Wielkie Księstwo Litewskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Gbylski (dyskusja | edycje) o 20:04, 25 mar 2009. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Szablon:Dawne państwo infobox

Wielkie Księstwo Litewskie w XIII-XV wieku
Polska i Litwa w okresie panowania Władysława Jagiełły

Wielkie Księstwo Litewskie (WKL, lit. Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė, białorus. Вялікае Княства Літоўскае/Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, ukr. Велике Князівство Литовське, łac. Magnus Ducatus Lituaniae) - państwo obejmujące ziemie (od morza do morza, od Bałtyku po Morze Czarne) dzisiejszej Litwy, Białorusi, północno-wschodniej Polski i większej części Ukrainy, zachodnich kresów Rosji od XIII w. do 1795.

Pierwszą stolicą Litwy był Kiernów (do 1230r.), później Troki, a za rządów Giedymina stolica Litwy została przeniesiona do Wilna. Król Mendog natomiast rezydował w Nowogródku.

WKL zamieszkiwały przede wszystkim narody słowiańskie (przodkowie dzisiejszych Białorusinów i Ukraińców), zaś plemiona bałtyckie zasiedlały głównie tereny dzisiejszej Litwy. Językiem urzędowym był język starobiałoruski (w tym języku spisano m.in. Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego i prowadzono Metrykę Litewską) do 1699, a następnie polski, posługiwano się również łaciną i litewskim. Na obszarze WKL zamieszkiwali też przedstawiciele innych narodów, np. w okolicy Trok do dziś mieszkają Karaimi, kultywujący swoją tradycyjną kulturę i język.

W XIII w. król Mendog zjednoczył Litwę i utworzył małe, ale szybko rozwijające się państwo ze stolicą w Nowogródku.

W 1320 r. Giedymin zawarł sojusz z księciem twerskim. Wykorzystując osłabienie księstw ruskich swój protektorat Litwa narzuciła Smoleńskowi (przed 1326), Pskowowi (1322), księstwu Halicko-Wołyńskiemu (ok. 1320–1324) oraz Kijowowi (1325). Lokalni książęta (kniaziowie) zachowywali swoją władzę, ale podlegali wielkiemu księciu. Litwa zjednoczyła księstwa ruskie wobec agresywnej ekspansji Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W pewnym momencie granica WKL zbliżyła się do Moskwy na około 130 km. Litwini dwukrotnie oblegali Kreml moskiewski w 1368 i 1370.

W połowie XIV wieku Księstwo składało się z Litwy etnicznej (Litwa właściwa, Litwa Zawilejska, Litwa Powilejska, Żmudź - razem około 80 000 km2, czyli około 10 % terytorium kraju) oraz z ziem ruskich (Księstwo Kijowskie, Księstwo Czernihowsko-Siewierskie, Księstwo Wołyńskie, Księstwo Podolskie - pozostałe 90 % powierzchni kraju). Litwa etniczna liczyła około 300 000 mieszkańców, ziemie ruskie około 1 700 000 mieszkańców[1].

Giedymin miał siedmiu synów. Dwaj z nich (Kiejstut i Olgierd) ostatecznie podporządkowali sobie braci i ustanowili wspólne rządy na Litwie. Kiejstut był ojcem Witolda, a Olgierd Jagiełły.

W XIV w. Litwa była już jedynym niechrześcijańskim państwem w Europie. Fakt ten wykorzystywali sąsiadujący z Wielkim Księstwem Krzyżacy jako pretekst do napaści na to państwo. Litwini wchodzili w konflikty także z Polską (Koroną), ale nie przybierały one tak dużych rozmiarów. Napaści Krzyżaków stały się na tyle uciążliwe, że władający Litwą Jagiełło postanowił przyjąć za pośrednictwem Polski chrzest. Królem w Polsce była wówczas niepełnoletnia Jadwiga Andegaweńska. Oba państwa miały wspólny interes - ich wrogiem był zakon krzyżacki. Na zjeździe w Krewie (niedaleko Wilna) podjęto decyzję o chrzcie Litwy i małżeństwie Jadwigi z Jagiełłą (na chrzcie przyjął chrześcijańskie imię - Władysław). Doszło do tego, że Jagiełło władał oboma państwami jako król Polski i wielki książę Litwy. Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły unię personalną (unia w Krewie w 1385 r.). Państwa były połączone pod panowaniem jednego władcy, ale zachowały odrębność. Zastrzeżenie było takie, że państwa nie mogą znaleźć się pod panowaniem różnych władców.

W 1401 brat stryjeczny Jagiełły, Witold, podpisał akt unii wileńsko-radomskiej, uzyskując tym samym dla siebie tytuł wielkiego księcia Litwy. Jagiełło został jednak księciem zwierzchnim Wielkiego Księstwa Litewskiego i to on był wodzem naczelnym sił polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem (1410 r.). Witold bezskutecznie próbował rozbić Złotą Ordę, ponosząc klęskę w bitwie nad Worsklą (1399). Moskwa parła na zachód, podbijając w 1478 Nowogród Wielki), w 1485 Iwan III oderwał od Litwy tereny nad górną Oką i Wiaźmą (1494), w latach 1500-1503 Rosjanie opanowali ziemię czernihowsko-siewierską oraz Smoleńszczyznę ze Smoleńskiem (1514). W wielu wojnach (1512-1522; 1534-1537) Litwa odzyskała jedynie Homel i Starodub.

W 1569 r., za panowania Zygmunta Augusta, na sejmie w Lublinie doszło do zawarcia unii realnej między dwoma państwami. Bezskutecznie sprzeciwiała się temu część litewskich magnatów, bojących się o utratę dominującej pozycji na Litwie. Postanowienia unii lubelskiej były następujące:

  • wspólny sejm i władca Korony i Litwy
  • wspólna polityka zagraniczna
  • odrębne wojska, prawo, skarby i urzędy
  • do Korony przyłączono południowe województwa Wielkiego Księstwa (ziemie dzisiejszej Ukrainy)

Oba państwa utworzyły Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ale wciąż zachowywały pewną odrębność. Dopiero na Sejmie Czteroletnim podjęto uchwałę o całkowitym połączeniu Korony i Litwy (także wojsk i skarbów). Chciano w ten sposób zapobiec rozbiorom. Nie udało się to jednak i w czasie III rozbioru ziemie litewskie weszły w skład Rosji.

Obecnie na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego funkcjonują samodzielne państwa - Litwa, Białoruś, częściowo Ukraina i Łotwa, skrawki należą do Polski i Rosji.

Herb Wielkiego Księstwa Litewskiego, Pogoń, widnieje dzisiaj w symbolice Litwy, a do 1995 r. była również godłem Białorusi.

Podział administracyjny Wielkiego Księstwa

   do góry

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  1. ↑ Karol Grünberg, Bolesław Sprengel - "Trudne sąsiedztwo. Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku", Warszawa 2005, ISBN 83-05-13372-9, s. 35

Szablon:Podział I RP

Lenna Wielkiego Księstwa Litewskiego
Własne
Wspólne z Koroną Królestwa Polskiego
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielkie_Księstwo_Litewskie&oldid=16468293”