Języki lapońskie
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji od 2019-11 wymagają weryfikacji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Języki lapońskie[1][2], języki saamskie[3], języki saami – grupa języków ugrofińskich (rodzina uralska), różniących się jednak dość znacznie od pozostałych języków ugrofińskich i nie zaliczanych do żadnego z trzech głównych zespołów językowych, to znaczy bałtycko-fińskiego, permskiego ani wołżańskiego[1]. Posługuje się nimi około 35 tysięcy Lapończyków, zamieszkujących Laponię na dalekiej północy Skandynawii. Pozostałe około 100 tys. Lapończyków mówi językami urzędowymi krajów, w których mieszkają. Poza językiem północnolapońskim, wszystkie są zagrożone wymarciem.
W Norwegii, Szwecji i Finlandii języki lapońskie mają status regionalnych języków urzędowych.
Języki te są podobne do fińskiego, ale przypuszcza się, że pierwotnie Saamowie mogli mieć swój własny język. Dopiero długie sąsiedztwo ludów ugrofińskich, które górowały nad nimi poziomem kultury materialnej i społecznej, wywarło wpływ na języki tego ludu. Piśmiennictwo w tych językach istnieje od XVII wieku. Języki lapońskie zachodnie w Norwegii, Szwecji i części Finlandii zapisywane są alfabetem łacińskim, a lapońskie wschodnie w Rosji i częściowo w Finlandii grażdanką.
Klasyfikacja języków lapońskich[edytuj | edytuj kod]
Podane liczby oznaczają liczbę aktywnych użytkowników języka.
- lapońskie zachodnie (używane na terenach Norwegii i Szwecji)[1]
- grupa południowa
- język południowolapoński – około 600 osób (1995)[4]
- język ume – niemal wymarły, około 10 osób (2010)[5]
- grupa północna
- język pite – niemal wymarły, około 20 osób (2010)[4][5]
- język lule – 2000 osób (1995)[4]
- język północnolapoński – 20 700 osób (1995)[4]
- grupa południowa
- lapońskie wschodnie (używane na terenach Finlandii i Rosji)[1]
- język skolt – 420 osób (2001)[4]
- język inari – 300 osób (2001)[4]
- język kildin – 500 osób (2007)[4]
- język ter – niemal wymarły, 2 osoby (2010)[5]
- język akkala – wymarły w 2003 roku[4]
- język kemi – wymarły
Klasyfikacja podana za Saami Linguistics, która jednak nie obejmuje wymarłego języka kemi.
Piśmiennictwo[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze utwory napisane w językach lapońskich (pochodzące z XVIII wieku[1]) były drukami religijnymi: przekład Biblii, katechizm, modlitewniki, zbiory pieśni, kalendarze i abecadła. Ilość wydawnictw tego typu była bardzo duża. Obecnie książki i gazety lapońskie ukazują się w dwóch językach literackich: w języku północnolapońskim w Norwegii i Szwecji oraz w języku inari w Finlandii[6]. Oprócz podręczników i gazet istnieje samodzielna literatura lapońska.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 6: Kont–Mam. Warszawa: PWN, 1965, s. 388.
- ↑ Karin Bojs: Moja europejska rodzina: Pierwsze 54000 lat. Insignis, 2018.
- ↑ Katarzyna Wojan. O etymologii etnonimiki Saamów/Lapończyków w świetle europejskiej historiografi i. „Studia Scandinavica”. 1(21)/2017. s. 81.
- ↑ a b c d e f g h M. Paul Lewis: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 16. Dallas, Tex.: SIL International, 2009. (ang.) (jęz. południowolapoński • pite • lule • północnolapoński • skolt • inari • kildin • akkala).
- ↑ a b c Lisa Karpowa: The 5 Smallest Languages of the World (ang.). 18.02.2010. [dostęp 2011-10-31].
- ↑ Péter Hajdú: Narody i języki uralskie. Warszawa: PWN, 1971. Oryginał: Finnugar népek és nyelvek. Budapest: 1962.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ida Toivonen, Diane Carlita Nelson: Saami Linguistics. Amsterdam ; Philadelphia: John Benjamins Pub., 2007. ISBN 978-90-272-4803-9.