Żołnierze Armii Czerwonej i Armii Radzieckiej w ludowym Wojsku Polskim

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rosjanin polskiego pochodzenia Jan Mierzycan (w hełmofonie) z oficerem sowieckim oraz żołnierzami 1 Brygady Pancernej (1944)

Żołnierze Armii Czerwonej i Armii Radzieckiej w ludowym Wojsku Polskim – grupa żołnierzy Armii Czerwonej skierowanych do służby w ludowym Wojsku Polskim w latach 1943–1946 oraz żołnierzy Armii Radzieckiej w latach 1946–1968. Rekrutowała się z Polaków oraz Radzieckich – obywateli ZSRR[1][2][3].

Tło polityczno-historyczne[edytuj | edytuj kod]

Polscy jeńcy wojenni konwojowani przez Armię Czerwoną do kolejowych punktów załadunku za granicą polsko-sowiecką – wrzesień 1939
Polscy generałowie Władysław Sikorski i Władysław Anders podczas rozmów z Józefem Stalinem w Kujbyszewie (grudzień 1941)
Polscy jeńcy wojenni zwolnieni z gułagu po układzie Sikorski-Majski (1941)
 Osobne artykuły: Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku) i Polacy w ZSRR.

Po klęsce Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej 1939 roku na anektowanym przez Związek Radziecki terytorium przedwojennej Polski znalazło się w sumie ok. 230 tys. oficerów i żołnierzy Wojska Polskiego oraz funkcjonariuszy Policji Państwowej[4]. Większość z nich została wywieziona do obozów pracy przymusowej ulokowanych na Syberii, a ok. 24 tys. skierowano do podobnych obozów, zlokalizowanych na Ukrainie i Białorusi. Następną grupę, ok. 42 tys. (głównie szeregowców i oficerów niższego stopnia), zwolniono, natomiast podobną liczbę jeńców (około 42,5 tys.) przekazano III Rzeszy w ramach wymiany międzysojuszniczej. Z ogólnej sumy jeńców polskich wyselekcjonowano ok. 22 tys. oficerów, których osadzono w obozach jenieckich[4]. Większość przetrzymywanych w obozach internowania oficerów zostało zamordowanych w okresie od kwietnia do maja 1940 roku[4].

 Osobne artykuły: Obozy NKWD dla jeńców polskich i Zbrodnia katyńska.

Pod koniec 1940 roku władze ZSRR starały się pozyskać część ocalałych jeńców do pomysłu utworzenia sojuszniczej armii polskiej, która mogłaby stanąć u boku komunistów. Propozycje współpracy kierowane były do osadzonych w więzieniach oficerów m.in. Mieczysława Boruty-Spiechowicza, Mariana Januszajtisa czy Wacława Przeździeckiego, z pominięciem rządu polskiego na emigracji okazały się bezskutecznie. NKWD rozpoczęło również nabór wśród niższych rangą oficerów polskich. Udało im się nakłonić do współpracy grupę 13 oficerów, której przewodniczył pułkownik Zygmunt Berling, późniejszy generał oraz inicjator ludowego Wojska Polskiego[5]. 31 października tego samego roku grupę tę osadzono w Małachówce pod Moskwą, pod opieką NKWD. Celem władz radzieckich było stworzenie w ZSRR polskich jednostek wojskowych, które nie byłyby podporządkowane ani Naczelnemu Wodzowi Wojska Polskiego, ani rządowi polskiemu w Londynie, a które mogłyby stać się narzędziem ZSRR, wykorzystanym do walki z nazistowskimi Niemcami[5][6].

 Osobne artykuły: Atak Niemiec na ZSRR i Układ Sikorski-Majski.

Po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki sytuacja polityczna zmieniła się, w wyniku czego ZSRR podjął próby porozumienia się z rządem polskim w Londynie. 30 lipca 1941 roku podpisany został Układ Sikorski-Majski przywracający stosunki dyplomatyczne między obu państwami, zerwane 17 września 1939 po agresji ZSRR na Polskę. Podjęto wówczas próbę utworzenia polskiego sojuszniczego wojska, tzw. Armii Andersa, które miało mieć autonomiczne dowództwo współpracujące z Armią Czerwoną, jednak podporządkowane polskiemu dowództwu oraz polskiemu rządowi. Pomysł ten jednak nie powiódł się ze względu na ujawnienie informacji o zbrodni katyńskiej i opuszczenie terytorium ZSRR przez wojska generała Władysława Andersa.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Marszałek ZR Konstanty Rokossowski najwyższy stopniem czerwonoarmista w ludowym Wojsku Polskim i SZ PRL
Sierżant czerwonoarmista Stanisław Gilarowicz Popławski późniejszy Wiceminister Obrony Narodowej (1949–1956)

Warunki powstania Ludowego Wojska Polskiego i rozwinięcie go na tak szeroką skalę stworzyła ideowa i organizacyjna, kadrowa i materialna pomoc radzieckiego sojusznika. Współorganizowali nasze dywizje i armie, uczyli sztuki wojennej, wspólnie prowadzili w bój i razem krew przelewali radzieccy oficerowie.
gen. Wojciech Jaruzelski[7]

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1943–1944).

Po wyjściu Armii Andersa do Iranu władze sowieckie rozpoczęły realizację pomysłu utworzenia całkowicie komunistycznej armii polskiej, która mogłaby działać w sojuszu militarnym z ZSRR. Ludowe Wojsko Polskie utworzone zostało we współpracy rządu sowieckiej Rosji z polskimi komunistami, skupionymi w Związku Patriotów Polskich – organizacji kierowanej przez ekspułkownika Armii Czerwonej Wandę Wasilewską. 7 maja 1943 roku ogłoszono pobór Polaków oraz werbunek ochotników spośród „byłych polskich obywateli niepolskiej narodowości” oraz „Polaków stałych mieszkańców i obywateli ZSRR”. Sowieckie zarządzenie z 15 czerwca tego roku nakazywało administracji radzieckiej przeprowadzenie spisu „ludności polskiej w wieku od 17 do 50 lat”[8].

 Osobne artykuły: 1 Warszawska Dywizja Piechoty i 1 Armia Polska w ZSRR.

Pierwsza fala żołnierzy radzieckich pojawiła się w LWP już w momencie jego utworzenia w 1943 roku. Związana była z brakiem polskiej kadry oficerskiej, jaki nastąpił w wyniku zbrodni katyńskiej oraz ewakuacji armii Andersa do Iranu. Do 30 sierpnia 1943 roku na Bliski Wschód wyjechało około 4 tysiące oficerów zawodowych Wojska Polskiego, jeńców wojennych z 1939 roku przebywających w tym czasie na terytorium ZSRR[3]. Pozostała bardzo nieliczna grupka przedwojennych polskich oficerów, która została uzupełniona przez oficerów Armii Czerwonej: polskiego pochodzenia lub Rosjan o polsko brzmiących nazwiskach[3][9].

W lipcu 1943 roku 67% oficerów 1 DP im. Tadeusza Kościuszki w tym politruków pochodziło z Armii Czerwonej[10]. Jeszcze na początku roku 1945 spośród 40 tysięcy oficerów LWP 18 996 oficerów, w tym 36 generałów, pochodziło z Armii Czerwonej[11]. Z armii sowieckiej przejęto m.in. skróty pododdziałów, jednak oficerowie i żołnierze Armii Czerwonej służący w Wojsku Polskim nosili polskie mundury i salutowali po polsku. W okresie II wojny światowej przez szeregi LWP przewinęło się około 20 tysięcy żołnierzy sowieckich[1]. Wydana w okresie PRL przez Ministerstwo Obrony Narodowej Encyklopedia II wojny światowej podaje większą liczbę: „Ogólna bezpośrednia radziecka pomoc kadrowa dla Wojska Polskiego wyraża się liczbą blisko 33 tys. osób”[9].

W 1945 roku nastąpił odpływ oficerów radzieckich z powrotem do Armii Czerwonej. Do ZSRR odkomendowano wówczas 7973 ludzi, zaś w następnych latach odpowiednio 6520 (1946), 1967 (1947) i 466 (1948). W sumie 16 926 oficerów, w tym 66 generałów. Podczas procesu powrotu do własnego-radzieckiego państwa zdarzyło się kilkadziesiąt przypadków niepodporządkowania się żołnierzy rozkazom dowództwa radzieckiego. Zanotowano 24 przypadki oficerów, którzy odmówili wyjazdu do ZSRR, za co zostali aresztowani i oddani do dyspozycji radzieckiej prokuratury wojskowej. W okresie tym około 240 oficerów zginęło lub zmarło z różnych przyczyn[1][12].

Lata 50 XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Druga masowa fala żołnierzy radzieckich w LWP związana była z czystkami politycznymi, jakie nastąpiły po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1949–1954. Od 1949 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego a później Informacja Wojskowa przeprowadziła śledztwo, którym objęto wszystkich przedwojennych oficerów Wojska Polskiego[13]. W latach 1943–1945 w organach Informacji Wojskowej służyło 750 oficerów kontrwywiadu wojskowego Smiersz (działającego w Armii Czerwonej), do sierpnia 1944 Rosjanie stanowili 100% oficerów informacji w LWP. Dopiero rok po utworzeniu struktur informacji wojskowej oficerami zostało pierwszych 17 obywateli polskich[14].

Na przełomie lat 40 i 50 XX w. Informacja Wojskowa przystąpiła do akcji „oczyszczania” korpusu oficerskiego z „elementów wrogich i obcych”, „przypadkowych i zdemoralizowanych”, „niepożądanych dla sprawy budownictwa socjalizmu w Polsce”. W oparciu o takie „kryteria” w latach 1949–1954 zwolniono z wojska ponad 9 tys. oficerów wywodzących się w przedwojennej armii polskiej, z Polskich Sił Zbrojnych walczących w latach 1940–1945 na Zachodzie oraz z Armii Krajowej. Ponad tysiąc z nich trafiło do więzień, a przeciwko 135 zorganizowano pokazowe procesy. 37 oficerów skazano na karę śmierci, oskarżając ich bezpodstawnie o organizowanie spisku w wojsku.

W 1949 roku na ministra ON powołany został Marszałek Związku Radzieckiego polskiego pochodzenia – Konstanty Rokossowski. Sprowadził on do Polski kilkuset generałów i oficerów Armii Radzieckiej i rodzajów sił zbrojnych z Sił Zbrojnych ZSRR, którzy uzupełnili braki na najwyższych szczeblach korpusu oficerskiego. W sumie za kadencji marszałka Rokossowskiego w Wojsku Polskim służyło blisko 7 tysięcy generałów i oficerów sowieckich, którzy zajmowali praktycznie wszystkie kierownicze stanowiska[1].

W okresie 1949–1955 z LWP ubyło 1427 żołnierzy sowieckich, z czego 700 powróciło z powrotem do ZSRR, 682 przyjęło obywatelstwo polskie pozostając w PRL, a 45 ubyło z innych przyczyn[15][16]. Do 1957 roku radzieccy oficerowie oraz generałowie dowodzili większością jednostek, związków taktycznych i operacyjnych ludowego Wojska Polskiego. Pełnili kluczowe stanowiska w Sztabie Generalnym, instytucjach centralnych Ministerstwa Obrony Narodowej, a także dowodzili w sztabach okręgów wojskowych wszystkich rodzajów wojsk i służb oraz szkolnictwa wojskowego PRL. Podobna sytuacja miała miejsce w służbach wywiadowczych, organach Informacji Wojskowej oraz w prokuraturze wojskowej[17][1].

Pod koniec lat 50 XX w. obecność żołnierzy radzieckich w tym oficerów politycznych w SZ PRL zaczęła się zmniejszać i nie była już tak wysoka, jak w latach wcześniejszych. Szkolnictwo wojskowe w PRL kształciło już własną kadrę oficerską, która mogła pokierować siłami zbrojnymi w Polsce i nie było tak dużej potrzeby sprowadzania do Polski kadry z ZSRR. W tym okresie procentowo najwięcej Rosjan było w korpusie oficerskim wyższego szczebla. Ryszard Kałużny w swojej pracy Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojskach Lądowych w Polsce stwierdził :

Na początku 1955 roku w Siłach Zbrojnych PRL pełniło służbę 33 generałów i ponad 170 oficerów Armii Radzieckiej. Zajmowali oni 32 stanowiska spośród 50 najważniejszych – od Ministra Obrony Narodowej do dowódcy korpusu włącznie[1].

Lata 60 XX wieku[edytuj | edytuj kod]

Od końca lat 60 XX w. Radzieccy nie byli już bezpośrednio kierowani do LWP. W dalszym ciągu jednak delegowano do Polski Ludowej sowieckich doradców wojskowych, którzy w ramach sojuszu wojskowego, a później tzw. Układu Warszawskiego współpracowali z polskimi wojskowymi. Wchodzili oni jednak już w skład korpusu oficerskiego Armii Czerwonej stacjonującej w latach 1945-1993 na terenie PRL, nie pozostając na etatach Ludowego Wojska Polskiego. Jedyną grupą Rosjan w SZ PRL stanowili radzieccy oficerowie, którzy przyjęli polskie obywatelstwo w latach 50 XX w.[15][16]

Radzieccy doradcy wojskowi[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: Garnizony Armii Radzieckiej na terytorium Polski i Układ Warszawski.

Osobną grupą radzieckich oficerów w Polsce Ludowej byli radzieccy doradcy wojskowi delegowani w ramach sojuszu wojskowego i Układu Warszawskiego. Pierwsi tacy doradcy pojawili się w czasie II wojny światowej. W odróżnieniu od Radzieckich włączonych w szeregi w Polsce ci oficerowie umundurowani byli w mundury Sił Zbrojnych ZSRR. W piśmie z 6 czerwca 1953 r. (już po śmierci Iosifa Stalina) Rada Ministrów Bolesława Bieruta zwracała się z prośbą o skierowanie Radzieckich do Sił Zbrojnych PRL, 303 doradców wojskowych, z czego 269 do MON, a 34 – do MBP (KBW i WOP)[15].

Radzieccy oficerowie w ludowym Wojsku Polskim[edytuj | edytuj kod]

 Osobna strona: Kategoria:Radzieccy oficerowie w ludowym Wojsku Polskim.

Żołnierzami Armii Czerwonej pełniącymi wysokie stanowiska w ludowym Wojsku Polskim byli:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Nalepa 1995 ↓.
  2. ↑ "Polsza nie zagranica", Polska Zbrojna 27.06.2015
  3. ↑ a b c Sobczak 1979 ↓, s. 62-72.
  4. ↑ a b c Sobiech 2016 ↓, s. 16.
  5. ↑ a b Sobiech 2016 ↓, s. 18.
  6. ↑ Grzelak 2002 ↓, s. 13.
  7. ↑ Sobczak 1979 ↓, s. 67.
  8. ↑ Ludowe Wojsko Polskie ↓, s. 32-33.
  9. ↑ a b Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 728.
  10. ↑ Roszkowski 2003 ↓.
  11. ↑ Urbankowski 2011 ↓, s. 480.
  12. ↑ Grzelak 1996 ↓, s. 247.
  13. ↑ Wieczorkiewicz 1988 ↓, s. 163.
  14. ↑ Urbankowski 2011 ↓, s. 491.
  15. ↑ a b c Nalepa 1994 ↓.
  16. ↑ a b Nalepa 1995 ↓, s. 116.
  17. ↑ Grzelak 1996 ↓, s. 249-250.
  18. ↑ Skrzypek 2005 ↓, s. 94.
  19. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 540.
  20. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 504-505.
  21. ↑ a b Cenckiewicz 2011 ↓, s. 73.
  22. ↑ a b c d Skrzypek 2005 ↓, s. 101.
  23. ↑ Kumoś 2001 ↓, s. 16.
  24. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 628.
  25. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 82.
  26. ↑ Królikowski 2010 ↓, s. 190-194.
  27. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 238.
  28. ↑ Uchwała Rady Komisarzy Ludowych nr 946 z 4 czerwca 1940
  29. ↑ Królikowski 2010 ↓, s. 27-29.
  30. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 269.
  31. ↑ Królikowski 2010 ↓, s. 198-200, t.IV.
  32. ↑ Królikowski 2010 ↓, s. 126-128.
  33. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 217.
  34. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 334.
  35. ↑ Królikowski 2010 ↓, s. 13-15,t.III.
  36. ↑ Encyklopedia II wojny światowej ↓, s. 580.
  37. ↑ Urbankowski 2011 ↓, s. 632.
  38. ↑ Profesor Cenckiewicz ujawnia. Sowieci w LWP. Totalna infiltracja art.Niezależna.pl

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żołnierze_Armii_Czerwonej_i_Armii_Radzieckiej_w_ludowym_Wojsku_Polskim&oldid=72424795”