Kalendarium historii Łodzi
Kalendarium historii Łodzi – chronologiczne zestawienie wydarzeń z historii miasta, m.in. politycznych, gospodarczych, społecznych, administracyjnych, urbanistycznych, kulturalnych i sportowych, ukazujących przemiany, które dokonały się w ciągu stuleci w Łodzi i obszarze obecnie przez nią zajmowanym, od zarania dziejów do współczesności.
Kalendarium historii Łodzi[edytuj | edytuj kod]
„Dzieje Łodzi tak dalece różnią się od przeszłości innych miast, nie tylko polskich, lecz również europejskich i większości pozaeuropejskich, iż trudno przeprowadzać pomiędzy nimi porównania”[1]. „W okresie przedrozbiorowym Łódź należała do grupy najmniejszych miast w kraju i nic nie wskazywało na to, że kiedykolwiek wkroczy na drogę wielkiej kariery”[2]. [A jednak] „ze skromnej mieściny feudalnej przekształciła się ona w połowie XIX w. w ludny i prężny ośrodek przemysłowy [...]”[1].
Łódź. Dzieje miasta. T. I: Do 1918 r.
Łódź rolnicza (do roku 1820)[edytuj | edytuj kod]
Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które dokonały się w okresie od zarania dziejów obszaru zajmowanego obecnie przez miasto do czasu podjęcia w 1820 roku pierwszych decyzji o przekształceniu Łodzi z rolniczego miasteczka w ośrodek przemysłu włókienniczego.
Łódź przemysłowa i wielkoprzemysłowa (1821–1918)[edytuj | edytuj kod]
Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które zaszły w Łodzi w okresie od początków budowy nowej sieci osadniczej i łódzkiego przemysłu, poprzez intensywny rozwój Łodzi jako miasta przemysłowego w warunkach gospodarki kapitalistycznej, załamanie gospodarcze po wybuchu I wojny światowej, do jej zakończenia i wyzwolenia spod panowania zaborców.
Łódź w II Rzeczypospolitej (1918–1939)[edytuj | edytuj kod]
Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które miały miejsce w Łodzi w dwudziestoleciu międzywojennym, od 11 listopada 1918 roku – dnia odzyskania przez Polskę suwerenności – do 31 sierpnia 1939 roku – dnia poprzedzającego wybuch II wojny światowej.
Łódź pod okupacją niemiecką (1939–1945)[edytuj | edytuj kod]
Kalendarium obejmuje wydarzenia od 1 września 1939 roku – dnia wybuchu II wojny światowej do 19 stycznia 1945 roku – ostatniego dnia niemieckiej okupacji miasta i dnia wkroczenia do Łodzi wojsk armii radzieckiej.
Łódź w Polsce Ludowej (1945–1989)[edytuj | edytuj kod]
Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które zaszły w Łodzi po II wojnie światowej, a przed początkiem transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski w 1989 roku: od 19 stycznia 1945 roku – dnia zajęcia miasta przez wojska armii radzieckiej – do 4 czerwca 1989 roku – dnia, w którym odbyła się I tura pierwszych w Polsce po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu i całkowicie wolnych do Senatu.
Łódź w III Rzeczypospolitej (od roku 1989)[edytuj | edytuj kod]
Kalendarium obejmuje najnowsze wydarzenia ukazujące przemiany od początku transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski, do których impulsem stały się wybory 4 czerwca 1989 roku, do współczesności.
Periodyzacja[edytuj | edytuj kod]
Powyższa periodyzacja dziejów Łodzi została sporządzona na potrzeby Wikipedii. Jest ona zbliżona do najczęstszego sposobu podziału continuum czasowego na okresy stosowanego w literaturze. Początki kolejnych jednostek czasowych wyznaczają wydarzenia (gospodarcze, polityczne lub te związane z przebiegiem działań wojennych) uznawane za szczególnie istotne w historii miasta.
W literaturze przedmiotu zwykle wyróżnia się dwa podstawowe okresy:
- Okres Łodzi rolniczej, zapoczątkowany datą najwcześniejszej wzmianki źródłowej w 1332 r. i trwający aż do pierwszego ćwierćwiecza XIX w.;
- Okres Łodzi przemysłowej (a ściślej rękodzielniczej i przemysłowej), rozpoczęty formalnie datą powołania Łodzi do rzędu tzw. miast fabrycznych w 1820 r. i trwający w zasadzie do chwili obecnej[a][3].
Z drugiego okresu, wewnętrznie zróżnicowanego, historycy wyodrębniają kilka wyraźnie zarysowanych podokresów: narodziny Łodzi przemysłowej (1820/1823[b]–1865, niekiedy z dodatkowym wydzieleniem okresu wczesnokapitalistycznego – 1820–1830[4][5]), rozwój Łodzi wielkoprzemysłowej (1866–1914), lata zniszczeń i dewastacji w czasie I wojny światowej (1914–1918), okres II Rzeczypospolitej (1918–1939), tragiczne lata okupacji hitlerowskiej (1939–1945), okres Polski Ludowej (1945–1989) oraz III Rzeczypospolitej (od roku 1989)[6][7].
Zmiany statusu Łodzi[edytuj | edytuj kod]
| Okres | Państwo | Zwierzchność | Jednostka administracyjna | Status miasta | |
|---|---|---|---|---|---|
| XIV w. – 1414 | 
|
Królestwo Polskie | ziemia łęczycka | Wieś Łodzia | |
| 1414–1423 |
|
Królestwo Polskie | ziemia łęczycka | Wieś Łodzia/Miasto Ostroga1 | |
| 1423–1569 |
|
Królestwo Polskie | ziemia łęczycka | Miasto Łódź | |
| 1569–1793 | 
|
Rzeczpospolita Obojga Narodów | województwo łęczyckie, powiat brzeziński | Miasto Łódź | |
| 1793–1795 | .svg){kind=small}
|
Królestwo Prus | departament łęczycki/piotrkowski2, powiat zgierski | Miasto Łódź | |
| 1795–1807 |
|
Królestwo Prus | departament warszawski, powiat zgierski | Miasto Łódź | |
| 1807–1815 | 
|
Księstwo Warszawskie | I Cesarstwo Francuskie | departament warszawski, powiat zgierski | Miasto Łódź |
| 1815–1816 | .svg){kind=small}
|
Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | departament warszawski, powiat zgierski | Miasto Łódź |
| 1816–1837 |
|
Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | województwo mazowieckie, powiat zgierski | Miasto Łódź |
| 1837–1844 |
|
Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | gubernia mazowiecka, powiat zgierski | Miasto Łódź |
| 1845–1867 |
|
Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | gubernia warszawska, powiat łęczycki | Miasto Łódź |
| 1867–1916 |
|
Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | gubernia piotrkowska, powiat łódzki | Miasto Łódź |
| 1916–1918 | .svg){kind=small}
|
Królestwo Polskie | II Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry | gubernia piotrkowska, powiat łódzki | Miasto Łódź |
| 1918–1939 | 
|
II Rzeczpospolita Polska | województwo łódzkie | Łódź (powiat grodzki) | |
| 1939–1940 | 
|
III Rzesza | okręg poznański/Kraj Warty3, rejencja kaliska | Łódź (miasto wydzielone) | |
| 1940–1945 |
|
III Rzesza | okręg Kraj Warty, rejencja Litzmannstadt | Litzmannstadt (miasto wydzielone) | |
| 1945–1952 |
|
Rzeczpospolita Polska (Polska Ludowa) | województwo łódzkie | Łódź (miasto wydzielone) | |
| 1952–1975 |
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo łódzkie | Łódź (miasto wydzielone) | |
| 1975–1989 |
|
Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo łódzkie4 | Łódź (gmina miejska) | |
| 1989–1998 |
|
III Rzeczpospolita Polska | |||
| od 1999 |
|
III Rzeczpospolita Polska | województwo łódzkie | Łódź (miasto na prawach powiatu) | |
| 1 Prawa miejskie nadane w 1414 r. przez kapitułę włocławską, miały moc jedynie w zakresie spraw gospodarczych i prawno-społecznych, pod względem prawno-ustrojowym Łodzia/Ostroga była nadal wsią. |
| 2 25 maja 1793 r. departament łęczycki przemianowano na departament piotrkowski. |
| 3 W styczniu 1940 r. okręg poznański przemianowano na okręg Kraj Warty. |
| 4 Od 1 czerwca 1975 r. do 30 czerwca 1984 r. pod nazwą województwo miejskie łódzkie. |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Administratorzy Łodzi
- Historia Litzmannstadt Ghetto
- Historia Łodzi pod okupacją niemiecką
- Historia Żydów w Łodzi
- Ludność Łodzi
- Łódź
- Kalendarium historii Polski
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zdaniem Marka Kotera (w 1969 r.) – wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego, specjalizującego się w geografii historycznej oraz geografii miast – taka periodyzacja dziejów Łodzi została przyjęta w łódzkim ośrodku naukowym (Koter 1969 ↓, s. 9 [PDF – 11]). Z kolei Wiesław Puś – historyk, wykładowca i rektor Uniwersytetu Łódzkiego – wyodrębniał (w 1987 r.) trzy podstawowe okresy rozwoju miasta: okres Łodzi rolniczej/przedprzemysłowej, będącej niewielkim lokalnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (1423–1823), okres kapitalizmu (1823–1945) oraz okres po II wojnie światowej, gdy miasto stało się znaczącym ośrodkiem naukowym i kulturalnym (Puś 1987 ↓, s. 110–112). Również Ryszard Rosin – historyk, wykładowca Uniwersytetu Łódzkiego – dzielił przeszłość Łodzi (w 1979 r.) na trzy epoki: feudalną, kapitalistyczną i socjalistyczną. Cezurą pomiędzy pierwszą a drugą było wkroczenie miasta w latach 1820–23 na drogę uprzemysłowienia; pomiędzy drugą a trzecią – styczeń 1945 r., tj. wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13).
- ↑ Niektórzy historycy za datę zamykającą dzieje Łodzi rolniczej, a rozpoczynającą dzieje Łodzi przemysłowej uważają rok 1823, gdy w miasteczku pojawili się pierwsi sukiennicy ze Śląska i Niemiec (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 134).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 2 (obwoluta).
- ↑ Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 110.
- ↑ Koter 1969 ↓, s. 9 (PDF – 11).
- ↑ Koter 1969 ↓, s. 46 (PDF – 50).
- ↑ Puś 1987 ↓, s. 20.
- ↑ Puś 1987 ↓, s. 110–112.
- ↑ Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13–14.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bohdan Baranowski, Jan Fijałek, Ryszard Rosin: Łódź. Dzieje miasta. Wyd. II. T. I: Do 1918 r.. Warszawa – Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-02161-6.
- Marek Koter: Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej. Wyd. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Łodzi, 1969, seria: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk, Prace Geograficzne nr 79. [dostęp 2017-12-21].
- Wiesław Puś: Dzieje Łodzi przemysłowej: zarys historii. Wyd. I. Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi, Centrum Informacji Kulturalnej, 1987.
