Stanisław Morsztyn

Stanisław Morsztyn
	; Leliwa
Data urodzenia	po 1623
Data śmierci	grudzień 1725

Stanisław Morsztyn herbu Leliwa (ur. po 1623, zm. koniec grudnia 1725) – wojewoda sandomierski od 1704 roku, wojewoda mazowiecki od 1699 roku, kasztelan czerski od 1687 roku, chorąży zatorski w 1676 roku, major regimentu królewskiego w 1668 roku, polityk, poeta i tłumacz.

Życiorys

Urodzony po 1623, prawdopodobnie na Podgórzu, może w Raciborsku. Syn Jana i Agnieszki z Arciszewskich. Pochodził z rodziny braci polskich o poważnych tradycjach literackich. Kształcił się początkowo w szkole średniej braci polskich w Raciborsku. Znał język francuski. Wraz z krewnym Janem Andrzejem Morsztynem zwiedzał, prawdopodobnie ok. 1638, Niemcy, Belgię, Francję i Włochy. Być może poznawał wtedy sztukę wojenną z inspiracji wuja Krzysztofa Arciszewskiego. Po powrocie do Polski, przed 1646, został wyprawiony przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego nad Morze Czarne celem zakupu broni. Z czasem został generałem regimentu pieszego. Brał udział w walkach za panowania Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego: w obronie Zbaraża, Krakowa i Czehryna; w bitwach pod: Cudnowem, Chocimiem, Żurawnem; uczestniczył w wyprawach na Mołdawię, pod Wiedeń i na Węgry. Przez szereg lat pełnił funkcję komendanta miasta Krakowa.

Piastował różne urzędy, m.in. był: podstolim chełmskim (1668), chorążym zatorskim (1676), kasztelanem czerskim (od 1687). Należał do komisji dla rewizji skarbu koronnego. Na sejmie 1672 bronił swego krewnego, Jana Andrzeja Morsztyna. Za Michała Korybuta Wiśniowieckiego w opozycji. 11 listopada 1673 walczył pod Chocimiem, gdzie odniósł rany. Współpracował z Janem III Sobieskim. W 1675 bronił Lwowa. Poseł sejmiku czerskiego na sejm 1681 roku^[1]. W 1683 brał udział w odsieczy wiedeńskiej. Jako oberszter w regimencie gwardii królowej Marii Kazimiery był posłem od wojska koronnego na sejm 1683 roku^[2]. W 1686 i 1691 uczestniczył w wyprawach na Turcję. W 1695 popadł w konflikt ze Stefanem Bidzińskim. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej^[3]. W 1697 roku był elektorem Augusta II Mocnego z ziemi czerskiej^[4]^[5], podpisał jego pacta conventa^[6]. W 1699 został wojewodą mazowieckim. W czasie wojny północnej najpierw gorąco popierał Sasa, następnie Stanisława Leszczyńskiego. W styczniu 1702 roku podpisał akt pacyfikacji Wielkiego Księstwa Litewskiego^[7]. Od 1704 wojewoda sandomierski. Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704^[8]. Był uczestnikiem Walnej Rady Warszawskiej 1710 roku^[9]. Zainspirował konfederację tarnogrodzką, ale później się z niej wycofał. Z powodu złego stanu zdrowia złożył w 1717 urząd wojewody sandomierskiego, który otrzymał jego stryjeczny bratanek Jakub Władysław Morsztyn 27 marca 1717^[10]. Zgromadził znaczną fortunę. Przyjaciel Wacława Potockiego, kuzyn Zbigniewa Morsztyna.

Pochowany w kościele reformatów w Sandomierzu^[11].

Twórczość

Przetłumaczył Fedrę Seneki (pt. Hipolit) i Andromachę Racine’a (między 1696 a 1698). Napisał Smutne żale po utraconych dzieciach (1698) – wydanie krytyczne oprac. Dariusz Chemperek, Roman Krzywy; Warszawa 2007.

Ważniejsze utwory

Wiersza na cześć Waleriana Otwinowskiego (współautor: Tobiasz Morsztyn), wyd. przy: Owidiusz Księgi Metamorphoseon..., Kraków 1638, drukarnia A. Piotrkowczyk
Smutne żale po utraconych dzieciach r. 1698 napisane, Kraków 1698, drukarnia M. Schedel; wyd. następne: 1704 (brak miejsca wydania). Edycja krytyczna: oprac. Dariusz Chemperek, Roman Krzywy, Warszawa 2007 ("Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej", t. 1), ISBN 978-83-7543-019-6
Wiersze drobne, wyd. wśród rzekomych poezji Zbigniewa (w rzeczywistości Andrzeja) Morsztyna, Poznań 1844; przedr. P. Chmielowski Poezje Andrzeja Morsztyna, dod. Warszawa 1883

Przekłady

L. A. Seneca Hipolit, powst. 1687–1693, wyd. w zbiorze przekł. J. Andrzeja i Stanisława Morsztynów pt. Psyche... Cid albo Roderik... Hippolit... Andromacha..., (powst. 1696–1698, według Estreichera po 1704 – zob. Estreicher XXII, 571; XXVII, 378; w tytule tłumacza nie wymieniono); wyd. następne: Lipsk 1752 (w rzeczywistości: Supraśl; identyczne, z dobitymi arkuszami; mylnie podano wszystko za dzieła A. Morsztyna); pt. Komedie albo tragedie Hippolita i Roderyka z Andromachą wielce ciekawie opisane, Lipsk 1756; fragmenty przedr. S. Szeliga "O Hippolicie Seneki w tłumaczeniu S. Morsztyna, Eos 1937 i odb.
J. Racine Andromacha, powst. 1696–1698, wyd. w zbiorze przekł. J. Andrzeja i Stanisława Morsztynów pt. Psyche... Cid albo Roderik... Hippolit... Andromacha..., (tom wierszy i przekład S. Morsztyna, przygotowany do druku przez W. Weintrauba, spłonął w 1939)

Listy i materiały

Listy, rękopisy: Archiwum Radziwiłłowskiego w Archiwum Głównym Akt Dawnych, teka nr 218; fragm. listów do Karola Stanisława Radziwiłła, Warszawa, 10 października 1709; do Jerzego Przebendowskiego, 23 sierpnia 1713; ogł. Jan Dürr-Durski „Stanisław Morsztyn”, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951)
Fragmenty listów od Augusta II, Jana Szembeka z 1714, ogł. J. Dürr-Durski „Stanisław Morsztyn”, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951)
Nominacje i przywileje nadane S. Morsztynowi w latach 1668–1704, wiadomość zob. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 98–99
Pokwitowanie odbioru pieniędzy, dat. w Warszawie 9 czerwca 1684, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 109 (z podobizną podpisu)
Potwierdzenie królewskie donatywy S. Morsztyna dóbr na rzecz syna, Antoniego Andrzeja, dat. w Warszawie 8 stycznia 1701, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 112
Potwierdzenie królewskie manifestacji S. Morsztyna, dat. w Warszawie 4 czerwca 1701, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 112–113
Sumariusz dokumentów hr. Morsztynów, rękopisy: Biblioteka Narodowa nr 3178/2; akt fundacji szpitala dla ubogich przy kościele w Chorzelowie, dat. w Krakowie 2 sierpnia 1704, ogł. Jan Dürr-Durski „Stanisław Morsztyn”, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951)
Oskarżenie sądowe przeciw S. Morsztynowi, wiadomość zob. Jan Dürr-Durski Arianie polscy w świetle własnej poezji, Warszawa 1948, s. 283

Utwór o autorstwie niepewnym

Na ogród fraszek paraenesis (przedmowa do: W. Potocki Ogród fraszek, sygnowana kryptonimem S. M.), ogł. A. Brückner: wstęp do: J. T. Trembecki Ogród fraszek, t. 1, Lwów 1907 (uważa autorstwo za niepewne); także (w poprawionej redakcji jako dzieło S. Morsztyna), wyd. J. Dürr-Durski Arianie polscy w świetle własnej poezji, Warszawa 1948

Przypisy

↑ Robert Kołodziej, Ostatni wolności naszej klejnot. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014, s. 620.
↑ Zbigniew Hundert, Poselstwo od wojska koronnego na sejm warszawski 1683 r. jako przykład funkcjonowania patronatu wojskowego Jana III, w: Roczniki Humanistyczne 2018/66/2, s. 44.
↑ Konfederacya Generalna Ordinvm Regni & Magni Dvcatus Lithvaniæ Po niedoszłey Konwokacyey głowney Warszawskiey umowiona Roku Pańskiego 1696. dnia 29 Miesiąca Sierpnia, [1696], [b.n.s.]
↑ Oswald Pietruski: Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich. Lwów: 1845, s. 230.
↑ Suffragia województw i ziem koronnych i W. X. Litewskiego zgodnie na [...] Augusta II obranego króla polskiego [...] dnia 27 VI i przy poparciu wolnej elekcjej jego [...], s. 50.
↑ Actum in Curia Regia Varsaviensi, 1697 feriâ secundâ post festum Sanctae Margarethae Virginis [...] proximâ anno [...] 1697, s. 19.
↑ Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 305.
↑ Actum In Castro Sandomiriensi Sabbatho Ante Festvm Sanctorum Viti et Modesti martyrum proximo, Anno Domini millesimo sptingentesimo quarto, [b.n.s.].
↑ Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 99.
↑ Andrzej Link-Lenczowski: Stanisław Morsztyn (Morstin) herbu Leliwa. W: Internetowy Polski Słownik Biograficzny.
↑ Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy". Oprac. Krzysztof Chłapowski i Alicja Falniowska-Grabowska. Kórnik 1993, s. 199.

Bibliografia

Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 537–538

Linki zewnętrzne

Biografia St. Morsztyna
Dzieła Stanisława Morsztyna w bibliotece Polona

[1] Robert Kołodziej, Ostatni wolności naszej klejnot. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014, s. 620.

[2] Zbigniew Hundert, Poselstwo od wojska koronnego na sejm warszawski 1683 r. jako przykład funkcjonowania patronatu wojskowego Jana III, w: Roczniki Humanistyczne 2018/66/2, s. 44.

[3] Konfederacya Generalna Ordinvm Regni & Magni Dvcatus Lithvaniæ Po niedoszłey Konwokacyey głowney Warszawskiey umowiona Roku Pańskiego 1696. dnia 29 Miesiąca Sierpnia, [1696], [b.n.s.]

[4] Oswald Pietruski: Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich. Lwów: 1845, s. 230.

[5] Suffragia województw i ziem koronnych i W. X. Litewskiego zgodnie na [...] Augusta II obranego króla polskiego [...] dnia 27 VI i przy poparciu wolnej elekcjej jego [...], s. 50.

[6] Actum in Curia Regia Varsaviensi, 1697 feriâ secundâ post festum Sanctae Margarethae Virginis [...] proximâ anno [...] 1697, s. 19.

[7] Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 305.

[8] Actum In Castro Sandomiriensi Sabbatho Ante Festvm Sanctorum Viti et Modesti martyrum proximo, Anno Domini millesimo sptingentesimo quarto, [b.n.s.].

[9] Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 99.

[10] Andrzej Link-Lenczowski: Stanisław Morsztyn (Morstin) herbu Leliwa. W: Internetowy Polski Słownik Biograficzny.

[11] Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy". Oprac. Krzysztof Chłapowski i Alicja Falniowska-Grabowska. Kórnik 1993, s. 199.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]