Łatwa cnota

Łatwa cnota

Easy Virtue

Plakat filmu
Gatunek	dramat romantyczny, dramat obyczajowy, melodramat
Rok produkcji	1927
Data premiery	5 marca 1928
Kraj produkcji	Wielka Brytania
Język	plansza tekstowa w języku angielskim
Czas trwania	ok. 94 minuty 82 minuty (po rekonstrukcji)
Reżyseria	Alfred Hitchcock
Scenariusz	Eliot Stannard
Główne role	Isabel Jeans Robin Irvine
Zdjęcia	Claude L. McDonnell
Scenografia	Clifford Pember
Montaż	Ivor Montagu
Produkcja	Michael Balcon C.M. Woolf
Wytwórnia	Gainsborough Pictures
Dystrybucja	Woolf & Freedman Film Service (GBR) Sono Art-World Wide Pictures (USA)

Łatwa cnota (tytuł oryg. Easy Virtue) – brytyjski niemy dramat romantyczno-obyczajowy z 1928 w reżyserii Alfreda Hitchcocka i według scenariusza Eliota Stannarda, oparty na sztuce Easy Virtue pióra Noëla Cowarda z 1924. W rolach głównych wystąpili Isabel Jeans i Robin Irvine. Akcja koncentruje się na Laricie Filton (Jeans), której zatajona przeszłość staje się przeszkodą w stworzeniu stabilnego związku z wywodzącym się z wyższych sfer bogatym młodzieńcem Johnem Whittakerem (Irvine).

Film otrzymał w większości negatywne recenzje ze strony krytyków po premierze i był komercyjnym niepowodzeniem. Mieszane, choć bardziej przychylne opinie wyrażali po latach biografowie i historycy, zwracając uwagę m.in. na aspekty wizualne, techniczne umiejętności Hitchcocka oraz nowatorskie zastosowanie przezeń efektów specjalnych. Według Brytyjskiego Instytutu Filmowego (BFI) pełna wersja Łatwej cnoty – trwająca 94 minuty – nie zachowała się do czasów współczesnych.

Fabuła

Robin Irvine (na zdj. w 1927), odtwórca roli Johna Whittakera

Akcja filmu rozpoczyna się na sali sądowej. Znudzony sędzia spogląda przez swój monokl na zgromadzoną widownię i adwokata powoda. W następnej kolejności patrzy na zeznającą młodą blond kobietę Laritę Filton (Isabel Jeans). Adwokat (Ian Hunter) pyta ją, czy uważa, że ława przysięgłych uwierzy w to, że współpozwany Claude Robson (Eric Bransby Williams) nigdy jej nie pocałował. Filton w pierwszej chwili kręci głową i dłonią, lecz po chwili wstrzymuje swe ruchy, uświadamiając sobie przyznanie się. Zgromadzona widownia – uciszana przez sędziego – nie kryje swego wzburzenia. Adwokat prosi ją o powtórzenie swojego oświadczenia dotyczącego karafki, którą trzyma w dłoniach. Zbliżenie na przedmiot cofa film do sceny, w której pan Filton (Franklin Dyall), ubrany w garnitur biznesowy, nalewa napój z karafki i przygląda się artyście malującemu portret jego siedzącej w eleganckim fotelu żony. Kobieta z ukosa patrzy w stronę mężczyzny, nalewającego sobie kolejnego drinka. Unosi dłoń, chcąc go powstrzymać, lecz Filton nic sobie z tego nie robi. Zbliżenie na jego twarz przenosi akcję filmu z powrotem na salę sądową, gdzie mężczyzna w stanie silnego wzburzenia zaczyna podnosić głos. Uspokaja go prawnik, a kobieta kontynuuje zeznania. Z retrospekcji wynika, że gdy mąż Larity był pod wpływem alkoholu, posiniaczył jej nadgarstek. Kiedy adwokat pyta ją, czy uważa Filtona za nałogowego alkoholika, Larita spogląda smutnym wzrokiem w stronę ławy przysięgłych i kiwa twierdząco głową. Prawnik mężczyzny odczytuje napisany do kobiety przez współpozwanego list, z treści którego wynika, że mieli romans. Akcja filmu ponownie przenosi się do pracowni artystycznej, gdzie Larita siedzi w fotelu i czyta wspomniany list autorstwa Robsona. Mężczyzna przytula ją, lecz ona traktuje go sceptycznie. W tym czasie do studia wchodzi mąż Larity. Przez chwilę cała trójka stoi w milczeniu, aż Filton wybucha śmiechem. Następnie podchodzi do pary. Larita bezskutecznie usiłuje go powstrzymać. Robson podbiega do szuflady biurka, chwyta za broń i oddaje niecelny strzał w stronę Filtona, który następnie podchodzi do niego i zaczyna okładać go swoją laską. Po kilku chwilach mdleje, a Robson stoi sparaliżowany z bronią w dłoni. Larita próbuje ocucić swego męża. Na miejsce przybywa zaalarmowany zdarzeniem policjant. Odzyskawszy przytomność Filton podnosi leżący obok niego list Robsona. Akcja ponownie wraca na salę sądową, gdzie obraduje ława przysięgłych. Wszyscy jednogłośnie uznają Laritę winną niewłaściwego prowadzenia się. Kobieta opuszcza budynek sądu, przed którym czeka na nią tłum natrętnych dziennikarzy i reporterów.

Larita wyjeżdża do hotelu położonego w rejonie Morza Śródziemnego. Jej tożsamość jest szeroko komentowana przez miejscowych. Kiedy odpoczywa na terenie kortów tenisowych, zostaje przypadkowo uderzona piłką w twarz. Sprawca czynu, John Whittaker (Robin Irvine), podchodzi do niej. Przeprasza ją i wpatruje się w posiniaczone oko Larity. Para nawiązuje towarzyską relację. Obydwoje udają się do hotelu, gdzie są obserwowani i poddawani komentarzom ze strony gości pensjonatu. Para wolny czas spędza na rozmowach i relaksowaniu się na tarasie z widokiem na morze. Kiedy John przygotowuje drinki, posługacz maskuje Laricie posiniaczone oko. Dostrzegłszy bukiet kwiatów od innego mężczyzny, nazajutrz John przynosi Laricie kwiaty. Wtedy dochodzi do ich pierwszego pocałunku. Gdy Larita podziwia krajobrazy w trakcie przejażdżki konnej, John całą swoją uwagę skupia na niej – wyznaje też Laricie swe uczucia, czym wprawia ją w zakłopotanie. Zapewnia ją, że nie interesuje go jej przeszłość; wystarczy mu to, że ją kocha, i nic innego się nie liczy. Larita uśmiecha się i podziwia nadmorskie krajobrazy. Młodzieniec przyznaje, że mogliby się od razu pobrać i wrócić do jego rodziny, która z pewnością zaakceptowałaby wybrankę. W tym czasie woźnica zasypia i powóz zatrzymuje się na środku drogi, tworząc korek. Para decyduje się kontynuować podróż i zwiedzanie pieszo.

Ian Hunter (na zdj. w 1940), odtwórca roli pana Greene’a, prawnika oskarżyciela

Następnego dnia John i Larita pakują bagaże i udają się do rodziny chłopaka, zamieszkałej w eleganckiej rezydencji. Pan Whittaker (Frank Elliott) i młodsza siostra Johna, Hilda (Dorothy Boyd), z uprzejmością witają partnerkę ich syna. Pani Whittaker (Violet Farebrother) zachowuje większy dystans, wyrażając nadzieję, że Larita nie będzie się „nudzić naszym prostym życiem”. Informuje Johna, że Sarah (Enid Stamp Taylor) zje z nimi obiad. Starsza z sióstr, Marion (Dacia Deane), zaprowadza Laritę do pokoju, gdzie wyjaśnia kobiecie, że matka Johna miała nadzieję, iż jej syn ożeni się z Sarah. Później para przygotowuje się do obiadu. John uspokaja podenerwowaną Laritę i przytula ją do siebie. W czasie posiłku pani Whittaker uważnie obserwuje kobietę i przyznaje, że już gdzieś widziała jej twarz. Zastanawia się, czy nie mają wspólnych przyjaciół, lecz Larita zaprzecza. Po zakończeniu kolacji pan Whittaker, spożywając drinka, wyznaje synowi, że jego nowo wybranka jest „fascynującą kobietą”. Matka pozostaje sceptyczna. Wypytuje syna co o niej wie, skąd pochodzi i kim jest, lecz w obronie Larity staje ojciec chłopaka. Poirytowany John wykrzykuje, że jest jego żoną. Prosi matkę, by była miła dla jego partnerki. Pan Whittaker w tym czasie nalewa drinki w salonie. Widząc zdenerwowanego Johna i domyślając się powodów jego humoru, Larita przyznaje, że jest zmęczona i położy się spać. Udaje się na górę, gdzie nakazuje pokojówce opuszczenie sypialni. Zamyślona siada na łóżku.

Isabel Jeans (na zdj. w 1958), odtwórczyni roli Larity Filton

Nazajutrz rodzina Whittakerów obserwuje mecz polo. Larita dostrzega w tłumie prawnika jej byłego męża. Zakłopotana stara się go unikać za wszelką cenę. Greene wita się z Johnem i przez chwilę rozmawiają. Po zakończeniu meczu wszyscy rozchodzą się do samochodów. Wyglądająca przez szybę Larita zostaje zauważona przez Greene’a. Pani Whittaker z jedną z córek przygotowuje zaproszenia na przyjęcie taneczne w swoim domu. Larita oferuje pomoc, lecz matka Johna odrzuca jej propozycję. Kobieta udaje się na zewnątrz, gdzie spotyka Johna. W tym czasie pod dom podjeżdża Green ze swoją małżonką, a Larita wraca do pokoju i zasypia. Budzi się po pewnym czasie z krzykiem. Do sypialni przybiega zaniepokojony John. Kobieta prosi go, aby wrócili na południe Francji, ponieważ nie jest szczęśliwa w jego domu. Wyraża przekonanie, że rodzina chłopaka chce ich rozdzielić. Czując się urażonym słowami żony John wychodzi.

Kolejnego dnia Larita siedzi w ogrodzie i czyta książkę. Przypadkiem podsłuchuje rozmowę Sarah z Johnem. Dziewczyna zarzuca mu, że niesprawiedliwie postępuje, lekceważąc Laritę. Chłopak przyznaje, że ożenek był błędem, a rację miała jego matka. Usłyszawszy te słowa Larita wstaje i odchodzi. W międzyczasie jedna z sióstr Johna przegląda gazety i znajduje w jednej z nich zdjęcie rodziny, zrobione po meczu. Pokazuje je matce, która przypomina sobie głośną sprawę rozwodową Filtonów. Tymczasem pan Whittaker usiłuje pocieszyć zasmuconą Laritę. Do pokoju wchodzi matka Johna i jego siostra, zarzucając jej ukrywanie sekretu. Ojciec Johna ponownie staje w obronie Larity, uważając, że jej przeszłe życie nie jest ich sprawą. Podsłuchawszy rozmowę Sarah mówi Johnowi, że bez względu na wszystko, musi on teraz być razem z Laritą. Chłopak udaje się do mieszkania, gdzie siostra wręcza mu gazetę. Larita, paląc papierosa, obserwuje jego reakcję. Matka Johna uważa, że jej zatajona przeszłość zhańbi całą rodzinę. Pomiędzy kobietami dochodzi do konfliktu. Sytuację bezskutecznie próbuje załagodzić pan Whittaker. Larita spogląda na Johna i udaje się do pokoju, gdzie ojciec chłopaka przekonuje ją, że wszystko będzie dobrze, jeżeli John rzeczywiście ją kocha.

Przed rozpoczęciem wieczornego przyjęcia John jest przygnębiony. Wstaje i odchodzi od stołu. W rozmowie z synem i córkami matka przyznaje, że jedynym sposobem na uniknięcie skandalu będzie zachowywanie się w sposób naturalny. John początkowo sprzeciwia się woli matki, lecz w końcu jej ulega. Gdy pani domu przyjmuje i wita przybyłych gości, posługacz odcina na gorsecie sukni Larity siatkę, aby jej kreacja była bardziej odkryta. Zaproszeni goście z zaciekawieniem wypytują panią Whittaker o nową wybrankę jej syna. Matka Johna tłumaczy, że Larita nie czuje się najlepiej, i musiała zostać w swoim pokoju. W owym czasie jedna z sióstr usiłuje pocieszyć siedzącego na schodach Johna. Kiedy goście tańczą w parach, na schodach niespodziewanie pojawia się Larita, przykuwając uwagę zgromadzonych w salonie gości. Jej widokiem zaskoczeni są również John i wyraźnie niezadowolona pani Whittaker. Larita z uśmiechem na twarzy dementuje pogłoski o bólu głowy i udaje się do pana Greene’a, prawnika jej byłego męża. Zarzuca mu, że to on był głównym inicjatorem szpiegowania przez Filtonów jej przeszłego życia. Oboje tańczą, po czym udają się do sąsiedniego pokoju. Larita jest zła na siebie. Uważa, że poślubienie Johna było najbardziej tchórzliwą rzeczą, jaką kiedykolwiek zrobiła. Prosi prawnika o możliwość przeprowadzenia rozwodu. Pokojówka zaczyna pakować jej rzeczy. W rozmowie z Sarah Larita przyznaje, że opuszcza Johna i wyjeżdża na zawsze.

Prasa aktywnie rozpisuje się o rozwodzie. Tożsamość kobiety utrzymywana jest w tajemnicy. Larita obserwuje rozprawę z oddali, lecz jeden z reporterów ją rozpoznaje. Gdy opuszcza budynek sądu, zwraca się do zgromadzonych fotoreporterów: Shoot, there is nothing left to kill! (pol. „No już! Róbcie swoje, bo niczego więcej już nie uśmiercicie”).

Obsada

Frank Elliott (na zdj. w 1921), odtwórca roli pułkownika Whittakera, ojca Johna

Opracowano na podstawie materiału źródłowego:

• Isabel Jeans – Larita Filton
• Robin Irvine – John Whittaker, drugi mąż Larity
• Franklin Dyall – Aubrey Filton, pierwszy mąż Larity
• Eric Bransby Williams – artysta Claude Robson, współpozwany
• Ian Hunter – pan Greene, prawnik oskarżyciela
• Violet Farebrother – pani Whittaker, matka Johna
• Frank Elliott – pułkownik Whittaker, ojciec Johna
• Dacia Deane – Marion Whittaker, starsza siostra Johna
• Dorothy Boyd – Hilda Whittaker, młodsza siostra Johna
• Enid Stamp Taylor – Sarah
• Benita Hume – recepcjonistka telefoniczna (niewym. w czołówce)
• Alfred Hitchcock – osoba opuszczająca kort tenisowy przez boczną bramę (cameo)

Produkcja

Scenariusz i przygotowania

Po powrocie z miesiąca miodowego Alfred Hitchcock, na mocy obowiązującego kontraktu, był winien Michaelowi Balconowi i Gainsborough Pictures dwa filmy. Zrealizował je w 1927, w krótkich odstępach czasu, a pierwszym był melodramat Na równi pochyłej z Ivorem Novello w roli głównej. Następnie przystąpił do pracy nad adaptacją sztuki Easy Virtue autorstwa Noëla Cowarda, będącej kąśliwą satyrą na społeczną hipokryzję ujawnioną przez karne traktowanie rozwódki. Po raz pierwszy została wystawiona w grudniu 1925 w Nowym Jorku, gdzie cieszyła się powodzeniem, z kolei brytyjska premiera odbyła się w Londynie 9 lipca 1926. Łącznie w Duke of York’s Theatre na West Endzie była grana 132-krotnie. Sztuka zwróciła uwagę Hitchcocka pesymistycznym obrazem stosunków panujących w zamożnej angielskiej rodzinie i obecnością psychoanalitycznych podtekstów w relacjach pomiędzy matką a synem.

Początkowo prasa branżowa informowała, że Graham Cutts będzie odpowiedzialny za adaptację. Coward spotkał się w siedzibie studia w Islington, aby naradzić się z Hitchcockiem podczas trwania zdjęć do Na równi pochyłej. Ponownej adaptacji jego sztuki dokonał w 1925 Eliot Stannard, przy współudziale Angusa MacPhaila i Ivora Montagu (niektóre opracowania wymieniały też Almę Reville jako osobę, mającą wkład w pracę nad obrazem). W przeciwieństwie do dramatu Cowarda, którego akcja niemal w całości rozgrywała się w domu Whittakerów, w scenariuszu rozbudowano wątek przeszłości Larity Filton. Dodano też nowe miejsca akcji (m.in. południe Francji) i dwie sceny sądowe.

Noël Coward (na zdj. w 1931), autor sztuki na podstawie której zrealizowano film

W ocenie Patricka McGilligana sztuka Cowarda była przedsięwzięciem lepszym oraz bardziej prestiżowym niż utwór Davida L’Estrange’a (wspólny pseudonim Novello i Constance Collier), na podstawie którego zrealizowano Na równi pochyłej. W przeciwieństwie do sztuki Hitchcock nalegał na inne zakończenie; zamiast podkreślać kobiecy ostracyzm i zdradę, usiłował zwrócić uwagę na krzywdzące prawo oraz destrukcyjną rolę przedstawicieli prasy, szukających sensacji. Mimo obaw szefa Gainsborough Pictures, Michaela Balcona, uważającego, że takie zakończenie może zmniejszyć dramatyczny wydźwięk sztuki, reżyser otrzymał od wytwórni wolną rękę w działaniu.

Casting

Do obsady filmu Hitchcock zaangażował czwórkę głównych aktorów, którzy wystąpili w Na równi pochyłej: Isabel Jeans jako prześladowaną ofiarę społecznej obłudy (branżowe recenzje zachęcały właścicieli kin do reklamowania aktorki; z kolei „Kinematograph Weekly” pisał: „porozmawiaj z gwiazdą”), Iana Huntera jako prawnika oraz Robina Irvine’a i Violet Farebrother, odpowiednio jako zalotnika z wyższych sfer i jego matkę. W roli pierwszego męża Larity obsadzono angielskiego aktora teatralnego i filmowego Franklina Dyalla, zaś ojca głównego bohatera, pułkownika Whittakera, sportretował Frank Elliott.

Realizacja

Ekipę filmową, poza Hitchcockiem, stanowili jego asystent Frank Mills, operator Claude L. McDonnell oraz odpowiedzialny za scenografię Clifford Pember. Pod koniec marca 1927, w trakcie realizacji ostatnich ujęć do Na równi pochyłej, Hitchcock nagrywał w Nicei i na francuskiej Riwierze zdjęcia plenerowe do Łatwej cnoty. We Francji ekipa produkcyjna sfilmowała tła oraz plenery (ujęcia McDonnella z Lazurowego Wybrzeża porównywano do widoków jeziora Lago di Como, które Gaetano di Ventimiglia wykonał w kryminale Ogród rozkoszy [1925]). Sam film nagrywano w Islington Studios.

Otwierająca film, blisko 20-minutowa sekwencja, stanowi, według Krzysztofa Loski, przykład wirtuozerii formalnej Hitchcocka. Rozgrywającą się na sali sądowej sekwencję zbudowano na zasadzie montażu retrospekcyjnego, zaś rolę napisów ograniczono do minimum za sprawą płynnych przejść między różnymi planami czasowymi, dzięki zastosowaniu montażu analogicznego (wykorzystanie podobieństwa między przedmiotami w sąsiadujących ze sobą ujęciach). Przeskok czasowy – spowodowany koniecznością zrelacjonowania przez Filton wydarzeń z przeszłości – sygnalizowany jest poprzez najazd i zbliżenie twarzy lub też przedmiotu (np. butelka, list), pojawiającego się w następnym, retrospektywnym ujęciu. W ujęciach widzianych oczyma sędziego zastosowano rozmycie obrazu – symbolizujące ślepotę wymiaru sprawiedliwości. Zdaniem McGilligana reżyser chętnie eksperymentował z obiektywem. W jednej z pierwszych scen, gdzie sędzia spogląda na adwokata powoda przez monokl, Hitchcock zastosował płynne przejście do zbliżenia. Jak podkreślał autor, w owych czasach był to efekt specjalny niemożliwy do osiągnięcia. Sam Hitchcock w następujący sposób wyjaśniał, jak udało mu się go uzyskać:

Musiałem powiększyć monokl, by obraz był ostry z niewielkiej odległości. Następnie wstawiłem w niego lustro zamiast przezroczystego szkła, a aktora grającego adwokata umieściłem za kamerą, natomiast jego dublera w długim ujęciu. Tak więc gdy monokl przesuwał się do kamery, widać było zbliżenie prawnika bez cięcia.

W przeciwieństwie do ujęć francuskiej Riwiery, podkreślających światło słoneczne, ujęcia McDonnella na sali sądowej (rozpoczynające i kończące film) są ponure i surowe, zaś dom Whittakerów jest, jak pisał Ken Mogg, „wręcz grobowy w scenie, w której rodzina zasiada do kolacji pod freskami przedstawiającymi wychudłych świętych”. Gdy McDonnell rozchorował się w trakcie zdjęć, Hitchcock przejął jego obowiązki, czuwając nad oświetleniem i odpowiednim ustawieniem kamery. Miał również podczas nagrywania konfliktowe relacje z Montagu, którego zaproszono do współpracy. Kwestia sporu dotyczyła kręcenia pomniejszych scen – reżyser był zdania, że nikt nie zwróci na nie uwagi. Według Donalda Spoto nieporozumienia te doprowadziły do chwilowego zerwania przyjacielskich stosunków Hitchcocka z Montagu.

Okres zdjęciowy zakończono w maju 1927 (według niektórych opracowań w czerwcu reżyser nagrywał scenę w londyńskim Roehampton Club). Łatwa cnota była jego ostatnim filmem zrealizowanym dla Gainsborough Pictures. W tym samym miesiącu przeszedł do zreorganizowanej i nowo nazwanej British International Pictures (BIP), gdzie otrzymał większą swobodę w rozwijaniu kolejnych projektów, poczynając od melodramatu sportowego Ring (1927).

Odbiór

Premiera kinowa i recenzje

W lipcu 1927 „Picturegoer” reklamował film hasłem: „Wyświetlanie sztuki Noëla Cowarda brzmi dość trudno – pan Hitchcock właśnie to zrobił!”. Pierwsze pokazy miały miejsce w sierpniu, a premiera Łatwej cnoty odbyła się 5 marca 1928. Liczne zastosowanie nowatorskich, jak na ówczesne czasy, efektów specjalnych spowodowało, że film spotkał się z aplauzem ze strony widowni. Mimo to recenzenci meli wiele zastrzeżeń co do niego. Według Marca Raymonda Straussa, spośród ośmiu najbardziej znaczących kompendiów terminologii filmowej, pięć przyznało Łatwej cnocie dwie lub dwie i pół gwiazdki (co oznaczało „słaby” bądź „średni”), argumentując m.in.: „Nudny melodramat społeczny z minimalnymi punktami zainteresowania”, „Biorąc pod uwagę zasługi reżysera, film jest bliski nudy”.

Branżowy „The Bioscope” pisał: „Hitchcock zrobił wszystko co w jego mocy, na temat, który nie nadaje się do wyświetlania na ekranie […] Pomimo doskonałej kreacji Isabel Jeans oraz zawsze widocznej zaradności Hitchcocka i okazjonalnego blasku, nie był to jeden z jego najbardziej efektownych filmów”. Za jedyne atuty wymienił „ugruntowaną reputację autora Noëla Cowarda i Alfreda Hitchcocka, producenta”. W podobnym tonie wyrażała się krytyk filmowa C.A. Lejeune, pisząc na łamach „The Guardiana”, że „z całą swoją zręcznością, [to] nie jest dobry film”. „Yorkshire Evening Post” uznał, że Hitchcock „spisał się niezwykle dobrze w produkcji spektaklu, co do którego nie ma wątpliwości, że trudno jest go zamienić w ekranowy sukces”. Pomimo dużych nadziei ze strony Gainsborough Pictures i wcześniejszych sukcesów Hitchcocka (m.in. Ring [1927]), Łatwa cnota okazała się klapą finansową.

Reakcje po latach

We współczesnych opracowaniach Łatwa cnota jest przychylniej oceniana; m.in. historyk Leonard Maltin uznał, że została „nakręcona z pomysłowością”. Kevin Thomas z „Los Angeles Timesa” przyznał w 1996, że „choć nie ma w nim suspensu, jest to w istocie prawdziwy film Hitchcocka, ponieważ już w piątym obrazie reżyser prezentuje swoje wyjątkowe wyczucie możliwości opowiadania historii za pomocą kamery”, zaś „Time Out” przekonywał, że „pierwsza połowa filmu… to czysty Hitchcock, a połączenie zwięzłości i osobliwości dowodzi mistrzowskiego warsztatu Hitchcocka w dziedzinie cichej narracji”.

„Łatwa cnota to prawdopodobnie najwspanialszy przykład czysto literackiego kina, tak powszechnego w Anglii lat 20. To dobrze zrealizowana, w zasadzie prosta ekranizacja sztuki teatralnej Noëla Cowarda. Jednak Hitchcock stawia ją ponad normę.” – Robert A. Harris, Michael S. Lasky

Zdaniem Petera Ackroyda historia kobiety, której zatajona przeszłość jest przeszkodą w stworzeniu stabilnego związku z bogatym i obiecującym młodzieńcem, była pradawnym wątkiem, ale reżyser podjął się go z entuzjazmem, ponieważ dla niego było to przede wszystkim studium winy oraz podglądactwa. „Wszystko tworzą oczy – czy to będą oskarżycielskie spojrzenia bohaterów filmu, czy widowni. Wnętrza są pełne luster i odbić, przeszłość bohaterki ujawniają zdjęcia gazetowe, a w najbardziej pamiętnej finałowej kwestii zwraca się ona do fotografów: Shoot, there is nothing left to kill!”. Reżyser Lindsay Anderson w eseju z 1949 napisał, że Łatwa cnota była „niemal tak samo niezwykłym osiągnięciem”, jak elegancka ekranizacja sztuki Oscara Wilde’a Wachlarz lady Windermere (1925) Ernsta Lubitscha. Charles Barr zwracał uwagę na liczne podobieństwa między Łatwą cnotą a Na równi pochyłej (1927) – jego zdaniem filmy te przedstawiają osobę podejmującą „koszmarną podróż z Anglii do Francji i z powrotem” – i dreszczowcem szpiegowskim Osławiona (1946; motyw z natrętnymi dziennikarzami i teściową). Paul Duncan wyróżnił umiejętność Hitchcocka do opowiadania historii w sposób pośredni, ale skuteczny – przywołał scenę z telefonistką, której zmieniający się wyraz twarzy sugeruje widzom – bez konieczności czytania napisów – że Larita zgadza się poślubić Johna.

Krytyk William K. Everson napisał w 1975: „W kontekście przeciętnego brytyjskiego filmu Łatwa cnota prezentuje olbrzymi krok naprzód: jest nie tylko nowatorska i ekranowa, ale jest także dziełem człowieka, który kocha swoją sztukę i chce robić z nią wspaniałe rzeczy”. Porównując obraz do innej ekranizacji sztuki Cowarda z 1928 – również zrealizowanego przez Gainsborough Pictures dramatu The Vortex (reż. Adrian Brunel) – stwierdził, że ma ona o wiele bardziej dramatyczny charakter niż Łatwa cnota lecz, „jest nudnym, zdecydowanie zbyt dosłownym tłumaczeniem sztuki teatralnej, czerpiącym większość emocji z dowcipnych tekstów Cowarda”. W jego ocenie adaptacja Hitchcocka nie opiera się na dialogach Cowarda w takim samym stopniu jak film Brunela, ale w charakterystyczny sposób przekształca oryginalny materiał w coś więcej niż tylko sfotografowaną sztukę teatralną, konsekwentnie kładąc nacisk na aspekt wizualny kosztem werbalnego, gdziekolwiek jest to możliwe. Everson zwracał uwagę, że reżyser stale stosuje wizualne akcenty, aby uciec od teatralnych założeń filmu – jako przykład wymienił sceny flirtu Larity i Johna (przedstawione poprzez proste przejście od ujęcia, na którym John uprzejmie całuje Laritę w rękę, do ujęcia, na którym namiętnie całuje ją w usta) lub wspomnianą mimikę telefonistki.

Thomas Leitch obsadzenie Jeans w roli Larity – która w Na równi pochyłej sportretowała niewierną żonę – oceniał jako odwrócenie polityki płci względem poprzedniego filmu; zaznaczając, że zamiast pokazywać mężczyznę zagubionego przez brak rozsądku, jaki wykazuje w szeregu związków z drapieżnymi kobietami, Łatwa cnota przedstawia kobietę zrujnowaną żelazną koniecznością życia z reputacją narzuconą jej przez mężczyzn. Dla niego główną postacią, uzewnętrzniającą społeczne potępienie Larity, jest dominująca matka, przed którą słabnie determinacja Johna, by bronić żony. Według autora podobny motyw ze złośliwą matką, której wrogość pobudza romans syna z nieodpowiednią kobietą, powracał ze zdwojoną siłą w kolejnych obrazach Hitchcocka, począwszy od Osławionej po Psychozę (1960). Krzysztof Loska wyróżniał rolę spojrzenia, jako narzędzia poznania; błędna ocena oraz wyciąganie fałszywych wniosków wiążą się z poważnymi konsekwencjami dla głównej bohaterki, uznanej winną zdrady, której nie popełniła. W jego ocenie, podobnie jak w filmie Ogród rozkoszy (1925), Łatwa cnota wnika w głąb kobiecej psychiki, a Hitchcock wykorzystuje dostępne środki do tego, by pokazywać świat oczami Larity i przedstawiać wydarzenia z jej punktu widzenia, przez co widzowie pełnią rolę nie tylko obserwatorów, ale i uczestników. Wyróżniał też charakterystyczne elementy twórczości reżysera – portret demonicznej matki (filmowanej zawsze od dołu, by podkreślić jej dominację nad resztą domowników), motyw schodów (znany z Lokatora [1927]) czy obraz tańczących par (Ogród rozkoszy, Lokator). Zdaniem Loski, choć film wykorzystuje klasyczny schemat melodramatu, to – jak argumentował – „nie posługuje się jednak «przezroczystą» narracją, która pozwoliłaby odbiorcy na «zanurzenie» się w rzeczywistości przedstawionej”, a dzięki obecności ujęć nadwyżkowych (stanowiących kontrapunkt wizualny), Łatwa cnota zmusza widza do zwrócenia uwagi na proces powstawania opowieści filmowej. W swym podsumowaniu zaznaczył, że choć w filmie podważeniu ulega nie tylko system wartości mieszczańskich (dominujący w klasycznym melodramacie), ale też podstawowy model rodziny oparty na władzy ojca (wywłaszczonego z prawa przez kobietę), to prezentuje określony typ bohaterki z amerykańskiego kina lat 30. XX wieku (Julie Marsden z Jezebel; 1938, Scarlett O’Hara z Przeminęło z wiatrem; 1939) – kobiety niezależnej, łamiącej bądź wykraczającej poza obowiązujący układ społeczny, której postawa staje się przyczyną nieszczęścia.

„Podczas gdy jego poprzednie filmy składały się z jednego statycznego ujęcia za drugim, tutaj Hitchcock zaczyna bawić się ideą kamery jako wędrującego oka, poruszającego się, by obserwować akcję, zaglądającego do środka niczym podglądacz. To technika, którą później rozwijał i udoskonalał w sposób, z jakim niewielu innych reżyserów mogłoby się równać. To właśnie tutaj zaczyna ona rozkwitać. ” – Jim McDevitt, Eric San Juan

Jim McDevitt i Eric San Juan napisali: „W Łatwej cnocie Hitchcock traktuje o romansie i nieufności, o mrocznych tajemnicach próbujących rozpocząć nowe życie, o opresyjnych matkach oraz pozbawionych życia kobietach. To fascynująca tematyka, ale jako narracja film pozostawia jedynie chłód. Na szczęście techniczna sprawność i dramatyczna uczciwość Hitchcocka sprawiają, że Łatwa cnota jest warta zachodu, nawet jeśli historia temu zaprzecza”. Uważali, że, mimo słabej i pozbawionej wątku dramatycznego historii, przerysowanych plansz tekstowych i postaci o niejasnych motywacjach, reżyserowi udało się zaprezentować swoje umiejętności techniczne. „Cała sekwencja otwierająca jest po prostu pełna ciekawych akcentów, kreatywnych ujęć i efektywnego wykorzystania języka kina. Kiedy rozpoczyna się scena rozprawy sądowej, sędzia dramatycznie podnosi głowę do ujęcia, jego wzrok przenika przez kamerę. Wydaje się, że to ujęcie z arcydzieła Carla Theodora Dreyera Męczeństwo Joanny d’Arc z 1928”. Z kolei postać pani Whittaker porównali do pani Danvers z Rebeki (1940), opisując obydwie jako „zimne i podejrzliwe”.

Patrick McGilligan pisał, że „Hitchcockowi z pewnością odpowiadał temat sztuki, która oskarżała ślepą sprawiedliwość i konwencjonalne postawy wobec rozwodu. Niestety był niemy, co ograniczyło dialogi Cowarda do kilku napisów między ujęciami, a ostateczny rezultat był tylko mdłym cieniem oryginału”. Ken Mogg podkreślał, że realizując Łatwą cnotę Hitchcock wprowadził do swojej twórczości elementy krytyki wyższych sfer, które później znajdowały odzwierciedlenie w jego kolejnych produkcjach, aż do Marnie (1964) i w kolejnych. Autor zwracał także uwagę na postać pani Whittaker, charakteryzując ją mianem „pierwszej z wielu potężnych matek Hitchcocka” (w Osławionej jej cechy posiada portretowana przez Leopoldine Konstantin madame Anna Sebastian). Dla Mogga była ona „potworem społecznych uprzedzeń, noszącym suknie bez rękawów, które uwypuklają jej muskularne ramiona”. W jego opinii nie potrafi ona zrozumieć bardziej humanitarnej postawy Sarah, którą John miał poślubić (Sarah usiłowała pogodzić małżonków). Jak zaznaczał Mogg, pożegnalny pocałunek Sarah przez odchodzącą Laritę jest wiarą Hitchcocka i Cowarda w „nieskrępowany eros jako najpewniejszy sposób na zachowanie człowieczeństwa”.

Gene D. Phillips opisał Łatwą cnotę jako „niesłusznie zapomniany film”, uważając, że tak jak wszystkie poprzednie, wskazuje, iż „reżyser coraz lepiej orientuje się w narzędziach swojego fachu”, zaś melodramatyczny wydźwięk w finale nie umniejsza ogólnemu rezultatowi. W podsumowaniu przyznał, że to „jeden z najbardziej dopracowanych i wyrafinowanych filmów Hitchcocka, niebędących dreszczowcem”. Maurice Yacowar stwierdził, że Łatwa cnota to „najbardziej nieznany film fabularny Hitchcocka”. Zwracał uwagę, że reżyser pominął osobiste problemy sióstr Johna, koncentrując się na rozczarowaniu oraz okrucieństwie matki, zaś sceny na sali sądowej są dosłownym odzwierciedleniem osądu wydanego przez Whittakerów i sprawiają, że osąd Larity staje się równoznaczny z podwójnym ukaraniem za to samo przestępstwo (Yacowar podkreślał, że na sali sądowej kształtuje się wizerunek publiczny głównej bohaterki). Według niego istotną rolę w filmie odgrywa motyw fotografii i fotoreporterów (z których Hitchcock uczynił czarny charakter), ukazując ich jako uosobienie jej losu i jego przyczynę – zmuszają oni prawdziwą Laritę do dostosowania się do wizerunku, jaki wykreowali na jej temat w swoich artykułach.

W wywiadzie z 1962, który z Hitchcockiem przeprowadził François Truffaut, reżyser odniósł się do dwóch scen z filmu. Wyraził dumę z niespełna minutowego ujęcia, w którym publiczność dowiaduje się o rezultacie propozycji małżeństwa Johna z Laritą poprzez mowę ciała i wyraz twarzy operatorki telefonicznej, zaś ostatnią kartę dialogową (z tekstem: „No już! Róbcie swoje, bo niczego więcej już nie uśmiercicie”) określił „najgorszym tytułem, jaki kiedykolwiek napisałem”. Współcześni komentatorzy uznali ją za podsumowanie głównego motywu filmu: zniszczenia kobiety przez opresyjne, męskie spojrzenie.

Wydania

W 1999 film został wydany na DVD – w zestawie z Szantażem (1929) – jako część box setu The Collection, opublikowanego przez Laserlight, a dwa lata później wszedł w skład Alfred Hitchcock: The Early Years, wydawnictwa dystrybuowanego przez Deltę. Kolejne wdanie miało miejsce w 2003, opublikowane przez Miracle Pictures (w 2005 ukazał się w pakiecie z filmem Oberża Jamajka [1939]), zaś w 2004 dystrybucją zajęło się Westlake Budget. Rok później Łatwą cnotę zamieszczono na box secie The Essential Alfred Hitchcock Collection – z ośmioma innymi filmami Hitchcocka – opublikowanym przez BCI/Sunset Home Visual Entertainment. Pakietowa edycja – z filmami 39 kroków (1935), Tajny agent (1936) i Oberża Jamajka – ukazała się w 2006 nakładem Digiview Entertainment.

Rekonstrukcja

Castro Theatre (na zdj. w 2017), w którym wyświetlano film w ramach The Hitchcock 9 podczas San Francisco Silent Film Festival w 2013

Łatwa cnota była największym wyzwaniem dla zespołu renowacyjnego Brytyjskiego Instytutu Filmowego (BFI) spośród wszystkich zachowanych niemych filmów Hitchcocka. Do czasów dzisiejszych zachowało się kilka odbitek na taśmie 16 mm w złej i znacznie skróconej wersji. Pierwotna długość taśmy wynosiła 7390 stóp, co dawało około 94 minut trwania filmu, w zależności od tempa odtwarzania (czas ten opiera się na preferowanych przez zespół 21 FPS-ów, używanych do transferu). Z obecnie zachowanych odbitek udało się odzyskać 5434 stopy (69 minut). Zakrojone na międzynarodową skalę poszukiwania Łatwej cnoty przyniosły odnalezienie odbitek obrazu w Australii, Holandii, Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, lecz wszystkie okazały się znacznie wyeksploatowanymi kopiami (ze względu na wielokrotne poddawanie projekcji) na taśmie 16 mm. Pochodzą one z tego samego źródła i zawierają identyczne uszkodzenia. Pracownicy BFI zminimalizowali zarysowania i uszkodzenia oraz przerobili napisy. Wybrano też najlepsze źródło i zastąpiono kilka ujęć z drugiej odbitki, co pozwoliło poprawić jakość. Wszystkie główne tytuły i napisy zostały zrekonstruowane przy użyciu oryginalnych czcionek.

Zrekonstruowana wersja była wyświetlana w Castro Theatre w San Francisco w Kalifornii w ramach San Francisco Silent Film Festival (SFSFF), podczas którego zaprezentowano trwające od 14 do 16 czerwca 2013 wydarzenie The Hitchcock 9. Prócz Łatwej cnoty zaprezentowano pozostałe osiem niemych filmów Hitchcocka (poza uznawanym za zaginiony Orłem z gór [1927]), którym towarzyszyła muzyka na żywo.

Bibliografia

• Peter Ackroyd: Alfred Hitchcock. Jerzy Łoziński (tłum.). Zysk i S-ka, 2017. ISBN 978-83-65521-79-8. (pol.).
• Gene Adair: Alfred Hitchcock: Filming Our Fears. Oxford University Press, 2002. ISBN 978-0195119671. (ang.).
• Charles Barr: English Hitchcock. Cameron Books, 2000. ISBN 978-0906506134. (ang.).
• Paul Condon, Jim Sangster: The Complete Hitchcock. Virgin Books, 1999. ISBN 978-0-7535-0362-1. (ang.).
• Paul Duncan: Alfred Hitchcock: Architect of Anxiety, 1899–1980. Taschen, 2003. ISBN 978-3-8228-1591-5. (ang.).
• The Cambridge Companion to Alfred Hitchcock. Jonathan Freedman (red.). Cambridge University Press, 2015. ISBN 978-1-316-30101-2. (ang.).
• Robert A. Harris, Michael S. Lasky: The Films of Alfred Hitchcock. Citadel Press, 1976. ISBN 978-0-8065-0619-7. (ang.).
• Thomas Leitch: The Encyclopedia of Alfred Hitchcock. Facts on File, 2002. ISBN 978-0-8160-4387-3. (ang.).
• Krzysztof Loska: Hitchcock – Autor wśród gatunków. Wydawnictwo Rabid, 2002. ISBN 978-83-88668-42-5. (pol.).
• Jim McDevitt, Eric San Juan: A Year of Hitchcock: 52 Weeks with the Master of Suspense. Scarecrow Press, 2009. ISBN 978-0-8108-6389-7. (ang.).
• Patrick McGilligan: Alfred Hitchcock: Życie w ciemności i pełnym świetle. Jowita Matys, Anna Nermer, Andrzej Nermer, Irena Stąpor (tłum.). Twój Styl, 2005. ISBN 978-83-7163-505-2. (pol.).
• Ken Mogg: The Alfred Hitchcock Story. Titan Publishing Group, 2008. ISBN 978-1-84576-708-2. (ang.).
• Gene D. Phillips: Alfred Hitchcock. Twayne, 1984. ISBN 978-0-8057-9293-5. (ang.).
• Jane E. Sloan: Alfred Hitchcock: A Filmography and Bibliography. University of California Press, 1995. ISBN 978-0-520-08904-4. (ang.).
• Donald Spoto: Alfred Hitchcock. Jan Stanisław Zaus (tłum.). ALFA, 2000. ISBN 83-7179-191-7. (pol.).
• Marc Raymond Strauss: Alfred Hitchcock’s Silent Films. McFarland & Company, 2015. ISBN 978-0-7864-8192-7. (ang.).
• François Truffaut: Hitchcock/Truffaut. Tadeusz Lubelski (tłum.). Świat Literacki, 2005. ISBN 83-88612-83-2. (pol.).
• Michael Walker: Hitchcock’s Motifs. Amsterdam University Press, 2005. ISBN 978-90-5356-773-9. (ang.).
• Maurice Yacowar: Hitchcock’s British Films. Archon Books, 1977. ISBN 978-0-208-01635-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Łatwa cnota w bazie IMDb (ang.)
• Łatwa cnota w bazie Filmweb