web.archive.org, 29 stycznia 2017 [dostęp 2023-02-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-29].
  22. ↑ a b Ekshumowano kilkuset żołnierzy z czasów II wojny światowej [online], Onet Opole, 30 września 2015 [dostęp 2023-02-11] (pol.).
  23. ↑ a b Maciej Dobrzański, Generała (na razie) nie odnaleziono [online], Prudnik24, 20 listopada 2015 [dostęp 2023-02-11] (pol.).
  24. ↑ Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  25. ↑ Powiat Prudnicki (Prudnik), [w:] Wykaz gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Według stanu na z dnia 1 VII 1952 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1952, s. 249–250.
  26. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  27. ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 415.
  28. ↑ a b Decyzja o likwidacji podjęta, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 11 (538), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 marca 2001, s. 11, ISSN 1231-904X.
  29. ↑ Andrzej Dereń, Prawie 11 lat, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 44 (622), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 30 października 2002, s. 10, ISSN 1231-904X.
  30. ↑ Nowy Browiniec [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 20 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  31. ↑ Robert Hellfeier, Chrzelicka mowa? cz. I, „Panorama Bialska”, Rafał Magosz – redaktor naczelny, 6 (279), Biała: Gminne Centrum Kultury, czerwiec 2018, s. 8, ISSN 1232-7352.
  32. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-16].
  33. ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-05-16].
  34. ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 224.
  35. ↑ a b Oleszczuk 2010 ↓, s. 16.
  36. ↑ a b c d Wieś Nowy Browiniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-05-16], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  37. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 110.
  38. ↑ Gminna Ewidencja Zabytków – tabela zbiorcza [online], bip.lubrza.opole.pl, 19 lutego 2021 [dostęp 2023-02-10].
  39. ↑ a b Oleszczuk 2010 ↓, s. 33.
  40. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 19–20.
  41. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 32.
  42. ↑ ZUS Inspektorat w Prudniku [online], zus.pl [dostęp 2024-04-17] (pol.).
  43. ↑ Rozkład jazdy pks na przystanku Nowy Browiniec, gm. Lubrza rozkład jazdy [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-07-01].
  44. ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  45. ↑ Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  46. ↑ Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  47. ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  48. ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  49. ↑ Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  50. ↑ Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  51. ↑ Będziemy walczyć..., „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 9 (432), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 4 marca 1999, s. 11, ISSN 1231-904X.
  52. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 28.
  53. ↑ Oleszczuk 2010 ↓, s. 175.
  54. ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  55. ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  56. ↑ Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gmina Lubrza
Wsie
Osada
Integralne
części wsi

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowy_Browiniec&oldid=73533684”