Piramida
Piramida – budowla w kształcie ostrosłupa prawidłowego o podstawie czworokątnej lub do niego podobnym, służąca najczęściej jako grobowiec albo podbudowa dla świątyni. Najbardziej znane kompleksy piramid znajdują się w Egipcie i prekolumbijskiej Ameryce.
Egipt
[edytuj | edytuj kod]
Za jedną z najstarszych zachowanych piramid uważa się piramidę schodkową Dżesera, wybudowaną ok. 2650 p.n.e. w Sakkarze koło Memfis. Zakłada się, że w okresie Starego Państwa powstało osiem piramid. Gdy do władzy doszedł Snofru, faraon z IV dynastii, doszło do ewolucji i zaczęto tworzyć piramidy o prostych ścianach. Za panowania VI dynastii siła faraonów osłabła, przez co budowle były mniej solidne, wykonane z gorszych materiałów i nie dotrwały do naszych czasów. Za XII dynastii nastąpiło odrodzenie w tworzeniu piramid, jednak i one nie przetrwały próby czasu. Badacze sądzą, że ostatnie piramidy powstały ok. 1600 r. p. n. e.[1]
Piramidy schodkowe zastąpiono piramidami w formie łamanej. Jedynym zachowanym przykładem jest piramida króla Snofru w Dahszur. Kolejne zachowane piramidy mają kształt ostrosłupa.
Piramidy w Gizie to trzy największe piramidy zbudowane w Egipcie. Wszystkie mają kształt ostrosłupa o podstawie kwadratu. Największa z nich, Cheopsa (ok. 2560 p.n.e.), ma podstawę o boku 227,0 m i wysokość 147,0 m. Piramida Chefrena, tzw. Wielki Kefren, jest wysoka na 138,0 m, a piramida Mykerinosa ma 62,0 m wysokości. Wokół tych piramid pobudowano szereg mniejszych, przeznaczonych na grobowce królowych i dostojników państwowych. Piramida Chefrena wyróżnia się wykutą obok niej monumentalną rzeźbą Sfinksa.
Tylko w okolicy dzisiejszego Kairu znajduje się 67 piramid[2].
Jest to największa tego typu rzeźba, kolejne, ustawiane obok grobowców, to potężne posągi faraonów. Najbardziej oryginalny wystrój wnętrz zachował się w piramidzie Mykerinosa. Cały zespół wybudowano z różnych kamieni. Dziedzińce wyłożono czarnym bazaltem, kolumny i filary wykonano z czerwonego granitu, ściany miały biały kolor użytych do budowy wapieni i alabastru. Wnętrze pokryte było licznymi inskrypcjami wykutymi w kamieniu. Relief wypełniono niebieskim barwnikiem. Niebieską farbą malowano sufity, na tym tle umieszczono żółte gwiazdy. Do wejścia do komór grobowych, umieszczonych po wschodniej stronie budowli, prowadziły długie rampy w kierunku Nilu. Obok piramid budowano podziemne pomieszczenia dla barek. Przy piramidzie Cheopsa znaleziono jedną z nich.
Powszechna opinia (często powielana w filmach), jakoby budowniczymi piramid byli niewolnicy, obecnie wydaje się mało prawdopodobna. Współczesna wiedza wskazuje na to, że budową piramid zajmowali się opłacani przez Faraona robotnicy[3]. Budowa piramidy trwała około dwudziestu lat, korzystając z siły roboczej wynoszącej około 8000 osób, pracujących przez cały rok. Szacuje się, że każdego dnia średnio wydobywano 340 bloków skalnych potrzebnych do budowy[4]. Gdy Nil wylewał, w pracy kamieniarzy, skalników i robotników pomagali rolnicy (których liczba dochodziła do nawet 10 000)[1].
Piramidy były częścią polityki budowlanej faraonów[5]. Władcy spoczywający w piramidach mieli wracać do świata żywych, aby czerpać z niego energię. Miały być też miejscami wniebowstąpienia. Kształt grobowców miał im w tym pomagać, co znajduje swoje potwierdzenie w Tekstach piramid[1].
Sudan (Nubia)
[edytuj | edytuj kod]
W VI w. p.n.e. na terytorium dzisiejszego Sudanu rozwinęła się kultura meroicka, która przejęła wiele elementów z egipskiej kultury, w tym piramidy. Centrum tej kultury – miasto Meroe – w IV w. p.n.e. stało się stolicą państwa kuszyckiego. W związku z tym zyskało rangę nekropoli władców kuszyckich. W Meroe powstało kilkadziesiąt małych piramid zgrupowanych w cmentarze, w których chowano królów i królowe państwa kuszyckiego. Piramidy z Meroe mają wygląd wyraźnie podobny do piramid egipskich, ale są o wiele mniejsze (mają wysokość od 10 do 30 m.), smuklejsze i budowane z piaskowca i cegły. Piramidy w Meroe wznoszono od IV w. p.n.e. do IV w. n.e.[6]
Przedkolumbijski Meksyk, Gwatemala, Honduras i Salwador – w kształcie schodkowych, wysokich piramid wznoszono podbudowy świątyń. Wewnątrz piramid czasem umieszczano grobowiec. Najbardziej znane są Piramida Słońca i Piramida Księżyca w Teotihuacánie, Świątynia Inskrypcji w Palenque oraz Piramida Nisz w El Tajín.
Region andyjski
[edytuj | edytuj kod]Kultura Moche na wybrzeżu Peru wznosiła piramidy z suszonych cegieł, pełniące funkcje kultowe. Podobne konstrukcje wznosiły też inne, przedinkaskie kultury Peru i Boliwii.
Teneryfa
[edytuj | edytuj kod]Piramidy na Teneryfie, jednej z Wysp Kanaryjskich są podobne do piramid schodkowych z Meksyku. Według Thora Heyerdahla, jest to dowodem na to, że Wyspy Kanaryjskie były bazą wypadową dla starożytnych podróży między Europą a Ameryką. Najnowsze badania archeologiczne wskazują jednak, że piramidy w Güímarze powstały najwcześniej w XIX wieku, jakkolwiek ich geneza i cel budowy pozostają dotąd nieznane.
Bośnia
[edytuj | edytuj kod]Według informacji prasowych wyprawa badawcza archeologów z Australii, Austrii, Bośni, Słowenii oraz Szkocji na początku kwietnia 2006 roku jakoby miała potwierdzić wcześniejsze domysły, że wzgórze Visočica, o wysokości 213 metrów i zboczach nachylonych pod kątem 45°, jest obiektem zbudowanym przez człowieka. Jak się jednak okazało, żaden z archeologów wymienianych jako rzekomy członek tego zespołu nie potwierdził swego udziału. Jedynym naukowcem, który popiera teorię o „piramidach w Bośni”, jest egipski geolog. Inni badacze, w tym tacy eksperci, jak np. przewodniczący Europejskiego Stowarzyszenia Archeologów prof. Anthony Harding, pozostają sceptyczni wobec tych rewelacji i nazywają je „piramidalnymi bzdurami”. Niezależnie od tego, jakie jest rzeczywiste pochodzenie wzgórz, dla mieszkańców tej biednej okolicy coraz liczniejsi turyści (kilkaset tysięcy w samym tylko roku 2006) przyjeżdżający tutaj stali się źródłem niespotykanych wcześniej dochodów.
Polska
[edytuj | edytuj kod]Istnieje kilka miejsc z polskimi piramidami:
.jpg)
- Piramida w Brodnicy
Na terenie dawnego cmentarza ewangelickiego przy ul. Sądowej w Brodnicy zlokalizowany jest grobowiec w kształcie piramidy pochodzącego z Królewca lekarza i chirurga Leopolda Fryderyka Dittmera, który zmarł w czasie epidemii cholery.
- Piramida w Aleksandrowie Kujawskim
Na terenie parku miejskiego stoi samotna, zaniedbana piramida mierząca 3 metry wysokości. Wzniósł ją Edward hr. Mycielski-Trojanowski. W tym samym parku z okazji 60. rocznicy nadania praw miejskich władze miasta postawiły niewielką piramidkę.
- Piramida w Burdzach
Znajduje się w gminie Bojanów w powiecie stalowowolskim. Piramida o wysokości 5 m i podstawie 6,5 m jest miniaturą piramidy Cheopsa. Ustawiono ją zgodnie z kierunkami świata. Usytuowana jest na prywatnej działce, wkomponowana w leśny krajobraz Puszczy Sandomierskiej.
- Piramida w Łaziskach
Piramida ta ma wysokość 6 metrów, jest wzniesiona z ciosanego kamienia i leży na zalesionym wzgórzu. W jej wnętrzu pochowano w 1845 roku Franciszka Łakińskiego.
- Piramida w Karczewie
Karczewska piramida jest zbiorową mogiłą żołnierzy z czasów insurekcji kościuszkowskiej.
Wieża w Krynicy koło Krupego to budowla na planie kwadratu, zwieńczona piramidą o wysokości ok. 15 m. Stoi samotnie na szczycie 300-metrowego wzgórza, jest grobowcem chełmskiego podkomorzego Pawła Orzechowskiego[7].
Ta budowla jest grobowcem rodzinnym Kulczyckich, wejście przypomina piramidy w Deir el-Medinie, a proporcje są takie, jak w Wielkiej Piramidzie w Gizie.
Grobowiec rodzinny rodu pruskich baronów von Fahrenheidów, zaprojektowany przez duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena w 1811; znajduje się w mazurskiej wsi Rapa.
Piramida w Rożnowie ma 9 metrów wysokości, a wzniósł ją pruski generał Gustaw Adolf von Oben około 1870.
Piramida ma ok. 10 metrów wysokości i 12 metrów podstawy, jest to miniatura piramidy Cheopsa. W podstawę wkomponowany jest krzyż, znacznie przewyższający samą piramidę. Zaprojektowana przez Teodora Marię Talowskiego. Jest to mauzoleum ówczesnych właścicieli miejscowości, rodu Skrzyńskich.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- piramidion
- piramidologia
- Piramida Luwru
- Mitologia egipska
- Mumia
- Architektura i rzeźba starożytnego Egiptu
- Anchhaf
- wielkopolskie piramidy
- Teksty Piramid
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c R. Hamilton, Starożytny Egipt, Parragon, 2008, s. 18-22, ISBN 978-1-4075-1978-4.
- ↑ C.W.Ceram: Bogowie, groby i uczeni. Powieść o archeologii, Przeł. Jerzy Nowacki, Wyd. 7, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994, s. 95, ISBN 83-06-02398-6
- ↑ Historia National Geographic. Tom 1. Pierwsi faraonowie.. National Geographic. ISBN 978-83-7883-293-5.
- ↑ Wojciech Ejsmond, Jak budowano piramidy? [online], Archeologia Żywa, 27 maja 2020 [dostęp 2021-08-15] (pol.).
- ↑ Jadwiga Iwaszczuk, „Uczynisz dla mnie monumenty”. Architektura jako narzędzie polityki religijnej faraona, „Pomocnik historyczny” (03/2018), 2018, ISSN 2391-7717.
- ↑ "Ancient Nubian Pyramyds" [1] [dostęp 7 III 2010]
- ↑ Patrycja Seklecka: Piramidy w Polsce, które koniecznie trzeba zobaczyć. Dlaczego powstały właśnie w naszym kraju? Jakie tajemnice skrywają?. 2022-06-02. [dostęp 2022-10-27].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wirsching, Armin, Die Pyramiden von Giza – Mathematik in Stein gebaut, Norderstedt 2006 (2nd ed. 2009), ISBN 978-3-8370-2355-8
- Stadelmann, Rainer, Die aegyptischen Pyramiden. Vom Ziegelbau zum Weltwunder, Mainz 1997