Przejdź do zawartości

Krzyżówka białooka: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne redakcyjne, źródła/przypisy
źródła/przypisy, poprawa linków, więcej o historii i zachowaniach
Linia 29: Linia 29:
|wikisłownik =
|wikisłownik =
}}
}}
'''Krzyżówka białooka''' (''Anas laysanensis'') – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny [[kaczkowate|kaczkowatych]]. [[Endemit|Endemiczna]] dla [[Hawaje (archipelag)|Wysp Hawajskich]] krzyżówka białooka występowała w przeszłości na całym archipelagu, obecnie żyje tylko na trzech niewielkich, odosobnionych wyspach. Jest uznawana za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem.
'''Krzyżówka białooka''' (''Anas laysanensis'') – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny [[kaczkowate|kaczkowatych]]. [[Endemit|Endemiczna]] dla [[Hawaje (archipelag)|Wysp Hawajskich]] krzyżówka białooka występowała w przeszłości na całym archipelagu, obecnie żyje tylko na trzech niewielkich, odosobnionych wyspach. Jest uznawana za [[gatunek krytycznie zagrożony]] wyginięciem.


== Systematyka ==
== Systematyka ==
Linia 35: Linia 35:


== Charakterystyka ==
== Charakterystyka ==
Krzyżówka białooka jest ptakiem wielkości [[Cyraneczka zwyczajna|cyraneczki]], ciemnobrązowym z wyraźną białą obwódką dookoła oka. Mierzy od 38 do 43 cm. Ma krótki, płaski dziób u samców zielononiebieski, a u samic pomarańczowy; u obu płci występują na nim czarne plamy o różnorodnym kształcie i wielkości. Nogi i płetwy są pomarańczowe, zwykle jaśniejsze u samców. Wokół szyi zazwyczaj znajduje się pierścień z [[Tkanka tłuszczowa|tkanki tłuszczowej]]. U niektórych samców pióra głowy i szyi słabo opalizują, a środkowe sterówki są lekko zawinięte ku górze. Obie płcie mają na skrzydle opalizujące [[lusterko]], zielononiebieskie do purpurowego{{r|fws}}. U starszych osobników często bieleją pióra głowy i szyi ([[leucyzm]]). [[Linienie#Ptaki|Pierzenie]] jest całkowite, pierząca się kaczka traci lotki i zdolność latania aż do wyrośnięcia nowych piór. Dzikie krzyżówki białookie żyją do dwunastu lat, w niewoli do osiemnastu.
Krzyżówka białooka jest ptakiem wielkości [[Cyraneczka zwyczajna|cyraneczki]], ciemnobrązowym z wyraźną białą obwódką dookoła oka. Mierzy od 38 do 43 cm. Ma krótki, płaski dziób u samców zielononiebieski, a u samic pomarańczowy; u obu płci występują na nim czarne plamy o różnorodnym kształcie i wielkości. Nogi i płetwy są pomarańczowe, zwykle jaśniejsze u samców. Wokół szyi zazwyczaj znajduje się pierścień z [[Tkanka tłuszczowa|tkanki tłuszczowej]]. U niektórych samców pióra głowy i szyi słabo opalizują, a środkowe sterówki są lekko zawinięte ku górze. Obie płcie mają na skrzydle opalizujące [[lusterko]], zielononiebieskie do purpurowego{{r|fws}}. U starszych osobników często bieleją pióra głowy i szyi ([[leucyzm]]){{r|Warner}}. [[Linienie#Ptaki|Pierzenie]] odbywa się latem, jest całkowite, pierząca się kaczka traci lotki i zdolność latania aż do wyrośnięcia nowych piór{{r|Warner}}. Dzikie krzyżówki białookie żyją do dwunastu lat, w niewoli do osiemnastu{{r|mortality}}.


== Zachowania ==
== Zachowania ==
[[Plik:Laysanduck42.jpg|lewo|mały|Krzyżówki białookie polujące na muchówki]]
[[Plik:Laysan Ducks waddling through their dinner of Laysan flies.jpg|lewo|mały|Krzyżówki białookie polujące na muchówki]]
Krzyżówka białooka dobrze chodzi i biega, jej obręcz biodrowa jest przystosowana do naziemnego trybu życia. Żeruje na [[muchówki|muchówkach]] ''[[Neoscatella sexnotata]]'' żyjących nad wodą. Biegnąc z wyciągniętą szyją i kłapiąc dziobem trzymanym nisko przy ziemi, kaczki chwytają wzbijające się do lotu owady. Poza tym żerują pływając w oczkach wodnych i na wybrzeżu, a także wśród roślin lądowych; chwytają [[bezkręgowce]], zjadają też [[glony]], liście i nasiona{{r|R06}}. W ciągu dnia, szczególnie w sezonie lęgowym kryją się wśród traw i krzewów, gdzie znajdują schronienie przed ptakami drapieżnymi takimi jak [[fregata średnia]]. Najczęściej wychodzą w otwarty teren i żerują [[od zmierzchu do świtu]], chociaż w kolejnych latach obserwuje się zmiany związane z dostępnością pożywienia{{r|R04}}.
Krzyżówka białooka dobrze chodzi i biega, jej obręcz biodrowa jest przystosowana do naziemnego trybu życia. Żeruje na [[muchówki|muchówkach]] ''[[Neoscatella sexnotata]]'' żyjących nad wodą. Biegnąc z wyciągniętą szyją i kłapiąc dziobem trzymanym nisko przy ziemi, kaczki chwytają wzbijające się do lotu owady. Poza tym żerują pływając w oczkach wodnych i na wybrzeżu, a także wśród roślin lądowych; chwytają [[bezkręgowce]], zjadają też [[glony]], liście i nasiona{{r|R06}}. W ciągu dnia, szczególnie w sezonie lęgowym kryją się wśród traw i krzewów, gdzie znajdują schronienie przed ptakami drapieżnymi takimi jak [[fregata średnia]]. Najczęściej wychodzą w otwarty teren i żerują [[od zmierzchu do świtu]], chociaż w kolejnych latach obserwuje się zmiany związane z dostępnością pożywienia{{r|R04}}.


=== Lęgi ===
=== Lęgi ===
Ptaki łączą się w pary na jesieni, budowę [[Gniazdo (etologia)|gniazd]] zaczynają na wiosnę. Samica buduje gniazdo na ziemi, ukryte w gęstej roślinności, szczególnie wśród [[Miłka|miłki]] ''[[Eragrostis variabilis]]''. Gniazdo ma kształt płytkiej misy otoczonej suchą trawą i zrzuconymi piórami. Krzyżówki białookie składają jaja typowo od kwietnia do sierpnia. Na wyspie [[Laysan]] w [[lęg]]u znajdują się zwykle cztery [[Jajo (biologia)|jaja]], u ptaków [[introdukcja|reintrodukowanych]] na [[Midway]] lęgi są większe, przypuszczalnie w związku z większą dostępnością pożywienia. Będąc [[Zagniazdowniki|zagniazdownikami]], kaczęta poszukują samodzielnie pokarmu na drugi dzień po wykluciu, ale są pilnowane i prowadzone przez matkę na żerowiska przez 40 do 60 dni.
Ptaki łączą się w pary na jesieni, po okresie pierzenia, budowę [[Gniazdo (etologia)|gniazd]] zaczynają na wiosnę. Samica buduje gniazdo na ziemi, ukryte w gęstej roślinności, szczególnie wśród [[Miłka|miłki]] ''[[Eragrostis variabilis]]''. Gniazdo ma kształt płytkiej misy otoczonej suchą trawą i zrzuconymi piórami. Krzyżówki białookie składają jaja typowo od kwietnia do sierpnia. Na wyspie [[Laysan]] w [[lęg]]u znajduje się średnio 3,3 [[Jajo (biologia)|jaja]], u ptaków [[introdukcja|reintrodukowanych]] na [[Midway]] lęgi są większe (7 jaj), przypuszczalnie w związku z większą dostępnością pożywienia{{r|iucn}}. [[Inkubacja jaj]] trwa 28–29 dni, typowo mniej niż połowa lęgów się udaje (jedną z przyczyn jest zjadanie jaj przez [[Hawajka grubodzioba|hawajkę grubodziobą]], ''Telespiza cantans''). Będąc [[Zagniazdowniki|zagniazdownikami]], kaczęta opuszczają gniazdo w dniu wyklucia, ale podążają za matką na żerowiska przez co najmniej 4 dni. Częste jest mieszanie się kacząt z różnych wylęgów, a także dzielenie obowiązkami przez 2–4 kaczki; nie ma pewności, czy jest to strategia rozrodcza na której zyskują spokrewnione ptaki, czy też raczej ograniczone terytorium sprawia, że częstsze jest przypadkowe mieszanie piskląt{{r|USFWS04}}.


== Status i ochrona ==
== Status i ochrona ==
=== Spadek liczebności ===
=== Spadek liczebności ===
[[Plik:Male Laysan Duck.jpg|mały|Kaczor krzyżówki białookiej]]
[[Plik:Male Laysan Duck.jpg|mały|Kaczor krzyżówki białookiej]]
Spadek liczebności krzyżówki białookiej rozpoczął się pomiędzy 400 a 600 r. [[naszej ery]], wraz z zasiedleniem Wysp Hawajskich przez [[Polinezyjczycy|Polinezyjczyków]] i [[gatunek zawleczony|zawleczeniem]] na wyspy drapieżnych ssaków{{r|R06}}. Znalezione kości świadczą, że w przeszłości zamieszkiwały one główne wyspy [[Molokaʻi]], [[Oʻahu]], [[Kauaʻi]], [[Maui]] i [[Hawaiʻi]]{{r|fws}}, a jeszcze około 1860 roku ostatnie kaczki żyły na małej wyspie [[Lisianski]] w archipelagu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich{{r|iucn}}. Gatunek przetrwał wyłącznie na odosobnionej wyspie [[Laysan]]. Najprawdopodobniej ptaki zniknęły z innych wysp w związku z drapieżnictwem ze strony [[szczur]]ów. Jak wiele wyspiarskich endemitów, krzyżówka białooka wyewoluowała w środowisku, w którym zagrożenie stanowiły ptaki drapieżne i nie potrafiła bronić się przed naziemnymi drapieżnikami takimi jak człowiek, szczur, [[dzik]] i [[mangusta mała]]. Przykładowo przestraszone kaczki częściej zastygają w bezruchu, niż uciekają przed zagrożeniem, co jest strategią skuteczną w przypadku rodzimych hawajskich ptaków drapieżnych. Chociaż krzyżówki białookie zachowały zdolność latania, to nie migrują i nie powróciły na dawniej zasiedlone wyspy{{r|USFWS04}}.
Spadek liczebności krzyżówki białookiej rozpoczął się pomiędzy 400 a 600 r. [[naszej ery]], wraz z zasiedleniem Wysp Hawajskich przez [[Polinezyjczycy|Polinezyjczyków]] i [[gatunek zawleczony|zawleczeniem]] na wyspy drapieżnych ssaków{{r|R06}}. Znalezione kości świadczą, że w przeszłości zamieszkiwały one główne wyspy [[Molokaʻi]], [[Oʻahu]], [[Kauaʻi]], [[Maui]] i [[Hawaiʻi]]{{r|fws}}, a jeszcze około 1860 roku ostatnie kaczki żyły na małej wyspie [[Lisianski]] w archipelagu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich{{r|iucn}}. Gatunek przetrwał wyłącznie na innej odosobnionej wyspie [[Laysan]]. Najprawdopodobniej ptaki zniknęły z innych wysp w związku z drapieżnictwem ze strony [[Szczur pacyficzny|szczurów pacyficznych]], a także polowaniami i utratą środowiska. Jak wiele wyspiarskich endemitów, krzyżówka białooka wyewoluowała w środowisku, w którym zagrożenie stanowiły drapieżniki latające i nie potrafiła bronić się przed naziemnymi drapieżnikami takimi jak człowiek, szczur, pies, [[dzik|dzika świnia]] i [[mangusta mała]]. Przestraszone kaczki częściej zastygają w bezruchu, niż uciekają przed zagrożeniem, co jest strategią skuteczną w przypadku rodzimych hawajskich ptaków drapieżnych. Chociaż krzyżówki białookie zachowały zdolność latania, to nie migrują i nie powróciły na dawniej zasiedlone wyspy{{r|USFWS04}}.


Krzyżówki białookie przetrwały dziewiętnasty wiek na wolnej od szczurów wyspie Laysan, zajmując najmniejsze terytorium spośród wszystkich gatunków kaczkowatych na świecie (415 [[hektar]]ów). Wyspa znalazła się pod ochroną prawa federalnego w 1909 roku, wraz z ustanowieniem [[rezerwat przyrody|rezerwatu przyrody]] na Północno-Zachodnich Wyspach Hawajskich ({{j|en|Hawaiian Islands National Wildlife Refuge}}). Wszelako sprowadzone na wyspę [[królik domowy|króliki domowe]] zniszczyły naturalną szatę roślinną i doprowadziły krzyżówki białookie na skraj wyginięcia: w 1912 roku żyło tylko siedem dorosłych ptaków i pięć piskląt{{r|Dill}}.
Krzyżówki białookie przetrwały dziewiętnasty wiek na wolnej od szczurów wyspie Laysan, zajmując najmniejsze terytorium spośród wszystkich gatunków kaczkowatych na świecie (415 [[hektar]]ów). W latach 90. XX wieku na wyspę przybyli ludzie, aby eksploatować [[guano]]. Na kaczki polowano dla mięsa i sportu. Sprowadzone na wyspę [[królik domowy|króliki domowe]] zniszczyły naturalną szatę roślinną. Wyspa znalazła się pod ochroną prawa federalnego w 1909 roku, wraz z ustanowieniem [[rezerwat przyrody|rezerwatu przyrody]] na Północno-Zachodnich Wyspach Hawajskich ({{j|en|Hawaiian Islands National Wildlife Refuge}}). Przybycie ludzi doprowadziło do wyginięcia trzy ptasie [[endemit]]y: wymarła ''[[Porzana palmeri]]'' (gatunek [[chruściele (ptaki)|chruściela]]), [[hawajka szkarłatna]] (''Himatione fraithii'') i lokalny podgatunek [[Trzciniak cienkodzioby|trzcicniaka cienkodziobego]] (''Acrocephalus familiaris familiaris''). Krzyżówki białookie znalazły się na skraju wyginięcia: w 1911 roku żyło tylko siedem dorosłych ptaków i pięć piskląt{{r|fws|Dill}}.


=== Odbudowa populacji ===
=== Odbudowa populacji ===
Wiele królików w późniejszych latach zginęło z głodu, a pozostałe zostały wytrzebione przez biologów w 1923 roku. Dzięki temu populacja kaczek zaczęła się odradzać, osiągając liczebność około 500 sztuk w [[lata 50. XX wieku|latach 50. XX wieku]]{{r|Warner|Moulton1984|Moulton1996}}. [[Kongres Stanów Zjednoczonych]] uchwalił w 1966 ustawę o ochronie gatunków zagrożonych ({{j|en|Endangered Species Preservation Act}}) i w 1967 krzyżówka białooka została objęta prawną ochroną. W wyniku katastrof naturalnych gatunek ten dotknął jednak [[efekt wąskiego gardła]], w szczególności w 1993 na skutek nasilonego zjawiska [[El Niño]] wystąpiła susza i niedobór żywności, w wyniku czego populacja spadła do około 100 sztuk. Obecnie rozród i przetrwanie tych ptaków są monitorowane. Od 1998 roku część ptaków nosi specjalne [[Obrączka ornitologiczna|obrączki ornitologiczne]] lub nadajniki radiowe, pozwalające na śledzenie ptaków i ich sukcesu lęgowego; badania te wykazały, że na Laysan zaledwie 30% kacząt dożywa wieku, w którym stają się zdolne do lotu{{r|USGS05}}.
Wiele królików w późniejszych latach zginęło z głodu, a pozostałe zostały wytrzebione przez biologów w 1923 roku. Dzięki temu populacja kaczek zaczęła się odradzać, osiągając liczebność około 500 sztuk w [[lata 50. XX wieku|latach 50. XX wieku]]{{r|Warner|Moulton1984|Moulton1996}}. [[Kongres Stanów Zjednoczonych]] uchwalił w 1966 ustawę o ochronie gatunków zagrożonych ({{j|en|Endangered Species Preservation Act}}) i w 1967 krzyżówka białooka została objęta prawną ochroną. W wyniku katastrof naturalnych gatunek ten dotknął jednak [[efekt wąskiego gardła]], w szczególności w 1993 na skutek nasilonego zjawiska [[El Niño]] wystąpiła susza i niedobór żywności, w wyniku czego populacja spadła do około 100 sztuk. Obecnie rozród i przetrwanie tych ptaków są monitorowane, ptaki są także rozmnażane w ogrodach zoologicznych. Od 1998 roku część ptaków nosi specjalne [[Obrączka ornitologiczna|obrączki ornitologiczne]] lub nadajniki radiowe, pozwalające na śledzenie ptaków i ich sukcesu lęgowego. Badania te wykazały, że na Laysan zaledwie 30% kacząt dożywa wieku, w którym stają się zdolne do lotu. Przyczyną śmierci, oprócz chorób, często są urazy doznane od ptaków morskich i obcych dorosłych kaczek, czego przyczyną są zapewne ograniczone terytorium i dostępność pokarmu{{r|mortality|USGS05}}.


W 2004 i 2005 roku w wyniku wspólnej akcji [[United States Geological Survey]] i [[United States Fish and Wildlife Service]] 42 krzyżówki białookie zostały przeniesione na atol [[Midway]], aby odtworzyć drugą dziką populację tego gatunku. Jako że prawdopodobieństwo równoczesnego wystąpienia katastrofy naturalnej na obu atolach jest niewielkie, druga populacja zmniejsza ryzyko wyginięcia kaczek na skutek suszy, [[huragan]]u, [[tsunami]], chorób takich jak [[ptasia grypa]] i przypadkowego pojawienia się w ekosystemie obcych roślin lub zwierząt{{r|USFWS05}}. W ciągu pierwszych dwóch lat populacja na Midway ponad dwukrotnie zwiększyła liczebność{{r|USGS06c}}. W styczniu 2007 już sto krzyżówek białookich zamieszkiwało wyspy atolu. Badacze kontrolujący rozwój populacji stwierdzili, że kaczki na Midway parzą się w młodszym wieku i składają więcej jaj niż ptaki pozostałe na Laysan. Te obserwacje wskazują, że dostępność pokarmu i miejsca na Midway sprzyja rozmnażaniu się kaczek, co napawa optymizmem co do przyszłości tej populacji{{r|USGS06a|USGS06b}}. Do 2011 roku liczba kaczek na Laysan i Midway zbliżała się do tysiąca sztuk, jednak uderzenie fali tsunami wywołanej przez wyjątkowo silne [[Trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu (2011)|trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu]] spowodowało około czterdziestoprocentowy spadek liczebności{{r|newhome}}.
W 2004 i 2005 roku w wyniku wspólnej akcji [[United States Geological Survey]] i [[United States Fish and Wildlife Service]] 42 krzyżówki białookie zostały przeniesione na atol [[Midway]], aby odtworzyć drugą dziką populację tego gatunku. Jako że prawdopodobieństwo równoczesnego wystąpienia katastrofy naturalnej na obu atolach jest niewielkie, druga populacja zmniejsza ryzyko wyginięcia kaczek na skutek suszy, [[huragan]]u, [[tsunami]], chorób takich jak [[ptasia grypa]] i przypadkowego pojawienia się w ekosystemie obcych roślin lub zwierząt{{r|USFWS05}}. W ciągu pierwszych dwóch lat populacja na Midway ponad dwukrotnie zwiększyła liczebność{{r|USGS06c}}. W styczniu 2007 już sto krzyżówek białookich zamieszkiwało wyspy atolu. Badacze kontrolujący rozwój populacji stwierdzili, że kaczki na Midway parzą się w młodszym wieku i składają więcej jaj niż ptaki pozostałe na Laysan. Te obserwacje wskazują, że dostępność pokarmu i miejsca na Midway sprzyja rozmnażaniu się kaczek, co napawa optymizmem co do przyszłości tej populacji{{r|honolulu}}. Do 2011 roku liczba kaczek na Laysan i Midway zbliżała się do tysiąca sztuk, jednak uderzenie fali tsunami wywołanej przez wyjątkowo silne [[Trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu (2011)|trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu]] spowodowało około czterdziestoprocentowy spadek liczebności{{r|newhome}}, szczególnie silnie dotykając populację na Laysan (50% strat). Ptaki dotknęła także epidemia [[zatrucie jadem kiełbasianym|zatrucia jadem kiełbasianym]] (botulizmu), która zabiła ponad 160 kaczek na Midway{{r|iucn}}.


W 2014 roku trzecia populacja została wprowadzona na [[atol Kure]], gdzie [[deratyzacja|wytępiono szczury]] i od 2007 roku przywracano pierwotny stan środowiska naturalnego. Z Midway sprowadzono 28 zdrowych krzyżówek białookich{{r|newhome}}. Ptaki przetrwały zimę i w maju 2015 roku pracownicy hawajskiego Departamentu Ziemi i Zasobów Naturalnych naliczyli 19 piskląt{{r|proud}}.
W 2014 roku trzecia populacja została wprowadzona na [[atol Kure]], gdzie [[deratyzacja|wytępiono szczury]] i od 2007 roku przywracano pierwotny stan środowiska naturalnego. Z Midway sprowadzono 28 zdrowych krzyżówek białookich{{r|newhome}}. Ptaki przetrwały zimę i w maju 2015 roku pracownicy hawajskiego Departamentu Ziemi i Zasobów Naturalnych naliczyli 19 piskląt{{r|proud}}.

Planowana jest reintrodukcja ptaków na wyspę Lisianski, z której zniknęły w XIX wieku, jednak wcześniej konieczne jest odtworzenie słodkowodnych mokradeł, które zanikły po zniszczeniu pierwotnej szaty roślinnej wyspy{{r|iucn}}.


=== Przyszłość gatunku ===
=== Przyszłość gatunku ===
Szanse na przetrwanie krzyżówki białookiej wzrosły znacznie dzięki aktywnej ochronie. Mimo tego gatunkowi wciąż zagraża wprowadzenie obcych gatunków na zamieszkiwane wyspy, co może wpłynąć na przeżywalność lub sukces lęgowy, zmienić szatę roślinną i wpłynąć na dostępność pokarmu. Straty w roślinności mogą przyspieszyć zamulanie jezior i źródeł, gdzie ptaki żerują. Obecność człowieka może negatywnie wpływać na ptaki gniazdujące i wyprowadzające pisklęta, dlatego zezwolenia na lądowanie na Laysan są wydawane tylko naukowcom i administracji. [[Prąd morski|Prądy morskie]] mogą przynosić odpadki i chemikalia, i w przeszłości plaże Laysan były skażone przez [[pestycydy]] i [[Ropa naftowa|ropę naftową]] wypływającą ze statków. Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie są niskie, a przez to bardzo narażone na wzrost poziomu morza i gwałtowne zjawiska pogodowe związane z [[globalne ocieplenie|ociepleniem klimatu]]. Groźne mogą być także [[Pasożytnictwo|pasożyty]], takie jak [[nicienie|nicień]] ''[[Echinuria uncinata]]''; migrujące ptactwo wodne może też przynieść na wyspy choroby (takie jak ptasia grypa, [[Zarodziec|ptasia malaria]], [[cholera]], [[Zatrucie jadem kiełbasianym|botulizm]] i [[pomór kaczek]]). Katastrofy naturalne takie jak susze, silne [[sztorm]]y i tsunami mogą zdziesiątkować populacje{{r|USFWS04}}.
Szanse na przetrwanie krzyżówki białookiej wzrosły znacznie dzięki aktywnej ochronie. Mimo tego gatunkowi wciąż zagraża wprowadzenie obcych gatunków na zamieszkiwane wyspy, co może wpłynąć na przeżywalność lub sukces lęgowy, zmienić szatę roślinną i wpłynąć na dostępność pokarmu. Straty w roślinności mogą przyspieszyć zamulanie jezior i źródeł, gdzie ptaki żerują. Obecność człowieka może negatywnie wpływać na ptaki gniazdujące i wyprowadzające pisklęta, dlatego zezwolenia na lądowanie na Laysan są wydawane tylko naukowcom i administracji. [[Prąd morski|Prądy morskie]] mogą przynosić odpadki i chemikalia, i w przeszłości plaże Laysan były skażone przez [[pestycydy]] i [[Ropa naftowa|ropę naftową]] wypływającą ze statków. Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie są niskie, a przez to bardzo narażone na wzrost poziomu morza i gwałtowne zjawiska pogodowe związane z [[globalne ocieplenie|ociepleniem klimatu]]. Groźne mogą być także [[Pasożytnictwo|pasożyty]], takie jak [[nicienie|nicień]] ''[[Echinuria uncinata]]''; migrujące ptactwo wodne może też przynieść na wyspy choroby (takie jak ptasia grypa, botulizm, [[Zarodziec|ptasia malaria]], [[cholera]] i [[pomór kaczek]]). Katastrofy naturalne takie jak susze, silne [[sztorm]]y i tsunami mogą zdziesiątkować populacje{{r|USFWS04}}.


[[Plik:Laysan Duck Brood.jpg|mały|Kaczka z kaczętami]]
[[Plik:Laysan Duck Brood.jpg|mały|Kaczka z kaczętami]]
U.S. Fish and Wildlife Service opracowała plan ochrony i odrodzenia krzyżówki białookiej{{r|USFWS04}}. Jego celem jest w najbliższej przyszłości obniżenie statusu zagrożenia gatunku, a docelowo doprowadzenie do sytuacji, w której nie będzie już potrzebował ochrony przez akty prawne takie jak [[Endangered Species Act]]. Najważniejszym środkiem do osiągnięcia tego celu jest odtworzenie populacji na wyspach, na których kaczki te występowały w czasach historycznych i prehistorycznych. Istnienie wielu populacji znacznie zmniejszy zagrożenie dla gatunku jako całości, a zwiększenie liczebności pomoże zmniejszyć wpływ czynników środowiskowych. Planowane jest ustanowienie co najmniej pięciu populacji na Północno-Zachodnich Wyspach Hawajskich, wolnych od lądowych drapieżników i na głównych wyspach Hawajów, gdzie drapieżniki występują. W ramach planu przeniesione mają być ptaki dzikie i rozmnażane w niewoli. Plan zakłada także osiągnięcie [[Przepływ genów|przepływu genów]] pomiędzy populacjami, poprzez przenoszenie kaczek pomiędzy wyspami w długich odstępach czasu, oraz wzywa do opracowania osobnych planów ochrony ptaków i ich środowiska na różnych wyspach. Jeżeli uda się osiągnąć zamierzony cel, około 2019 roku kategoria zagrożenia krzyżówki białookiej (według ''Endangered Species Act'') może zostać obniżona z „zagrożonej wyginięciem” (''endangered'') na „narażoną” (''threatened'').
U.S. Fish and Wildlife Service opracowała plan ochrony i odrodzenia krzyżówki białookiej. Jego celem jest w najbliższej przyszłości obniżenie statusu zagrożenia gatunku, a docelowo doprowadzenie do sytuacji, w której nie będzie już potrzebował ochrony przez akty prawne takie jak [[Endangered Species Act]]. Najważniejszym środkiem do osiągnięcia tego celu jest odtworzenie populacji na wyspach, na których kaczki te występowały w czasach historycznych i prehistorycznych. Istnienie wielu populacji znacznie zmniejszy zagrożenie dla gatunku jako całości, a zwiększenie liczebności pomoże zmniejszyć wpływ czynników środowiskowych. Planowane jest ustanowienie co najmniej pięciu populacji na Północno-Zachodnich Wyspach Hawajskich, wolnych od lądowych drapieżników i na głównych wyspach Hawajów, gdzie drapieżniki występują. W ramach planu przeniesione mają być ptaki dzikie i rozmnażane w niewoli. Plan zakłada także osiągnięcie [[Przepływ genów|przepływu genów]] pomiędzy populacjami, poprzez przenoszenie kaczek pomiędzy wyspami w długich odstępach czasu, oraz wzywa do opracowania osobnych planów ochrony ptaków i ich środowiska na różnych wyspach. Jeżeli uda się osiągnąć zamierzony cel, około 2019 roku kategoria zagrożenia krzyżówki białookiej (według ''Endangered Species Act'') może zostać obniżona z „zagrożonej wyginięciem” (''endangered'') na „narażoną” (''threatened''){{r|USFWS04}}.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy-lista|l. kolumn=2|1=
{{Przypisy-lista|l. kolumn=2|1=
<ref name="Dill">{{cytuj pismo|autor=Dill, H.R. and Bryan, W.A. |rok=1912|tytuł= Report of an expedition to Laysan Island in 1911|czasopismo= U.S. Department of Agriculture Biological Survey Bulletin |wolumin= 42|page=30}}</ref>
<ref name="Dill">{{cytuj pismo|nazwisko=Dill |imię=Homer R. |nazwisko2=Bryan |imię2=William Alanson |rok=1912|tytuł= Report of an expedition to Laysan Island in 1911 |czasopismo= U.S. Department of Agriculture Biological Survey Bulletin |wolumin= 42|page=30}}</ref>
<ref name="fws">{{Cytuj stronę | url = http://www.fws.gov/pacificislands/fauna/laysanduck.html | tytuł = Laysan Duck / ''Anas laysanensis'' | data = 2012-09-20 | praca = Endangered Species in the Pacific Islands | opublikowany = U.S. Fish and Wildlife Service | język = en | data dostępu = 2015-12-01}}</ref>
<ref name="fws">{{Cytuj stronę | url = http://www.fws.gov/pacificislands/fauna/laysanduck.html | tytuł = Laysan Duck / ''Anas laysanensis'' | data = 2012-09-20 | praca = Endangered Species in the Pacific Islands | opublikowany = U.S. Fish and Wildlife Service | język = en | data dostępu = 2015-12-01}}</ref>
<ref name="honolulu">{{Cytuj stronę | url = http://the.honoluluadvertiser.com/article/2006/May/30/ln/FP605300346.html | tytuł = Rare Laysan duck species reproducing on Midway | autor = Christie Wilson | data = 2006-05-30 | opublikowany = The Honolulu Advertiser | język = en | data dostępu = 2015-12-03}}</ref>
<ref name="iucn">{{IUCN |id = 22680203|nazwa = Anas laysanensis|autorzy = [[BirdLife International]] |rok = 2015|iucn rok = 2015|wersja = 2015.4 |data = 2015-12-01}} {{doi|10.2305/IUCN.UK.2015-4.RLTS.T22680203A78496615.en}}</ref>
<ref name="iucn">{{IUCN |id = 22680203|nazwa = Anas laysanensis|autorzy = [[BirdLife International]] |rok = 2015|iucn rok = 2015|wersja = 2015.4 |data = 2015-12-01}} {{doi|10.2305/IUCN.UK.2015-4.RLTS.T22680203A78496615.en}}</ref>
<ref name="Johnson">{{cytuj pismo|autor=Johnson, Kevin P. |autor2=Sorenson, Michael D. |rok=1999|tytuł= Phylogeny and biogeography of dabbling ducks (genus Anas): a comparison of molecular and morphological evidence |czasopismo= [[The Auk]] |wolumin=116|wydanie=3|strony= 792–805 |url=http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/auk/v116n03/p0792-p0805.pdf |doi=10.2307/4089339}}</ref>
<ref name="Johnson">{{cytuj pismo|autor=Johnson, Kevin P. |autor2=Sorenson, Michael D. |rok=1999|tytuł= Phylogeny and biogeography of dabbling ducks (genus Anas): a comparison of molecular and morphological evidence |czasopismo= [[The Auk]] |wolumin=116|wydanie=3|strony= 792–805 |url=http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/auk/v116n03/p0792-p0805.pdf |doi=10.2307/4089339}}</ref>
⚫
<ref name="mortality">{{cytuj pismo |nazwisko = Reynolds |imię = M.H. |nazwisko2 = Work |imię2 = T.M. | rok = 2005 | tytuł = Mortality in the endangered Laysan Teal ''Anas laysanensis'': conservation implications | url = https://www.nwhc.usgs.gov/hfs/Globals/Products/Mortality%20in%20endangered%20Laysan%20Teal.pdf |czasopismo = Wildfowl |wolumin = 55 |strony = 31–48}}</ref>
<ref name="Moulton1984">{{cytuj pismo|autor=Moulton, D.W. |autor2=Weller, M.W. |rok=1984 |tytuł=Biology and conservation of the Laysan duck (''Anas laysanensis'')|czasopismo= Condor |wolumin=86 |strony=105–117 |wydanie=2 |url=http://sora.unm.edu/node/103434|doi=10.2307/1367021}}</ref>
<ref name="Moulton1984">{{cytuj pismo|autor=Moulton, D.W. |autor2=Weller, M.W. |rok=1984 |tytuł=Biology and conservation of the Laysan duck (''Anas laysanensis'')|czasopismo= Condor |wolumin=86 |strony=105–117 |wydanie=2 |url=http://sora.unm.edu/node/103434|doi=10.2307/1367021}}</ref>
<ref name="Moulton1996">Moulton, D.W. & Marshall, A.P. (1996): Laysan Duck (''Anas laysanensis''). W: Poole, A. & Gill, F. (red.): ''The Birds of North America'': '''242'''. Academy of Natural Sciences, Filadelfia, PA & [[American Ornithologists' Union]], Waszyngton, D.C. Wersja online, dostęp: 2007-02-08. {{doi|10.2173/bna.242}}</ref>
<ref name="Moulton1996">{{cytuj książkę |nazwisko r=Moulton |imię r=Daniel W. |nazwisko2 r= Marshall |imię2 r=Ann P. |rok=1996 |rozdział=Laysan Duck (''Anas laysanensis'') |inni=Poole, A. i Gill, F. (red.) |tytuł=The Birds of North America |wydanie=242 |wydawca=Academy of Natural Sciences & [[American Ornithologists' Union]] |miejsce=Filadelfia, PA & Waszyngton, DC |url=http://bna.birds.cornell.edu/bna/species/242/articles/introduction |data dostępu=2007-02-08 |doi=10.2173/bna.242}}</ref>
<ref name="newhome">{{cytuj stronę |url=http://www.papahanaumokuakea.gov/news/laysan_duck_translocation.html |tytuł=Endangered Laysan Ducks Have a New Home |opublikowany=Papahānaumokuākea Marine National Monument |data=2014-09-09 |data dostępu=2015-12-01}}</ref>
<ref name="newhome">{{cytuj stronę |url=http://www.papahanaumokuakea.gov/news/laysan_duck_translocation.html |tytuł=Endangered Laysan Ducks Have a New Home |opublikowany=Papahānaumokuākea Marine National Monument |data=2014-09-09 |data dostępu=2015-12-01}}</ref>
<ref name="proud">{{cytuj stronę |url=http://www.papahanaumokuakea.gov/news/laysan_duck_proud_parents.html |tytuł=Translocated Laysan Ducks on Kure Atoll are Proud Parents |opublikowany=Papahānaumokuākea Marine National Monument |data=2015-05-12 |data dostępu=2015-12-01}}</ref>
<ref name="proud">{{cytuj stronę |url=http://www.papahanaumokuakea.gov/news/laysan_duck_proud_parents.html |tytuł=Translocated Laysan Ducks on Kure Atoll are Proud Parents |opublikowany=Papahānaumokuākea Marine National Monument |data=2015-05-12 |data dostępu=2015-12-01}}</ref>
<ref name="R04">{{cytuj pismo|autor=Reynolds, Michelle H.|rok=2004|tytuł= Habitat use and home range of the Laysan Teal on Laysan Island, Hawaii |czasopismo=Waterbirds |wolumin=27 |wydanie=2 |strony= 183–192|doi=10.1675/1524-4695(2004)027[0183:HUAHRO]2.0.CO;2|jstor=1522433}}</ref>
<ref name="R04">{{cytuj pismo|autor=Reynolds, Michelle H.|rok=2004 |tytuł= Habitat use and home range of the Laysan Teal on Laysan Island, Hawaii |czasopismo=Waterbirds |wolumin=27 |wydanie=2 |strony= 183–192|doi=10.1675/1524-4695%282004%29027%5B0183%3AHUAHRO%5D2.0.CO%3B2 |url=http://www.bioone.org/doi/abs/10.1675/1524-4695%282004%29027%5B0183%3AHUAHRO%5D2.0.CO%3B2 |jstor=1522433}}</ref>
<ref name="R06">{{cytuj pismo |nazwisko=Reynolds |imię=Michelle H. |nazwisko2=Slotterback |imię2=J.W. |nazwisko3=Walters |imię3=J.R. |rok=2006 |tytuł= Diet composition and terrestrial prey selection of the Laysan Teal on Laysan Island |czasopismo=Atoll Research Bulletin |wolumin=543 |strony= 181–199 |data dostępu=2015-12-01 |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1707&context=usgsstaffpub}}</ref>
<ref name="R06">{{cytuj pismo |nazwisko=Reynolds |imię=Michelle H. |nazwisko2=Slotterback |imię2=J.W. |nazwisko3=Walters |imię3=J.R. |rok=2006 |tytuł= Diet composition and terrestrial prey selection of the Laysan Teal on Laysan Island |czasopismo=Atoll Research Bulletin |wolumin=543 |strony= 181–199 |data dostępu=2015-12-01 |url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1707&context=usgsstaffpub}}</ref>
<ref name="USFWS04">US Fish and Wildlife Service (2004): [http://ecos.fws.gov/docs/recovery_plans/2004/041104.pdf Draft Revised Recovery Plan for the Laysan Duck (''Anas laysanensis'')]. Portland, OR.</ref>
<ref name="USFWS04">{{cytuj stronę |opublikowany=US Fish and Wildlife Service |rok=2004 |url=http://ecos.fws.gov/docs/recovery_plans/2004/041104.pdf |tytuł=Draft Revised Recovery Plan for the Laysan Duck (''Anas laysanensis'') |miejsce=Portland, OR |data dostępu=2015-12-03}}</ref>
<ref name="USFWS05">US Fish and Wildlife Service (2005-10-28): [http://www.fws.gov/pacificislands/wnews/LDTP2005.pdf New arrivals to Midway Atoll NWR provide "insurance" against extinction for nation’s rarest duck].</ref>
<ref name="USFWS05">US Fish and Wildlife Service (2005-10-28): [http://www.fws.gov/pacificislands/wnews/LDTP2005.pdf New arrivals to Midway Atoll NWR provide "insurance" against extinction for nation’s rarest duck].</ref>
<ref name="USGS05">US Geological Survey (2005): [http://biology.usgs.gov/pierc/Current%20News/Laysan%20Fact%20Sheet%20Final%20LoRes.pdf Translocation of Endangered Laysan Ducks to Midway Atoll National Wildlife Refuge (2004–5)]. Fact sheet 2005–3128.</ref>
<ref name="USGS05">US Geological Survey (2005): [http://biology.usgs.gov/pierc/Current%20News/Laysan%20Fact%20Sheet%20Final%20LoRes.pdf Translocation of Endangered Laysan Ducks to Midway Atoll National Wildlife Refuge (2004–5)]. Fact sheet 2005–3128.</ref>
<ref name="USGS06a">US Geological Survey (2006-05-16): Second generation of the nation’s rarest ducks hatch after translocation.</ref>
<ref name="USGS06b">US Geological Survey (2006-05-23): [http://www.fws.gov/midway/LADUnr052306.pdf Midway Atoll national Wildlife Refuge welcomes second generation of nation’s rarest ducks].</ref>
<ref name="USGS06c">US Geological Survey (2006-10-23): [http://www.usgs.gov/newsroom/article_pf.asp?ID=1577 Endangered duck population reaches triple digits!]</ref>
<ref name="USGS06c">US Geological Survey (2006-10-23): [http://www.usgs.gov/newsroom/article_pf.asp?ID=1577 Endangered duck population reaches triple digits!]</ref>
<ref name="Warner">{{cytuj pismo|autor=Warner, Richard E.|url=http://sora.unm.edu/node/105789|tytuł=Recent History and Ecology of the Laysan Duck |czasopismo=Condor |wolumin=65 |wydanie=1 |strony=3–23 |doi=10.2307/1365134 |rok =1963}}</ref>
<ref name="Warner">{{cytuj pismo|autor=Warner, Richard E.|url=http://sora.unm.edu/node/105789|tytuł=Recent History and Ecology of the Laysan Duck |czasopismo=Condor |wolumin=65 |wydanie=1 |strony=3–23 |doi=10.2307/1365134 |rok =1963}}</ref>
}}
}}
<!-- nieużywane:
* {{cytuj pismo |nazwisko = Reynolds |imię = M.H. |nazwisko2 = Kozar |imię2 = K. | rok = 2000 | tytuł = History and current status of the Laysan Duck (Anas laysanensis) in captivity | url = |czasopismo = Elepaio |wolumin = 60 |wydanie = 4|strony = 59–65}}
⚫
* {{cytuj pismo |nazwisko = Reynolds |imię = M.H. |nazwisko2 = Work |imię2 = T.M. | rok = 2005 | tytuł = Mortality in the endangered Laysan Teal ''Anas laysanensis'': conservation implications | url = |czasopismo = Wildfowl |wolumin = 55 |strony = 31–48}}
-->


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.fws.gov/pacific/ecoservices/endangered/recovery/LaysanDuckRRP/LaysanDuckRRP.html Revised Recovery Plan for the Laysan Duck]. fws.gov
* {{cytuj stronę |url=https://www.fws.gov/pacific/ecoservices/documents/LaysanDuckRRP/LaysanDuckRRP.html |tytuł=Revised Recovery Plan for the Laysan Duck |rok=2009 |miesiąc=wrzesień |język=en |data dostępu=2015-12-03}}
* ARKive – [http://www.arkive.org/species/GES/birds/Anas_laysanensis/ Zdjęcia krzyżówki białookiej i filmy] {{lang|en}}
* {{cytuj stronę |url=http://www.arkive.org/species/GES/birds/Anas_laysanensis/ |opublikowany=Wildscreen Arkive |tytuł=Laysan duck (Anas laysanensis) |język=en |data dostępu=2015-12-03}} (zdjęcia i filmy)
* [http://www.birdlife.org/datazone/search/species_search.html?action=SpcHTMDetails.asp&sid=437&m=0 BirdLife Species Factsheet] {{lang|en}}
* {{cytuj stronę |url=http://www.birdlife.org/datazone/speciesfactsheet.php?id=437 |opublikowany=BirdLife International |tytuł= Laysan Duck ''Anas laysanensis'' |język=en |data dostępu=2015-12-03}}


[[Kategoria:Kaczkowate]]
[[Kategoria:Kaczkowate]]

Wersja z 15:17, 3 gru 2015

Krzyżówka białooka
Anas laysanensis[1]
Rothschild, 1892
Ilustracja
Krzyżówka białooka na atolu Midway
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Nadrząd

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Podrodzina

kaczki

Rodzaj

Anas

Gatunek

krzyżówka białooka

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyżówka białooka (Anas laysanensis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych. Endemiczna dla Wysp Hawajskich krzyżówka białooka występowała w przeszłości na całym archipelagu, obecnie żyje tylko na trzech niewielkich, odosobnionych wyspach. Jest uznawana za gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Gatunek został opisany naukowo przez L.W. Rotschilda w 1892 roku. Epitet gatunkowy odnosi się do wyspy Laysan w łańcuchu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Należy do tego samego kladu co krzyżówka (Anas platyrhynchos), lecz wyróżnia się pod względem behawioralnym i genetycznym. Dawniej sądzono, że pochodzi od migrujących krzyżówek, które trafiły na archipelag Hawajski, ale nowe badania wskazują, że jej przodkami byli wschodnioazjatyccy przodkowie współczesnych krzyżówek[3].

Charakterystyka

Krzyżówka białooka jest ptakiem wielkości cyraneczki, ciemnobrązowym z wyraźną białą obwódką dookoła oka. Mierzy od 38 do 43 cm. Ma krótki, płaski dziób u samców zielononiebieski, a u samic pomarańczowy; u obu płci występują na nim czarne plamy o różnorodnym kształcie i wielkości. Nogi i płetwy są pomarańczowe, zwykle jaśniejsze u samców. Wokół szyi zazwyczaj znajduje się pierścień z tkanki tłuszczowej. U niektórych samców pióra głowy i szyi słabo opalizują, a środkowe sterówki są lekko zawinięte ku górze. Obie płcie mają na skrzydle opalizujące lusterko, zielononiebieskie do purpurowego[4]. U starszych osobników często bieleją pióra głowy i szyi (leucyzm)[5]. Pierzenie odbywa się latem, jest całkowite, pierząca się kaczka traci lotki i zdolność latania aż do wyrośnięcia nowych piór[5]. Dzikie krzyżówki białookie żyją do dwunastu lat, w niewoli do osiemnastu[6].

Zachowania

Krzyżówki białookie polujące na muchówki

Krzyżówka białooka dobrze chodzi i biega, jej obręcz biodrowa jest przystosowana do naziemnego trybu życia. Żeruje na muchówkach Neoscatella sexnotata żyjących nad wodą. Biegnąc z wyciągniętą szyją i kłapiąc dziobem trzymanym nisko przy ziemi, kaczki chwytają wzbijające się do lotu owady. Poza tym żerują pływając w oczkach wodnych i na wybrzeżu, a także wśród roślin lądowych; chwytają bezkręgowce, zjadają też glony, liście i nasiona[7]. W ciągu dnia, szczególnie w sezonie lęgowym kryją się wśród traw i krzewów, gdzie znajdują schronienie przed ptakami drapieżnymi takimi jak fregata średnia. Najczęściej wychodzą w otwarty teren i żerują od zmierzchu do świtu, chociaż w kolejnych latach obserwuje się zmiany związane z dostępnością pożywienia[8].

Lęgi

Ptaki łączą się w pary na jesieni, po okresie pierzenia, budowę gniazd zaczynają na wiosnę. Samica buduje gniazdo na ziemi, ukryte w gęstej roślinności, szczególnie wśród miłki Eragrostis variabilis. Gniazdo ma kształt płytkiej misy otoczonej suchą trawą i zrzuconymi piórami. Krzyżówki białookie składają jaja typowo od kwietnia do sierpnia. Na wyspie Laysan w lęgu znajduje się średnio 3,3 jaja, u ptaków reintrodukowanych na Midway lęgi są większe (7 jaj), przypuszczalnie w związku z większą dostępnością pożywienia[2]. Inkubacja jaj trwa 28–29 dni, typowo mniej niż połowa lęgów się udaje (jedną z przyczyn jest zjadanie jaj przez hawajkę grubodziobą, Telespiza cantans). Będąc zagniazdownikami, kaczęta opuszczają gniazdo w dniu wyklucia, ale podążają za matką na żerowiska przez co najmniej 4 dni. Częste jest mieszanie się kacząt z różnych wylęgów, a także dzielenie obowiązkami przez 2–4 kaczki; nie ma pewności, czy jest to strategia rozrodcza na której zyskują spokrewnione ptaki, czy też raczej ograniczone terytorium sprawia, że częstsze jest przypadkowe mieszanie piskląt[9].

Status i ochrona

Spadek liczebności

Kaczor krzyżówki białookiej

Spadek liczebności krzyżówki białookiej rozpoczął się pomiędzy 400 a 600 r. naszej ery, wraz z zasiedleniem Wysp Hawajskich przez Polinezyjczyków i zawleczeniem na wyspy drapieżnych ssaków[7]. Znalezione kości świadczą, że w przeszłości zamieszkiwały one główne wyspy Molokaʻi, Oʻahu, Kauaʻi, Maui i Hawaiʻi[4], a jeszcze około 1860 roku ostatnie kaczki żyły na małej wyspie Lisianski w archipelagu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich[2]. Gatunek przetrwał wyłącznie na innej odosobnionej wyspie Laysan. Najprawdopodobniej ptaki zniknęły z innych wysp w związku z drapieżnictwem ze strony szczurów pacyficznych, a także polowaniami i utratą środowiska. Jak wiele wyspiarskich endemitów, krzyżówka białooka wyewoluowała w środowisku, w którym zagrożenie stanowiły drapieżniki latające i nie potrafiła bronić się przed naziemnymi drapieżnikami takimi jak człowiek, szczur, pies, dzika świnia i mangusta mała. Przestraszone kaczki częściej zastygają w bezruchu, niż uciekają przed zagrożeniem, co jest strategią skuteczną w przypadku rodzimych hawajskich ptaków drapieżnych. Chociaż krzyżówki białookie zachowały zdolność latania, to nie migrują i nie powróciły na dawniej zasiedlone wyspy[9].

Krzyżówki białookie przetrwały dziewiętnasty wiek na wolnej od szczurów wyspie Laysan, zajmując najmniejsze terytorium spośród wszystkich gatunków kaczkowatych na świecie (415 hektarów). W latach 90. XX wieku na wyspę przybyli ludzie, aby eksploatować guano. Na kaczki polowano dla mięsa i sportu. Sprowadzone na wyspę króliki domowe zniszczyły naturalną szatę roślinną. Wyspa znalazła się pod ochroną prawa federalnego w 1909 roku, wraz z ustanowieniem rezerwatu przyrody na Północno-Zachodnich Wyspach Hawajskich (Hawaiian Islands National Wildlife Refuge). Przybycie ludzi doprowadziło do wyginięcia trzy ptasie endemity: wymarła Porzana palmeri (gatunek chruściela), hawajka szkarłatna (Himatione fraithii) i lokalny podgatunek trzcicniaka cienkodziobego (Acrocephalus familiaris familiaris). Krzyżówki białookie znalazły się na skraju wyginięcia: w 1911 roku żyło tylko siedem dorosłych ptaków i pięć piskląt[4][10].

Odbudowa populacji

Wiele królików w późniejszych latach zginęło z głodu, a pozostałe zostały wytrzebione przez biologów w 1923 roku. Dzięki temu populacja kaczek zaczęła się odradzać, osiągając liczebność około 500 sztuk w latach 50. XX wieku[5][11][12]. Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił w 1966 ustawę o ochronie gatunków zagrożonych (Endangered Species Preservation Act) i w 1967 krzyżówka białooka została objęta prawną ochroną. W wyniku katastrof naturalnych gatunek ten dotknął jednak efekt wąskiego gardła, w szczególności w 1993 na skutek nasilonego zjawiska El Niño wystąpiła susza i niedobór żywności, w wyniku czego populacja spadła do około 100 sztuk. Obecnie rozród i przetrwanie tych ptaków są monitorowane, ptaki są także rozmnażane w ogrodach zoologicznych. Od 1998 roku część ptaków nosi specjalne obrączki ornitologiczne lub nadajniki radiowe, pozwalające na śledzenie ptaków i ich sukcesu lęgowego. Badania te wykazały, że na Laysan zaledwie 30% kacząt dożywa wieku, w którym stają się zdolne do lotu. Przyczyną śmierci, oprócz chorób, często są urazy doznane od ptaków morskich i obcych dorosłych kaczek, czego przyczyną są zapewne ograniczone terytorium i dostępność pokarmu[6][13].

W 2004 i 2005 roku w wyniku wspólnej akcji United States Geological Survey i United States Fish and Wildlife Service 42 krzyżówki białookie zostały przeniesione na atol Midway, aby odtworzyć drugą dziką populację tego gatunku. Jako że prawdopodobieństwo równoczesnego wystąpienia katastrofy naturalnej na obu atolach jest niewielkie, druga populacja zmniejsza ryzyko wyginięcia kaczek na skutek suszy, huraganu, tsunami, chorób takich jak ptasia grypa i przypadkowego pojawienia się w ekosystemie obcych roślin lub zwierząt[14]. W ciągu pierwszych dwóch lat populacja na Midway ponad dwukrotnie zwiększyła liczebność[15]. W styczniu 2007 już sto krzyżówek białookich zamieszkiwało wyspy atolu. Badacze kontrolujący rozwój populacji stwierdzili, że kaczki na Midway parzą się w młodszym wieku i składają więcej jaj niż ptaki pozostałe na Laysan. Te obserwacje wskazują, że dostępność pokarmu i miejsca na Midway sprzyja rozmnażaniu się kaczek, co napawa optymizmem co do przyszłości tej populacji[16]. Do 2011 roku liczba kaczek na Laysan i Midway zbliżała się do tysiąca sztuk, jednak uderzenie fali tsunami wywołanej przez wyjątkowo silne trzęsienie ziemi u wybrzeży Honsiu spowodowało około czterdziestoprocentowy spadek liczebności[17], szczególnie silnie dotykając populację na Laysan (50% strat). Ptaki dotknęła także epidemia zatrucia jadem kiełbasianym (botulizmu), która zabiła ponad 160 kaczek na Midway[2].

W 2014 roku trzecia populacja została wprowadzona na atol Kure, gdzie wytępiono szczury i od 2007 roku przywracano pierwotny stan środowiska naturalnego. Z Midway sprowadzono 28 zdrowych krzyżówek białookich[17]. Ptaki przetrwały zimę i w maju 2015 roku pracownicy hawajskiego Departamentu Ziemi i Zasobów Naturalnych naliczyli 19 piskląt[18].

Planowana jest reintrodukcja ptaków na wyspę Lisianski, z której zniknęły w XIX wieku, jednak wcześniej konieczne jest odtworzenie słodkowodnych mokradeł, które zanikły po zniszczeniu pierwotnej szaty roślinnej wyspy[2].

Przyszłość gatunku

Szanse na przetrwanie krzyżówki białookiej wzrosły znacznie dzięki aktywnej ochronie. Mimo tego gatunkowi wciąż zagraża wprowadzenie obcych gatunków na zamieszkiwane wyspy, co może wpłynąć na przeżywalność lub sukces lęgowy, zmienić szatę roślinną i wpłynąć na dostępność pokarmu. Straty w roślinności mogą przyspieszyć zamulanie jezior i źródeł, gdzie ptaki żerują. Obecność człowieka może negatywnie wpływać na ptaki gniazdujące i wyprowadzające pisklęta, dlatego zezwolenia na lądowanie na Laysan są wydawane tylko naukowcom i administracji. Prądy morskie mogą przynosić odpadki i chemikalia, i w przeszłości plaże Laysan były skażone przez pestycydy i ropę naftową wypływającą ze statków. Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie są niskie, a przez to bardzo narażone na wzrost poziomu morza i gwałtowne zjawiska pogodowe związane z ociepleniem klimatu. Groźne mogą być także pasożyty, takie jak nicień Echinuria uncinata; migrujące ptactwo wodne może też przynieść na wyspy choroby (takie jak ptasia grypa, botulizm, ptasia malaria, cholera i pomór kaczek). Katastrofy naturalne takie jak susze, silne sztormy i tsunami mogą zdziesiątkować populacje[9].

Kaczka z kaczętami

U.S. Fish and Wildlife Service opracowała plan ochrony i odrodzenia krzyżówki białookiej. Jego celem jest w najbliższej przyszłości obniżenie statusu zagrożenia gatunku, a docelowo doprowadzenie do sytuacji, w której nie będzie już potrzebował ochrony przez akty prawne takie jak Endangered Species Act. Najważniejszym środkiem do osiągnięcia tego celu jest odtworzenie populacji na wyspach, na których kaczki te występowały w czasach historycznych i prehistorycznych. Istnienie wielu populacji znacznie zmniejszy zagrożenie dla gatunku jako całości, a zwiększenie liczebności pomoże zmniejszyć wpływ czynników środowiskowych. Planowane jest ustanowienie co najmniej pięciu populacji na Północno-Zachodnich Wyspach Hawajskich, wolnych od lądowych drapieżników i na głównych wyspach Hawajów, gdzie drapieżniki występują. W ramach planu przeniesione mają być ptaki dzikie i rozmnażane w niewoli. Plan zakłada także osiągnięcie przepływu genów pomiędzy populacjami, poprzez przenoszenie kaczek pomiędzy wyspami w długich odstępach czasu, oraz wzywa do opracowania osobnych planów ochrony ptaków i ich środowiska na różnych wyspach. Jeżeli uda się osiągnąć zamierzony cel, około 2019 roku kategoria zagrożenia krzyżówki białookiej (według Endangered Species Act) może zostać obniżona z „zagrożonej wyginięciem” (endangered) na „narażoną” (threatened)[9].

Przypisy

Szablon:Przypisy-lista

Linki zewnętrzne

  1. ↑ Anas laysanensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d e f Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie iucn
    BŁĄD PRZYPISÓW
  3. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Johnson
    BŁĄD PRZYPISÓW
  4. ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie fws
    BŁĄD PRZYPISÓW
  5. ↑ a b c Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Warner
    BŁĄD PRZYPISÓW
  6. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie mortality
    BŁĄD PRZYPISÓW
  7. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie R06
    BŁĄD PRZYPISÓW
  8. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie R04
    BŁĄD PRZYPISÓW
  9. ↑ a b c d Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie USFWS04
    BŁĄD PRZYPISÓW
  10. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Dill
    BŁĄD PRZYPISÓW
  11. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Moulton1984
    BŁĄD PRZYPISÓW
  12. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie Moulton1996
    BŁĄD PRZYPISÓW
  13. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie USGS05
    BŁĄD PRZYPISÓW
  14. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie USFWS05
    BŁĄD PRZYPISÓW
  15. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie USGS06c
    BŁĄD PRZYPISÓW
  16. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie honolulu
    BŁĄD PRZYPISÓW
  17. ↑ a b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie newhome
    BŁĄD PRZYPISÓW
  18. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie proud
    BŁĄD PRZYPISÓW
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krzyżówka_białooka&oldid=44231838”