Fordońska Szkoła Szybowcowa
53°09′27″N 18°08′43″E/53,157500 18,145278 Upamiętnienie szkoły szybowcowej w Fordonie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data założenia | |
| Zakończenie działalności | |
| Profil działalności | |
| Zasięg | |
| Powiązania | |
Położenie na mapie Bydgoszczy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
| 53°09′27″N 18°08′43″E/53,157500 18,145278
| |
.jpg)
Fordońska Szkoła Szybowcowa im. Czesława Tańskiego – jeden z większych w Polsce północnej ośrodków szkolenia szybowcowego, istniejący w latach 1933–1963 na wzgórzach k. Fordonu (Bydgoszczy).
Lokalizacja
[edytuj | edytuj kod]Szkoła znajdowała się na tzw. górnym tarasie Fordonu, w 1977 roku włączonym w obręb terytorium miasta Bydgoszczy. Istniejące na jego krawędzi Zbocze Fordońskie o wysokości względnej 40–50 m umożliwiało noszenia żaglowe, po starcie szybowców z lin gumowych. Symbolem szkoły jest tzw. Góra Szybowników, z widniejącym na jej zboczu kamiennym znakiem szkoły.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okres 1933–1939
[edytuj | edytuj kod]W lutym 1933 roku Zarząd Kolejowego Koła LOPP przy Warsztatach Kolejowych w Bydgoszczy zorganizował sekcję szybowcową[1], która postanowiło zorganizować szkołę w okolicy Bydgoszczy[2][a]. Organizatorem szkoły został prezes Koła – mjr Stabrowski[3]. Pierwsze dwa szybowce szkolne typu CWJ wykonano samodzielnie w Warsztatach Kolejowych, a 3 września 1933 wystawiono je publicznie na Starym Rynku w Bydgoszczy[1]. Jeden z szybowców nazwano „Piła”, co miało być odpowiedzią na prowokacyjny napis „Bromberg”, jaki Niemcy umieścili na szybowcu używanym w Schneidemühl (Pile)[1]. Do połowy 1934 roku do sekcji kolejarskiej w Bydgoszczy dołączyły nowe sekcje: Związku Strzeleckiego, 1 Drużyny Harcerskiej, Szkoły Przemysłowej, Liceum Handlowego, Kabla Polskiego, Koronowska i ogólna członków niestowarzyszonych, a liczba szybowców w mieście wzrosła do 11[1].
Za najdogodniejszy teren do założenia szkoły szybowcowej uznano Zbocze Fordońskie. Po uzgodnieniu z właścicielem majątku Miedzyń Wielki wydzierżawiono tereny na tzw. górnym i dolnym tarasie Fordonu, a w dworku urządzono kwatery dla uczniów[2]. Organizatorem szkoły był działacz społeczny inż. Kazimierz Stabrowski[4]. Na Czarnej Górze, eksponowanej stromymi zboczami od wschodu i południa, zamontowano sprzęt, wyciągi gumowe, chwiejnicę oraz wytyczono miejsca ćwiczeń, startów i lądowań[5]. Pierwszymi instruktorami szkoły byli: pilot kpt. Stanisław Micewski i pilot wyczynowy Michał Offierski[5]. Michał Offierski pełnił również funkcję kierownika szkoły[6]. Uroczyste poświęcenie szybowiska odbyło się 24 października 1934 r., w uroczystości wziął udział starosta bydgoski Michał Stefanicki, prezydent Bydgoszczy Leon Barciszewski oraz gen. Wiktor Thommée[7]. Stosowano miesięczny cykl szkoleniowy (od kwietnia do października), a napędem dla szybowców były naciągane na kołowroty liny gumowe[1]. Średni czas lotu wynosił ok. 1 minuty na pułapie ok. 40 m. Po lądowaniu szybowce wciągano na górę przy pomocy transportu konnego. W sezonie 1934 r. wyszkolono 190 pilotów na kategorię A, 54 z nich uzyskało następnie kategorię B[8].
Szkoła początkowo podlegała organizacyjnie poznańskiemu okręgowi Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, a od 1936 roku stała się Szkołą Okręgową LOPP i szkoliła kandydatów z całego okręgu bydgosko-poznańskiego, m.in. wojskowych, harcerzy, członków kół szybowcowych z Bydgoszczy, Wielkopolski i całego kraju (w tym kobiety) oraz prowadziła kursy dla wyszkolonych pilotów[4]. Od 1934 roku szkolono także adeptów Szkoły Podchorążych w Bydgoszczy, co przyczyniło się do poprawy kondycji ekonomicznej szkoły, zasilenia w sprzęt szybowcowy i nowy hangar[2][5]. W tym czasie dysponowano szybowcami CWJ, „Wrona”, „Czajka” i „Salamandra”, a „Wrony-bis” budowano samodzielnie[4]. Nowym szybowcom nadawano indywidualne nazwy, np. w 1936 trzem „Czajkom” – „Bydgoszcz”, „Poznań” i „Fordon”[5]. W 1939 na infrastrukturę szkoły składało się około 20 szybowców, samolot RWD-8, dwa drewniane hangary, budynek administracyjny i gospodarczy, wyciągi i chwiejnica[1].
28 października 1934 na szybowisku szkoły fordońskiej odbyły się pierwsze ogólnopolskie zawody szybowcowe, których zwycięzcą został Kazimierz Mindak – późniejszy długoletni prezes Aeroklubu Bydgoskiego[9], a w 1938 – ogólnopolskie zawody modeli szybowcowych z udziałem 60 zawodników. W latach międzywojennych rekordowy pod względem długości lot żaglowy w Fordonie przeprowadził instruktor Kalinowski, który przy starcie z lin gumowych szybował w powietrzu godzinę i 36 minut[2]. Natomiast instruktor Michał Offierski pobił rekord Polski na szybowcu „Lwów” przelatując 210 km w linii prostej[9]. 31 maja 1936 r. Michał Offierski odszedł ze stanowiska kierownika szkoły, jego następcą został Eugeniusz Jackowski[10].
W latach 1933–1939 wyszkolono w Fordonie łącznie 1300–1400 pilotów, tj. 10% pilotów szybowcowych w Polsce[1]. Siedziba administracji szkoły mieściła się w Bydgoszczy przy ul. Gdańskiej 92[11].
Okres 1939–1945
[edytuj | edytuj kod]W okresie okupacji niemieckiej (1939–1945) szkoła szybowcowa przeszła pod jurysdykcję niemieckiej organizacji NSFK (Nationalsozialisfischer Fliegerkorps), która szkoliła pilotów na kursach w cyklu 6-tygodniowym na szybowcach typu SG-38, a później na Grunau Baby IIB („Jeżyk”)[4]. W styczniu 1945 wycofujący się Niemcy spalili jeden z hangarów, a sprzęt ukryli w okolicznych miejscowościach[4].
Okres 1945–1963
[edytuj | edytuj kod]Po II wojnie światowej powstał w Bydgoszczy Oddział Lotnictwa Cywilnego, kierowany przez inż. Wiktora Leję, który kompletował dla szkoły poniemiecki sprzęt (szybowce, wyciągarki)[12]. Zdołano w sumie ściągnąć do Fordonu ok. 300 szybowców porzuconych przez Niemców w Nakle, Chełmnie i Szczecinie[2]. Część z nich przekazano innym ośrodkom szkoleniowym i aeroklubom na Pomorzu, Kujawach i w Wielkopolsce[4]. Z inicjatywy Eugeniusza Jackowskiego pozyskano halę magazynową z dworca PKP w Fordonie, którą rozebrano i przewieziono na szybowisko. Przy ul. Mennica w Bydgoszczy uruchomiono warsztaty szybowcowe, a przy ul. Jagiellońskiej lotnicze warsztaty mechaniczne[4].
15 maja 1945 rozpoczął się pierwszy kurs szybowcowy, zorganizowany przez Inspektorat Szybownictwa Departamentu Lotnictwa Cywilnego[12], a od 28 czerwca do 8 lipca 1945 odbył się w Fordonie I Centralny Kurs Instruktorów Szybowcowych, który dostarczył pierwszą po wojnie kadrę lotnictwa sportowego[2]. Podczas szkoleń dwukrotnie przekroczono wysokość 1000 metrów w termicznym locie żaglowym wzdłuż Zbocza Fordońskiego[2].
Szkołę co roku opuszczało kilkuset pilotów szybowcowych, a do 1948 roku – także 600 junaków Służby Polsce[12]. W okresie stalinizmu (1950–1956) od latania odsunięto część kadry instruktorskiej[4]. W latach 1949–1950 szkołę podporządkowano organizacji Służba Polsce, w 1950–1953 Lidze Lotniczej, a w 1953–1956 Lidze Przyjaciół Żołnierza[4]. W latach 50. XX w. szkoła zajmowała we współzawodnictwie krajowym czołowe miejsca, a 1950–1958 była bazą sekcji szybowcowej powstałego w 1946 Aeroklubu Bydgoskiego[12]. Po odwilży październikowej w 1956 szkołę podporządkowano reaktywowanemu Aeroklubowi Polskiemu. W 1958 z okazji 25-lecia nadano jej za patrona pioniera polskiego lotnictwa Czesława Tańskiego[13]. W tym czasie szkolono rocznie około 300 pilotów oraz dysponowano 35 szybowcami m.in. szkolnymi SG 38 i wyczynowymi typu IS-C Żuraw, Grunau Baby, SZD-10 Czapla, IS-2 Mucha[12]. Sekcja szybowcowa Aeroklubu Bydgoskiego wróciła wówczas na macierzyste lotnisko przy ul. Biedaszkowo, gdzie rozpoczęto budowę lotniska wojskowego[4].
Pod koniec lat 50. XX w. przygotowano dokumentację rozbudowy lotniska w Fordonie, m.in. o betonowy pas startowy[4]. Projekt nie doczekał się realizacji wskutek realizowanej już budowy lotniska aeroklubowego w Bydgoszczy, a także dojrzewającej w latach 60. XX w. koncepcji przeznaczenia terenów pod Fordonem na wielką dzielnicę mieszkaniową[4]. W 1963 na mocy decyzji Ministerstwa Komunikacji Departamentu Lotnictwa Cywilnego szkołę rozwiązano, a jej kadry, sprzęt i wyposażenie włączono w struktury Aeroklubu Bydgoskiego[4]. Dzięki temu w latach 60. i 70. XX w. bydgoscy szybownicy aeroklubowi osiągali sukcesy sportowe na arenie ogólnopolskiej i międzynarodowej (Jan Wróblewski, Alfred Bzyl, Tadeusz Gołata, Marian Torz).
Szkoła szybowcowa w Fordonie włożyła duży wkład w rozwój lotnictwa sportowego w Polsce. Wyszkolono 5,8 tys. pilotów, z czego 4,2 tys. w okresie powojennym[4]. Wielu pilotów zdobyło tu złote i srebrne odznaki szybowcowe oraz diamenty do złotych odznak. Część absolwentów trafiła m.in. do dęblińskiej Szkoły Orląt[4].
Widoki z Góry Szybowników w XXI wieku po zabudowie dzielnicy Fordon
Nazwy
[edytuj | edytuj kod]- 1933–1935 Wielkopolska Szkoła Szybowcowa w Fordonie, Centrum Szybowcowe
- 1936–1939 Okręgowa Szkoła Szybowcowa w Fordonie
- 1939–1945 Szkoła Szybowcowa Narodowosocjalistycznego Korpusu Lotniczego
- 1945–1958 Fordońska Szkoła Szybowcowa
- 1958–1963 Fordońska Szkoła Szybowcowa im. Czesława Tańskiego
Komendanci szkoły
[edytuj | edytuj kod]- 1933–1935 Michał Offierski
- 1935–1939 Eugeniusz Jackowski
- 1945–1949 Eugeniusz Jackowski
- 1950–1953 por. pil. Mieczysław Kamiński
- 1953–1956 kpt. pil. Zbigniew Buczek
- 1956–1963 Franciszek Gołata
Absolwenci
[edytuj | edytuj kod]- gen. Jan Frey-Bielecki[1] – dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (1956–1962), pierwszy po wojnie Polak na tym stanowisku.
- Wiktor Leja[1] – w 1945 dyrektor bydgoskiego oddziału Departamentu Lotnictwa Cywilnego i Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych, później dyrektor techniczny PLL LOT
- Krystyna Ganowiczówna[1] – poznańska szybowniczka, zdobywczyni wielu rekordów w okresie międzywojennym
Ciekawostki
[edytuj | edytuj kod]
- Wśród grupy pierwszych doświadczalnych szybowców w Polsce, dwa („Dziaba” i „Żabuś”) skonstruowano w 1921 roku w Szkole Pilotów w Bydgoszczy według projektów mjr inż. Stefana Malinowskiego i kpt. Franciszka Jacha[14]. Modele testowano na Czarnej Górze k. Nowego Targu podczas I Polskiego Konkursu Szybowcowego[14]. W 1925 w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców w Oksywiu koło Gdyni brało udział 15 szybowców, w tym trzy skonstruowane w Bydgoszczy („Bydgoszczanka”, „Bimbuś” i „Żabuś II”, który otrzymał I nagrodę za najdłuższy lot – 560 m)[14].
- W latach 1974–1982 na Zboczu Fordońskim, gdzie dawniej istniała szkoła szybowcowa ćwiczyli członkowie sekcji lotniarskiej Aeroklubu Bydgoskiego[15]. Kilku bydgoskich pionierów tej dyscypliny w Polsce (Krzysztof Kosior, Władysław Kowalski, Bogdan Kantorski, Andrzej Glaziński) osiągało sukcesy ogólnopolskie w lotach na lotniach, a w latach 80. – na motolotniach[15].
- W okresie międzywojennym na południowym zboczu Góry Szybowników ułożono kamienny znak szkoły szybowcowej (trzy kamienne mewy w okręgu). W 2015 rada osiedla w Fordonie w ramach programu „budżet obywatelski” odnowiła znak i zbudowała deptak na szczyt[16].
- Dwie szkoły podstawowe, osiem ulic oraz osiedle w Fordonie nazwano w nawiązaniu do znanych postaci bydgoskiego lotnictwa, w tym szkoły szybowcowej[17]. Osiedle zbudowane w latach 80. XX w. u podnóża Czarnej Góry nazwano imieniem Szybowników, a szkołę na osiedlu w 2000 roku – im. pilota Czesława Tańskiego[17].
- 5 czerwca 2002 u podnóża Góry Szybowników odsłonięto pomnik Ikara poświęconego „Pamięci Lotniska Fordon”. Monument powstał z inicjatywy Franciszka Gołaty (ostatniego komendanta szkoły), a został zaprojektowany przez Tadeusza Nowaka z Bydgoskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Budowę wsparła finansowo m.in. Fundacja Stowarzyszenia Lotników Polskich w Londynie i Glasgow oraz mieszkający tam absolwenci Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich (istniejącej w Bydgoszczy w latach 1930–1938).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Zbocze Fordońskie & Góra Szybowników
- Aeroklub Bydgoski
- Port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo
- Lotnisko Bydgoszcz-Biedaszkowo
- Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa
- Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2
- Air Fair
- Sport w Bydgoszczy
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ pierwsze szkoły szybowcowe w Polsce otwarto w 1932 roku w Bezmiechowej i Polichnie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Arkadiusz Kaliński: Szybownictwo w Bydgoszczy w okresie międzywojennym [w:] Kronika Bydgoska XXII.
- ↑ a b c d e f g Bogdan Zakrzewski: Sportowe skrzydła [w:] Kalendarz Bydgoski, 1977.
- ↑ Skrzydlata Polska 1963 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Kazimierz Chudziński: Szkoła szybowcowa w Fordonie [w:] Kalendarz Bydgoski, 2003.
- ↑ a b c d Rajmund Kuczma: Szybowisko w Fordonie [w:] Kalendarz Bydgoski, 1995.
- ↑ Chudziński 2018 ↓, s. 26.
- ↑ Chudziński 2018 ↓, s. 23.
- ↑ Chudziński 2018 ↓, s. 27.
- ↑ a b Konrad Mrozik: Osiągnięcia bydgoskiego sportu w czasach II Rzeczypospolitej [w:] Kronika Bydgoska XIV.
- ↑ Chudziński 2018 ↓, s. 28.
- ↑ http://www.prawomiejscowe.pl/institution/16897/legalact/691/16897/pdfpreview dostęp 10-01-2017
- ↑ a b c d e Zbigniew Kuras: Sport wyczynowy w województwie bydgoskim (pomorskim) w latach 1945–1956 [w:] 100 lat sportu na Kujawach i Pomorzu. Praca zbiorowa pod red. Prof. dr hab. Włodzimierza Jastrzębskiego. Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej oddział w Bydgoszczy, 1993.
- ↑ Skrzydlata Polska 1958 ↓, s. 10.
- ↑ a b c Mirosław Gajewski: Udział bydgoskich konstrukcji szybowcowych w pierwszych konkursach polskich [w:] Kronika Bydgoska XII.
- ↑ a b Bogdan Zakrzewski: Naśladowcy Ikara [w:] Kalendarz Bydgoski, 1978.
- ↑ http://www.expressbydgoski.pl/dzielnice/a/znak-upamietniajacy-szkole-szybowcowa-na-czarciej-gorze-wroci-do-dawnej-swietnosci,10849834/ dostęp 10-01-2017
- ↑ a b Zenon Chwaliszewski: Bydgoski Klub Seniorów Lotnictwa [w:] Kalendarz Bydgoski, 2013.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Wojciech Chudziński: Szkoła Szybowcowa w Fordonie 1933–1963 im. Czesława Tańskiego. Bydgoszcz: Sonar, 2018. ISBN 978-83-63189-89-1. OCLC 1043023556.
- Fordon 1933 1958. „Skrzydlata Polska”. 2/1958, 28 maja 1958. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- Tadeusz Malinowski. Fordon po 30 latach. „Skrzydlata Polska”. 20/1963, 10 maja 1963. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.