Mocarstwo: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) m Bot poprawia linki do disambigów |
Pilot Pirx (dyskusja | edycje) m →Zobacz też: drobne redakcyjne |
||
Linia 313: | Linia 313: | ||
* [[imperium kolonialne]] |
* [[imperium kolonialne]] |
||
* [[wojna hegemoniczna]] |
* [[wojna hegemoniczna]] |
||
⚫ | |||
* [[i |
|||
⚫ | |||
* [[Mocarstwa świata. Narodziny - Rozkwit - Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500-2000|Mocarstwa świata. Narodziny – Rozkwit – Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500–2000]] |
* [[Mocarstwa świata. Narodziny - Rozkwit - Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500-2000|Mocarstwa świata. Narodziny – Rozkwit – Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500–2000]] |
||
* [[Lista największych państw w historii|lista największych imperiów w historii]] |
* [[Lista największych państw w historii|lista największych imperiów w historii]] |
Wersja z 16:45, 31 mar 2019
Mocarstwo – państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny (produkt narodowy brutto) pełni ważną rolę na świecie i potęgą, a zarazem siłami wpływów przewyższa inne państwa[1], wykazuje odpowiednią rolę, kreuje w znacznym stopniu stosunki międzynarodowe we wszelkich dziedzinach, posiada znaczne możliwości wewnętrzne (militarne, ekonomiczne etc.), w obu tych sferach wyraźnie górujące nad innymi państwami[a].
Typologia
Hierarchia mocarstw świata – 4 kategorie (w oparciu m.in. o teorię zmiany siły)[2]:
- mocarstwo dominujące – posiadające znaczne wpływy globalne oraz we wszystkich dziedzinach stosunków międzynarodowych, mające przewagę nad innymi mocarstwami (hegemonia). W 1944 ten typ państw został określony mianem supermocarstwa w odniesieniu do USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii[3]; zaś po 1945 r. rzeczywistymi supermocarstwami pozostały: USA i ZSRR, gdyż w praktyce istnienie większej liczby supermocarstw od 2 jest niemożliwe[4].
Obecnie jedynym supermocarstwem pozostały USA, przez co są też określane jako hipermocarstwo.
Do grona potencjalnych („wschodzących”) supermocarstw zalicza się najczęściej Chiny[5] i Indie[6][7].
- wielkie mocarstwa, mocarstwa ponadregionalne – państwa mające znaczne wpływy polityczne poza własnym regionem i dążące do rozciągnięcia ich na cały świat (globalne aspiracje). Są to mocarstwa które w danym momencie nie są jeszcze w stanie rzucić wyzwania dominującemu mocarstwu, lecz z ich grona wyłoni się potencjalny rywal (ang. challenger) mocarstwa dominującego[8]. W historii świata taką rolę spełniało 9 państw: Anglia/Wielka Brytania[9], Francja, Hiszpania, Holandia, Rosja/ZSRR, USA, Niemcy i Japonia[10]. Obecnie w gronie mocarstw tego typu są wymieniane: Chiny, Rosja, Japonia[11], Unia Europejska (lub Niemcy)[12], Indie[13][14] i Brazylia[15][16][17].
- regionalne mocarstwa, mocarstwa lokalne, „średnie mocarstwa” – mają znaczenie dominujące w regionie, lecz nie wykraczające poza region. Na tej zasadzie klasyfikuje się do tej grupy państwa takie jak: Kanada – w Ameryce Północnej, Indie i Pakistan – w Azji Południowej, Brazylia – w Ameryce Południowej, Meksyk – w Ameryce Środkowej, Włochy – w południowej Europie i basenie Morza śródziemnego, Wielka Brytania – w północnej Europie, RPA, Nigeria – w Afryce, Izrael, Iran, Arabia Saudyjska, Turcja – na Bliskim Wschodzie, Indonezja i Australia – w Azji południowo-wschodniej i Oceanii, Korea Południowa – w Azji Wschodniej[19][niewiarygodne źródło?].
- małe mocarstwa – państwa nie spełniające znaczącej roli w regionie, często rywale aktualnych mocarstw regionalnych, mające jednak potencjał do budowy własnego mocarstwa regionalnego. Wymienia się tu często takie państwa jak: Argentyna, Hiszpania, Polska, Chile, Meksyk, Wenezuela, Egipt, Portugalia.
Perspektywa historyczna
W literaturze przedmiotu spotkać można następujące rozróżnienia między powyższymi kategoriami mocarstw w kolejnych latach:
- mocarstwa światowe (world power) – dominujące nad światem:
- Portugalia 1498-1580;
- Hiszpania 1519-1588;
- Niderlandy (Holandia): 1609-1688;
- Wielka Brytania 1714-1792 i 1815-1945;
- Stany Zjednoczone od 1944;
- Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich: 1943-1991.
- globalne (wielkie) mocarstwa nowożytne (global power) – o globalnych wpływach[20]:
- Portugalia: 1492-1588;
- Hiszpania: 1492-1808;
- Francja: 1494-1815; 1830-;
- Anglia/Wielka Brytania: od 1588;
- Niderlandy (Holandia): 1588-1784;
- Rosja: 1709-1917 i od 2013[21];
- Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich: 1922-1991;
- USA: od 1865;
- Niemcy: 1871-1945; od 1965 (RFN);
- Japonia: 1905-1945, od 1968;
- Chiny: po 1990.
- nowożytne mocarstwa regionalne (regional power) – dominujące we własnym regionie:
- Królestwo Polskie/Rzeczpospolita Obojga Narodów: 1364-1696;
- Dania: 1397-1648;
- Hiszpania: 1490-1648;
- Francja: 1494-1945;
- Anglia/Wielka Brytania: 1540-1945;
- Austria[b]: 1515-1918;
- Niderlandy (Holandia): 1590-1795;
- Szwecja: 1613-1709;
- Prusy/Niemcy: 1650-1945;
- Włochy: 1870-1943[22];
- Japonia: od 1875.
Witold Orłowski stosuje powyższe kategorie mocarstw i dowodzi, że w XX w. istniały następujące mocarstwa:
- supermocarstwa (pow. 20% ogólnego potencjału świata),
- światowe (powyżej 15% ogólnego potencjału świata): Wielka Brytania; USA; Niemcy,
- wielkie (między 10 a 15%),
- regionalne (między 5 a 10%)[23]:
Ranga mocarstwa | 1900 | 1939 | 2000 |
---|---|---|---|
supermocarstwo | – | – | USA, Unia Europejska[c] |
mocarstwo światowe | USA, Wielka Brytania, Niemcy | USA, Wielka Brytania, Niemcy | – |
wielkie mocarstwo | Rosja, Francja | ZSRR | Chiny, „Twarde jądro” UE[d] |
mocarstwo regionalne | Austro-Węgry | Japonia, Francja, Włochy | Rosja, Japonia, Indie |
pozostałe[e] | Chiny, Włochy, Japonia, Turcja | Chiny, Polska, Brazylia | Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Brazylia, Włochy |
Główne mocarstwa świata w latach 1700–2020[24]
Mocarstwo | 1700 | 1800 | 1875 | 1910 | 1935 | 1945 | 1990 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Turcja | X | – | – | – | – | – | – | – |
Szwecja | X | – | – | – | – | – | – | – |
Niderlandy | X | – | – | – | – | – | – | – |
Hiszpania | X | – | – | – | – | – | – | – |
Austria/Austro-Węgry | X | X | X | X | – | – | – | – |
Francja | X | X | X | X | X | – | – | – |
Wielka Brytania | X | X | X | X | X | – | – | – |
Prusy/Niemcy | – | X | X | X | X | – | – | – |
Rosja (I)/ZSRR/Rosja (II) | X | X | X | X | X | X | X | X |
Włochy | – | – | X | X | X | – | – | – |
Japonia | – | – | – | X | X | – | – | – |
USA | – | – | – | X | X | X | X | X |
Chiny | – | – | – | – | – | – | X | X |
Angielski geograf Peter J. Taylor opisał geopolityczne porządki światowe jako względnie stabilne podziały władzy politycznej w skali globalnej. Uporządkował on państwa świata – i ich „kody geopolityczne” – w trójstopniowej hierarchii[potrzebny przypis].
- mocarstwa światowe, których kody geopolityczne obejmują cały glob
- mocarstwa regionalne – definiują swoje interesy szerzej niż własne granice
- pozostałe państwa – sytuacja lokalna warunkuje niemal całkowicie ich możliwości działania
Następnie dokonał periodyzacji XX wieku według porządków geopolitycznych. Przejście od porządku światowego w którym hegemonem była Wielka Brytania nastąpiła w latach 1904–1907. Dezintegracji hegemonii brytyjskiej towarzyszył awans Niemiec i Stanów Zjednoczonych do rangi mocarstw światowych. I i II wojna światowa były wojnami o schedę po Imperium Brytyjskim. Stany Zjednoczone w 1945-1947 stały się hegemonem światowym, lecz wyzwanie rzucił im ZSRR po czym nastąpiło przejście do geopolitycznego porządku światowej zimnej wojny, który załamał się w latach 1989–1991, kiedy to USA pozostały najpotężniejszym państwem świata[25].
Amerykański politolog Randall L. Schweller, profesor Uniwersytetu Stanu Ohio, twórca „teorii równowagi interesów” wyróżnił dwie kategorie mocarstw:
1. bieguny (ang. poles) – są to państwa które mają potencjał militarny wyższy od połowy potencjału militarnego najsilniejszego państwa w systemie
2. mniejsze mocarstwa (ang, Lesser Great Powers)[26].
Rok | Liczba biegunów |
Mocarstwa-bieguny | Mniejsze mocarstwa |
---|---|---|---|
1890 | 5 | Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, Francja | Austro-Węgry, Włochy, Japonia |
1900 | 4 | Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, | Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia |
1913 | 4 | Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, | Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia |
1925 | 1 | USA | Niemcy, Wielka Brytania, ZSRR, Francja, Włochy, Japonia |
1934 | 2 | USA, ZSRR | Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia |
1939 | 4 | USA, ZSRR, Niemcy, Wielka Brytania | Francja, Włochy, Japonia |
1941 | 3 | USA, Niemcy, ZSRR | Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia |
1950 | 2 | USA, ZSRR | Wielka Brytania, RFN, Francja, Japonia |
1980 | 2 | USA, ZSRR | Japonia, RFN, Wielka Brytania, Francja, |
Podobny podział przyjęto sporządzając listę głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895–1985[27].
Państwo | główne mocarstwo | globalny pretendent |
---|---|---|
Austro-Węgry | 1895–1918 | – |
Francja | 1895–1940 1945–1985 | 1895–1940 |
Wielka Brytania | 1895–1985 | 1895–1945 |
Niemcy (w tym RFN) |
1895–1918; 1925–1945 (1965-1985) |
1895–1945 |
Rosja/ ZSRR |
1895-1917 1922-1985 |
1895-1985 |
Włochy | 1895–1943 | – |
Stany Zjednoczone | 1895–1985 | 1945–1985 |
Japonia | 1895–1945 (1965-1985) | |
Chiny | 1950-1985 |
Najsilniejsze mocarstwa świata
Według kryterium siły państwa badacze wyróżniają okresy dominacji danego mocarstwa. Jest to państwo które w danym okresie dysponowało najwyższym wskaźnikiem siły opartym o czynniki ekonomiczne, demograficzne i militarne[28].
- Imperium Osmańskie (1500-1570)
- Hiszpania (1570-1660)
- Francja (1660-1760)
- Wielka Brytania (1760-1917)
- Stany Zjednoczone (od 1917)
Mocarstwa współcześnie
Saul Coehen opisał system międzynarodowy również jako hierarchię 5 rang państw[29]:
1. mocarstwa globalne: USA, Rosja, Unia Europejska, Chiny i Japonia[30][niewiarygodne źródło?].
2. mocarstwa regionalne – o wpływach regionalnych, dzielą się na trzy kategorie:
2.1. wysoka: – możliwość ingerencji poza własnym regionem: Indie, Brazylia, Kanada, Australia, Turcja, Iran, Nigeria, Izrael, RPA
2.2. środkowa: Indonezja, Pakistan, Egipt, Korea Południowa, Tajwan, Meksyk, Wietnam
2.3. niska: Irak, Polska, Algieria, Tajlandia, Argentyna, Ukraina
3. potencjalni rywale mocarstw regionalnych: Arabia Saudyjska, Etiopia, Kuba, Angola, Syria, Chile, Kolumbia, Wenezuela, Libia, Korea Północna, Malezja, Zimbabwe, Wybrzeże Kości Słoniowej, Węgry
4 – państwa mające wpływ jedynie na bezpośrednich sąsiadów – np. Sudan, Ekwador, Zambia, Maroko, Tunezja
5 – państwa mające znaczenie marginalne (skupione jedynie na własnych sprawach wewnętrznych) – np. Nepal Cztery piętra siły globalnej
Podobną jak Coehen typologię zastosował w 1999 r. Samuel P. Huntington[31]:
1. Mocarstwo światowe – USA, zajmujące czołową pozycję we wszystkich dziedzinach (ekonomicznej, wojskowej, dyplomatycznej, ideologicznej, technologicznej i kulturalnej) i jako jedyny kraj mające globalne interesy.
2. Mocarstwa regionalne – dominujące w ważnych strefach, których interesy i możliwości nie mają jednak zasięgu globalnego:
- w Azji Wschodniej – Chiny i Japonia
- na Bliskim Wschodzie – Izrael , Turcja , Iran
3. Drugorzędne mocarstwa regionalne – o mniejszych wpływach, znajdujące się w konflikcie z dominującymi mocarstwami regionalnymi:
- Wielka Brytania wobec niemiecko-francuskiego kondominium
- Ukraina – wobec Rosji
- Japonia i Wietnam wobec Chin
- Korea Południowa wobec Japonii
- Pakistan wobec Indii
- Australia wobec Indonezji
- Arabia Saudyjska naprzeciwko Iranu
- Argentyna wobec Brazylii.
W Afryce nie ma żadnego drugorzędnego mocarstwa.
4. Na najniższym poziomie znajdują się wszystkie inne państwa, przy czym niektóre z nich są całkiem ważne, ale w globalnej strukturze mocarstwowej nie odgrywają roli porównywanej z krajami z trzech pierwszych pięter.
Typologia mocarstw ze względu na zasięg i zakres ich działalności[32]
- mocarstwa uniwersalne, zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych, np. USA
- mocarstwa selektywne, zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie lub regionie.
Dzielą się na dwie podkategorie:
- kraje średnie i małe – o znaczeniu co najwyżej lokalnym
Wielka Szachownica
Zbigniew Brzeziński w swojej koncepcji Wielkiej Szachownicy dzieli mocarstwa działające na obszarze Eurazji na następujące grupy:
1. Stany Zjednoczone – jedyny globalny hegemon.
2. Globalni gracze prowadzący zaangażowaną, aktywną politykę. Należą do nich – Francja, Niemcy, Rosja, Chiny, Indie.
3. Państwa bardzo ważne, ale mniej aktywne na arenie globalnej (ściśle regionalne): Wielka Brytania, Japonia, Indonezja.
Oprócz tych typów mocarstw istnieją też inne ważne państwa określane jako „sworznie geopolitycznie” (geopolitical pivots), o których statusie decyduje położenie geograficzne oraz zasoby surowców: Turcja i Iran – które również same starają się prowadzić aktywną politykę geostrategiczną, lecz mają ograniczone możliwości, oraz Ukraina, Azerbejdżan, Korea Południowa.
Przeczytaj również: Siła państwa
Trójpłaszczyznowa szachownica
Joseph Nye – amerykański politolog i pracownik instytucji związanych z polityką międzynarodową opisał współczesne relacje międzynarodowe jako „trójpłaszczyznową szachownicę”[33]:
1. W wymiarze geostrategicznym główną rolę pełnią Stany Zjednoczone jako supermocarstwo, pozostali to wielkie mocarstwa o aspiracjach globalnych np.: Unia Europejska, Chiny, Rosja, Japonia czy Indie.
2. W wymiarze geoekonomicznym: główną rolę odgrywa triada: USA – Unia Europejska – Azja Wschodnia (Chiny i Japonia), pozostali to transnarodowe korporacje lub międzynarodowe instytucje finansowe.
3. „Miękka siła” (soft power) – główną rolę odgrywa triada: Unia Europejska – Japonia – USA, pozostałymi są: transnarodowe korporacje, międzynarodowe instytucje finansowe, ugrupowania religijne oraz organizacje pozarządowe.
Megaprzestrzenie
Koncepcja „megaprzestrzeni” (ang. megaspaces), zaproponowana została przez Prof. Antoniego Kuklińskiego w ramach cyklu badań nad rozwojem regionalnym i regionalnym porządkiem świata w XXI wieku. Autor koncepcji wskazał na atrybuty obszarów geograficznych pozwalające na definiowanie ich mianem megaprzestrzeni, obejmujące m.in. potencjał demograficzny, gospodarczy, polityczny, naukowy, kulturowy, czy militarny, rozpoznawany wyraźnie w skali globalnej. Funkcję megaprzestrzeni spełniają: USA, Unia Europejska, Chiny i Indie[34], do tego grona niektórzy badacze dodają również Rosję, Indie i Brazylię[35][36][37].
Znaczenie Stolicy Apostolskiej
Szczególną rolę – jeśli chodzi o pozycję w stosunkach międzynarodowych w przybliżeniu równą wielkim mocarstwom – odgrywa Stolica Apostolska/Watykan[38], dzięki międzynarodowemu znaczeniu Papieża jako głowy Kościoła Rzymskokatolickiego, a także wpływowej dyplomacji.
Status mocarstwa
Stali członkowie RB ONZ
Na podstawie art. 23 i 27 Karty Narodów Zjednoczonych status mocarstwa przysługuje stałym członkom Rady Bezpieczeństwa ONZ mającym prawo weta:
Jawne zabiegi o uzyskanie podobnego uprzywilejowania prowadzą od lat 90. XX wieku: Niemcy i Japonia, jako państwa przegrane w II wojnie światowej.
G-13
Innym gremium zrzeszającym kraje określane mianem „mocarstw” jest G8+5,zwana inaczej „G-13”. W jej skład wchodzą państwa uczestniczące w obradach grupy G8 – 8 najbardziej wpływowych państw świata:
oraz 5 wschodzących potęg gospodarczych:
Mocarstwa nuklearne
Do grupy mocarstw nuklearnych zalicza się jedynie państwa dysponujące bronią nuklearną. Arsenał nuklearny państw w 2009 r. (liczba głowic):
- od 1945 – USA – 10.000 głowic (w dniu 4.05.2010 r. amerykańskie Ministerstwo Obrony ogłosiło, że posiada 5113 głowic nuklearnych)
- od 1949 – Rosja – 16.000
- od 1952 – Wielka Brytania – 160
- od 1960 – Francja – 350
- od 1964 – Chiny – 200
- od 1974 – Indie – 160
- od 1979 – Izrael – 150
- od 1998 – Pakistan – 50
- od 2006 – Korea Północna – 15
Zobacz też
- supermocarstwo
- imperium kolonialne
- wojna hegemoniczna
- imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce
- Mocarstwa świata. Narodziny – Rozkwit – Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500–2000
- lista największych imperiów w historii
- ład międzynarodowy
Uwagi
- ↑ Tamże.
- ↑ (Imperium Habsburgów, Cesarstwo Austrii, Austro-Węgry).
- ↑ Łączny potencjał państw członkowskich UE.
- ↑ Niemcy, Francja, Państwa Beneluksu – gotowe na sciślejszą integrację w ramach UE. W tabeli mają potencjał 10 wystarczający do pełnienia roli mocarstwa wielkiego, choć autor na mapie klasyfikuje je jako mocarstwo regionalne.
- ↑ Państwa mieszczące się w 1 dziesiątce najsilniejszych państw świata, jednakże poniżej rangi mocarstwa regionalnego.
Przypisy
- ↑ Encyklopedia politologii, t. 5: Stosunki międzynarodowe, red. T. Łoś Nowak, Zakamycze 2002 s. 221.
- ↑ J. Kugler, Abramo F.K. Organski: The Power Transition A Retrospective and Prospective Evaluation.
- ↑ William Fox: The Superpowers: The United States, Britain and the Soviet Union – Their Responsibility for Peace zob: http://www.casaasia.es/pdf/9200595422AM1127202862621.pdf, s. 5.
- ↑ Opinia Witold Orłowskiego – Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku.
- ↑ Przebudzenie smoka - Chiny są już supermocarstwem http://www.intotheeast.pl/2018/01/07/przebudzenie-smoka-chiny-juz-sa-supermocarstwem/
- ↑ Giridharadas, Anand (July 21, 2005). „India welcomed as new sort of superpower”. Highbeam. Retrieved August 2, 2014.
- ↑ http://realtruth.org/articles/434-iasitm.html India A Superpower in the Making? BY JEFFREY R. AMBROSE.
- ↑ J. Kugler, A.F.K. Organski: The Power Transition A Retrospective and Prospective Evaluation, s. 173.
- ↑ SJIR: China an Emerging Superpower?
- ↑ Według kryterium c.n. 10% tonażu sił morskich względem całego świata, operujacych na więcej niż 1 oceanie. A. Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 14.
- ↑ http://www.geopolityka.org/index.php/komentarze/995-cykle-hegemoniczne-i-kolejna-wojna-swiatowa Cykle hegemoniczne i kolejna wojna światowa.
- ↑ „Główni potencjalni rywale USA – Chiny, Rosja, Japonia i Niemcy” http://www.niniwa22.esy.es/mocarstwonawieki.htm STEPHEN G. BROOKS, WILLIAM C. WOHLFORTH Mocarstwo na wieki.
- ↑ https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica (tabela, s. 72).
- ↑ Stanisław A. Niewiński: Kłótnie w „chimerykańskiej” rodzinie.
- ↑ Alumna Analyzes Brazil’s Emergence | The Cornell Daily Sun.
- ↑ While the US Looks Eastward Brazil Is Emerging as a Nuclear Superpower.
- ↑ Brazil Superpower.
- ↑ Za: Power transitions: Strategies for 21th century, s. 10.
- ↑ http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/76468,swiat-po-ameryce.html R.N. Haas: Świat po Ameryce.
- ↑ Kryterium stanowi posiadanie przez dane mocarstwo ponad 10% tonażu światowej floty wojennej. za: K. Rasler, W. Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 28, na podstawie: George Modelski: (Long Cycles in World Politics, 1987).
- ↑ http://www.winnipegfreepress.com/opinion/analysis/russia-steadily-re-emerging-as-a-global-power-223585331.html Russia steadily re-emerging as a global power.
- ↑ http://books.google.pl/books?id=omAaTriUp0kC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false K. Rasler, W. Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 28.
- ↑ Orłowski Witold: Stulecie chaosu. Alternatywne dzieje XX wieku. Wydawnictwo OPEN, 2006.
- ↑ Międzynarodowe stosunki polityczne,s. 90 na podstawie: K. Waltz (1979): Theory of international Politics, Reading, 162.
- ↑ Peter J. Taylor: Geopolitische Weltordnung, Welttrends 4/1994,s. 25-37, za: Stańczyk 1/1995, s. 75.
- ↑ http://library.northsouth.edu/Upload/Deadly%20Imbalances.pdf R.L. Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler’s Strategy of World Conquest, s. 52, 74.
- ↑ http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46.
- ↑ http://books.google.pl/books?id=DV5Dg68TLhEC&pg=PA335&dq=per+cent+shares+of+power+in+central+systems&hl=pl&sa=X&ei=2d3zUcnEL82ChQfxjYBw&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=per%20cent%20shares%20of%20power%20in%20central%20systems&f=false Handbook of War Studies Two,s. 335 za: Doran, Parsons, 1980.
- ↑ Saul Bernard Cohen: Geopolitics of the world system (2003) str. 46-48.
- ↑ Wcześniej te mocarstwa, lub ich poprzedników (ZSRR – Rosji i Europa Zachodnia – Unii Europejskiej) wymienił – jako wiodące w przyszłości – prezydent USA Richard Nixon w 1971 USA, ZSRR, Europa Zachodnia, Chiny i Japonia Jak Nixon przepowiedział przyszłość.
- ↑ Samuel P. Huntington: Duże, większe, największe. Polityka 49/1999, s. 20–21.
- ↑ M. Dobroczyński, J. Stefanowicz. Polityka Zagraniczna, PWN, Warszawa 1984.
- ↑ Dorota Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica. Częstochowa: Instytut Geopolityki, 2010, s. 69–73. [dostęp 2018-08-25].
- ↑ Antoni Kukliński: Przestrzeń globalna – przestrzeń Europy – przestrzeń Polski. Wyzwania XXI wieku.
- ↑ http://www.pte.pl/pliki/2/1/Tezy%20J.%20Kotrasinski.pdf Megaprzestrzenie XXI wieku – perspektywa porównawcza.
- ↑ P. Artymowska, A. Kukliński, P. Żuber [Eds.]: Reconfiguration of the Global Scene and the Megaspaces of the XXI Century. Ministry of Regional Development, Warsaw, Poland, 2012.
- ↑ Antoni Kukliński: Przestrzeń globalna – przestrzeń Europy – przestrzeń Polski. Wyzwania XXI wieku (artykuł dyskusyjny).
- ↑ Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie formalnie stanowią dwa odrębne podmioty prawa międzynarodowego połączone unią personalna i funkcjonalną. Właściwie znaczenie międzynarodowe posiada Stolica Apostolska która utrzymuje stosunki dyplomatyczne z państwami, zaś Watykan jako państwo posiadające własne terytorium ma gwarantować niezależność Papieża od jakiejkolwiek władzy świeckiej http://www.wieczernik.oaza.pl/artykul.php?aid=834[niewiarygodne źródło?]. Opinie o globalnej roli Stolicy Apostolskiej: http://web.archive.org/web/20101223092504/http://wpolityce.pl/view/5197/Wniosek_po_WikiLeaks___W_wielu_istotnych_kwestiach_Amerykanie_uwazaja_Watykan_za_najlepiej_poinformowany_.html;[niewiarygodne źródło?] http://www.kssm.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=258%3Adywizje-papieza&catid=22%3Aprojekty-badawcze&Itemid=51&lang=pl&limitstart=2; Watykan (...) wywiera ogromny wpływ na kulturę, życie duchowe, polityczne i społeczno-ekonomiczne w skali całego świata, porównywalny jedynie z oddziaływaniem wielkich mocarstw. http://stosunki-miedzynarodowe.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=598:minipastwo&catid=60:m&Itemid=92.
Bibliografia
- Wiśniewski Janusz: Mocarstwa współczesnego świata. Problem przywództwa światowego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2008.
- Mocarstwa świata. Narodziny – Rozkwit – Upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500–2000
Linki zewnętrzne
- Lista mocarstw globalnych i regionalnych – The great powers and global struggle, 1490-1990. 28
- Ching Lung-Chang: A Measure of National Power – „Pomiar potęgi narodowej”
- What is a great power?
- Randall L. Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler’s Strategy of World Conquest. Columbia University Press 1998
- Empires in world history, 2010.