Języki lapońskie
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji od 2019-11 wymagają weryfikacji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Języki lapońskie[1][2], języki saamskie[3], języki saami – grupa języków ugrofińskich (rodzina uralska), różniących się jednak dość znacznie od pozostałych języków ugrofińskich i nie zaliczanych do żadnego z trzech głównych zespołów językowych, to znaczy bałtycko-fińskiego, permskiego ani wołżańskiego[1]. Posługuje się nimi około 35 tysięcy Lapończyków, zamieszkujących Laponię na dalekiej północy Skandynawii. Pozostałe około 100 tys. Lapończyków mówi językami urzędowymi krajów, w których mieszkają. Poza językiem północnolapońskim wszystkie są zagrożone wymarciem.
W Norwegii, Szwecji i Finlandii języki lapońskie mają status regionalnych języków urzędowych.
Piśmiennictwo w tych językach istnieje od XVII wieku. Języki lapońskie zachodnie w Norwegii, Szwecji i części Finlandii zapisywane są alfabetem łacińskim, a lapońskie wschodnie w Rosji i częściowo w Finlandii grażdanką.
Klasyfikacja języków lapońskich[edytuj | edytuj kod]
Podane liczby oznaczają liczbę aktywnych użytkowników języka.
- lapońskie zachodnie (używane na terenach Norwegii i Szwecji)[1]
- grupa południowa
- język południowolapoński – około 600 osób (1995)[4]
- język ume – niemal wymarły, około 10 osób (2010)[5]
- grupa północna
- język pite – niemal wymarły, około 20 osób (2010)[4][5]
- język lule – 2000 osób (1995)[4]
- język północnolapoński – 20 700 osób (1995)[4]
- grupa południowa
- lapońskie wschodnie (używane na terenach Finlandii i Rosji)[1]
- język skolt – 420 osób (2001)[4]
- język inari – 300 osób (2001)[4]
- język kildin – 500 osób (2007)[4]
- język ter – niemal wymarły, 2 osoby (2010)[5]
- język akkala – wymarły w 2003 roku[4]
- język kemi – wymarły
Klasyfikacja podana za Saami Linguistics, która jednak nie obejmuje wymarłego języka kemi.
Piśmiennictwo[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze utwory napisane w językach lapońskich (pochodzące z XVIII wieku[1]) były drukami religijnymi: przekład Biblii, katechizm, modlitewniki, zbiory pieśni, kalendarze i abecadła. Liczba wydawnictw tego typu była bardzo duża. Obecnie książki i gazety lapońskie ukazują się w dwóch językach literackich: w języku północnolapońskim w Norwegii i Szwecji oraz w języku inari w Finlandii[6]. Oprócz podręczników i gazet istnieje samodzielna literatura lapońska.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 6: Kont–Mam. Warszawa: PWN, 1965, s. 388.
- ↑ Karin Bojs: Moja europejska rodzina: Pierwsze 54000 lat. Insignis, 2018.
- ↑ Katarzyna Wojan. O etymologii etnonimiki Saamów/Lapończyków w świetle europejskiej historiografi i. „Studia Scandinavica”. 1(21)/2017. s. 81.
- ↑ a b c d e f g h M. Paul Lewis: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 16. Dallas, Tex.: SIL International, 2009. (ang.) (jęz. południowolapoński • pite • lule • północnolapoński • skolt • inari • kildin • akkala).
- ↑ a b c Lisa Karpowa: The 5 Smallest Languages of the World (ang.). 18.02.2010. [dostęp 2011-10-31].
- ↑ Péter Hajdú: Narody i języki uralskie. Warszawa: PWN, 1971. Oryginał: Finnugar népek és nyelvek. Budapest: 1962.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ida Toivonen, Diane Carlita Nelson: Saami Linguistics. Amsterdam ; Philadelphia: John Benjamins Pub., 2007. ISBN 978-90-272-4803-9.