Historia Norwegii

We wczesnym średniowieczu, w połowie I tysiąclecia doszło do uformowania z plemion północnogermańskich małych państw plemiennych, w których główną rolę pełniły wiece wolnych mężczyzn zwane tingami. W VII w.z powodu przeludnienia oraz wewnętrznych wojen Normanowie zaczęli dokonywać wypraw morskich rabunkowych, handlowych i kolonizacyjnych. W latach 800-1066 w zasięgu państwa znalazły się Wyspy Owcze, Szetlandy, Orkady, Hebrydy, wyspa Man, niektóre wybrzeża Szkocji, Irlandii i Islandii. Normanowie także założyli osady na Grenlandii, odkryli Amerykę Północną.

Jednoczenie kraju

Norwegia, 1570

Norwegia, 1599

Norwegia, 1688

Norwegia, 1720

Norwegia, 1720

Pierwszym władcą próbującym zjednoczyć Norwegów był Harald Pięknowłosy. W skład jego państwa wchodziła większa część ziem norweskich. Do 1035 władzę na terenach Norwegii sprawowali Duńczycy, a na przełomie wieków Norwegia przyjęła chrzest. W 1152 roku zostało założone arcybiskupstwo w mieście Nidaros (obecnie Trondheim). W 1260 została wprowadzona zasada dziedziczności tronu i niepodzielności terytorialnej. W 1261 do Norwegii włączono osady na Grenlandii, a w latach 1262-1264 Islandię. Władza królów panujących w Norwegii była uznawana przez wyspy szkockie. Najdłużej zwierzchnictwo królów uznawały Orkady i Szetlandy. W latach 1274–1276 pierwszy raz skodyfikowano prawo. W XIII wieku gospodarkę kraju podporządkowała sobie Hanza. Spowodowało to zatrzymanie w rozwoju handlu i żeglugi. W XIV w. epidemie chorób spowodowały wyludnienie i pauperyzację norweskich możnowładców, wskutek czego nie mogli wywierać wpływu na władców. W 1319 Norwegia zawarła ze Szwecją unię personalną, która trwała do 1363. W 1380 doszło do unii personalnej z Danią. W 1397 królowa Małgorzata I zawiązała unię 3 królestw skandynawskich zwanych unią kalmarską. W jej skład wchodziły: Szwecja, Dania i Norwegia. W 1523 unia została opuszczona przez Szwecję. Na skutek zawiązania unii norweskimi urzędnikami zostawali ludzie pochodzenia duńskiego albo niemieckiego. W 1536 na skutek decyzji Chrystiana III Norwegia stała się prowincją duńską, a rok później nową religią panującą został luteranizm. Od 1660 roku w duńsko-norweskim państwie proklamowano absolutyzm.

XVII-XIX w

W XVII w. na skutek wojen duńsko-szwedzkich, Norwegia utraciła kilka prowincji na rzecz Szwecji (Jämtland, Härjedalen, Bohuslän). W XVII–XVIII w. sytuacja gospodarcza uległa znacznej poprawie. Wykształciło się również norweskie mieszczaństwo. W okresie rewolucji francuskiej 1789-1799 i wojen napoleońskich nastąpiło początkowo znaczne ożywienie norweskiego handlu. Od 1807 na skutek przystąpienia do blokady kontynentalnej Wielkiej Brytanii nastąpił kryzys ekonomiczny. W 1814 po pokonaniu Francji Norwegia na mocy traktatu kilońskiego (oprócz Wysp Owczych, Islandii i Grenlandii) znalazła się pod panowaniem Szwecji. W maju 1814 zwolennicy niepodległości Norwegii ogłosili w Zgromadzeniu Narodowym konstytucję niepodległej Norwegii. Na mocy konstytucji królem Norwegii został Chrystian Fryderyk. Na skutek presji Szwecji, Wielkiej Brytanii i Rosji, abdykował w październiku tego samego roku. Miesiąc później Szwecja i Norwegia zawarły unię personalną, która przetrwała do 1905. Norwegia i Szwecja miały wspólnego monarchę, politykę zagraniczną i służbę konsularną a król był reprezentowany przez namiestnika. Norwegia zachowała swą konstytucję, parlament (Storting), armię oraz mianowany przez króla rząd. W XIX wieku nastąpił rozwój demograficzny i ekonomiczny. Liczba ludności wzrosła trzykrotnie a flota handlowa zajmowała 3 miejsce pod względem liczebności na świecie. W 1884 wprowadzono odpowiedzialność rządu przed parlamentem. Powstały także pierwsze partie polityczne. W 1898 wprowadzono powszechne prawo wyborcze a w 1913 przyznano je również kobietom.

Początek XX w.

W 1905 rozwiązano unię personalną, a królem Norwegii został książę duński Karol, który przybrał imię Håkona VII. Podczas I wojny światowej Norwegia została neutralna. W 1920 Norwegia wstąpiła do Ligi Narodów. W tym samym roku w traktacie wersalskim uznano jej zwierzchność nad Svalbardem. W 1930 roku do terytorium włączono wyspę Jan Mayen. W połowie lat 20. i w latach 30. nastąpił wzrost wpływów socjaldemokratów, którzy w 1936 roku wygrali wybory parlamentarne. Prowadzili oni politykę interwencjonizmu państwowego, przeprowadzili reformę prawodawstwa pracy i rozbudowali system świadczeń socjalnych. Do 9 kwietnia 1940 roku Norwegia pozostawała neutralna.

II wojna światowa

Niemieckie czołgi na Ulicach Oslo

Po ataku III Rzeszy król Norwegii wraz z rządem udali się na emigrację, a premierem kolaboracyjnego rządu został Vidkun Quisling. W opozycji znajdowały się z kolei Front Krajowy i jego organizacja wojskowa Milorg. Pod koniec 1944 Armia Czerwona wyzwoliła Finnmark, a 8 maja III Rzesza skapitulowała przed aliantami zachodnimi.

Od 1945

W 1945 Norwegia została członkiem ONZ. W 1947 roku przyjęła pomoc gospodarczą w ramach Planu Marshalla, a w 1949 roku przystąpiła do NATO. Kontynuowano politykę współpracy z państwami regionu. W 1952 roku Norwegia przystąpiła do Rady Nordyckiej, a w 1960 do EFT-y. Po wojnie układ sił w parlamencie nie uległ zmianie. Najsilniejszą pozycję zachowali socjaldemokraci realizujący ideę państwa dobrobytu. W latach 70. odkryto złoża ropy naftowej i gazu ziemnego na Morzu Północnym, co przyczyniło się do zbudowania potęgi gospodarczej.

Norwegowie dwukrotnie w referendum w 1972 i referendum w 1994 roku sprzeciwili się przystąpieniu do Unii Europejskiej. Za akcesją opowiadał się socjaldemokratyczny rząd (Norweska Partia Pracy) premier Gro Harlem Brundtland i mimo podjętych w 1993 rokowań z UE, rok później 52,2% głosujących sprzeciwiło się wejściem do UE. Wpłynęły na to względy ekonomiczne i kulturowe. W 1997–2000 i 2001–2005 rządziła koalicja partii centroprawicowych chadeka Kjella Magne Bondevika. W 2000 rząd się rozpadł na skutek sporu o elektrownię gazową. Nowy gabinet sformowali socjaldemokraci z Jensem Stoltenbergiem. Rząd ten istniał zaledwie półtora roku. W 2001 do władzy wróciła Partia Pracy. W 2001 Norwegia podpisała Układ z Schengen o zniesieniu kontroli granicznych. Rząd poparł interwencję w Iraku, gdzie wysłano 200-osobowy kontyngent. Niezadowolone z rządów społeczeństwo w 2005 wybrało ponownie socjaldemokratów.

Od tego czasu premierem Norwegii jest przewodniczący Norweskiej Partii Pracy Jens Stoltenberg, który po raz pierwszy musiał stworzyć koalicyjny rząd, gdyż do tego momentu socjaldemokraci zawsze rządzili samodzielnie. Koalicję rządową utworzyły trzy partie: Norweska Partia Pracy, Norweska Partia Centrum oraz Socjalistyczna Partia Lewicy. Świadczyło to o przemianach na norweskiej scenie politycznej. W 2006 wycofano norweskich żołnierzy z Iraku, jednak pozostawiono kontyngent w Afganistanie. Socjaldemokraci wstrzymali prywatyzacje strategicznych przedsiębiorstw. Szczególne miejsce w polityce międzynarodowej zajmowały stosunki z Rosją. Występował bowiem spór o wody na Morzu Barentsa z pokładami gazu ziemnego. Rosja zaproponowała wspólną jurysdykcję tego obszaru, na co Norwegowie się nie zgodzili.

W 2009 wybory ponownie wygrali socjaldemokraci. Dzięki uzyskaniu większości parlamentarnej, rząd Stoltenberga został pierwszym norweskim gabinetem od 1969, który zdołał wywalczyć w wyborach reelekcję. 22 lipca 2011 miała miejsce największa tragedia w Norwegii od czasu II wojny światowej. Skrajnie prawicowy fundamentalista Anders Behring Breivik podłożył bombę w Oslo oraz dokonał masakry na wyspie Utøya.

Zobacz też

• Norweski konflikt językowy

Linki zewnętrzne

• Historia Norwegii do 1814 roku
• Historia Norwegii w Encyklopedii PWN

Bibliografia

• Tadeusz Cieślak, Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, PWN, Warszawa 1978
• Andrzej Bereza-Jarociński, Zarys dziejów Norwegii, PWN, Warszawa 1991
• Emilia Denkiewicz-Szczepaniak, Norwegia na drodze dylematów i przemian 1945-49, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, 85 (1992) z. 2, Toruń 1992;
• Joachim Osiński, Parlament i rząd w Królestwie Norwegii, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1994
• Artur Patek, Jan Rydel, Janusz Józef Węc Najnowsza historia świata tom 4 1995-2007, 2008, ISBN 978-83-08-04289-2