Kalendarium historii Łodzi

Kalendarium historii Łodzi – chronologiczne zestawienie wydarzeń z historii miasta, m.in. politycznych, gospodarczych, społecznych, administracyjnych, urbanistycznych, kulturalnych i sportowych, ukazujących przemiany, które dokonały się w ciągu stuleci w Łodzi i obszarze obecnie przez nią zajmowanym, od zarania dziejów do współczesności.

Kalendarium historii Łodzi

Nowy Rynek (obecnie plac Wolności)
w XIX-wiecznej Łodzi

Plac Wolności (kwiecień 2006)

„Dzieje Łodzi tak dalece różnią się od przeszłości innych miast, nie tylko polskich, lecz również europejskich i większości pozaeuropejskich, iż trudno przeprowadzać pomiędzy nimi porównania”^[1]. „W okresie przedrozbiorowym Łódź należała do grupy najmniejszych miast w kraju i nic nie wskazywało na to, że kiedykolwiek wkroczy na drogę wielkiej kariery”^[2]. [A jednak] „ze skromnej mieściny feudalnej przekształciła się ona w połowie XIX w. w ludny i prężny ośrodek przemysłowy [...]”^[1].

Baranowski, Fijałek i Rosin (red.),
Łódź. Dzieje miasta. T. I: Do 1918 r.

Łódź rolnicza (do roku 1820)

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (do roku 1820).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które dokonały się w okresie od zarania dziejów obszaru zajmowanego obecnie przez miasto do czasu podjęcia w 1820 roku pierwszych decyzji o przekształceniu Łodzi z rolniczego miasteczka w ośrodek przemysłu włókienniczego.

Łódź przemysłowa i wielkoprzemysłowa (1821–1918)

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (1821–1918).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które zaszły w Łodzi w okresie od początków budowy nowej sieci osadniczej i łódzkiego przemysłu, poprzez intensywny rozwój Łodzi jako miasta przemysłowego w warunkach gospodarki kapitalistycznej, załamanie gospodarcze po wybuchu I wojny światowej, do jej zakończenia i wyzwolenia spod panowania zaborców.

Łódź w II Rzeczypospolitej (1918–1939)

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (1918–1939).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które miały miejsce w Łodzi w dwudziestoleciu międzywojennym, od 11 listopada 1918 roku – dnia odzyskania przez Polskę suwerenności – do 31 sierpnia 1939 roku – dnia poprzedzającego wybuch II wojny światowej.

Łódź pod okupacją niemiecką (1939–1945)

Osobne artykuły: Kalendarium historii Łodzi (1939–1945) i Historia Łodzi pod okupacją niemiecką.

Kalendarium obejmuje wydarzenia od 1 września 1939 roku – dnia wybuchu II wojny światowej do 19 stycznia 1945 roku – ostatniego dnia niemieckiej okupacji miasta i dnia wkroczenia do Łodzi wojsk armii radzieckiej.

Łódź w Polsce Ludowej (1945–1989)

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (1945–1989).

Kalendarium obejmuje wydarzenia ukazujące przemiany, które zaszły w Łodzi po II wojnie światowej, a przed początkiem transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski w 1989 roku: od 19 stycznia 1945 roku – dnia zajęcia miasta przez wojska armii radzieckiej – do 4 czerwca 1989 roku – dnia, w którym odbyła się I tura pierwszych w Polsce po II wojnie światowej częściowo wolnych wyborów do Sejmu i całkowicie wolnych do Senatu.

Łódź w III Rzeczypospolitej (od roku 1989)

Osobny artykuł: Kalendarium historii Łodzi (od roku 1989).

Kalendarium obejmuje najnowsze wydarzenia ukazujące przemiany od początku transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski, do których impulsem stały się wybory 4 czerwca 1989 roku, do współczesności.

Periodyzacja

Powyższa periodyzacja dziejów Łodzi została sporządzona na potrzeby Wikipedii. Jest ona zbliżona do najczęstszego sposobu podziału continuum czasowego na okresy stosowanego w literaturze. Początki kolejnych jednostek czasowych wyznaczają wydarzenia (gospodarcze, polityczne lub te związane z przebiegiem działań wojennych) uznawane za szczególnie istotne w historii miasta.

W literaturze przedmiotu zwykle wyróżnia się dwa podstawowe okresy:

Okres Łodzi rolniczej, zapoczątkowany datą najwcześniejszej wzmianki źródłowej w 1332 r. i trwający aż do pierwszego ćwierćwiecza XIX w.;
Okres Łodzi przemysłowej (a ściślej rękodzielniczej i przemysłowej), rozpoczęty formalnie datą powołania Łodzi do rzędu tzw. miast fabrycznych w 1820 r. i trwający w zasadzie do chwili obecnej^[a]^[3].

Z drugiego okresu, wewnętrznie zróżnicowanego, historycy wyodrębniają kilka wyraźnie zarysowanych podokresów: narodziny Łodzi przemysłowej (1820/1823^[b]–1865, niekiedy z dodatkowym wydzieleniem okresu wczesnokapitalistycznego – 1820–1830^[4]^[5]), rozwój Łodzi wielkoprzemysłowej (1866–1914), lata zniszczeń i dewastacji w czasie I wojny światowej (1914–1918), okres II Rzeczypospolitej (1918–1939), tragiczne lata okupacji hitlerowskiej (1939–1945), okres Polski Ludowej (1945–1989) oraz III Rzeczypospolitej (od roku 1989)^[6]^[7].

Zmiany statusu Łodzi

Przynależność polityczno-administracyjna miasta Łodzi
Okres		Zwierzchność	Jednostka administracyjna	Status miasta
XIV w. – 1414	Królestwo Polskie		województwo łęczyckie, kasztelania brzezińska województwo łęczyckie, powiat brzeziński¹	Wieś Łodzia
1414–1423	Królestwo Polskie		województwo łęczyckie, powiat brzeziński	Wieś Łodzia/Miasto Ostroga²
1423–1569	Królestwo Polskie		województwo łęczyckie, powiat brzeziński	Miasto Łódź
1569–1793	Rzeczpospolita Obojga Narodów		województwo łęczyckie, powiat brzeziński	Miasto Łódź
1793–1795	Królestwo Prus		departament łęczycki/piotrkowski³, powiat zgierski	Miasto Łódź
1795–1807	Królestwo Prus		departament warszawski, powiat zgierski	Miasto Łódź
1807–1815	Księstwo Warszawskie	I Cesarstwo Francuskie	departament warszawski, powiat zgierski	Miasto Łódź
1815–1816	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	departament warszawski, powiat zgierski	Miasto Łódź
1816–1837	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	województwo mazowieckie, powiat zgierski	Miasto Łódź
1837–1844	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia mazowiecka, powiat zgierski	Miasto Łódź
1845–1867	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia warszawska, powiat łęczycki	Miasto Łódź
1867–1916	Królestwo Polskie	Imperium Rosyjskie	gubernia piotrkowska, powiat łódzki	Miasto Łódź
1916–1918	Królestwo Polskie	II Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry	gubernia piotrkowska, powiat łódzki	Miasto Łódź
1918–1939	II Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź (powiat grodzki)
1939–1940	III Rzesza		okręg poznański/Kraj Warty⁴, rejencja kaliska	Łódź (miasto wydzielone)
1940–1945	III Rzesza		okręg Kraj Warty, rejencja Litzmannstadt	Litzmannstadt (miasto wydzielone)
1945–1952	Rzeczpospolita Polska (Polska Ludowa)		województwo łódzkie	Łódź (miasto wydzielone)
1952–1975	Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie	Łódź (miasto wydzielone)
1975–1989	Polska Rzeczpospolita Ludowa		województwo łódzkie⁵	Łódź (gmina miejska)
1989–1998	III Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie⁵	Łódź (gmina miejska)
od 1999	III Rzeczpospolita Polska		województwo łódzkie	Łódź (miasto na prawach powiatu)


¹ Od 1352 roku księstwo łęczyckie stało się częścią Zjednoczonego Królestwa Polskiego jako województwo łęczyckie. Powiaty zostały wprowadzone w Polsce w II połowie XIV w.^[8]
² Prawa miejskie nadane w 1414 r. przez kapitułę włocławską, miały moc jedynie w zakresie spraw gospodarczych i prawno-społecznych, pod względem prawno-ustrojowym Łodzia/Ostroga była nadal wsią.
³ 25 maja 1793 r. departament łęczycki przemianowano na departament piotrkowski.
⁴ W styczniu 1940 r. okręg poznański przemianowano na okręg Kraj Warty.
⁵ Od 1 czerwca 1975 r. do 30 czerwca 1984 r. pod nazwą województwo miejskie łódzkie.

Zobacz też

Uwagi

↑ Zdaniem Marka Kotera (w 1969 r.) – wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego, specjalizującego się w geografii historycznej oraz geografii miast – taka periodyzacja dziejów Łodzi została przyjęta w łódzkim ośrodku naukowym (Koter 1969 ↓, s. 9 [PDF – 11]). Z kolei Wiesław Puś – historyk, wykładowca i rektor Uniwersytetu Łódzkiego – wyodrębniał (w 1987 r.) trzy podstawowe okresy rozwoju miasta: okres Łodzi rolniczej/przedprzemysłowej, będącej niewielkim lokalnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (1423–1823), okres kapitalizmu (1823–1945) oraz okres po II wojnie światowej, gdy miasto stało się znaczącym ośrodkiem naukowym i kulturalnym (Puś 1987 ↓, s. 110–112). Również Ryszard Rosin – historyk, wykładowca Uniwersytetu Łódzkiego – dzielił przeszłość Łodzi (w 1979 r.) na trzy epoki: feudalną, kapitalistyczną i socjalistyczną. Cezurą pomiędzy pierwszą a drugą było wkroczenie miasta w latach 1820–23 na drogę uprzemysłowienia; pomiędzy drugą a trzecią – styczeń 1945 r., tj. wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13).
↑ Niektórzy historycy za datę zamykającą dzieje Łodzi rolniczej, a rozpoczynającą dzieje Łodzi przemysłowej uważają rok 1823, gdy w miasteczku pojawili się pierwsi sukiennicy ze Śląska i Niemiec (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 134).

Przypisy

↑ ^a ^b Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 2 (obwoluta).
↑ Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 110.
↑ Koter 1969 ↓, s. 9 (PDF – 11).
↑ Koter 1969 ↓, s. 46 (PDF – 50).
↑ Puś 1987 ↓, s. 20.
↑ Puś 1987 ↓, s. 110–112.
↑ Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13–14.
↑ JacekJ. Ladorucki JacekJ., TomaszT. Stolarczyk TomaszT., O potrzebie stworzenia Słownika biograficznego ziemi łęczyckiej. Ogólne zasady opracowania kompendium i jego znaczenie dla regionu (rozdział: Dzieje ziemi łęczyckiej i jej granice), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum.”, 1/2 (22/23), 2016, 117-129 (cytowana informacja: s. 119-120) [zarchiwizowane] .

Bibliografia

Bohdan Baranowski, Jan Fijałek, Ryszard Rosin: Łódź. Dzieje miasta. Wyd. II. T. I: Do 1918 r.. Warszawa – Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988. ISBN 83-01-02161-6.
Marek Koter: Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej. Wyd. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Łodzi, 1969, seria: Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk, Prace Geograficzne nr 79. [dostęp 2017-12-21].
Wiesław Puś: Dzieje Łodzi przemysłowej: zarys historii. Wyd. I. Łódź: Muzeum Historii Miasta Łodzi, Centrum Informacji Kulturalnej, 1987.

Linki zewnętrzne

Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi

[uwaga1-3] Zdaniem Marka Kotera (w 1969 r.) – wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego, specjalizującego się w geografii historycznej oraz geografii miast – taka periodyzacja dziejów Łodzi została przyjęta w łódzkim ośrodku naukowym (Koter 1969 ↓, s. 9 [PDF – 11]). Z kolei Wiesław Puś – historyk, wykładowca i rektor Uniwersytetu Łódzkiego – wyodrębniał (w 1987 r.) trzy podstawowe okresy rozwoju miasta: okres Łodzi rolniczej/przedprzemysłowej, będącej niewielkim lokalnym ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (1423–1823), okres kapitalizmu (1823–1945) oraz okres po II wojnie światowej, gdy miasto stało się znaczącym ośrodkiem naukowym i kulturalnym (Puś 1987 ↓, s. 110–112). Również Ryszard Rosin – historyk, wykładowca Uniwersytetu Łódzkiego – dzielił przeszłość Łodzi (w 1979 r.) na trzy epoki: feudalną, kapitalistyczną i socjalistyczną. Cezurą pomiędzy pierwszą a drugą było wkroczenie miasta w latach 1820–23 na drogę uprzemysłowienia; pomiędzy drugą a trzecią – styczeń 1945 r., tj. wyzwolenie spod okupacji hitlerowskiej (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13).

[uwaga2-5] Niektórzy historycy za datę zamykającą dzieje Łodzi rolniczej, a rozpoczynającą dzieje Łodzi przemysłowej uważają rok 1823, gdy w miasteczku pojawili się pierwsi sukiennicy ze Śląska i Niemiec (Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 134).

[CITEREFBaranowskiFijałekRosin19882_([[obwoluta]])-1] Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 2 (obwoluta).

[CITEREFBaranowskiFijałekRosin1988110-2] Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 110.

[CITEREFKoter19699_(PDF_–_11)-4] Koter 1969 ↓, s. 9 (PDF – 11).

[CITEREFKoter196946_(PDF_–_50)-6] Koter 1969 ↓, s. 46 (PDF – 50).

[CITEREFPuś198720-7] Puś 1987 ↓, s. 20.

[CITEREFPuś1987110–112-8] Puś 1987 ↓, s. 110–112.

[CITEREFBaranowskiFijałekRosin198813–14-9] Baranowski, Fijałek i Rosin 1988 ↓, s. 13–14.

[:52-10] JacekJ. Ladorucki JacekJ., TomaszT. Stolarczyk TomaszT., O potrzebie stworzenia Słownika biograficznego ziemi łęczyckiej. Ogólne zasady opracowania kompendium i jego znaczenie dla regionu (rozdział: Dzieje ziemi łęczyckiej i jej granice), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum.”, 1/2 (22/23), 2016, 117-129 (cytowana informacja: s. 119-120) [zarchiwizowane] .

[1]

[2]

[a]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]