Języki lapońskie
Języki lapońskie (jęz. saamskie, saami)[1] – grupa języków ugrofińskich (rodzina uralska), różniących się jednak dość znacznie od pozostałych języków ugrofińskich i nie zaliczanych do żadnego z trzech głównych zespołów językowych tj. bałtyckofińskiego, permskiego ani wołżańskiego[1]. Posługuje się nimi ok. 35 tys. Lapończyków, zamieszkujących Laponię na dalekiej północy Skandynawii. Pozostałe około 100 tys. Lapończyków mówi językami urzędowymi krajów, w których mieszkają. Poza językiem północnolapońskim, wszystkie języki lapońskie są zagrożone wymarciem.
W Norwegii, Szwecji i Finlandii języki lapońskie mają status regionalnych języków urzędowych.
Języki te są podobne do fińskiego, ale przypuszcza się, że pierwotnie Lapończycy mogli mieć swój własny język. Dopiero długie sąsiedztwo ludów ugrofińskich, które górowały nad nimi poziomem kultury materialnej i społecznej, wywarło wpływ na języki tego ludu. Piśmiennictwo w tych językach istnieje od XVII w. Języki lapońskie zachodnie w Norwegii, Szwecji i części Finlandii zapisywane są alfabetem łacińskim, a lapońskie wschodnie w Rosji i częściowo w Finlandii – grażdanką.
Klasyfikacja[edytuj kod]
Podane liczby oznaczają liczbę aktywnych użytkowników języka.
- Języki lapońskie:
- lapońskie zachodnie (używane na terenach Norwegii i Szwecji)[1]
- grupa południowa
- język południowolapoński – około 600 osób (1995)[2]
- język ume – niemal wymarły, około 10 osób (2010)[3]
- grupa północna
- język pite – niemal wymarły, około 20 osób (2010)[2][3]
- język lule – 2000 osób (1995)[2]
- język północnolapoński – 20700 osób (1995)[2]
- grupa południowa
- lapońskie wschodnie (używane na terenach Finlandii i Rosji)[1]
- język skolt – 420 osób (2001)[2]
- język inari – 300 osób (2001)[2]
- język kildin – 500 osób (2007)[2]
- język ter – niemal wymarły, 2 osoby (2010)[3]
- język akkala – wymarły w 2003 roku[2]
- język kemi – wymarły
- lapońskie zachodnie (używane na terenach Norwegii i Szwecji)[1]
Klasyfikacja podana za Saami Linguistics, która jednak nie obejmuje wymarłego języka kemi.
Piśmiennictwo[edytuj kod]
Pierwsze utwory napisane w językach lapońskich (pochodzące z XVIII w.[1]) były drukami religijnymi: przekład Biblii, katechizm, modlitewniki, zbiory pieśni, kalendarze i abecadła. Ilość wydawnictw tego typu była bardzo duża. Obecnie książki i gazety lapońskie ukazują się w dwóch językach literackich: w języku północnolapońskim w Norwegii i Szwecji oraz w języku inari w Finlandii[4]. Oprócz podręczników i gazet istnieje samodzielna literatura lapońska.
Przypisy[edytuj kod]
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 6: Kont–Mam. Warszawa: PWN, 1965, s. 388.
- ↑ a b c d e f g h M. Paul Lewis: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 16. Dallas, Tex.: SIL International, 2009. (ang.) (jęz. południowolapoński • pite • lule • północnolapoński • skolt • inari • kildin • akkala)
- ↑ a b c Lisa Karpowa: The 5 Smallest Languages of the World (ang.). 18.02.2010. [dostęp 2011-10-31].
- ↑ Péter Hajdú: Narody i języki uralskie. Warszawa: PWN, 1971. Oryginał: Finnugar népek és nyelvek. Budapest: 1962.
Bibliografia[edytuj kod]
- Ida. Toivonen, Diane Carlita Nelson: Saami Linguistics. Amsterdam ; Philadelphia: John Benjamins Pub., 2007. ISBN 978-90-272-4803-9.
Linki zewnętrzne[edytuj kod]
- Północnolapońska wersja Wikipedii
- Południowolapoński zaczątek Wikipedii w Inkubatorze w języku niemieckim
- Południowolapoński zaczątek Wikipedii w Inkubatorze w języku angielskim
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
