Przejdź do zawartości

Język lule

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
sámegiella / julevsámegiella
Obszar

Norwegia, Szwecja

Liczba mówiących

700 (2022)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
Organ regulujący ?
UNESCO 4 poważnie zagrożony
Ethnologue 2 prowincjonalny
Kody języka
ISO 639-2 smj
ISO 639-3 smj
IETF smj
Glottolog lule1254
Ethnologue smj
SIL SMJ
Występowanie
Ilustracja
Zasięg języka lule zaznaczono cyfrą 4
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język lule (sámegiella lub julevsámegiella)[1]język saamski, którym posługuje się ludność w północnych częściach Szwecji i Norwegii[2]. Wśród języków saamskich plasuje się na drugim miejscu pod względem liczby użytkowników, po północnosaamskim[1].

Jest bardzo blisko spokrewniony z językiem północnosaamskim. Można uznać, że tworzy z nim kontinuum dialektalne[1].

Według danych z 1992 r. posługuje się nim 2000 osób (w Szwecji – ok. 1500 osób, w Norwegii – ok. 500)[2]. Według nowszych szacunków (2022) ma ok. 700 użytkowników[1].

Jest zdecydowanie zagrożony wymarciem. Przeważnie nie jest przyswajany przez dzieci, ale zaobserwowano, że w pewnym stopniu wzmacnia się jego użycie[3].

Wśród osób dorosłych powszechna jest dwujęzyczność (znane są języki norweski i szwedzki). We wschodnich częściach terytorium dużą rolę odgrywał niegdyś język fiński (meänkieli)[1].

Pomimo niewielkiej liczby użytkowników język lule jest wykorzystywany w szkolnictwie wyższym, w nowoczesnych środkach masowego przekazu, a także w innych sferach życia (aczkolwiek w ograniczonym zakresie)[1].

Zasięg

[edytuj | edytuj kod]

Większość użytkowników języka lule zamieszkuje Laponię, w szczególności szwedzkie gminy Gällivare i Jokkmokk, oraz norweskie gminy Tysfjord i Hamarøy[2].

Alfabet

[edytuj | edytuj kod]

Język lule zapisywany jest odmianą alfabetu łacińskiego. Obecny standard zapisu języka ustanowiono w 1983[4].

A a Á á B b D d E e F f G g H h
I i J j K k L l M m N n Ŋ ŋ O o
P p R r S s T t U u V v Å å Ä ä

Piśmiennictwo

[edytuj | edytuj kod]

Za pioniera w kodyfikacji pisanej formy języka lule uważany jest Lars Levi Laestadius, który tworzył w nim literaturę religijną – kazania i historie biblijne. Jego pierwszym dziełem w tym języku była Hålaitattem Ristagasa ja Satte almatja kaskan (pol. Rozmowa chrześcijanina z niewierzącym) opublikowana w 1839[5].

Pomimo zainteresowania tym językiem, Laestedius nie opracował jego gramatyki czy słownika. Jako pierwszy zajął się tym Karl Bernhard Wiklund, który w 1890 opublikował słownik lule-niemiecki (Lule-lappisches Wörterbuch), a w 1891 – opis morfologiczny i fonetyczny (Laut- und Formenlehre der Lule-lappischen Dialekten) języka[6].

Pierwszym Saamem, który opublikował książkę w języku lule, był Anta Pirak. Jego utwór, Jåhttesáme viessom, opublikowany w 1937, opowiada o życiu hodowców reniferów[7].

Sytuacja prawna

[edytuj | edytuj kod]

W Szwecji języki saamskie, wśród nich lule, uzyskały w 2000 oficjalny status języków mniejszości narodowych[8].

W norweskiej gminie Tysfjord lule jest od 2006, obok norweskiego, językiem urzędowym[9].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Ylikoski 2022 ↓, s. 130.
  2. a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saami, Lule, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  3. Salminen 2007 ↓, s. 257.
  4. Mikael Svonni: Samiske sprog. [w:] Nordens sprog med rødder og fødder [on-line]. [dostęp 2011-08-28]. (duń. • norw. • szw. • far. • isl.).
  5. Roald E. Kristiansen: Lars Levi Læstadius. Kainun institutti – Kvensk institutt, 2008. [dostęp 2011-08-28]. (norw.).
  6. Lars-Gunnar Larsson. Prästen och ordet. Ur den samiska lexikografins historia. „LexicoNordica”, s. 108, 1997. Oslo: Nordisk forening for leksikografi i samarbeid med Nordisk språkråd. ISSN 0805-2735. [dostęp 2011-08-28]. (szw.). 
  7. Sunna Kuoljok: Anta Pirak. Samisk informationscentrum, 2010-09-13. [dostęp 2011-08-28]. (szw.).
  8. Samiska. Språkrådet, 2011-02-03. [dostęp 2011-08-28]. (szw.).
  9. Ville, vakre Tysfjord. Tysfjord kommune, 2007-12-03. [dostęp 2011-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-26)]. (norw.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]