Języki saamskie
 |
Niektóre z zamieszczonych tu informacji od 2019-11 wymagają weryfikacji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Języki saamskie[1] (jęz. saami, też: lapońskie[2]) – grupa języków ugrofińskich (rodzina uralska), różniących się jednak dość znacznie od pozostałych języków ugrofińskich i nie zaliczanych do żadnego z trzech głównych zespołów językowych tj. bałtycko-fińskiego, permskiego ani wołżańskiego[2]. Posługuje się nimi ok. 35 tys. Saamów, zamieszkujących Laponię na dalekiej północy Skandynawii. Pozostałe około 100 tys. Lapończyków mówi językami urzędowymi krajów, w których mieszkają. Poza językiem północnosaamskim, wszystkie języki saamskie są zagrożone wymarciem.
W Norwegii, Szwecji i Finlandii języki saamskie mają status regionalnych języków urzędowych.
Języki te są podobne do fińskiego, ale przypuszcza się, że pierwotnie Saamowie mogli mieć swój własny język. Dopiero długie sąsiedztwo ludów ugrofińskich, które górowały nad nimi poziomem kultury materialnej i społecznej, wywarło wpływ na języki tego ludu. Piśmiennictwo w tych językach istnieje od XVII w. Języki saamskie zachodnie w Norwegii, Szwecji i części Finlandii zapisywane są alfabetem łacińskim, a saamskie wschodnie w Rosji i częściowo w Finlandii – grażdanką.
Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]
Podane liczby oznaczają liczbę aktywnych użytkowników języka.
- Języki saamskie:
- saamskie zachodnie (używane na terenach Norwegii i Szwecji)[2]
- grupa południowa
- język południowosaamski – około 600 osób (1995)[3]
- język ume – niemal wymarły, około 10 osób (2010)[4]
- grupa północna
- język pite – niemal wymarły, około 20 osób (2010)[3][4]
- język lule – 2000 osób (1995)[3]
- język północnosaamski – 20 700 osób (1995)[3]
- grupa południowa
- saamskie wschodnie (używane na terenach Finlandii i Rosji)[2]
- język skolt – 420 osób (2001)[3]
- język inari – 300 osób (2001)[3]
- język kildin – 500 osób (2007)[3]
- język ter – niemal wymarły, 2 osoby (2010)[4]
- język akkala – wymarły w 2003 roku[3]
- język kemi – wymarły
- saamskie zachodnie (używane na terenach Norwegii i Szwecji)[2]
Klasyfikacja podana za Saami Linguistics, która jednak nie obejmuje wymarłego języka kemi.
Piśmiennictwo[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze utwory napisane w językach saamskich (pochodzące z XVIII w.[2]) były drukami religijnymi: przekład Biblii, katechizm, modlitewniki, zbiory pieśni, kalendarze i abecadła. Ilość wydawnictw tego typu była bardzo duża. Obecnie książki i gazety saamskie ukazują się w dwóch językach literackich: w języku północnosaamskim w Norwegii i Szwecji oraz w języku inari w Finlandii[5]. Oprócz podręczników i gazet istnieje samodzielna literatura saamska.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Katarzyna Wojan. O etymologii etnonimiki Saamów/Lapończyków w świetle europejskiej historiografi i. „Studia Scandinavica”. 1(21)/2017. s. 81.
- ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 6: Kont–Mam. Warszawa: PWN, 1965, s. 388.
- ↑ a b c d e f g h M. Paul Lewis: Ethnologue: Languages of the World. Wyd. 16. Dallas, Tex.: SIL International, 2009. (ang.) (jęz. południowolapoński • pite • lule • północnolapoński • skolt • inari • kildin • akkala).
- ↑ a b c Lisa Karpowa: The 5 Smallest Languages of the World (ang.). 18.02.2010. [dostęp 2011-10-31].
- ↑ Péter Hajdú: Narody i języki uralskie. Warszawa: PWN, 1971. Oryginał: Finnugar népek és nyelvek. Budapest: 1962.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ida Toivonen, Diane Carlita Nelson: Saami Linguistics. Amsterdam ; Philadelphia: John Benjamins Pub., 2007. ISBN 978-90-272-4803-9.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Północnosaamska wersja Wikipedii
- Południowosaamski zaczątek Wikipedii w Inkubatorze w języku niemieckim
- Południowosaamski zaczątek Wikipedii w Inkubatorze w języku angielskim
| ||||||||||||||||||||||||||||||||