Słuck

Szablon:Miasto zagranica infobox Słuck (biał. Слуцк lub Слу́цак, ros. Слуцк) – miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, centrum administracyjne rejonu słuckiego. Leży 105 km na południe od Mińska, nad rzeką Słucz; dawna polska rezydencja magnacka. W 2010 liczył 61,4 tys. mieszkańców.

Węzeł kolejowy na Osipowicze, Baranowicze, Soligorsk. Drogi na Mińsk, Bobrujsk, Soligorsk.

Nazwa

Nazwa miasta pochodzi od rzeki Słucz. W latopisach występuje ono jako Słucziesk, Słuciek.

Historia

Zespół Zamku Górnego i Dolnego w Słucku

Zamek Nowy (Bastionowy) w Słucku

Po raz pierwszy wzmiankowany w 1116 w Powieści minionych lat jako jedno z miast Księstwa Turowskiego. W 1160 został stolicą odrębnego Księstwa Słuckiego, którego pierwszym znanym księciem był Włodzimierz Mścisławicz, wnuk Włodzimierza II Monomacha. Od lat 1320-1330 aż do 1793 pozostawał częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego, województwa nowogródzkiego. Od 1395 Słuck stanowił własność rodu Olelkowiczów.

W XV wieku Słuck był dużym miastem feudalnym. Po prawej stronie Słuczy u ujścia rzeczki Byczek zbudowano Górny Zamek na planie okręgu, a poniżej niego Dolny Zamek. W 1433 Słuck stanowił ośrodek wystąpień feudałów przeciwko wielkiemu księciu Zygmuntowi Kiejstutowiczowi. W 1441 otrzymał prawo magdeburskie.

Wiek XVI

W 1502 rozpoczęły się najazdy Tatarów na miasto. W początku XVI wieku księżna Anastazja Słucka, po śmierci męża Siemiona Michajłowicza, przejęła obronę Słucka. Otoczyła fortyfikacjami miasto na prawym brzegu Słuczy. Po drugiej stronie rzeki zbudowano także Nowy Zamek, który wzmiankowano w 1582. Otoczono też fortyfikacjami znajdujące się tam zabudowania miejskie. Twierdza Słucka była tak silna, że odparła w XVI wieku wszystkie ataki Tatarów i wojsk moskiewskich. W 1579 miasto podzielono pomiędzy trzech braci Olelkowiczów na Stare Miasto, Nowe Miasto i Ostrów. W 1592 zaś części te zostały połączone i przeszły pod władanie ostatniej księżniczki z rodu Olelkowiczów - Zofii Irówny. Zdobycie Słucka udało się dopiero Kozakom, pod dowództwem Semena Nalewajki w 1595. Było to jednak możliwe tylko dzięki niepokojom w mieście i chwilowemu brakowi silnej władzy.

Wiek XVII

W 1600 na skutek małżeństwa, miasto przeszło z rąk Olelkowiczów w ręce Janusza Radziwiłła. W 1617 działała już w Słucku szkoła kalwińska. W 1624 otwarto Gimnazjum w Słucku. W 1648 fortecę nieskutecznie próbowali dwoma szturmami zdobyć Kozacy. W 1652 po raz drugi miasto otrzymało prawo magdeburskie. W czasie wojny z Moskwą, w 1654 na rozkaz Bogusława Radziwiłła wzmocniono wały miasta. Pracami kierował Wilhelm Paterson.

Wtedy też powstała cytadela słucka zwana Nowym Zamkiem (w miejscu wcześniejszej fortyfikacji). Całe miasto otrzymało też nowe wały w systemie staroholenderskim (oprócz przedmieść Ostrowskiego i Trojczańskiego). Wały miały szerokość 266 m, wysokość 8 m i posiadały 12 bastionów. Całość wałów miała długość 3840 m. Znajdowały się w nich cztery bramy (trzy murowane). Dzięki tym wzmocnieniom wojska moskiewskie pod dowództwem Trubeckiego nie były w stanie zdobyć miasta podczas szturmów 2-6 i 27-30 września 1655. W 1659 Sejm wziął na służbę Rzeczypospolitej cały garnizon w Słucku. Twierdzę rozbudowano także w latach 1667–1669. Do obrony miasta służył regiment piechoty w sile ok. 1000 ludzi, dragoni i piechota wybraniecka.

Od XVII do XIX wieku był jednym z głównych centrów kalwinizmu na Litwie, znajdowało się w nim słynne Gimnazjum Słuckie założone w 1617 przez Janusza Radziwiłła, przejęte przez władze rosyjskie w 1830 w ramach represji po wybuchu powstania listopadowego.

Wiek XVIII

Słuck stał się w owym czasie słynny za sprawą manufaktury tzw. pasów słuckich, noszonych chętnie przez polską szlachtę. 20 marca 1767 litewska szlachta prawosławna i kalwińska pod ochroną wojska rosyjskiego zawiązała innowierczą konfederację słucką. Na skutek rozbiorów Rzeczypospolitej, w latach 1793–1915 miasto stanowiło część Rosji jako siedziba powiatu w guberni mińskiej.

Wiek XX

Atak 3 Pułku Ułanów Śląskich (Dzieci Warszawy) pod Słuckiem 10 sierpnia 1919

W lutym 1918, w trakcie I wojny światowej miasto zajęły wojka niemieckie. W tym samym roku w mieście działał Białoruski Komitet Narodowy oraz otwarte zostało Słuckie Białoruskie Gimnazjum. 1 stycznia 1919 Słuck wszedł w skład Białoruskiej SRR, zaś 27 lutego - w Litewsko-Białoruskiej SRR. W 1919 rozpoczęła działalność organizacja kulturalno-oświatowa "Kwiat paproci" (Папараць-кветка). 11 sierpnia 1919 w czasie wojny z bolszewikami do miasta wkroczył Pułk Strzelców Wileńskich. Wojsko Polskie zajmowało je do 15 lipca 1920.

Na mocy traktatu ryskiego stało się częścią Białoruskiej Republiki Rad. W listopadzie i grudniu 1920 w Słucku i okolicach odbyło się zbrojne antybolszewickie powstanie słuckie, którego celem była obrona niepodległości Białoruskiej Republiki Ludowej. Powstanie zostało krwawo stłumione przez bolszewików.

W latach 1922–1941 w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. W 1924 Słuck został centrum administracyjnym okręgu słuckiego i rejonu słuckiego. 27 września 1938 otrzymał status miasta obwodowego podporządkowania. W latach 1941–1944 Słuck znajdował się pod okupacją niemiecką. W dniach 27 i 28 października 1941 niemiecka policja wojskowa z Kowna wymordowała miejscowych Żydów. 30 czerwca 1944 ponownie zajęty przez wojska sowieckie. Od 1991 w składzie niepodległej Białorusi.

Zabytki

istniejące:

Kościół św. Antoniego w Słucku

Dworek Towarzystwa Ziemskiego z XIX wieku

Pas słucki

• Kościół św. Antoniego i klasztor bernardynów fundacji starosty mozyrskiego Ludwika Oskierki wybudowany w 1639 – pierwotnie drewniany, wymurowany w 1793 w stylu późnobarokowym. Kościół jest obecnie zdewastowany i na wpół zrujnowany. W korpusie klasztornym mieści się baza paliwowa.
• Cerkiew prawosławna (przedmieście Ostrów), drewniana z przełomu XVIII i XIX w. z cechami baroku i klasycyzmu.
• Dworek miejski – klasycystyczny z XIX wieku, dawna siedziba Towarzystwa Ziemskiego, obecnie muzeum krajoznawcze (od 1952).
• Dawne Kalwińskie Gimnazjum męskie, budynek klasycystyczny z 1829 – obecnie znajduje się w nim szkoła średnia.
• Cmentarz katolicki

nieistniejące:

• kościół farny z XV wieku
• kościół jezuitów
• zbór kalwiński z XIX w.
• Synagoga Chóralna w Słucku z 1880 r.

Demografia

Liczba ludności Słucka:

• 1728 — 7,5—8 tys.
• 2-a poł. XIX w. — 14 180 6764 mężczyzn і 7416 kobiet)
• 1867 — 15 689, w tym 758 katolików, 112 protestantów, 5406 żydów, 10 muzułmanów
• 1869 — 9,9 tys.
• 1877 — 16 651, w tym 4545 prawosławnych, 822 katolików, 154 protestantów, 10881 żydów, 39 muzułmanów
• 1907 — 15 618
• 1941 — <22 tys.
• 1944 — 7 tys.
• 1974 — 40,5 tys.
• 1991 — 60,1 tys.
• 1995 — 62,0 tys.
• 2004 — 62 278
• 2006 — 61,4 tys.
• 2007 — 61,1 tys.
• 2008 — 60,9 tys.

Ekonomia

Przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego, lekkiego, drzewnego, metalowego. W roku 2004 w mieście działało 21 przedsiębiorstw przemysłowych, zarejestrowanych było też 126 przedsiębiorstw prywatnych. 8 przedsiębiorstw zajmuje się przemysłem spożywczym i przetwórczym. Produkty przemysłu lekkiego wytwarzane są w przedsiębiorstwie przemysłowo-handlowym "Łandysz", fabryce tekstyliów i republikańskim unitarnym przedsiębiorstwie wyrobów artystycznych "Pasy Słuckie". Obróbką drewna i metalu zajmują się "Słuckmeblia", "Słuck-Modul", "Jampol".

• Słucki kombinat cukrowniczy (ААТ «Слуцкі цукрарафінадны камбінат»)
• Słucki kombinat serowy (ААТ «Слуцкі сыраробны камбінат»)
• Słucki kombinat mięsny (ААТ «Слуцкі мясакамбінат»)
• Słucki kombinat chlebowy (ААТ «Слуцкі камбінат хлебапрадуктаў»)
• Słucka fabryka chleba (ААТ «Слуцкі хлебазавод»)
• Słucka fabryka octu (СААТ «Слуцкі воцатны завод»)
• Słucka fabryka konserw (УП «Слуцкі кансэрвавы завод»)
• Słucka fabryka lnu (ААТ «Слуцкі льнозавод»)

Ludzie związani ze Słuckiem

• Jan Gabriel Cumft (1864-1929) - polski lekarz, okulista
• Stanislovas Dagilis (1843-1915) - litewski poeta i tłumacz, działacz społeczności kalwińskiej na Litwie
• Zorian Dołęga-Chodakowski (1784-1825) - polski etnograf, archeolog i historyk
• Jazep Dyła (1880—1973) — białoruski pisarz
• Edmund Fryk (1840-1920) - litewski architekt tworzący w Kownie
• Bronisław Herman-Iżycki (1865-1947) - polski działacz społeczny, wileński radny, członek i prezes Konsystorza Ewangelicko-Reformowanego w Wilnie
• Michał Jastrzębski (1859-1938) - polski duchowny ewangelicko-reformowany, superintendent Jednoty Wileńskiej (1902–1938)
• Antoni Pietkiewicz (1823-1903) - polski pisarz i dziennikarz
• Fabijan Szantyra (1887—1920) — komunista białoruski, pisarz
• Jonas Yčas (1880-1931) - litewski pedagog i profesor, działacz społeczny i religijny

Zobacz też

• gmina Słuck

Linki zewnętrzne

• nieoficjalna strona o Słucku (ros.)
• Słuck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 837 .

Literatura

• Слуцк // Рэспубліка Беларусь : вобласці і раёны : энцыклапедычны даведнік / аўт.-склад. Л. В. Календа. — Мн.: БелЭн, 2004. — 568 с.: каляр.iл, карты. ISBN 985-11-0301-2. С. 518—521.
• Слуцк // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн., 2002. — 552 с.: іл. ISBN 985-11-0251-2 (т.15), ISBN 985-11-0035-8. С. 25—27.
• Слуцк // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т.6. Кн.1: Пузыны — Усая / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — [591] с.: іл. ISBN 985-11-0214-8 С. 345—347.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Слуцкага р-на і г. Слуцка: у 2 кн. / уклад. В. С. Відлога; рэдкал.: Г. К. Кісялёў (гал. рэд.) і інш.; маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БЕЛТА, 2000—2001.
• Слуцак // Анатоль Цітоў. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с.
• Ткачев М. А. Укрепления средневекового Слуцка // Ткачев М. А. Замки Беларуси / М. А. Ткачев. — Мн.: Беларусь, 2002. — 200 с.: ил. ISBN 985-07-0418-7 С. 156—162.
• Ціткоўскі І. А. Помнікі архітэктуры Слуцка / І. Ціткоўскі. — Слуцк : [б.в.], 1997. — 111 с : іл.
• Слуцк // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
• Słuck // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X. — Warszawa, 1889. S. 837—847
• Слуцк // Нашы гарады : [грамадска-палітычнае даведачнае выданне] / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мінск : Народная асвета, 1991. — 303 с : фота. — ISBN 5-341-00240-7
• Słuck // Napoleon Rouba. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909; — Gdańsk, 1995.