Tylman z Gameren: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
link Il Gesu |
ilustracje |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Tylman van Gameren.PNG|thumb|Autoportret Tylmana z Gameren]] |
[[Plik:Tylman van Gameren.PNG|thumb|Autoportret Tylmana z Gameren]] |
||
[[Plik:VarsaviaSanCasimiro.jpg|thumb|Kościół Sakramentek w Warszawie]] |
|||
[[Plik:Palac Krasinskich w Warszawie Tylman.jpg|thumb|Pałac Krasińskich w Warszawie]] |
|||
[[Plik:Marywil Palace Warsaw.jpg|thumb|Pałac Marywil w Warszawie]] |
|||
[[Plik:Palac bruhla Gameren.jpg|thumb|Pałac Bruhla/Ossolińskich w Warszawie]] |
|||
| ⚫ | |||
[[Plik:Otwock103 DSC0781.JPG|thumb|Pałac w Otwocku Wielkim]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
'''Tylman z Gameren''', inaczej ''Tylman Gamerski'', ''Tylman van Gameren'', ''Tylman de Gameren'', [[język niderlandzki|niderl.]] ''Tielman van Gameren'' (ur. [[3 lipca]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor link = | tytuł = A dictionary of architecture| wydawca = Oxford University Press| miejsce = | rok = 1999| strony = 264| isbn = 01-92100-06-8}}</ref> [[1632]] w [[Utrecht|Utrechcie]], zm. [[1706]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – architekt pochodzenia [[Niderlandy (region historyczny)|niderlandzkiego]]. Był przedstawicielem nurtu [[klasycyzm|klasycyzującego]] w architekturze dojrzałego [[barok]]u. |
'''Tylman z Gameren''', inaczej ''Tylman Gamerski'', ''Tylman van Gameren'', ''Tylman de Gameren'', [[język niderlandzki|niderl.]] ''Tielman van Gameren'' (ur. [[3 lipca]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor link = | tytuł = A dictionary of architecture| wydawca = Oxford University Press| miejsce = | rok = 1999| strony = 264| isbn = 01-92100-06-8}}</ref> [[1632]] w [[Utrecht|Utrechcie]], zm. [[1706]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – architekt pochodzenia [[Niderlandy (region historyczny)|niderlandzkiego]]. Był przedstawicielem nurtu [[klasycyzm|klasycyzującego]] w architekturze dojrzałego [[barok]]u. |
||
| Linia 33: | Linia 41: | ||
* [[Kościół św. Antoniego Padewskiego w Warszawie (Czerniaków)|Bernardynów na Czerniakowie]] w Warszawie, złożony z centralnej nawy na planie krzyża greckiego oraz ośmiokątnego prezbiterium dostawionego do jednego z jego ramion, [[1687]]-[[1692]] |
* [[Kościół św. Antoniego Padewskiego w Warszawie (Czerniaków)|Bernardynów na Czerniakowie]] w Warszawie, złożony z centralnej nawy na planie krzyża greckiego oraz ośmiokątnego prezbiterium dostawionego do jednego z jego ramion, [[1687]]-[[1692]] |
||
* [[Kościół Przemienienia Pańskiego w Warszawie]], [[1683]]-[[1694]] |
* [[Kościół Przemienienia Pańskiego w Warszawie]], [[1683]]-[[1694]] |
||
| ⚫ | |||
* ''[[Kościół św. Anny w Krakowie|kościół św. Anny]]'' w [[Kraków|Krakowie]], projekty zmodyfikowane przez innych architektów, [[1689]]-[[1703]] |
* ''[[Kościół św. Anny w Krakowie|kościół św. Anny]]'' w [[Kraków|Krakowie]], projekty zmodyfikowane przez innych architektów, [[1689]]-[[1703]] |
||
* [[Kościół Świętego Krzyża w Rzeszowie|św. Krzyża w Rzeszowie]] ([[1702]]-[[1707]]) |
* [[Kościół Świętego Krzyża w Rzeszowie|św. Krzyża w Rzeszowie]] ([[1702]]-[[1707]]) |
||
| Linia 53: | Linia 60: | ||
* [[Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie]], |
* [[Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie]], |
||
* [[Pałac Branickich w Białymstoku]], |
* [[Pałac Branickich w Białymstoku]], |
||
| ⚫ | |||
* ''Łazienka k. Ujazdowa'' dla [[Stanisław Herakliusz Lubomirski|Stanisława Herakliusza Lubomirskiego]] ([[1676]]-[[1683]]), przebudowana w klasycyzmie, obecnie część budynku [[Pałac Na Wyspie|Pałacu Na Wodzie]] w [[Łazienki Królewskie w Warszawie|Łazienkach]] w Warszawie, |
* ''Łazienka k. Ujazdowa'' dla [[Stanisław Herakliusz Lubomirski|Stanisława Herakliusza Lubomirskiego]] ([[1676]]-[[1683]]), przebudowana w klasycyzmie, obecnie część budynku [[Pałac Na Wyspie|Pałacu Na Wodzie]] w [[Łazienki Królewskie w Warszawie|Łazienkach]] w Warszawie, |
||
* [[Ermitaż w Warszawie|Ermitaż]] ([[1683]]-[[1690]]) w Łazienkach w Warszawie, |
* [[Ermitaż w Warszawie|Ermitaż]] ([[1683]]-[[1690]]) w Łazienkach w Warszawie, |
||
| Linia 65: | Linia 71: | ||
=== Inne projekty === |
=== Inne projekty === |
||
| ⚫ | |||
* projekt nagrobka [[Zofia Lubomirska|Zofii z Opalińskich Lubomirskiej]] w kościele w [[Końskowola|Końskowoli]], ok. 1675, |
* projekt nagrobka [[Zofia Lubomirska|Zofii z Opalińskich Lubomirskiej]] w kościele w [[Końskowola|Końskowoli]], ok. 1675, |
||
* [[Okopy Świętej Trójcy]], 1692, |
* [[Okopy Świętej Trójcy]], 1692, |
||
Wersja z 13:22, 4 wrz 2013
Tylman z Gameren, inaczej Tylman Gamerski, Tylman van Gameren, Tylman de Gameren, niderl. Tielman van Gameren (ur. 3 lipca[1] 1632 w Utrechcie, zm. 1706 w Warszawie) – architekt pochodzenia niderlandzkiego. Był przedstawicielem nurtu klasycyzującego w architekturze dojrzałego baroku.
Syn Jakuba Janszoona van Gameren, utrechckiego krawca. Podróżował do Niemiec, Włoch, zapewne i do Francji. Zdobył wykształcenie w zakresie nauki wojskowej, geometrii, humanistyki. Był też malarzem, lecz jego dzieła pozostają niezidentyfikowane. Zapewne ok. 1660 doskonalił się w zakresie architektury i malarstwa w Wenecji.
Uczeń Jacoba van Campena. Od 1664 roku pracował dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, po uzyskaniu serwitoriatu został architektem królewskim Michała Korybuta Wiśnowieckiego. Zamieszkał w Warszawie przy ul. Piwnej 31[2]. Pochowany w Kaplicy Moskiewskiej[3] przy kościele pw. Matki Boskiej Zwycięskiej oo. dominikanów obserwantów w Warszawie.
Ucieleśniał wprowadzony przez literaturę drugiej połowy XVI w. typ artysty-uczonego, filozofa, il virtuoso, żyjącego na dworze w służbie monarchy czy księcia. Tylman jako pierwszy w Polsce był przykładem idei rozróżnienia wykonawcy i architekta zaczętego przez Vasariego, który wyraził pogląd o wyższości rysunku nad dziełem wykonanym.
Inspiracje
Decydujące znaczenie dla Tylmana miały na pewno studia w rodzinnym kraju, gdzie w połowie stulecia rozwijał się wówczas nowy klasycyzujący kierunek w indywidualny sposób przetwarzający elementy północnowłoskiej architektury Palladia i Scamozziego, łączący je z formami równolegle rozwijającego się z klasycyzmu francuskiego.
Przejeżdżał zapewne przez Francję, jadąc na południe, i w dziełach Francois Mansarda i Louisa de Vau wykształcił się bliski Tylmanowi typ rezydencji o klasycystycznych podziałach i dekoracji, rozczłonkowanej bryle korpusu ujętego skrzydłami oficyn i rozległym założeniu entre cour et Jardin, oraz Włoch, zwłaszcza weneckiej terra ferma z jej palladiańską architekturą willową.
Pobyt w Wenecji utrwalił i pogłębił jego dotychczasową formację artystyczną.: kościoły Palladia, pałace przy Canal Grande z triadami serliany środkowych okien. Zapewne jeszcze w rodzinnym kraju studiował traktaty Witruwiusza i Albertiego. Temat świątyni na planie centralnym będzie go odtąd nurtować, a projektując warianty budowli centralnych będzie bardziej lub mniej świadomie nawiązywał do renesansowych koncepcji Brunelleschiego, Giuliana de Sangallo, Bramantego, Leonarda, Rafaela, Michała Anioła. Cechuje go też dążność do doskonałych kompozycji, symetria, przejrzystość, logika, racjonalizm. Unikał ujęć perspektywicznych.
W Wenecji mógł się spotkać z Longheną, czerpał z jego kościoła S. Maria della Salute, od niego wziął nowatorski typ scenograficznej kompozycji wnętrza kościelnego.
Wpływy włoskie czerpał z fasad kościelnych, np. typ Il Gesu z wielkim porządkiem, czy fasada z dostawionymi niskimi wieżami, pojawiają się po raz pierwszy w Polsce dzięki niemu.
Sztukę Tylmana formowali wreszcie sami zleceniodawcy, ich potrzeby, oczekiwania. Polaków cechowało głównie umiłowanie trwałości i wygody, estetyka schodziła na drugi plan. Wynikało to z braku tradycji artystycznych, niedostatek wykwalifikowanych urzędników, czy gorsze możliwości materiałowe, stąd tak skromna artykulacja, przewaga cegły i tynku. Ale jednak Tylmanowi udało się rozpowszechnić artykulację w ogóle. Również z zamiłowania Polaków do Francji wzięło się tak wiele jej elementów: druga Francuzka na tronie polskim, Maria Kazimiera.
Monumentalny, dekoracyjny styl Tylmana pozbawiony był patosu i dynamiki pełnego baroku rzymskiego, nawiązywał głównie do wcześniejszego północnowłoskiego klasycyzmu. Typowe dla jego twórczości i popularne w Polsce jeszcze przed jego przybyciem były: alkierzowy plan pałacu o serliowskiej genezie, wielkie narożne pawilony nawiązujące do Pałacu Luksemburskiego w Paryżu, wywodzące się z Rzymu odmiany kościelnych fasad, układów wnętrza i systemów jego artykulacji. Jego pałace i dwory składały się zazwyczaj ze zwartego korpusu i harmonijnie wyważonych wież narożnych, alkierzy czy pawilonów, niekiedy rozbudowanych dla pomieszczenia apartamentów. Środek korpusu akcentowały ryzality kształtowane jako pseudoportyki.
Funkcjonalne plany tych rezydencji zdradzają francuską dyspozycję wnętrz. Centralne sale czy salony, galerie i wielopokojowe apartamenty, gdzie kulminację stanowiła sypialna alkowa, wydzielona z pokoju ozdobną ramą był odbiciem arystokratycznej kultury obyczajowej Francji Ludwika XIV.
Dzieła
Dwór i pałac to główne tematy jego architektury – był m.in. w służbie magnackiego dworu Lubomirskich. Były to rezydencje typu wiejskiego, wywodzące się z budownictwa środkowych i północnych Włoch, zwłaszcza z typu podmiejskiej i wiejskiej willi (witruwiańska villa suburbana i villa rustica). Stosował schemat północno-włoskiej willi o przejrzystym rozkładzie wnętrz, powiązanych amfiladowo, której cześć środkową zajmuje wysoki reprezentacyjny salon, ujęty po bokach niższymi pokojami symetrycznych apartamentów mieszkalnych.
Kościoły
- Sakramentek pod wezwaniem św. Kazimierza w Warszawie, świątynia na planie centralnym, zwieńczona ośmiokątną kopułą na tamburze (1688-1692)
- Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie, złożony z centralnej nawy na planie krzyża greckiego oraz ośmiokątnego prezbiterium dostawionego do jednego z jego ramion, 1687-1692
- Kościół Przemienienia Pańskiego w Warszawie, 1683-1694
- kościół św. Anny w Krakowie, projekty zmodyfikowane przez innych architektów, 1689-1703
- św. Krzyża w Rzeszowie (1702-1707)
- św. Trójcy w Radomiu, budowany etapami od 1613; jednak to właśnie Tylman z Gameren nadał mu ostateczny kształt
- Kaplica Królewska w Gdańsku (1678-1681)
- Kościół św. Antoniego z Padwy i św. Piotra z Alkantary w Węgrowie (1693-1715)
- kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Węgrowie (1703-1706)
- przypisuje mu się zaprojektowanie kościoła św. Stanisława w Starochęcinach
Pałace
- Krasińskich w Warszawie fundacji Jana Dobrogosta Krasińskiego (lata 1689-1695), wykonawcy projektu to Józef Szymon Bellotti, Izydor Affaita, Francesco Solari i Maderni, z rzeźbami Andrzeja Schlutera,
- Pałac Lubomirskich w Dąbrowie Tarnowskiej,
- Pałac Czapskich w Warszawie,
- Pałac Paca-Radziwiłłów w Warszawie,
- Pałac Gnińskich w Warszawie (1681-1685),
- Pałac Teppera-Dückerta w Warszawie,
- Pałac Brühla w Warszawie dla rodu Ossolińskich, (ok. 1694),
- Przebudowa zamku w Rzeszowie,
- Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie,
- Pałac Branickich w Białymstoku,
- Łazienka k. Ujazdowa dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego (1676-1683), przebudowana w klasycyzmie, obecnie część budynku Pałacu Na Wodzie w Łazienkach w Warszawie,
- Ermitaż (1683-1690) w Łazienkach w Warszawie,
- Marywil w Warszawie (1692-1695),
- Pałac w Puławach (1671-1679),
- Pałac w Otwocku Wielkim (1693-1703),
- Pałac w Nieborowie (1695-1697),
- Pałac Lubomirskich w Lubartowie,
- Pałac Ostrogskich, później zwany Lubomirskich, obecnie Wydział Politologii UMCS w Lublinie,
- Pałac Czartoryskich w Lublinie.
Inne projekty
- projekt nagrobka Zofii z Opalińskich Lubomirskiej w kościele w Końskowoli, ok. 1675,
- Okopy Świętej Trójcy, 1692,
- ołtarz św. Felicyssymy i Genowefy w kościele Św. Krzyża w Warszawie, ok. 1697-1704,
- fortyfikacje zamku w Łańcucie,
- seminarium duchowne w Łowiczu,
- przebudowa zamku w Zawieprzycach,
- fasada Collegium Ressoviense,
- przebudowa zamku w Baranowie Sandomierskim,
- przebudowa zamku w Janowcu.
- ↑ A dictionary of architecture. Oxford University Press, 1999, s. 264. ISBN 01-92100-06-8.
- ↑ PIWNA NR 31, hip. 103, kamienica Tylmana, Swinarskiego. Zapiecek. [dostęp 30 lipca 2009]. (pol.).
- ↑ hasło kaplica moskiewska [w:] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: PWN, 1994. ISBN 83-01-08836-2.
Bibliografia
- M. Karpowicz Barok w Polsce, Warszawa 1988.
- Stanisław Mossakowski Tylman z Gameren, architekt polskiego baroku, Wrocław 1973.
- Tylman z Gameren - architekt Warszawy, Holender z pochodzenia, Polak z wyboru / aut. esejów Konrad Ottenheym [et al.] ; katalog rysunków Tylmana z Gameren Marta Topińska. (katalog wystawy). Warszawa: Zamek Królewski, 2003, s. 227. ISBN 83-7022-132-7.
Linki zewnętrzne
- Polski kardynał, holenderski architekt, warmiński rzeźbiarz i francuska sztuka
- Tylman z Gameren - Architekt Warszawy. Holender z pochodzenia, Polak z wyboru
- Rysunki architektoniczne Tylmana z Gameren
- Tylman z Gameren na Warszawikii
- Biografia na culture.pl