Skała Podolska: Różnice pomiędzy wersjami
48°51′N 26°09′E/48,850000 26,150000| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
→Historia: drobne redakcyjne |
||
| Linia 40: | Linia 40: | ||
Według pierwszej lustracji po zakończeniu [[Potop]]u przeprowadzonej w [[1665]] mieszkało tu jedynie 15 mieszczan, którzy otrzymali 12-letnią wolniznę<ref name="sgkp" />. |
Według pierwszej lustracji po zakończeniu [[Potop]]u przeprowadzonej w [[1665]] mieszkało tu jedynie 15 mieszczan, którzy otrzymali 12-letnią wolniznę<ref name="sgkp" />. |
||
W czasach rozbiorowych do [[1914]] podlegało pod jurysdykcję starostwa powiatowego w [[Borszczów|Borszczowie]], w prowincji Galicja. W roku 1914 miasteczko liczyło ogółem 6000 mieszkańców (1000 Polaków, 2700 Żydów i 2500 pozostałych narodowości, przeważnie Rusinów). |
W czasach rozbiorowych do [[1914]] podlegało pod jurysdykcję starostwa powiatowego w [[Borszczów|Borszczowie]], w prowincji Galicja. W roku 1914 miasteczko liczyło ogółem 6000 mieszkańców (1000 Polaków, 2700 Żydów i 2500 pozostałych narodowości, przeważnie Rusinów). W XIX wieku własność namiestnika Galicji hrabiego [[Agenor Romuald Gołuchowski|Agenora Gołuchowskiego]] i siedziba jego potomków do 1939 roku. Na miejscu znajdują się obecnie ruiny zamku Lanckorońskich, {{fakt|który spłonął od pioruna|data=2016-03}} oraz pałacu odrestaurowanego przez [[Adam Tarło (generał)|Adama Tarłę]], mauzoleum i kaplica rodowa wszystko w ruinie. Zamek popadł w ruinę po kolejnych wojnach z Tatarami oraz węgierskimi armiami księcia Rakoczego. W Skale znajduje się również pałac hrabiów Gołuchowskich, który został zniszczony {{fakt|w 1944 r|data=2016-03}}. W okresie zaborów w miasteczku znajdowała się komora celna przy przejściu granicznym do Rosji. Pod [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacją niemiecką w Polsce]] pozbawiona praw miejskich; → [[gmina Skała Podolska]]. |
||
Do [[1939]] r. wchodziła w skład [[województwo tarnopolskie|województwa tarnopolskiego]] w Polsce. Podczas [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939-1945)|okupacji]] Niemcy dokonali niemal całkowitej zagłady społeczności żydowskiej liczącej ponad 1500 osób. W dniach 26-27 września 1942 roku deportowali do [[Obóz zagłady w Bełżcu|obozu śmierci w Bełżcu]] ponad 800 Żydów. W ciągu następnego miesiąca pozostałych przenieśli do getta w Borszczowie. Na miejscu zabito ponad 300 Żydów<ref>''Холокост на территории СССР: Энциклопедия'', Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, {{ISBN|978-5-8243-1296-6}} s. 905</ref>. Część przeżyła ukrywając się, pod koniec 1944 roku w Skale żyło 150 Żydów. Przetrwały także zwoje Tory ukryte na terenie majątku Gołuchowskich<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.sztetl.org.pl/pl/article/skala-podolska/5,historia/?action=view&page=1| tytuł = Społeczność żydowska przed 1989| data dostępu = 2016-3-27 | autor = Robert Kuwałek| opublikowany = Wirtualny Sztetl| data = | język = pl}}</ref>. |
Do [[1939]] r. wchodziła w skład [[województwo tarnopolskie|województwa tarnopolskiego]] w Polsce. Podczas [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939-1945)|okupacji]] Niemcy dokonali niemal całkowitej zagłady społeczności żydowskiej liczącej ponad 1500 osób. W dniach 26-27 września 1942 roku deportowali do [[Obóz zagłady w Bełżcu|obozu śmierci w Bełżcu]] ponad 800 Żydów. W ciągu następnego miesiąca pozostałych przenieśli do getta w Borszczowie. Na miejscu zabito ponad 300 Żydów<ref>''Холокост на территории СССР: Энциклопедия'', Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, {{ISBN|978-5-8243-1296-6}} s. 905</ref>. Część przeżyła ukrywając się, pod koniec 1944 roku w Skale żyło 150 Żydów. Przetrwały także zwoje Tory ukryte na terenie majątku Gołuchowskich<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.sztetl.org.pl/pl/article/skala-podolska/5,historia/?action=view&page=1| tytuł = Społeczność żydowska przed 1989| data dostępu = 2016-3-27 | autor = Robert Kuwałek| opublikowany = Wirtualny Sztetl| data = | język = pl}}</ref>. |
||
Wersja z 18:13, 29 paź 2018
 Ruiny pałacu Tarłów nad Zbruczem | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Powierzchnia |
1,52 km² | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380-3541 | ||||
| Kod pocztowy |
48720 | ||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 48°51′N 26°09′E/48,850000 26,150000
| |||||
Skała Podolska lub Skała (ukr. Скала́-Поді́льська / Skała-Podilska) – osiedle typu miejskiego w obwodzie tarnopolskim Ukrainy nad rzeką Zbrucz, u ujścia Zbruczyku.
Historia
W 1240 roku Mongołowie splądrowali drewniany gród ruski, zwany Skałą. Długo potem na miejscu ruin ok. 1331 roku książęta litewscy Koriatowicze wznieśli murowaną warownię. Od 1394 roku Skałę wraz z całym Podolem przekazano w lenno rycerzowi polskiemu Spytkowi z Melsztyna[2].
W 1430 Skała znalazła się w granicach Królestwa Polskiego[3] i otrzymała prawa miejskie magdeburskie[2]. Częste najazdy wołoskie i tatarskie nie pozwalały wykorzystać doskonałego położenia miasta na drogach handlowych do Kamieńca. Król polski Zygmunt I Stary starał się o zmianę tej sytuacji: w 1510 roku uwolnił miasto od podatków, podwodów i innych ciężarów[3]. W 1515 przekazał w dzierżawę staroście kamienieckiemu Stanisławowi Lanckorońskiemu, a w 1518 odnowił prawa miejskie[2]. Starosta Lanckoroński doprowadził w latach 30. XVI wieku do odbudowy zamku i budowy murów miejskich[2].
W efekcie tych działań Skała powoli zyskiwała na znaczeniu i rozwijała się. W 1570 roku lustracja dóbr królewskich województwa podolskiego zanotowała w mieście stanowiącym siedzibę starostwa niegrodowego: 186 domów chrześcijańskich czynszowych, 10 żydowskich, 25 sług zamkowych, 4 popowskich, 3 szlacheckich, 2 wójtowskich, 2 sług miejskich, co wskazuje, że mieszkało tu ponad 1000 poddanych[3].
Wojny XVII wieku doprowadziły Skałę do upadku znaczenia:
- w 1615 Tatarzy zdobyli miasto i uprowadzili całą ludność w jasyr,
- w 1621 Turcy pustoszyli okolicę,
- w czasie rebelii Chmielnickiego w 1648 Kozacy pod wodzą Maksyma Krzywonosa zdobyli zamek i splądrowali,
- w 1657 stacjonowały tu oddziały siedmiogrodzkie Rakoczego, które spustoszyły całą okolicę[2][3]. Miasto zostało kompletnie zrujnowane.
Według pierwszej lustracji po zakończeniu Potopu przeprowadzonej w 1665 mieszkało tu jedynie 15 mieszczan, którzy otrzymali 12-letnią wolniznę[3].
W czasach rozbiorowych do 1914 podlegało pod jurysdykcję starostwa powiatowego w Borszczowie, w prowincji Galicja. W roku 1914 miasteczko liczyło ogółem 6000 mieszkańców (1000 Polaków, 2700 Żydów i 2500 pozostałych narodowości, przeważnie Rusinów). W XIX wieku własność namiestnika Galicji hrabiego Agenora Gołuchowskiego i siedziba jego potomków do 1939 roku. Na miejscu znajdują się obecnie ruiny zamku Lanckorońskich, który spłonął od pioruna[potrzebny przypis] oraz pałacu odrestaurowanego przez Adama Tarłę, mauzoleum i kaplica rodowa wszystko w ruinie. Zamek popadł w ruinę po kolejnych wojnach z Tatarami oraz węgierskimi armiami księcia Rakoczego. W Skale znajduje się również pałac hrabiów Gołuchowskich, który został zniszczony w 1944 r[potrzebny przypis]. W okresie zaborów w miasteczku znajdowała się komora celna przy przejściu granicznym do Rosji. Pod okupacją niemiecką w Polsce pozbawiona praw miejskich; → gmina Skała Podolska.
Do 1939 r. wchodziła w skład województwa tarnopolskiego w Polsce. Podczas okupacji Niemcy dokonali niemal całkowitej zagłady społeczności żydowskiej liczącej ponad 1500 osób. W dniach 26-27 września 1942 roku deportowali do obozu śmierci w Bełżcu ponad 800 Żydów. W ciągu następnego miesiąca pozostałych przenieśli do getta w Borszczowie. Na miejscu zabito ponad 300 Żydów[4]. Część przeżyła ukrywając się, pod koniec 1944 roku w Skale żyło 150 Żydów. Przetrwały także zwoje Tory ukryte na terenie majątku Gołuchowskich[5].
Do 1946 r. nastąpiło wysiedlenie mieszkających Polaków. Stary cmentarz polski oraz rzymskokatolicki kościół Wniebowzięcia NMP z 1719 r. zdewastowany (stan na 2006). Poza nimi w mieście znajdują się cerkiew Zaśnięcia Matki Boskiej, pomnik Chmielnickiego, a przy wyjeździe z miasta w kierunku Kamieńca Podolskiego – nowoczesna budowla mieszkalna w kształcie zamku, zwana przez miejscowych „Gargamelem”, oraz – przy moście na Zbruczu – obelisk upamiętniający 50-lecie tzw. w historiografii ukraińskiej „zjednoczenia Ukrainy” w 1939 r[potrzebny przypis].
W 1989 liczyło 4665 mieszkańców[6].
W 2013 liczyło 4263 mieszkańców[7].
Zabytki
- ruiny zamku
- ruiny pałacu Adama Tarły herbu Topór z pocz. XVIII wieku na terenie zamku
- mauzoleum i kaplica rodowa
- kościół pw. Wniebowzięcia NMP[8] z 1 poł. XVII wieku, przebudowany przez starostę Walentego Mierzejewskiego w latach 1719-1724, wieża z pocz. XX wieku. Na ścianach zewnętrznych tablice pamiątkowe poświęcone Adamowi Mickiewiczowi i Tadeuszowi Kościuszce
- cerkiew św. Mikołaja w stylu neobizantyjskim, przy murze kapliczka z 1907 r.
- Park pałacowy Gołuchowskich z bramą, dawnym szpitalem, stajnią i neorenesansową kordegardą
Pobliskie miejscowości
- Borszczów – 15 km
- Czortków – 40 km
- Kamieniec Podolski – 28 km
Ludzie urodzeni w Skale Podolskiej
- Zbigniew Bartoszyński – profesor Uniwersytetu Lwowskiego
- Wojciech Rogalski – urodził się w Skale w 1868 r., polski lekarz wojskowy, oficer Legionów Polskich oraz tytularny generał dywizji Wojska Polskiego II RP, kawaler Orderu Virtuti Militari.
Ludzie związani ze Skałą Podolską
- Agenor Romuald Gołuchowski – arystokrata polski, austriacki polityk konserwatywny, zmarł w Skale
- Aleksander Osipowski – kapitan, burmistrz w II Rzeczypospolitej od 1937
Przypisy
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Київ, 2017, s. 65.
- ↑ a b c d e Mikołaj Falkowski, „Skała Podolska” Polskie Radio, stan: 2011-01-22 13:00, w oparciu o własne notatki oraz książki: Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, Warszawa 1997; Grzegorz Rąkowski: Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Cz. II : Podole. Pruszków, 2006.
- ↑ a b c d e Skała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 642.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 905
- ↑ Robert Kuwałek: Społeczność żydowska przed 1989. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2016-3-27]. (pol.).
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України. Київ, 2013. стор.94
- ↑ Aleksander Strojny, Krzysztof Bzowski, Artur Grossman: Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu... Kraków: Wyd. Bezdroża, 2005, s. 283. ISBN 83-921981-6-6.
Linki zewnętrzne
- Skała, pow. borszczowski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 642.
- zdjęcia ze Skały
- strona WWW Skały (ukr. Скала lub Скала-Подільська)
