Przejdź do zawartości

Tadeusz Borowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Tadeusz Borowski (poeta))
Zobacz też: inne osoby nazywające się Tadeusz Borowski.
Tadeusz Borowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 listopada 1922
Żytomierz

Data i miejsce śmierci

3 lipca 1951
Warszawa

Przyczyna śmierci

samobójstwo

Miejsce spoczynku

cmentarz Wojskowy na Powązkach

Zawód, zajęcie

pisarz, poeta, publicysta

Edukacja

Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w Warszawie

Partia

PZPR

Rodzice

Stanisław, Teofila

Małżeństwo

Maria Borowska-Bayer

Dzieci

Małgorzata Borowska

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Tadeusz Borowski (po lewej) i Mieczysław Jastrun na kongresie pisarzy w NRD, 4 lipca 1950
Grób Tadeusza Borowskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Tablica pamiątkowa przy ul. Kaliskiej 17 w Warszawie
Tablica pamiątkowa przy ul. Skaryszewskiej 4 w Warszawie

Tadeusz Borowski (ur. 12 listopada 1922 w Żytomierzu, zm. 3 lipca 1951 w Warszawie) – polski pisarz, poeta i publicysta. Należał do pokolenia Kolumbów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Żytomierzu jako drugi syn Stanisława i Teofili Borowskich. W 1926 ojciec został aresztowany i wywieziony do łagru w rosyjskiej Karelii z powodu dawnej przynależności do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) – w rzeczywistości był według relacji Marii Borowskiej pracownikiem polskich służb wywiadowczych[1]. Cztery lata później matka podzieliła losy męża, została wywieziona na Syberię nad rzekę Jenisej. Dwaj mali chłopcy pozostali sami. Starszy – Juliusz – trafił do internatu, młodszy Tadeusz dostał się pod opiekę ciotki.

W 1932 Stanisław Borowski został wymieniony za więzionych w Polsce komunistów i znalazł się w Polsce. Dwaj chłopcy: czternastoletni wtedy Juliusz i dziesięcioletni Tadeusz wyruszyli w samodzielną podróż z Żytomierza przez Koziatyn, Kijów do Moskwy, skąd, zaopatrzeni w oficjalne papiery Czerwonego Krzyża, jechali dalej, do Polski. Prawie nieznany ojciec oczekiwał na synów przy granicy, w Baranowiczach. Matka przybyła do Polski dwa lata później, latem 1934.

Rodzina Borowskich osiedliła się w Warszawie. Tadeusz w 1940 ukończył Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego na tajnych kompletach, co zostało opisane w opowiadaniu Matura na Targowej. Studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, gdzie poznał swoją przyszłą żonę, Marię Rundo (wiele scen z tego okresu zostało włączonych do utworów opublikowanych po wojnie: opowiadania Pożegnania z Marią i szkicu Profesorowie i studenci). W czasie okupacji niemieckiej pracował jako magazynier w przedsiębiorstwie budowlanym Pędzich przy ul. Skaryszewskiej 4[2]. Mieszkał wtedy w należących do przedsiębiorstwa barakach, znajdujących się obok obozu przejściowego przy ul. Skaryszewskiej 8[2] (ulicę i obóz opisał potem w opowiadaniu Pożegnanie z Marią)[3].

W okresie okupacji współpracował z miesięcznikiem „Droga”. Zadebiutował tomikiem Gdziekolwiek ziemia, wykonanym własnoręcznie techniką powielaczową w 1942. W wykonaniu tomiku pomagał mu przyjaciel Piotr Słonimski.

W 1943 został aresztowany w „kotle” i uwięziony na Pawiaku. Potem został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Otrzymał numer obozowy 119198. Kontynuował tam twórczość literacką, pisząc m.in. wiersze, piosenki i kolędy, a także listy do narzeczonej Marii, która również znajdowała się w oświęcimskim obozie. Według relacji Marii po przeszkoleniu został sanitariuszem (tzw. flegerem) i trafił pod opiekę Alfreda Fiderkiewicza, lekarza i działacza Polskiej Partii Robotniczej[1]. Obozowa rzeczywistość została opisana w opowiadaniu U nas, w Auschwitzu…, którego podstawą były wspomniane już listy do Marii Rundo. W sierpniu 1944 przewieziono go wraz z innymi więźniami do obozu w Dautmergen, filii obozu koncentracyjnego Natzweiler-Struthof, a potem do Dachau, w którego filii KL München-Allach(inne języki) 30 kwietnia 1945 został wyzwolony przez oddziały 7 Armii USA(inne języki)[4]. Następnie został przeniesiony do obozu dla dipisów w Monachium, w którym pozostawał do września 1945.

Przebywając w Niemczech współorganizował Biuro Poszukiwania Rodzin przy Polskim Czerwonym Krzyżu. W czerwcu 1946 wrócił do kraju. Po przyjeździe narzeczonej Marii w listopadzie 1946 wziął z nią ślub. Ukończył studia, objął asystenturę w Gabinecie Filologicznym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (tzw. Korbutianum), wszedł do redakcji „Świata Młodych” i miesięcznika „Nurt”. W styczniu 1947 opublikował w „Pokoleniu” pamflet pt. Alicja w krainie czarów na poświęconą Auschwitz powieść Zofii Kossak Z otchłani[5], odrzucając jej tezę o zwycięstwie moralności chrześcijańskiej w obozie jako pseudomistyczną[6], co wywołało niemerytoryczne ataki ze strony katolickich tytułów „Dziś i Jutro” oraz „Tygodnik Powszechny”[7]. Był w awangardzie młodych bezkompromisowych twórców (był zaliczany do grupy „Pryszczatych”), wychwalających nowy ustrój. W tym czasie stał na czele sekcji literackiej Klubu Młodych Artystów i Naukowców[8]. Brał udział w Kongresie w Obronie Pokoju we Wrocławiu w 1948, jako wicedyrektor biura prasowego i redaktor gazety kongresowej. Cztery lata po powrocie do Polski, jego twórczość zaowocowała Państwową Nagrodą Artystyczną.

W 1948 wstąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)[9].

W okresie od czerwca 1949 do marca 1950 przebywał w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie. Oficjalnie jako referent kulturalny, nieoficjalnie jako współpracownik wywiadu wojskowego. W 1950 za zbiór nowel i reportaży otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną III stopnia[10]. Jego ówczesna twórczość spotkała się natomiast z gwałtowną krytyką w środowisku literackim – m.in. ze strony Włodzimierza Sokorskiego (na zjeździe literatów w Szczecinie w 1949), Pawła Jasienicy (za opowiadania Proszę państwa do gazu i Dzień na Harmenzach ogłoszone w miesięczniku „Twórczość”) i Adolfa Rudnickiego (za samokrytykę i akces do socrealizmu w „Odrodzeniu” w 1950)[1].

Po socrealistycznym credo opublikowanym na łamach „Odrodzenia” zajął się publicystyką jako czołowy autor „Nowej Kultury” i współpracownik „Sztandaru Młodych”, krytykując kulturę zachodnią, Kościół katolicki i związane z nim kręgi[5].

26 czerwca 1951 urodziła mu się córka Małgorzata. Otrzymał wówczas przydział na dwupokojowe mieszkanie przy ul. Brzozowej w Warszawie[1].

Śmierć

[edytuj | edytuj kod]

1 lipca Borowski odwiedził żonę w szpitalu, a dzień później trafił z objawami zatrucia do szpitala. Był w stanie zamroczenia gazem i środkami nasennymi. Zmarł 3 lipca 1951. Przyczyną śmierci było najprawdopodobniej samobójstwo, jednak okoliczności pozostają niejasne[5]. W spekulacjach na temat przyczyn tego kroku wymienia się z jednej strony rozczarowanie komunizmem (w tym czasie został zmuszony[potrzebny przypis] do złożenia samokrytyki[11], w której dociekał, jak mogło w ogóle dojść do powstania opowiadań obozowych; zdaniem Agnieszki Szewczyk było to jego pierwsze, symboliczne samobójstwo[8]) i depresję z powodu własnej roli w jego propagowaniu, a z drugiej strony nieszczęśliwy romans z Dżennet Połtorzycką[12], w który się uwikłał właśnie, gdy rodziło mu się dziecko. Według relacji żony Marii z 1995 cierpiał na „chorobę maniakalno-depresyjną” i miał za sobą nieudaną próbę samobójczą[13]; w innej rozmowie jednak podała, że deklarował tylko zamiar popełnienia samobójstwa w razie utraty zdolności do pisania[1]. Śmierć Borowskiego była wstrząsem dla współczesnych mu ludzi pióra, porównywanym do samobójstwa Majakowskiego 21 lat wcześniej. Legenda uczyniła z niego pierwszą ofiarę własnej komunistycznej przeszłości[potrzebny przypis]. Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 24A-tuje-1)[14].

Na wniosek Ministra Kultury i Sztuki został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[15].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

W kulturze popularnej

[edytuj | edytuj kod]

Został krytycznie i ironicznie sportretowany jako komunista przez Czesława Miłosza w eseju „Beta, czyli nieszczęśliwy kochanek” w tomie Zniewolony umysł[5]. Antoni Halor i Józef Gębski w oparciu o prozę Borowskiego, z wykorzystaniem oryginalnych taśm filmowych z lat 1939–1945, zrealizowali wielokrotnie nagradzany film dokumentalny „Testament”.

Twórcą biografii Borowskiego Ucieczka z Kamiennego świata jest jego przyjaciel, wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego Tadeusz Drewnowski. Był także edytorem Niedyskrecji pocztowych. Korespondencja Tadeusza Borowskiego.

Dwa wiersze Borowskiego, Licytacja i Pieśń, wykonywał do własnej muzyki Roman Kołakowski.

Na płycie „Sierpień” zespołu Fabryka wydanego w 2016 nakładem Narodowego Centrum Kultury znalazł się jeden utwór do tekstu Tadeusza Borowskiego – Pieśń (jako Nad nami noc)[16].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Tablica pamiątkowa na fasadzie kamienicy przy ul. Kaliskiej 17, w której w latach 1947–1951 mieszkał Tadeusz Borowski[17].
  • Tablica pamiątkowa przy ul. Skaryszewskiej 4 w Warszawie, odsłonięta w 2019[18].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Tadeusz Prusiński, Pożegnanie z Tadeuszem. Rozmowa z Marią Borowską [online], polityka.pl, 23 czerwca 2001.
  2. ↑ a b Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68. ISBN 978-83-951050-2-9.
  3. ↑ Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 68−69. ISBN 978-83-951050-2-9.
  4. ↑ Joanna Banaś, Ta książka usuwa fałszywą legendę obozu koncentracyjnego [online], wyborcza.pl, 2 września 2022 [dostęp 2024-01-13].
  5. ↑ a b c d Małgorzata Olszewska, Tadeusz Borowski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl, grudzień 2007 [dostęp 2025-04-27].
  6. ↑ Justyna Kowalska-Leder, Skaza na portrecie – postać Zofii Kossak w relacjach byłych więźniarek Birkenau, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 47 (1), 2018, s. 94.
  7. ↑ Dariusz Kulesza, Dwie prawdy. Zofia Kossak i Tadeusz Borowski wobec obrazu wojny w polskiej prozie lat 1944–1948, Białystok: Trans Humana, 2006, 17−19.
  8. ↑ a b Paweł Gawlik „Od „wielkiej trwogi” do odbudowy”.
  9. ↑ Piotr Sarzyński, Maja Wolny, Kronika śmierci przedwczesnych, Warszawa 2000, s. 122.
  10. ↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-08]. 
  11. ↑ Tadeusz Borowski, Rozmowy. Dla towarzyszy: Jerzego Andrzejewskiego i Wiktora Woroszylskiego, „Odrodzenie”, VII (8), 1950, s. 6, Cytat: Nie umiałem klasowo podzielić obozu, przeżywając, w gruncie rzeczy, nie wiedziałem, co przeżywam. Zabawiłem się w ciasny empiryzm, behavioryzm i jak to się tam nazywa. Miałem ambicję pokazywania prawdy, a skończyłem na obiektywnym przymierzu z ideologią faszystowską.
  12. ↑ Timothy Snyder, The World of Tadeusz Borowski’s Auschwitz [online], The New York Review of Books [dostęp 2021-09-17] (ang.).
  13. ↑ Pożegnanie Marii Borowskiej (1921–2001) [online], wyborcza.pl, 26 grudnia 2001 [zarchiwizowane z adresu 2025-04-26].
  14. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  15. ↑ M.P. z 1951 r. nr 66, poz. 861 „za wybitną działalność publicystyczną i literacką”.
  16. ↑ Sierpień. [w:] Narodowe Centrum Kultury [on-line]. nck.pl. [dostęp 2017-01-29].
  17. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004, s. 111. ISBN 83-912463-4-5.
  18. ↑ Siekiera, motyka i dwie deski, oj, działo się, działo na Skaryszewskiej!. [w:] Rada Samorządu Mieszkańców Osiedla Kamionek [on-line]. 6 czerwca 2019. [dostęp 2023-02-25].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Pokolenie Kolumbów
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tadeusz_Borowski&oldid=76660313”