Ananas jadalny

Ananas jadalny
	; Ananas z dojrzewającym owocostanem
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	bromeliowate
Rodzaj	ananas
Gatunek	ananas jadalny
	Nazwa systematyczna
	Ananas comosus (L.) Merr.; Interpr. Herb. amboin. 133. 1917
Synonimy
	A. comosus (Stickm.) Merill.; A. sativus (Ldl.) Schult.; Ananassa sativa Lindl.; Bromelia ananas L.; B. comosa, Stickm.;
	A. comosus (Stickm.) Merill.; A. sativus (Ldl.) Schult.; Ananassa sativa Lindl.; Bromelia ananas L.; B. comosa, Stickm.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ananas jadalny (Ananas comosus (L.) Merr.), nazywany także ananasem właściwym lub a. czubatym – gatunek rośliny uprawnej, byliny z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). W stanie dzikim występuje w Brazylii.

Morfologia

Łodyga: Silnie skrócona, dorasta do 1,5 m^[3].
Liście: Długie, sztywne, kłujące, na łodydze ułożone spiralnie.
Kwiaty: Niepozorne, ciasno stłoczone w liczbie ok. 200 w kwiatostanie. Sześciodzielne, czerwonofioletowe, wyrastają w kątach ostrych przysadek^[3].
Owoce: Zwykle beznasienne jagody (powstają w wyniku partenokarpii), rzadko kwiaty zapylane są przez kolibry i wówczas rozwijają się w nich drobne, twarde nasiona. Owoce zrastają się z mięsistą osią kwiatostanu i liśćmi przykwiatowymi tworząc okazały, soczysty owocostan o wysokości około 20 cm i średnicy 14 cm (u odmian bywają też miniaturowe). Pozostałości kielicha i zewnętrzne części liści przykwiatowych tworzą zewnętrzną, twardą warstwę ochronną. Na szczycie owocostanu rozwija się korona liści (zawiązek pędu)^[3].

Biologia

Owoc dojrzewa w okresie letnim. Obecnie dzięki opryskom kwasem naftylooctowym reguluje się rozwój roślin, aby plantacje dawały plon w ciągu całego roku. Pierwszy plon zbiera się po 18–24 miesiącach od założenia plantacji.

Są to rośliny generalnie przeprowadzające fotosyntezę CAM, chociaż badania wykazały, że w warunkach in vitro możliwa jest ich modyfikacja w roślinę C3. Ex vitro dzięki plastyczności morfologii oraz fizjologii Ananas comosus zależnie od warunków środowiska tj. intensywności światła i względnej wilgotności może zamiennie funkcjonować jako roślina C3 i roślina przeprowadzająca fotosyntezę CAM.^[4]

Zastosowanie

Roślina jadalna

Ananas był uprawiany w Ameryce na długo przed przybyciem Kolumba. Największe uprawy współcześnie znajdują się w Chinach, na Hawajach, Filipinach, Brazylii i Meksyku. W Europie na pocz. XVIII wieku rozwinęła się, zwłaszcza w Anglii, uprawa ananasa w szklarniach, która przetrwała do następnego stulecia. Pionierem jej w Polsce był w tym samym wieku brat króla Stanisława Augusta, Kazimierz Poniatowski, który założył szklarnie z ananasami w warszawskich ogrodach Frascati. Ich roczna wydajność wynosiła 5 tys. owocostanów^[5].

Sztuka kulinarna - duże soczyste i aromatyczne owoce nadają się do spożycia zarówno w stanie surowym jak i po przetworzeniu (soki, dżemy, kompoty).

Wartość odżywcza na 100 g: Wartość energetyczna to 235 kJ oraz 55 kcal. Woda to 85,5 g zawartości owocu. Białka stanowią 0,4 g, zaś tłuszcze 0,2 g (po 0,01 g kwasu palmitynowego i stearynowego; 0,02 g kwasu oleinowego; 0,04 g kwasu linolenowego i 0,03 g kwasu α-linolenowego)^[6].

Składniki mineralne na 100 g: sód - 1 mg; potas - 22 mg; wapń - 17 mg; fosfor - 12 mg; magnez - 15 mg; żelazo - 0,3 mg; cynk - 0,24 mg; miedź - 0,07 mg; mangan - 0,5 mg; jod - 0,2 mg^[6].
Witaminy na 100 g: witamina A - 7 µg; β-karoten - 42 µg; witamina E - 0,1 mg; tiamina - 0,09 mg; ryboflawina - 0,04 mg; niacyna - 0,4 mg; witamina B6 - 0,09 mg; foliany - 11 µg; witamina C - 15 mg^[6].

Indeks glikemiczny ananasa wynosi 59^[7].

Roślina lecznicza

Surowcem są owocostany i łodygi, z których w drodze ekstrakcji pozyskuje się mieszaninę pięciu enzymów proteolitycznych określanych zbiorczo jako bromelina. Bromelina ma działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, poprawia trawienie, działa antyagregacyjnie na płytki krwi. Właściwości te zostały potwierdzone w badaniach klinicznych^[8]. Ponadto bromelina może potęgować działanie antybiotyków, dlatego trzeba być ostrożnym w czasie przyjmowania leków^[7]. Bromelina stanowi również jeden z podstawowych alergenów ananasa^[9]. Niedojrzały ananas może podrażniać gardło i wywoływać biegunkę^[7].

Znaczenie gospodarcze i produkcja

Ananas comosus wykorzystywany jest do produkcji soków i napojów, owoce dodaje się także do deserów mlecznych czy wypieków. pH ananasa i jego produktów oscyluje między 3,1 a 4,0, czyli ma charakter kwasowy. W trakcie produkcji produktów z ananasa należy zadbać o dezaktywację enzymów powodujących psucie (PPO, POD, PME), zachowując jednocześnie aktywność bromeliny, której jest źródłem^[10]. Ekstrakcja soku z ananasa na szeroką skalę wymaga 2-stopniowego wyciskania miąższu z ananasa. Pozostały miąższ (przecier) pozostający po ekstrakcji soku ciągle zawiera ważne materiały, które można wyekstrahować, które mogą poprawić finalną jakość soku. Sok z owocu ananasa jest źródłem witaminy A, B1, B2, B6, C oraz minerałów, takich jak: wapń, magnez, potas, żelazo i cynk. Zawiera także błonnik i enzymy. Dodając enzymy stapiające błonę komórkową te wartościowe składniki soku mogą być wyekstrahowane z miąższu^[11]. W soku ananasa znajdują się także takie enzymy jak: syntaza sacharozofosforanowa (SPS), syntaza sacharozy (SS) i inwertaza (AI). Enzymy te w połączeniu z warunkami środowiska i sposobem uprawy rośliny mają istotne znaczenie w metabolizmie cukrów zawartych w jej owocach. Cukry natomiast są najistotniejszym czynnikiem wpływającym na jakość i wartość odżywczą owoców^[12].

Najwięksi producenci ananasów (2018) (w tys. ton)^[13]
Kostaryka	3 418
Filipiny	2 731
Brazylia	2 650
Tajlandia	2 113
Indonezja	1 806
Indie	1 706
Nigeria	1 665
Chiny	1 573
Meksyk	1 000
Kolumbia	900

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-06] (ang.).
↑ ^a ^b ^c J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 102. ISBN 83-7255-326-2.
↑ C.C. Aragón C.C. i inni, The physiology of ex vitro pineapple (Ananas comosus L. Merr. var MD-2) as CAM or C3 is regulated by the environmental conditions, „Plant Cell Reports”, 31 (4), 2012, s. 757–769, DOI: 10.1007/s00299-011-1195-7, PMID: 22134875 [dostęp 2023-04-13] .
↑ Janina, Szczepan A. Pieniążek: Owoce krain dalekich. Warszawa: 1981.
↑ ^a ^b ^c HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 602, ISBN 978-83-200-5311-1 .
↑ ^a ^b ^c ANANAS - WARTOŚĆ ODŻYWCZA, BROMELAINA, ZDROWIE - [online], 29 sierpnia 2017 [dostęp 2017-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-02] (pol.).
↑ Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Warszawa: MedPharm Polska, 2008, s. 46. ISBN 978-83-60466-51-3.
↑ Ukleja-Sokołowska N i wsp., Alergia na owoce egzotyczne, "Alergia Astma Immunologia" 2014, 19 (1): 16-20
↑ SnehasisS. Chakraborty SnehasisS., P. SrinivasaP.S. Rao P. SrinivasaP.S., H.N.H.N. Mishra H.N.H.N., Effect of pH on Enzyme Inactivation Kinetics in High-Pressure Processed Pineapple (Ananas comosus L.) Puree Using Response Surface Methodology, „Food and Bioprocess Technology”, 7 (12), 2014, s. 3629–3645, DOI: 10.1007/s11947-014-1380-0 [dostęp 2023-04-13] (ang.).
↑ SanjayS. Kumar SanjayS., H.K.H.K. Sharma H.K.H.K., Comparative effect of crude and commercial enzyme on the juice recovery from pineapple (Ananas comosus) using principal component analysis (PCA), „Food Science and Biotechnology”, 21 (4), 2012, s. 959–967, DOI: 10.1007/s10068-012-0126-x [dostęp 2023-04-13] (ang.).
↑ Zhang XZ.X. M Zhang XZ.X. i inni, Dynamic analysis of sugar metabolism in different harvest seasons of pineapple (Ananas comosus L. (Merr.), „African Journal of Biotechnology”, 10 (14), 2011, s. 2716–2723, DOI: 10.5897/AJB10.1284 [dostęp 2023-04-13] .
↑ FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13] .

Bibliografia

AndrzejA. Sarwa AndrzejA., Wielki leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2002 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-06] (ang.).

[Vaughan-3] J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 102. ISBN 83-7255-326-2.

[4] C.C. Aragón C.C. i inni, The physiology of ex vitro pineapple (Ananas comosus L. Merr. var MD-2) as CAM or C3 is regulated by the environmental conditions, „Plant Cell Reports”, 31 (4), 2012, s. 757–769, DOI: 10.1007/s00299-011-1195-7, PMID: 22134875 [dostęp 2023-04-13] .

[5] Janina, Szczepan A. Pieniążek: Owoce krain dalekich. Warszawa: 1981.

[:0-6] HannaH. Kunachowicz HannaH. i inni, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, wyd. II zmienione, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 602, ISBN 978-83-200-5311-1 .

[faktyozywnosci.pl-7] ANANAS - WARTOŚĆ ODŻYWCZA, BROMELAINA, ZDROWIE - [online], 29 sierpnia 2017 [dostęp 2017-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-02] (pol.).

[8] Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Warszawa: MedPharm Polska, 2008, s. 46. ISBN 978-83-60466-51-3.

[9] Ukleja-Sokołowska N i wsp., Alergia na owoce egzotyczne, "Alergia Astma Immunologia" 2014, 19 (1): 16-20

[10] SnehasisS. Chakraborty SnehasisS., P. SrinivasaP.S. Rao P. SrinivasaP.S., H.N.H.N. Mishra H.N.H.N., Effect of pH on Enzyme Inactivation Kinetics in High-Pressure Processed Pineapple (Ananas comosus L.) Puree Using Response Surface Methodology, „Food and Bioprocess Technology”, 7 (12), 2014, s. 3629–3645, DOI: 10.1007/s11947-014-1380-0 [dostęp 2023-04-13] (ang.).

[11] SanjayS. Kumar SanjayS., H.K.H.K. Sharma H.K.H.K., Comparative effect of crude and commercial enzyme on the juice recovery from pineapple (Ananas comosus) using principal component analysis (PCA), „Food Science and Biotechnology”, 21 (4), 2012, s. 959–967, DOI: 10.1007/s10068-012-0126-x [dostęp 2023-04-13] (ang.).

[12] Zhang XZ.X. M Zhang XZ.X. i inni, Dynamic analysis of sugar metabolism in different harvest seasons of pineapple (Ananas comosus L. (Merr.), „African Journal of Biotechnology”, 10 (14), 2011, s. 2716–2723, DOI: 10.5897/AJB10.1284 [dostęp 2023-04-13] .

[13] FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]